DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND. 4r!~ * j* SS: ' r £&* %«. * w&, . IA i _ Misschien achten zij b.v. leerplicht nog altijd iets overbodigs. Dat het in het oude program van Burgerpligt ligt opgesloten, zuDen zij wel niet beweren. Uitgezonderd djt blijk van ingenomenheid met de liberale Klitiek van het verleden, ziet men overal t besef verlevendigd, dat er toch iets zal Snoeten gebeuren, niet alleen om de nieuwe Kiezers te lokken, die, minder doctrinair dan de Heer Levy, waarschijnlijk nog iets meer begeeren dan een paar phrasen; maar aok om te voorkomen dat de oude kiezers naar andere partijen overloopen. En op merkelijk is het, dat in alles wat uit den oudliberalen hoek komt. alweder een toenadering tot de radicale eiscben valt waar te nemen. Zoo treedt dan ook nu de liberale Unie op met leerplicht en met een progessieve in komstenbelasting op haar program; reeds spreekt deze, kort geleden nog zoo angst vallige, van een kiesrecht op broederen grond slag i. e. w. zij begint zoo te draven, dat zij over een poosje, als er weer een program gevorderd wordt, de radicale op de hielen zal volgen. Dit is bemoedigend voor hen, die de liberale partij op betere banen iebben willen leiden. Zij kunnen er, eelooven wij, zeker van zijn, dat een groot deel dier partij, sneller dan men hopen durfde, tot de radicale zal overgaan. Ito QriflMi l» iMJjIuu Eene der merkwaardigste buurten onzer stad ia het vierkant, dat ten Noorden door den Eapenburgwal, ten Oosten door de lïieuwe eerengracht, ten Zuiden door den Binnen-Amstel en ten Westen door den Zwanenburgwal en de Oude Schans wordt begrensd. &er leeft sinds eeuwen eene Israëlitische bevolking, die eene gemeente in de gemeente TTörmfr en op alles haren eigenaardigen stem pel gedrukt heeft. Voor den schilder is hier veel te genieten. Die onde gevels en verweerde muren, waarop bet zonlicht zoo tooverachtig spelen kan. Die steile trappen en half verlichte binnenplaatsen, ?sraarvan een tien- of twaalftal achterkamers zijn licht moet ontvangen. Die bruggen en huizen, aan wier leuning en drooglatten al lerlei witte en bonte Meeren wapperend han gen te drogen. Dat gekrioel in de gangen, op 5e trappen, rondom de wagens, die een warm maal voor vele gezinnen tusschen de wielen rondrijden. Die pakhuizen, gevuld met allerlei Jenkbare rommel, waartusschen ook over dag bjj een lampje de koopman zit, alsof Gerard Dou hem tot zijn model had gekozen. Die groep van belangstellende vrouwen en man nen, rondom een tweetal geschaard, dat een in huis begonnen twist op straat eindigt. Dit alles is voor den vreemdeling iets nieuws, ? ook voor den Amsterdammer, wiens weg slechte zelden hierheen leidt. Daar nadert een orgeldraaier, wiens dansmuziek uit stegen en sloppen, uit trappen en kelders het jonge volkje gameirroept. ','. Een der aardigste straattoonecltjes is nu te zien. Bij het vroolijke deuntje dansen de kinderen, wier ma_atgevoel meestal goed ont wikkeld is, en meisjes van 18 a 20 jaar, door een goeden vriend of buur uitgenoodigd, . bappelen aan zijn zijde over de keisteeuen mede, als ware de grond een parketvloer en de straat eene balzaal geworden. Geen wonder dat schilders hier ronddwalen des morgens, des middags, des avonds bij ondergaande zon. Er zijn er, die deze buurt, uit een artistiek oogpunt bezien, boven de achterwijken van Parijs of Berlijn stellen en ie vergelijken met hetgeen sommige Italiaansehe steden den kunstenaar te zien geven. (') Maar wie hier de woningen binnentreedt en de bekrompen, donkere vertrekken leert kennen; wie opmerkt, hoe vele gezinnen in beperkte ruimte samen wonen, hooge huur prijzen ook op de derde verdieping betalend; wie nagaat, hoevelen het duinwater, per ton of emmer hun gebracht, duur moeten koopeii en. daarom tot een al te spaarzaam gebruik van deze eerste levensbehoefte worden verleid; wie dit alles ziet, legt zijn kunstenaarshart het zwijgen op en beseft dat in de meeste woningen de eerste voorwaarden om gezond te zijn ontbreken. Daarom is het voor vele der bewoners als een geluk te beschouwen, dat zij een groot deel van den dag in de open lucht doorbren gen. Het is bekend, dat menig venter^die zijne groenten en vruchten langs de huizen dezer stad te koop aanbiedt, met eigen of gehuurden wagen des morgens deze buurt uitgaat om er 's avonds terug te keeren. De klein handel vindt hier vele vertegenwoordigers en 't gebeurt vaak, dat man en vrouw beide in de vroegte zich op weg begeven, om langs grachten en straten een dikwijls aardig dag geld te verdienen. De kinde'en die G jaar en ouder zijn en de scholen voor lager onderwijs bezoeken, moeten vóór, tusschen en na den schooltijd op de etraat of in huis een goed heenkomen zoeken en op brood leven, totdat de ouders zijn terpggekeerd. Maar de jongere spruiten, die men alleen in huis niet kan vertrouwen, waarheen die te zenden ? Naar kinderbewaarplaatsen, die, zoolang hier menscheii en kinderen waren, bestaan hebben, omdat zij in eene bepaalde be hoefte voorzien. De eene of andere vrouw rerzamelde de haar toevertrouwde kinderen in haar woonvertrek, tegen vergoeding van eenige stuivers per kind en per week, en vond hierin ten deele of geheel een middel van bestaan. Deze bewaarplaatsen zijn, zoo spoe dig ze door hygiënisten en kindervrienden bezocht werden, in haar bekrompenheid en onreinheid bekend gemaakt en beschreven. In de laatste vijfentwintig jareS hebben mannen als Dr. G. A. N. Allebé, Dr. H. van Capelle, Dr. S. Coronel 8z?om geen andere namen te noemen, die bewaarplaatsen in verschillende rapporten als hokken, holen, spelonken gekenschetst. Wel is, sinds van ge meentewege een politie-toezicht op de bewaar plaatsen wordt gehouden, de toestand in zoo verre verbeterd, dat slechts een bepaald aan tal kinderen in elke localiteit bewaard, en in geen kelders een beAvaarplaats gehouden mag worden. Wel moet voor verwarming des winters en voor luchtverversching worden gezorgd; is de vroeger overal te vinden snoeptafel ver boden en moet aan sommige voorschriften van reinheid worden voldaan. Toch, ofschoon dit toezicht heilzaam gewerkt heeft en werkt, blijft de toestand dezer bewaarplaatsen zoo febrekkig en treurig, dat elk, die ze bezoekt, eernis voor de kleinen, die hier bewaard worden, gevoelt. Wat ziet men er dan ? Stel u voor een klein vertrek, waarin het gezin slaapt en eet en alle functiën verricht In een donker hoekje staan enkele bankjes, die van half negen des morgens tot vijf S zes uur des avonds door een tien & twaalftal kinderen zijn bezet. Daar zitten ze, bewaard door de vrouw, die hare huiselijke bezigheden heeft en nu en dan eens een woordje kan spreken, meestal om tot stilte te vermanen. Daar zitten ze, een enkele vroolijk en bewegelijk, de meesten stil en dof voor zich ziende, kauwend op mede gekregen zoetigheid of mummelend aan een boterham die de kleine in de hand medebracht. Na eenige uren krijgt deze en gene die al vroeg uit den slaap werd gewekt omdat zijne ouders vrosg ter markt moes ten gaan, behoefte aan rust on knikkebollend valt hij op de bank, indien er plaats is, of op den grond, waar hij blijft liggen, totdat een ander over hem heen kruipt en hem wakker maakt, In allerlei onmoge lijke houdingen kunt gij ze sluimerend en slapend vinden : onder ccn tafel, onder een stoel, in een hoekje van 't vertrek, door niemand opgemerkt. Daar zitten ze, zonder zon, zonder vreugde, zonder zang, uren en uren lang, gedurende den gansenen dag, ge durende twee, drie, vier jaren. Vooral in den namiddag, als de schemering is ingetre den en de donkere hoeken niet toelaten de kinderen van elkander te onderscheiden, ont vangt gij hier zeer treurige indrukken, niet het minst als de vrouw aan de waschtobbe gestaan heeft en de atmosfeer ook door dit werk bedorven i.«. Ook al wordt aan de ge noemde politie-verordening streng de hand gehouden en doet de ambtenaar, die met het toezicht op de bewaarplaatsen belast is, zijn voorgeschreven plicht, blijft de jeugd hier een somber en vreugdeloos bestaan lijden, als waartoe geen ander kind in Nederlandsche bewaarplaatsen veroordeeld is. Ieder die hier binnen treedt en zijn oogen laat gaan over de hangende kinderkopjes, die verveling, lusteloosheid, droevige berusting uitdrukken, slaat de schrik oni 't hart bij de gedachte, dat zijn kind hier n enkelen dag zou moe ten doorbrengen. In deze duisternis zal weldra het licht op gaan. Een wensch, door den schrijver dezer regelen, in het Algemeen Handelsblad van 17 Januari 1886 geuit, dat eene schets van de uitmuntend ingerichte bewaarplaats roor Kr, derlandsche Israëlitische Minvermogenden in de Rapenburgerstraat alhier bevatte, wordt ver vuld: »O, dat de zon der philanthropie hier «spoedig doorbreke en licht scheppe in deze «duisternis!" In deze zelfde buurt is een bewaarschool verrezen, die met het beste, dat binnen en buiten de grenzen van ons vaderland te vin den is, kan wedijveren; eene inrichting, die voor honderden en duizenden kinderen in den loop der jaren eene heerlijke kweekplaats, een vriendelijk lustoord zal zijn. Het is de onlangs gebouwde Sophie Roscnthal-Bc.waarsciiaol, een vorstelijk geschenk door den milden stichter met den naam zijner echtgenoote genoemd; eene inrichting, waar van de bij dit nummer behoorendeplaateene goed gelukte afbeelding geeft en de volgende beschrijving den belangstellende aangenaam moge zijn. Treden wij het ruime terrein op, dat zich in de Uilenburgerstraat, achter 13 perceelen (No. 27 tot No. 43), uitstrekt en dat we of door eene ruime poort, tegenover de 1ste Batavierdwarsstraat of door de Schollenvangersgang, die een kleineren toegang geeft, kunnen bereiken. We zijn verwonderd, in deze zoo dicht be volkte en door nauwe straten en stegen bezette buurt hier een stuk grond te vinden van zoo grooten omvang (ongeveer 1800 M ) en treden verrast op het schelpzand van den tuin, waarin de veel belovende iepen geplant zijn en waar, als de winterkoude zal voorbij zijn, de kinderen zullen stoeien en spelen als waren ze in 't Vondelpark. Voor eene aanzienlijke som is dit terrein, vroeger scheepstimmerwerf, in het bezit van den stichter der school gekomen en 't is als een voordeel te beschouwen, dat in deze buurt zelve dit gebouw zich verheft, niet alleen ora de moeders, die hare kinderen hier zullen brengen, eene lange wandeling te besparen, maar ook om aan allen, die hier wonen, reinheid en orde te prediken, waartoe de be handeling der kinderen gereede aanleiding geeft. Paedagogisch kan en moet deze school op hare omgeving werken, waarover later. En in 't midden van dit vrije terrein ver heft zich het gebouw (O in zijn eenvoud en degelijkheid, met den gevel gekeerd naar de Uilenburgergracht, zoodat, indien dit water eens gedempt mocht worden en op den nieuwen grond eene straat aangelegd, de voorbijgan gers een aardig kijkje zullen hebben op de school in hare volle lengte en op de spelende kinderen, die het terras daarvóór als ontspanningplaats gebruiken, en er met krui wagen' of hoepel, bal of kegelspel, schop of zandvorm pret zullen hebben. Aan deze voorzijde liggen 5 ruime lokalen waar het zonlicht door hooge en breede ramen binnenstroomt en voor verwarming en lucht verversching op uitmuntende wijze gezorgd is. De drie leerlokalen, waarvan elk eene hoogte van 5 M. en een grondvlakte van ruim 46 M2 heeft, zijn door een glazen beschot ran elk ander gescheiden. Ruime muurkasten bieden voor alle leermiddelen voldoende plaats; in doelmatige bankjes, naar vijf verschillende afmetingen gemaakt, zullen de kinderen zeer gemakkelijk B zeer ruim zitten. Men zou wenschen te kunnen gevoelen, wat er in 't gemoed dier kleinen zal omgaan, als ze uit de beschreven en op de plaat geschetste bewaarplaatsen voor 't eerst deze school, voor hen een tooverpaleis, zullen binnentreden en hier door de ramen een groot stuk van den blauwen hemel zien. Aan beide kanten van dit drietal lokalen en door een spouwmuur van anderhalven steen afgescheiden, liggen twee iets grootere speellokalen, waar de jeugd zal kunnen loopen en springen, zonder de kameraadjes, die daar naast gezeten zijn, in hun bezigheid te storen. Deze vijf lokalen maken met hun ruimte en licht, hun keurige tegeltjes, die tot lambrizeering strekken, hun warmen en zachten parketvloer, hun waterleiding, die vooral ter reiniging is aangebracht, hun zachte kleuren, den aangenaamsten indruk. En deze zal nog verhoogd worden, als de nu nog witte muren na een jaar een licht rose of groene kleur zullen hebben gekregen. Achter dit vijftal loopt een ruime gang, door ingelegde steeiien eii blauw gekleurd tegelwerk vroolijk van toon, en daarachter liggen de volgende localiteiten. Een kleiner speel lokaal dan de beide genoemde, geschikt om eene weinig talrijke klasse bezig te houden of misschien voor kinderen, die, wegens oog ziekten liefst afgezonderd moeten blijven. Drie afzonderlijke vertrekken als privaten naar hygiënische eischen ingericht en dagelijks met het duinwater der aanwezige leiding te zui veren. Drie afzonderlijke toegangen waarde kinderen van de moeders worden aangenomen en van de boyenkleeren ontdaan. De prak tische inrichting der bewaarschool van de Rapenburgerstraat is hier tot voorbeeld ge kozen. Vervolgens ec*n badkamertje met twee Geysers-kuipjes en aangrenzend droogkamertje. Ten slotte een vertrek voor den arts die de aan oogziekte lijdende kinderen gere geld zal behandelen. Ziedaar het schoolgebouw. Hiermede is verbonden eene ruime woning der directrice, waarin eene bestuurskamer met bijbehoorende wachtkamer, wordt gevonden. Evenals bij de openbare scholen is deze woning afge scheiden van de school en niet door eene binnendeur toegankelijk, opdat, wanneer eene besmettelijke ziekte in het gezin der directrice mocht uitbreken, de kinderen ter bewaarschool kunnen blijven komen. Wie dit gebouw doorwandelt en nauwkeu rig beziet, zal gaarne een woord van hulde aan het adres van den architect, den heer C. Muysken, evenals aan dat van den aannemer/den heer A. Paans 3) richten. In deze bewaarschool zullen dan, als zij geheel aan hare bestemming beantwoordt, 250 kinderen dagelijks worden opgenomen en den zegen van ruimte, versche lucht, zui ver water, vriendelijke verpleging, opwekkend spel, gezonde beweging genieten. Ja, mocht de behoefte aan vergrooting van localiteit zich later voordoen, zo"o kan eene verdieping op de bestaande muren gebouwd worden. Met het oog daarop zijn de fundamenten steviger dan anders noodig zou geweest zijn gelegd. Weldra, in het begin van Januari, zal voorloopig voor een 60 tal kinderen de breede poort, die hier tot het leven leidt, geopend worden en de hoogst belangrijke maar vooral in den beginne voorzeker moeilijke taak der direc trice, Mej. de Wed. Jacob Hoofiën een aan vang nemen. Wanneer deze eerste groep gedurende en kele maanden schoolwijs geworden is en het onderwijzend personeel de bezwaren, aan elk begin verbonden heeft overwonnen, kan eene tweede groep, later eene derde worden toe gelaten, en zoo voorts, totdat de school, die volgens de politie-verordening 390 kinderen zou mogen bevatten, het genoemde getal van 250 verzorgt. Geen plechtige inwijding met kortere of langere toespraken zal aan de opening voor afgaan. De stichter die de Sophie RosenthalBewaarschool aan het door hem gekozen Be stuur 4) aanbiedt, meent dat men bij het aanbieden van een geschenk, geen derden oproepen maar deze handeling tot het strikt noodige aantal personen beperken moet. Later evenwel, als de school eenige maanden zal geopend zijn, zal gaarne aan alle belangstel lenden de gelegenheid worden gegeven, haar in oogenschouw te nemen. Bescheiden even als het gebouw zelf, dat zich achter de huizen der Uilcnburgerstraat verbergt, zal, volgens den wcnsfli ran den Stief/ter deze bewaarschool optreden. Maar hare werking zal er niet minder heilzaam om zijn. Deze inrichting kan en zal een gunstigen invloed op de ge zinnen oefenen. De kinderen, die eiken avond huiswaarts keeren, zullen levende voorbeelden zijn van hetgeen reinheid vermag. Het nut van water en zeep zal hier dagelijks worden geleerd; inliet badkamertje kan, indien zulks raadzaam wordt geoordeeld, een praktische les worden gegeven, tot navolging waarvan de ouders mogen worden gedrongen. Op al lerlei wijzen kan hier, door middel van de jeugd, af wat liefelijk is en wel luidt bevor derd, en aldus met het kind het gezin opge voed en ontwikkeld worden. En wat de kinderen betreft, mag men niet verwachten dat een groot deel hunner, een maal door dagelijksche verzorging met orde en reinheid vertrouwd geworden, uit eigen beweging en eigen behoefte zal -voortzetten wat hier onder de zachte sehooltuclit is aan gevangen ? * Het bestuur aanvaardt onder zeer geluk kige omstandigheden zijne taak. Het staart in een zonnig verschiet, door geen donkere wolken, in den vorm van geldzorgen, bene veld. Daar eene inrichting als deze van het geringe schoolgeld der kinderen niet kan bestaan,heef t de Stichter maatregelen genomen die het bestuur voor de toekomst aJle zekerheid geven, telken jare de noodige uitga ven te kun nen doen. Met deze beschikking heeft de heer G. Rosenthal het werk zijner mildheid ge kroond. Wat hij, zoodra men hem op den bestaanden toestand en de wenschelijkheid eener verbetering had gewezen, zoo kloek en zoo breed gedaan heeft, dit verdient dank bare waardeering van allen, die Amsterdam en zijn bevolking een goed hart toedragen. Beter Nieuwjaarsgeschenk danditkon aan onze stad niet gegeven worden. Want wat hier is gesticht zal zijn eene kweekplaats van goede zeden, eene vriendelijke voorbereidingsschool voor het jonge kind, een door de zon en de zorg van goedemenschen gekoesterd plekje waar honderden kleinen eene blijde jeugd zullen doorbrengen, een langzaam maar zeker wer kend middel, om de gezinnen dezer buurt te verheffen. En, ten slotte, indien dit voorbeeld anderen, die evenals de stichter beseffen, dat niet alleen noblesse maar ook richesse oblige, tot navolging mocht opwekken, zoodat in de Jordaan, op de Bickers- en Katten burger-eilanden bewaar scholen verrezen, die, zpoals hier het geval zal zijn, de slechte verdringen en de kinderen des volks naar geesten lichaam ontwikkelden door verstandige en liefdevolle leiding, een nieuwe zege zou behaald zijn, een nieuwe weg gebaand, die tot het geluk der Amsterdamsche jeugd moet leiden. Maar wat de toekomst ook brengey op zich zelve is de Sophie Rosenthal-Bewaarschool eene stichting, die op het gelaat van Amsterdain's Stedemaagd een dankbaren glimlach toovert. Amsterdam, 20 Dec. 1887. J. A. TOURS. 1} Een dergelijk kijkje op deze buurt werd door den schrijver dezer regelen in het school blad De Wekker van 4 Juni 11. gegeven. 2) Het gebouw is 41 Meter laiig en 14 Meter breed. Het terras daarvóór heeft eene lengte van 4<) M. en eene breedte van 13 M. Het terras daarachter, bij dezelfde lengte, eeno breedte van 11 M. 3) Het werk werd met gcwenschten spoed gemaakt. 5 Mei 1887 begon men te graven voor de fundeeringen; 10 Mei werd de eerste, 17 Juni de laatste der 439 palen in den grond geslagen. 15 Juni werd de eerste steen gelegd door Robert Heinrich May en Frederik Martinus Cohen, 13 en 12 jaren oud Ongeveer 500,000 steenen werden vermetseld. 14 November 11. had do oplevering van het werk plaats. 4) Het bestuur bestaat uit de dames: Mevrouw Nanny Colien-Rosenthal, Mevrouw Mathilde Wertheim-Salomonson, Mejuffrouw Fanny van Lier, en uit de Heeren: Amandus May, Jacobus Mulder, Max E. Fuld en Mr. I). Josephus Jitta. Eere voorzitter is de Burgemeester dezer stad, Mr. G. van Tienhoven. Uit Parijs. De eene week gelykt op de andere, allen ken merken zich door verschynselen van een algemeene koortsachtige opgewondenheid. Nu bedreigt ons een opstand, dan weder is de moordaanslag aan het woord. Een vroolijk vooruitzicht! Wij hadden dezer dagen een gesprek met een overheidspersoon over hetgeen er omtrent Aubertin, die Ferry naar het leven heeft gestaan, by de eerste verhooren aan het licht is gekomen, /on der er iets van te weten, zeide hij tot mij, had ik van te voren wel durven wedden, dat die Aubertin wat in de letterkunde had ge,iethebberd en dat men bij de huiszoeking dicht en omticht zou vinden, maar vooral verzen. En hij vervolgde: Daar ik menigkeer de assises moet presideeren, ben ik vaak in de gelegenheid ge weest opmerkingen te maken, welke ik opgeteekend heb en misschien nog eens bij elkander zal uit»even. Onder de meest merkwaardige opmer kingen, die ik maakte, mag wel deze gerekend worden: nooit heb ik oen moordenaar voor het hof zien verschijnen, wiens misdaad niet aan hebzucht maar aan overspannen hersens moest worden geweten, oi' zulk een misdadiger, wanneer hij kon lezeu en schrijven, had aan rijmelarij gedaan,- waarvan de sporen in zijne woning kon den worden gevonden. Ik heb een heele verzame ling van deze eigenaardige litteratuur gemaakt en ik verzeker u, dat zij een zonderling soort van studie vormt met haar beredeneerde onzin en afdwalingen. En tot bewijs zijner bewering haalde hij verscheidene voorbeelden aan, die ik mij ook nog zoowat kon herinneren sen welke inderdaad allen krachtig pleiten voor hetgeen hij gezegd had. .... . .. Het komt natuurlyk met m mij op om daaruit de gevolgtrekking te maken, dat de letteren tot alles, zelfs tot de misdaad zouden leiden en dus het welbekende refrein te varieeren op deze wijze: C'ent par la plume qu'on commence Par Ie remiver qu'on flnit. Maar er is hier voor den wijsgeer toch een punt van belangwekkende studie. Het is duidelijk, dat de mensen, die door een idee flxe wordt gekweld, in zijn dagelnksehe gesprekken geen genoegzame gelegenheid vindt om zich te uiten. Hij gevoelt een onwederstaanbare behoefte om wat er m hem om-Mat op een andere wijze uit te storten, en 'dan komt hij er toe, al staat hij ook op nog zulk een lagen trap van ontwikkeling, om papier te gaan bekladden. . Misschien zou de politie daarin aanleiding kun nen vinden om zich op de hoogte te stellen van al de dwaze uitgaven, welke van de pers komen