W1EKBLA leder Bommex bevat een Plaat. Bat Jntennreoht voor den inhoud van dit Blad wordt verzekerd overeenkomstig de wet van 28 Juni 1881 (Staatsblad No. 124.) DE AMSTERDAMMER A". 1887 NEDE Onder Redaetie van J. DE KOO en JUSTUS VAN MAURIK Jr. Verschijnt eiken Zaterdagavond. 15. VAN H O LEEM A, te Amsterdam» Keizersgracht 436. Zondag 7 Augustus, Abfnnement per 3 maanden f 1.?. fr p. p. Afzonderlijke Nummers aan de Kiosken verkrijgbaar . , . Advertentiën van 1?5 regels f 1.10, elke regel meer . . . , Reclames per regel ...?0.40. C »* \£ -t*. JEE», STATENBOND. FEUILLETON: In door F. A. Buis. - VAN OVER DE . door E. D. Püzel. _ IT HET iGJB, door Pasquino. UIT DEBISSCHOP8TAD, dow Hflis. KUNST EN LETTEREN: Lfltte gedachten over. Kunst, door Alb. Th. Het MumUoade twintigste Letterkundig Congres, door Dr. Jan ten Brink. Een merkwaardig boei. I. Mr. W. J. ten Hoet, De Remonstran ten en andere verhalen, beoordeeld door V. H. W. R. E. H. Opzoomer, Het klooster vanDiepenTOTO. _ VABIA?SCHAAKSPEL. Oud-Amst, Verscheidenheden. -7- Recommandatie. AL LERLEI. _ RECLAMES.?BEURSOVERZICHT. TE HUUR. (ADVERTENTIEN. Een Stateübond. De bekende staathuishoudkundige de Molinari heeft een middel bedacht tot redding v»n den Europeeschen vrede, tevens tot ontwapening der geharnaste natiën. Het correspondeerend lid van het Institut de France Wil nl. een verbond van onS$$ge Staten stichten, welke met zijn onge, aade zal dreigen elke natie, die den vrede «oifc trachten te verstoren. Deze bond zou vmt pi. m. 1,000,000 soldaten beschikken, gereed om ieder der vier personen te tuchtigen, die zich zou durven vermeten met (Bene oorlogsverklaring in den zak teloopen. IWij zeggen ieder der vier, maar misschien rijn het er slechts drie. Men leze zijn eigen goorden: »Ce n'est pas, en ffefc, lepeuple lui-même qai est appelé& déeider delajustice et de la Bécessitéd"une guerre a laquelle tous les citoyena sont contraints aujoürd'hui .a partitómer de leur sang et de leur argent ; cette décision appartient a un petit nombre d'hommes politiques et de chefs militaires, dont les interets sont trangers a, ceux de l'industrie; souvent même elle appartient , un seul homme, et ee n'est rieh exagérer de dire que la paix du monde est actuellement k la merci de trois ou quatre personnages, souverains du, ministres, qüi possèdent Ie pouföfc de déchainer du jour au lendemain, Buivant leur fantaisw^le fléau de la guerre, et, en Ie déchainant, de eauser a la communautécivilisée, en y comprenant les neutres, sur lesquels ils n'pnt cependant aucune juridiction, des maux et des dommages saus nombre. Ce pouvoir exorbitant, les despotes les plus absolus des poques de barbarie ne Tont pas possédé; les nations indépendantes Feuilleton. In het Geuldal. (Test id, monsieur.' 't Was een pikdonkere avond en aan den grauwen Juli-hemel gloorden al evenmin ster ren als er lantaarns te vinden waren in het »stedeke" Valkenburg. Nog slechts even kon ik de gedaante onderscheiden van den hotelknecht, die mij in den zijstraat had geleid en voor het huis had gebracht, waar ik bij gebrek aan ruimte in het logement onder komen zou vinden. »Cest id, monsieur!" herhaalde de onlangs tot kellner gepromoveerde Luikerwaal die nooit had gedroomd nog eens in een heuschen rok te worden gestoken terwijl hij aanschelde, mijn koffertje op de stoep plaatste en mét een avondgroet weghuppelde. »Maar " De ganymeed uit het Hotel *** was reeds verdwenen: slechts met moeite had ik hem op mijn dringend verzoek voor eenige oogenbttkken als cicerone mede kunnen voeren de gasten waren velen en de kellner was eenig en daar stond ik dan alleen voor een mij geheel onbekend huis, a l'improviste tot dépenaanceviaihet Hotel *** gepromoveerd ' met geheel onbekende bewoners. Na eenige minuten van doodsche stilte bealoot ik nog eens te bellen, en toen dat niet 'mocht helpen, ving ik aan te luiden op eene wijze, die zelfs den onverstoorbaarsten slaper moest doen wekken. Dat hielp; ik hoorde een raam opschuiven en eene vrouwelijke gedaante riep mij iets toe, Wat ik voor eene uitnoodiging tot nadere kennismaking hield. »Ik ben die mijnheer van het Hotel ***, die hier logeeren zou." »Wie het oe hier gesjiekt?" et libres de notre poque de civilisation sont obligées de Ie subir faute de s'accorder peur y mettre un frein." " ' De economische rampen, die de oorlog ook voor de niet-oorlogvoerende, voor de onzij dige natie, met zich brengt, nu handel en nijverheid zulk een sterk uitgedrukt inter nationaal karakter hebben verkregen, deden denker da Molinari peinzen op een middel, om het steeds dreigend gevaar af te wenden. En naar het schijnt was hij spoedig gereed. Althans de gemakkelijkheid, waarmede hij zijn Ligue des neutres aanbeveelt, wettigt het vermoeden, dat we hier inderdaad te doen hebben met iets wat als een invallende gedachte ter wereld is gekomen. De neutrale staten, die door den heer de Molinari belast zullen worden de orde tusschen de Europeesche staten en den vrede onder die drie of vier potentaten te bewaren, zijn Engeland, Nederland, België, Denemar ken en Zwitserland. Deze hebben belang bij het behoud van den vrede; zij lijden als neutrale staten, wanneer andere Europeesche rijken oorlog gaan voeren. Eene vereeniging van deze vijf staten tot n militaire macht om Europa in even wicht te houden, behoeft waarlijk geen kri tische bespreking. Alleen reeds de ligging van het vijftal is van dien aard, dat er iets belachelijks steekt in het denkbeeld om van deze bovendien overigens zoo heterogene bestanddeelen een geheel te vormen. De heer de Molinari gelooft dan ook zelf niet, dat de Kegeeringen geneigd zullen we zen zijn wensch op te volgen. De publieke opinie, zoo zegt hij, zal er hen. toe moeten dwingen. Daarom wil hij vormen eene Association pour l'établissement d'une ligue des neutres. Deze zal door het uitgeven van ge schriften, door dagbladartikelen en meetings eene beweging moeten wekken, welke de Re geeringen der verschillende Rijken er toe zal nopen, eindelijk die Ligue te stichten. Het zou kunnen zijn, dat er onder onze lezers waren, die het tot stand komen van zulk een bond niet tot de onmogelijkheden re kenden. Voor dezen deelen wij het adres van Mr. G. de Molinari mede: 2 Rue Sontay (place Victor Hugo) Parijs. Zij kunnen daarheen hun betuigingen van bijval en ook hunne inschrijvingen voor het fonds tot stich ting der »Association" etc.'zenden. Wat het laatste betreft, zóó lang er niet voor ? 50,000 geteekend is, zal er over het bedrag hunner inschrijvingen niet worden beschikt. Wat in deze wel het meest treft, is de naïveteit van een man als de Molinari, die Mijn antwoord was vrij eenvoudig en scheen dan ook bevredigend. »Miene man is bie " de rest was onver staanbaar Limburgsen, doch uit hetgeen nu verder volgde begreep ik dat manlief met den huissleutel afwezig was en zich waarschijnlijk bij een goed vriend zou bevinden. »Hi is sonst bi sjef " »Bij den chef van het,station?" viel ik in de rede, wat echter weer tot begripsverwar ring aanleiding gaf, ten laatste begreep ik dan, dat »sjef" de verkorting is van «Jozef" en juist was vrouwlief bezig om mij uit te duiden, welken weg ik hadde te volgen om haar wederhelft op te sporen, toen de huisheer heel gelukkig opdaagde en ik vrij spoe dig de mij toegedachte kamer mocht betrekken. »'tls er propvol" had mij eenige uren ge leden een Valkenburger van de plaats zijner inwoning getuigd: »er zijn er wel honderd afgewezen." Ongeloovig had ik geglimlacht; ik had aan overdrijving gedacht, omdat ik mijne lezers van de geschiedenis en aard rijkskunde vergeven het mij Valkenburg een dorp had geheeten. Ongeloovig had ik geglim lacht, maar nu was ik overtuigd: »In v alken burg was het propvol," en toen ik een kwar tiertje later te vergeefs mij trachtte uit te strekken in een ledikant, dat aan breedte te veel had, wat het aan lengte te kort kwam ik loofde de gelukkige omstandigheid, dat de diagonaal altijd grooter is dan de langste rechthoeks zijde en de muggen gierden en gonsden, en van pleizier joelden over een buit zoo onverwacht, verwenschte ik in stilte den goe den vriend, die mij had aangeraden nu toch dit jaar eens een kijkje te gaan nemen in het Geuldal. Al maanden geleden was mij een soort van »Gids" geworden, een dun octavo boekje met allerlei wenken en inlichtingen, vol wandel routes en uitstapjes, met heel leelijke plaatjes en heel slechte kaarten, en mijn vriend sedert een jaar enthousiast over dat «klein Zwitserland" zond mij tevens sedert eenige weken gratis ter lezing een weekblad het waartijk schijnt te gelooven, dat er niet alleen verstandige menschen gelijk hij zelf . maar ook verstandige groote naties op di werelddeel huizen, verstandig in dien zin, da zij Bun rassenhaat op den duur kunnen be teugelen door overwegingen van welken aarc -ook. Alleen kleine, zwakke, onmachtige natie onderscheiden zich door vredelievendheid. Zi laten hun tanden niet zien, om de eenvou' dige reden,, dat zij die niet hebben. Een natie is een: veel onredelijker en hartstochtelijker dier, dan de mensch zelf, en alle pogingen om haar in toom te houden zullen, in df eerste eeuwen nog wel ijdel blijken te zijn "" De slechtste poging echter zou wel wezen Engeland met vier kleine rijkjes tegenover de grooten op wacht te zetten. Wat John Buil vaöde vier schapen, met welke hi moet uittijgen, terecht zou brengen kan met denken. Zeker zou hij er voor zorgen dat de Vfccht vah de onnoozele dieren hém-zelf niet ontging. Toch kan men niet voorbijzien, dat de opmerking van de Molinari: de oorlog raakt ten gevolge van het internationaal karakter van handel en nijverheid ook de wel vaart der niet oorlogvoerende volkeren juist is. Zelfs ondanks het veldwinnend pro tectionisme, blijven de Europeesche rijken n lichaam, waarvan het eene lid niet kan lij den, zonder dat ook de anderen worden aan gedaan. Doch men moet niet overdrijven. De oor logen die de naburige volkeren voeren, heb ben voor hen die' den vrede bewaren ook hun voordeelige zijden. Menige tak van han del en nijverheid groeit juist in zulke tijden bijzonder weelderig, en bij de schokken die oude relaties ondervinden, kan men vaak nieuwe zien ontstaan, die aan deze zijde vergoeden, wat aan gene schade wordt geleden. Indien ooit eenige staat te vreezen had, dat afsluiting van de bestaande markten het ten val zou moeten brengen, dan voor zeker Engeland, toen Napoleon het met het continentaal stelsel straifen wilde. Doch men weet dat zelfs dit paardenmiddel om Engelands handel en nijverheid ten gronde te richten, het tegendeel uitwerkte van hetgeen er mede bedoeld werd. Afgesloten van het Europeesche vasteland zocht het nieuwe mark ten en wegen, en juist Engelands handel breidde zich tijdens dien oorlog in buiten gewone mate uit. Wanneer de Molinari, ten bewijze hoe nadeelig zelfs een oorlog op verren afstand voor een volk kan zijn, er aan herinnert, dat tijdens den Amerikaanschen secessie-oorGeuldal geheeten, om ten overvloede mij te verrassen met een groot blauw aanplak-billet, waaruit ik mocht vernemen dat de »tweede concert-promenade in de onderaardsche groe ven" zou plaats hebben »op Woensdag 20 Juli. 1887." »Muziek van het 2e Regiment Infanterie. Algemeene verlichting der Hoofdgangen Vuurwerk aan het »Water" en aan den »Driedrup" Buffet in het Romeinsch ge deelte aan »den Tweedrup", alwaar concert wordt gegeven" enz. enz, Kortom het een beloofde nog schitterender te zijn dan het andere. «Bestel vooruit een kamer", was mij ge waarschuwd helaas, te vergeefs en nu plukte ik de vruchten van mijn bei-weten. Eerlijkheidshalve moet ik getuigen dat het slechter hadde gekund, en toen ik dan ook den volgenden morgen ontwaakte, het heer lijke panorama genoot, de frissche lucht op snoof en ten slotte de eenvoudige doch hel dere kamer nader beschouwde, was ik voor een groot deel met het Geuldal verzoend. Eensklaps in het deel van Limburg ver plaatst zou men een oogenblik kunnen wanen in de Rhijnprovinciën te zijn en de ruïne van het kasteel Valkenburg verhoogt de illusie; het Geuldal echter »klein Zwitserland' te noemen, is meer dan men van iemand kan vergen, wien het gegund was Helvetiëte betreden en de Alpen te aanschouwen. Doch wie zal dit den wakkeren mannen van Valkenburg, die in 1885 de Vereeniging »het Geuldal" in het leven riepen, ten kwade duiden. »Zoekt niet daarbuiten, wat ge in uw vaderland zelf kunt vinden!" roepen zij ons toe. Zal echter het zuidelijk deel van het voormalige hertogdom den tourist niet te leur te stellen, zoo wachte men zich voor overdrijving. Het Geuldal is door de natuur rijk be deeld, aardige bergpartijen groepeeren zich aan schaduwrijke bosschages, waartusschen de bebouwde velden heerlijke vergezichten opleveren en de hier en daar snelvlietende log Zuid-Amerika geen katoen zond naar d« manufactuurdistricten, dan ie <St voorbeeld door hem genoemd niet gelukkig gekozen. Wel gelukkig, in zoo verre het inderdaad bewijst, dat de oude 'en de nieuwe we economisch elkander niet kunnen doch zwak, waar het als" ~venig vo moet dienen om ons te doen gevoelen zeer de handel en de industrie zullen H] als b. v. Frankrijk en Duitschland elkander te lijf gaan. Immers juist de nauwe samen hang, die, tengevolge van, de nieuwere ver keersmiddelen, met de nabijliggende sjtaten is ontstaan, is ook met de verder-afliggende te bereiken, en de markten, voor de oorlog voerenden gesloten of door hen verwaarloosd, komen den niet-oorlogvoerenden ten goede. Het is voorzeker zeer moeilijk den invloed aan te wijzen die een oorlog, op korten of verren afstand, op den handel en de industrie der niet oorlogvoerenden heeft. Het zou een veel omvattende studie vjereischen, om in dit opzicht betrouwbare gegevens te verstrekken en uit deze even betrouwbare gevolgtrekkin gen af te leiden. Immers, men zou niet alleen met oogenblikkelijke, d. i. voorbij gaande verschijnselen moeten rekenen, maar in staat moeten zijn de duurzame wijzigingen te constateeren, die de handel en nijverheid eener natie als gevolg van oorlogen door na buren gevoerd, vertoonen. De heer de Molinari neemt het als bewezen aan, dat de economische nadeelen van oor logen, voor de naburen zóó groot zijn, dat de genoemde rijken zich uit eigenbelang behooren te vereenigen, teneinde hun zwaar den in de weegschaal te werpen, zoodra het evenwicht dreigt verstoord te worden. Indien hij in naam der phüanthropie hen daartoe opriep, zou er tegen zijn streven misschien niet anders kunnen worden inge bracht, dan dat het onpractisch is, getui gende van zeer gebrekkige menschenkennis. Nu de heer de Molinari de staathuishoud kunde als grondslag van zijn betoog heeft aangewezen, mag men o. i. de vraag opperen, of dit onpractisch voorstel wel zulk een krachtigen wetenschappelijken steun geniet, als men van een man als de Molinari ver wachten mocht. Wij vrezen niet dat de ge noemde Staten te weinig egoïst zijn om zich door het eigenbelang te laten leiden, maar wij betwijfelen het of zij in den onverstoorbaren vrede op aarde hun belang zullen er kennen. Het spreekwoord in troebel wa ter is het goed visschen, moge Nederlandsch zijn, in Engeland en ook elders is het niet onbekend. Geul de een groote bekoorlijkheid leent; niine is een aantrekkelijkheid te meer, en de lijn der Grand Central Beige een onwaar deerbaar voorrecht; wellicht zullen allén de pruttelaars over de zonnige wegen klagen, wat de commissie van »het Geuldal" niet ver gat, toen zij zoozeer den nadruk op de avond wandelingen legde doch hoe heerlijk de natuur hier hare gaven ten toon spreide en hoe frisch en gezond de lucht ook zij, men belove niet te veel en men eische niet te veel. Valkenburg is propvol." Ik heb het onder vonden en IK vrees dat zij, die over eenige jaren zullen komen eenmaal zullen getuigea het Geuldal ten spigt dat het er een maal propvol is geweest. 't Is waar, zelfs van uit het Noorden, zijn voor matige beurzen de reiskosten n aar Lim burg niet overwegend, doch als Limburg een maal den naam zal hebben verloren van goed koop te zijn. zal het voor velen een groote aantrekkelijkheid te minder bezitten. Nog zijn de prijzen voor het verblijf en pension niet hoog, doch zij leken mij rijzende, en als straks mijn geïmproviseerde dependance een keurige is geworden, de kellners bij hunne rokken witte dassen gaan dragen, de toiletten niet meer eenvoudig kunnen heeten en de >boere-menschen wieser zijn geworden," dan zou het kunnen gebeuren, dat vele trekvogels rnet een rond-reisbillet in den zak over »klein Zwitserland" heenvlogen en Valkenburg zijn eenvoud terug wenschte. En juist de eenvoud was hier zoo bekoor lijk, mijnheer," verzekerde, mij een eenvoudige Rotterdamsche makelaar: »ik heb hier den tijd nog gekend, dat als je acht centen gaf voor een glas bier, je er in alle naïviteit twee terug sreeg, toen liet mijn vrouw haar beste japon nen thuis en ik rookte hier mijn pijp, kocht expres" een grooten stroo-hoed van een schel ing en dronk hier wijn, die goedkooper was dan in Rotterdam. Maar toch, mijnheer, het s hier mooi, heb je de ruïne al gezien?" Vvrij togen dan naar de ruïne, Valkenburgs rots, en toen wij de pittoreske overblijfselen