DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND. No. 434 f IV ralen en omgekeerd dulden en keerden beiden te zamen zich niet vol hei lige (?) verontwaardiging tegen de ongeloovigen, men aanschouwde geen zoo treurige worsteling over vrij en neutraal onderwijs, als wij reeds jaren lang in ons vaderland, in Belgiëen elders bijwoonden. Maar nog eens, aan wie de schuld? Enkel en alleen aan de godsdienstige partijen, die en kunnen zij Van hun standpunt anders? hun godsbegrippen en godsdienst-vormen tegen elkander in de wapenen roepen. De onbevooroordeelde, de niet-geloovige laat ieder in zijn gevoelen vrij, hij dringt zijn ideeën niet op; hu baalt met medelijden de schouders op of roept wee en ach over anders denkenden. En toch, dezen worden gehaat door allen, die in eenig geloof hopen zalig te worden. .Katholieken bejegenen protestanten met wantrouwen en omgekeerd; Christenen verafschuwen de Israëlieten; de Joden, als uitverkoren volk Gods, zien van af hunne hoogte vol deernis neer op de niet minder trotsche Christenen; de streng geloovigen koesteren afkeer tegen de liberale ongetrouwen, maar allen te zamen richten zich vereenigd tegen de stoutmoedjgen, die zich vermeten het hoofd niet te buigen en niet aanbiddend neer te zijgen voor een hun onbekende heerlijke volmaakte scheppende kracht. ? Maar wjj dwalea af en keeren tot de brochure van mej. Thijm terug ter plaatse, waar zij zich uitdrukkelijk en met nadere omschrijving ver klaart tegen den godsdienstvorm op de scholen. .Met opprgsstelling harer goede bedoeling in deze acht ik haar raad tot oprichting van gonvernements-scholen, waar geenerlei godsdienst-vorm onderwezen wordt, waar de lessen zoo kleurloos zijn, dat elk meisje of elke jongen, welken vorm ook toegedaan, ze zonder aanstoot kunnen bij wonen, wanneer ook uitvoerbaar, weinig gelukkig, en het allerminst zou de opvolging er van een zegen voor het toekomstig onderwijs zijn. Les U natuurlijke historie op modernen grondslag ware by v. niet te geven; de leer van Darwin ia een te groote steen des aanstoots voor de go -geloovigB gemeente. Den kinderen het bijbelsche verhaal van Adam en Eva als de vormingsgeschiedenis van den mensch op de mouw te spelden gaat evenmin. Er zou niets anders overblijven, dan dit ook te schrappen. Op de lagere school is hiertegen geen bezwaar, maar op de middelbare scholen, op de gymnasia en eindelijk op de universiteiten? Over de geschiedenis spraken wij reeds; nog andere vakken boden nieuwe zwarigheden en ten laatste zoo het kleurloos onderwijs blijken te zijn: een wenig ontwikkelend onderwijs. Hierheen zou de consequentie voeren, welke mej. Tbym mefc recht van ieder verlangt. Alle goede geesten bewaren ons voor een onderricht, welks consequente dienares aan onze geestesontwikkeling teugels en boeien zoude aanleggen. Van den godsdienst in het onderwijs is niet anders dan belemmering te verwachten. Mej. Thijm verzuimt, ons het ontegenzeggelijk bewijs te leveren, dat de godsdienst het geluk in het leven der vrouw verhoogt. Ik twijfel niet, of velen mijner lezers zullen met mij van oordeel zijn dat de vrouw óók zonder gbdsdienst gelukkig kan wezen, geluk opgevat in de beteefcenis, welke-het woord voor den mensch heeft. Minder nog kan ik mij met de ideeën der schrijfster vereenigen, wan neer zij den grond noemt, waarom men der vrouw den godsdienst moet laten. Omdat in de maatschappij ten allen tijde, zegt mej. Thijm, wjj veranderen het in: dikwerf de vrouw naast den man verongeljjkt wordt; omdat de wetten gunstiger luiden voor de mannen dan voor de vrouwen; omdat het werk van den man beter wordt be taald; omdat de vrouw van vele lusten buitengesloten is, waarvan zij wel de lasten draagt, moet men haar, opdat zij zich in haar lot sehikke, een opperwezen schenken, waaraan zij zich onderwerpt. Maar zoo vervalt ZÜvan de eene dienstbaarheid in de andere! Neen, men trachte liever de kiemen van do kwaal, waardoor de wan verhouding tusEchen man en vrouw in onze maatschappij ontstaat, weg te nemen; men zorge wij herhalen het voor een gezonde physische en psychische ontwikkeling der vrouw. Dan zal zij, moet zij in tegen spraak met haar natuurlijke roeping den strijd daarbuiten in die groote, vreemde menschenwereld strijden, sterk en moedig blij ven; draagt huiselijke zorgen, ontrouw van den man, leed en smart van haar kinde ren, de vervulling van hetgeen de plicht gebiedt. Het bewustzijn goed te handelen zonder bijoogmerksn zal haar opgeruimd en tevreden den levens weg doen bewandelen. Gaarne geef ik mej. Thijm toe, dat het beter is, indien zij bidt dan wan neer züin verstrooiing en lichtzinnigheid haar lijden tracht te vergeten, maar eilieve welk een dwaalbegrip is het toch wederom stooten we op den godsdienstigen hoogmoed dat een ongeloovige niet braaf, niet degelijk) niet zedelijk zou kunnen zijn! 'Mét een zucht vraag ik me zelf af, wanneer zal toch dat farizeëndom ophouden in ons kleine, zoo gaarne verlichte land zijn dom hoofd met belaehelijken trots in de hoogte te steken? Dezelfde vrouw, die op de vorige bladzijden een warm pleidooi uitsprak voor verdraagzaamheid op godsdienstig gebied, overvalt een koortsachtige huivering bij het idee aan goddeloosheid; goddeloos beteekent in haar oog lichtzinnig, speelziek, zedelijk bedorven. Zij denkt er zelfs niet aan in haar brochure rekening te houden met dat tal vrijdenkers of atheïsten fi ons land, wier ideeën evengoed burgerrecht hebben verkregen als de denkbeelden der katho lieken of protestanten. Met een kleine variante zeg ik: het is noodig, het is menscJiel^Jc, dat de mensch in 't algemeen humaan worde opgevoerd. Gemakkelijk valt het antwoord op de vraag: waarom kan een onder wijzer in de geschiedenis, waar ze met den godsdienst in cauw verband staat, niet de uitingen van verschillende godsdienstbegrippen meedeelen, zonder hen, wien deze begrippen heilig zijn, te kwetsen? Hij kan dat niet, omdat de aanhangers der verschillende godsdienstbe grippen zoo uiterst fijngevoelig, zoo vreeselijk kitteloorig zijn. Ja zelfs zóó prikkelbaar, dat de feiten, die zoo ver afliggen, de beweegredenen, welke de menschen tet die feiten aanzetten, nu nog hun wederzijdschen haat op trekken. Het bovenstaande bewijst, dat ik tot een geheel andere slotsom oen ge komen dan mej. Thijm en mij ten sterkste verklaar tegen godsdienst ia het onderwijs van meisjes. Wenschen de ouders onderwijs in dsn godsdienst voor hun kinderen, dat zij het hun geven, maar de godsdienst biijve buiten de openbare school. Wanneer mej. Thijm ernstig nadenkt over haar onderwerp, zal zij zonder twijfel eveneens tot een ander resultaat komen. In de geheele gedachtengang van haar geschrii't is merkbaar, dat zühinkt op twee ideeën. Onbegrensde vrijheid van overtuiging eischt zij voor ieder, maar acht godsdienst een onvermijdelijke noodzakelijkheid voor den mensch, in 't bijzonder voor de vrouw. Gevaarlijk standpunt voor een opvoedster onzer toekomstige vrouwen! De logische gevolgtrekkingen uit de woorden van mej. Thjjm, de dwepende tint door haar aan godsdienst geschonken, doen mij een gevaar duchten van haar invloed op de opvoeding onzer meisjes, welke ik gaarne tot gezonde, verstandige, degelijke, naar ziel en lichaam flink ontwikkelde Hollandsche vrouwen, tot geen ziekelijke dweepstertjes, geen sentimenteele voor haar omgeving onverdragelijke geestdrijfsters zag opgroeien. Deze vrees deed mij besluiten mijn bedenkingen tegen de brochure van mej. Thijm in het openbaar uit te brengen. Hoe is het mogelijk, dat verstandige lieden zich opwinden en het een auder kwalijk nemen, dat hij een andere meening toegedaan is dan de hunne?" Die woorden waarborgen mij, dat de schrijfster zelf de meening van een andersdenkende, ook dan wanneer het een ongeloovige is, zal dulden. Henriette van der Meij. Naar aanleiding van de artikelen van Mej. Henriette van der Mey, ontvingen wy een aantal geschriften. Ter kenschetsing van den aard der argumenten, nemen wij een tweetal der brieven op. Groote steden zijn het brandpunt der beschaving; dat, is waar. Maar, in groote steden gaat dikwijls verloren, wat hooger waarde heeft: ge zondheid naar lichaam en ziel. Tegenwoordig is het mode om te zeggen, dat materieele vooruitgang en uitwendige beschaving hoofdzaak zijn; want, inwendige beschaving kan men niet bedoelen, met geslepenheid, om anderen deloefaftestekeu in den strijd urn 's Dasein. Werkelijke beschaving is inwendige veredeling. Heeft men zich wel eens voorgesteld, wat er van de maatschappij worden zoude, gesteld dat het mogelijk ware den godsdienst weg te nemen ? Ik bedoel niet godsdienstvorm, maar het ingeboren gevoel dat tot grondslag ligt aan alles wat de menschen boven de dieren verheft. Dat een jong man, in overmoed van physieke gezondheid en kracht, durft zeggen dat godsdienst alleon noodig is voor sentimenteele dames en oude juffrouwen is bedroevend, maar hoe klinkt zulke taal in den mond van eene vrouw! Wat is de moreele en physieke kracut waarop de vrouw steunt, hetzij bij zich zelf, hetzij bij den man? Eén zenuwtoeval, one gevatte koude en hulpeloos ligt de mensch ter neder. Geduld in lijden, zelfopoffering, in n woord alle christelijke deugden, zij kunnen nei-gens andera gevonden worden dan in die leer, welke alleen geheel voldoet aan de fijnste behoeften van het menschelijk hart. Daarom, zij die strijden over godsdienstvorm en dergelijke zaken van ondergeschikt belang, zij hoeden zich, dat zij met het vernis de schilderij zelf niet te na komen. Mej, E. F. MjnJieer de Redacteur! Vergun mij een plaatsje in uw blad, naar aanleiding van een schrijven geteekend: Henriette, van der Meij, over Godsdienst buiten het Onderwijs. Schrijfster beschouwt daarin den godsdienst als eene zaak, slechts aantrek kelijk voor vrouwen met teleurgestelde verwachtingen of ongezonde her senen. Tegen deze meening teeken ik ernstig protest aan. Zelve eene jonge gelukkige echtgenoot en moeder zijnde, gezond naar lichaam en geest, Protestantsch en bovendien modern zal niemand mij kunnen rang schikken onder bovengenoemde categoriën, als ik zeg dat de godsdienst mij een ware behoefte des harten is. Van den oudsten tijd af hebben de groote geesten aan God en onster felijkheid geloofd. Om slechts eenige te noemen: Jezus aeide: In 't huis mijns Vaders zijn vele woningen. Ik ga heea om u plaats te bereiden. Luther: Een vaste burg is onze God, enz. Güthe: War nicht das Auge sonnenhaffc Die Sonne könnt es nie erblicken, Lag nicht in uns des Gottes eigne Kraft Wie könnt uns Göttliches entzücken? Gordon: Wij naderen allen met verschillende tusschenpoozen ons groote bestaan, God. Hem te kennen is het einddoel van Zijn grootscb plan in de schepping van deze wereld. In ons leeft een beginsel, een Zaad Gods en dat Zaad kan als n met God den strijd tusschen vleesch en geest aanvaarden. Over het bestaan van ingeschapen beginselen schrijft Hoekstra: Socrates en Flato beweerden dat er eene hoogere wereld bestaat waarin het volmaakt goede, schoone, heilige, rechtvaardige te huis behoort en waaruit wij de beginselen in ons hebben. Amobius de Kerkvader roept uit: Welk mensch is er, die niet met het begrip van een Opperheer den eersten dag zijner geboorte is ingetreden. Dat Hij bestaat is ons allen van nature eigen. Muziek vindt volgens Gouriod baar edelste en hoogste uitdrukken in godsdienstige gevoelens. Beethoven heeft gezegd: Ik weot dat God mij zeer nabij is, zonder Vrees ga ik met hem om. ik heb Hem altijd erkend en verstaan.