No. 367 DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD YOOR NEDERLAND. buiten den kring van het eigen ik" te gaan, houdt zich neutraal en werkt daardoor het kwaad in de hand. Te midden van partij-jargon en persoonlijke sympathie of antipathie, te midden van egoïsme en onverschilligheid, openbaart zich nochtans een steeds in kracht toenemend streven, om zich op de hoogte te stellen van het wezen der maatschappij, om sociale toestanden te bestr.deeren en daaruit stof tot een eigen oordeel te putten. Voor hen, dio het laatste ernstig wenschen is bovengenoemd boekje zeker een welkome -verschijning. Het geeft niet alleen een aantal belang rijke feiten, geput uit statistiek en persoonlijke ervaring, maar is boven dien zoo bevattelijk en eenvoudig gesteld, dat het ieder in staat stelt zijn eigen bevindingen er aan te toetsen en alzoo een helderder inzicht te krijgen van den kring waarin bij leeft. De schrijver van ,jVooruitgang en Armoede" is bij ons publiek, dat nog iets meer leest dan romans, geen vreemdeling meer. Henry George heeft voornamelijk het oog gevestigd op het bezit van den grond, als de eenige bron van alle werkelijke productie. Hij plaatst zich daarbij op een geheel vrij standpunt en sluit zich niet aan bij de eigenlijke socialisten of eenige andere partij. Het gevolg bier van is, dat zijn betoog niet strekt om een vooropgestelde doctrinaire ziens wijze te bewijzen integendeel ontwikkelt hij uit waarnemingen en fei ten eene conclusie, welke de lezer kan vergelijken met het resultaat van indrukken, die hij zelf door de natuur ontving. De schrijver staat daarbij op den bodem van een ideale opvatting en christelijke zedeleer, afgescheiden van kerkelijke leerstellingen. Hij besluit zjjne beschouwingen met de woorden: En daarom moeten, zooals Mazzini zeide, de menschea zich liever scharen onder het vaandel van den plicht dan onder dat van het eigen belang1, cm de menschelijke rechten te veroveren. Hierin herkennen wij de diepe wijsheid van Hem, die de menschen beval, hunne naasten te bemin nen als zichzelven. In dien geest en in geen andere is de macht, om maatschappelijke vraagstukken op te lossen en de beschaving te bevor deren." Het boekje, hoewel in Londen uitgegeven, werd in New-York geschreven en bevat hoofdzakelijk A'.nerikaansche toestanden. Doch, zooals da schrij ver terecht opmerkt, hebben de behandelde onderwerpen evenveel waarde en belang aan de overzijde van den Oceaan. Het is van genoegzame bekendheid, dat in Noord-Amerika, het traditioneele land der vrijheid, de maatschappelijke toestanden, evenals in de ouda wereld veel te wenschen overlaten en dat er dezelfde wanverhouding, bij gevolg dezelfde ontevredenheid heerscht. Door sommigen wordt, hieruit het argument geput, dat er niets te doen valt tegen de ellende, waarmede het grootste deel van't meusclldom meer meer en meer wordt bedreigd. In Amerika, zoo redeneeren zij, heerschen geen overblijfselen van feudale macht, welke de vrije ontwikkeling van het arbeidende volk tegengaat; geen a cl el staat er de maatschappelijke gelijkheid in den weg-, geen geestelijke hiërarchie, g^en gewetensdwang beletten de ontwikkeling en toch open baren er zich dezelfde maatschappelijke ziekte-verschijaselen. Ergo daartegen valt niets te doen. Men moet de dingen maar nemen zooals ze zijn. Deze oppervlakkige redeneeriag brengt menigeen van 't spoor, die denkt, alles te winnen langs politieken weg, die in staatkundige vrijheid de op lossing ziet van alle vraagstukken. De staatsinstellingen der Unie zijn in theorie zoo vrijzinnig mogelijk en toch heerscht nergens een zoo verregaande corruptie in het adminis tratief beheer. (Dat trouwens de Republikeinscho regeeringsvorm als doel volstrekt niet» waarborgt, bewijst Frankrijk. Wat de geschiedenis van 't laatste tiental jaren ons daar te aanschouwen gaf, was louter c teriegeest en vechten om het grootste stuk.) Dat Amerika ondanks zijn staatkundige vrijheid en zijn gemis aan bindende traditiën toch op sociaal gebied dezelfde schrille contrasten vertoont als Europa geeft stof tot nadenken, en leidt als van zelf tot de overtuiging, dat er machtiger hefboomen zijn op maatschappelijk ter rein dan verouderde regeeringsvormen, feudale rechten en overgeleverde misbruiken. Dezelfde oorzaken brengen daar dezelfde gevolgen teweeg als hier. En juist het feit, dat daar in zoo korten tijd zulk een geheele omkeer kwam in de economische verhoudingen, zonder dat men de oor zaken behoeft te zoeken in een proces van eeuwen her, maakt een over zicht en een opsporen van de ware oorzaken veel gemakkelijker dan ten onzent. De Amerikaansche maatschappij is als 't ware de Europeesche maat schappij, ontdaan van het spinrag des ouderdoms. Waar men hier gevaar loopt, spoedig op een zijweg te verdwalen en het spoor bijster te worden, valt het ginds veel gemakkelijker, eene beweging in de zuivere richting te volgen. Daarby komt, dat de verbazende snelheid van een jonge beschaving ginds reeds veel te zien geeft, wat hier eerst na verschillende phasen te ?wachten is tenzij er gewichtige, ingrijpende evÓlutiën plaats vinden. De beschouwingen van den Amerikaanschen staathuishoudkundige zul len het menigen lezer gemakkelijker maken, de toestanden, waarin hij zelf leeft, te begrijpen en te ontleden. De schrijver begint met te wijzen op de groote veranderingen, in onze eeuw teweeggebracht door tal van uitvindingen en een snel toenemende beschaving. Daarna komt luj op de gevaren, die de maatschappij bedreigen door ?verbreking van evenwicht, en betoogt, dat het ieders plicht ia, mede te werken tot een vreedzame oplossing der kwestiën, die dagelijks dreigender omvang aannemen. Volgens zijne meening moet de tegenwoordige beschavingstosstand, die rijkdom, weelde en genot in hooge mate biedt aan enkele bevoorrechten, overgegaan in een toestand, die aan allen de vruchten van den vooruitgang verzekert. De politiek heeft niet gelijken tred gehouden met de vorderingen der wetenschap; men zweeft tusschen tal van onvaste denkb««lden en weet niet, w«lken weg in te slaan. Nergens is grooter vooruitgang op allerlei gebied, dan in Amerika, doch de politiek is er geheel in handen van het kapitaal, en de ongelijke verdeeling maakt, dat de vrijheid van het individu er gevaar loopt, on danks het algemeen stemrecht, dat een wapen te meer wordt in de han den van werkgevers. Omkooperij is de machtigste factor in de regeeringsmachine, en de groote spoorwegmaatschappijen beheerschen daardoor het land. Als zij de macht van het volk noodig hebben, koopen zjj de meesters van het volk." De stroom van landverhuizers, uit alle landen van Europa, neemt steeds toe, en Amerika begint den druk te gevoelen van een grootere bevolking. Niet, dat er inderdaad vrees voor is, dat men land te kort zal komen (dit is ook niet het geval in de landen, waaruit het sterkst geëmigreerd wordt); maar het grootste deel van het bruikbare land in de Vereenigde Staten is op de eene of andere wijze in beslag genomen door de groote spoorwegmaatschappijen en andere financieele lichamen. De tijd is niet ver meer af, dat men naar goedkoop land tevergeefs zal zoeken. Er zal een tijd komen, dat Amerika's toenemende bevolking, zelf het surplus noodig heeft, dat nu wordt uitgevoerd, en dan zal algemeen de druk zich doen gevoslen, die nu reeds in de Oostelijke Staten bestaat. Op deza basis bouwt Henry George zijn verdere beschouwingen. Hij schetst op zijn eigenaardige wijze, eenvoudig en treffend, zonder orna menten of tusschenwerpsels, de schrille tegenstellingen tusschen het voor heen en thans van de arbeidende klassen, tusschen de tegenwoordige spoorwegkoningen en de groote massa van het volk. Men gevoelt het, dat de schrijver New-York heeft gezien, zooals de schilder van Horrible London" de Britsche hoofdstad waarnam. Streng gispt hij de would-be-optimisten, die zich afwenden van de wer kelijkheid en verklaren dat alles is, zooals 't behoort. Hij wijst verder op de toenemende concentratie van rijkdom en macht en gaat de oorzaken na van 't snelle wassen der groote kapitalen, 't Ge volg van toenemenden rijkdom is toenemende armoede. Als eerste voorwaarde ter verbetering, meent de schrijver, dat ieder, die rijkdom voortbrengt, daarvan de vruchten moet genieten. Van com munistische droomen wil hij niets weten; die zouden alleen te verwezen lijken zijn bij een innig diep religieus gevoel, dat het eigenbelang geheel ter zijde stelt. Dit is bezwaarlijk te verwachten; maar wel dringt Henry George aan op wat minder egoïsme, wat beter plichtsbetrachting tegen do medemenschen in 't algemeen. Het zou ons te ver voeren, den geheelen inhoud van het werkje na te gaan, De schrijver laat het niet alleen bjj beschouwingen van den bestaanden toestand; hij laat de quaestien niet onopgelost, maar geef t tevens op practische wijze aan, wat z. i. moet en kan gedaan worden, om verbetering aan te brengen. Dit komt in 't kort hierop neer: De staat dient er voor te waken, dat ieder de vrije beschikking houdt over de vruchten van zijn arbeid. De eerste bron van rijkdom is de grond. De voortbrengselen van dien grond komen toe &an het volk, dat door zijn arbeid de vruchten aan de aardo ontwoekert. Ais het grondbezit in handen komt van enkele groote maatschappijen en personen, is dit onmogelijk. Daartegen moet de staat maatregelen nemen. Groote ondernemingen moeten van den staat uitgaan en riet in handen van particulieren het werktuig worden tot onderdrukking en verarming der groote massa. Als de bearbeiding van den grond beter de moeite loont, zal ook de drang der bevolking naar de groote steden afnemen, waardoor een der hoofdoorzaken van het pauperisme gevoelig wordt getroffen. In een afzonderlijk hoofdstuk betoogt de schrijver, dat de Amerikaan sche farmer, wiens toestand thans nog veel beter is, dan die zijner Engeli'che en andere Europeesche broeders, op den duur evenals zij het slachtoffer zal worden van de concentratie van het grondbezit. Henry George zegt in zijn slotwoord: Ik vraag niemand, die dit boek leest, otn mijne inzichten over te nemen. Ik vraag hem om zelf te denken." Inderdaad, daartoe moge het boekje meewerken. Ik wil in bescheidenheid het voorbeeld volgen van den Amerkaan en geen oordeel uitspreken over de Landverhuizersquaestie, die deze dagen de pennen in beweging bracht. Zeker is het, dat eene zaak, die zulke krachtige discussiën uitlokt, niet te lichtvaardig mag worden behandeld. Het boekje Social Prollems geeft over Amerika veel te lezen en veel te denken vooral. Maar ook voor hem, die er in de verste verte niet aan denkt, zijne haardstede te verlaten, is de lectuur de moeite waard. Elke duidelijke schets van de oorzaken en gevolgen der hedendaagsche toe standen, welke in den grond der zaak' dezelfde zijn, in Amerika zoowel als ten onzent, moet welkom zijn aan allen, die nog plichtgevoel genoeg bezitten, om te erkennen, dat er iets aan hapert, hetwelk niet is weg to nemen door wat getweedekamer.... H. J. S. De Vader des Vaderlands, door Dr. W. A. Terwogt. Maassluis, J. v, d. Endfc en Zoon, 1884. Onder den titel De Vader des Vaderlands, in zijn leven en werken geschetst voor het Nederlandsche Volk", zal eene levensgeschiedenis van Prins Willem van Oranje verschijnen, van de hand van Dr. W. A. Ter wogt. De eerste aflevering ligt voor ons. Hierin geeft de schrijver een kort overzicht van onze vaderlandsche historie tot den tijd van Filips den Tweeden. Vrij uitvoerig behandelt Dr. Terwogt de oorzaken, die tot Kerkhervorming leidden en de geloofsvervolging onder de regeering van Karel den Vijfden. Dat de toestand, waarin de katholieke kerk bij den aanvang der 16e eeuw verkeerde, veel te wenschen overliet, is niet tegen te spreken en terecht wijst de Schr. b. v. op het misbruik dat van den aflaat-handel werd gemaakt. Maar het gaat toch ook niet aan alle pries ters over n kam te scheren en de Roornsche kerk voor te stelen als een, complex van domheid, inhaligheid en uxeedheid. Uitdrukkingen a