621 DE AMSTERDAMMER A*. 1889 WEEKBLAD VOOR NEDERLAND Onder Redactie van J. DE KOO en JUSTUS VAN MAURIK Jr. Ieder nommer bevat een Plaat. Het auteursrecht voor den inhoud van dit Blad wordt yerzekerd overeenkomstig de wet van 28 Juni 1881 (Staatsblad N o. 124.) Verschijnt eiken Zaterdagavond. Uitgever: Tj. VAN H O L K E M A, te Amsterdam, Keizersgracht 436. Zondag 19 Mei. Abonnement per 3 maanden ?1.125, fr. p. p. ?1.275 Afzonderlijke Nummers aan de Kiosken verkrijgbaar . . . 0.10. Advertentiën van 1?5 regels ? 1.10, elke regel meer . . . 0.20. Reclames per regel 0.40. I lïH O C »: VAN VEERE EN VAN NABIJ. FEUILLE TON: Vóór en na middernacht, Amsterd. schet sen door J. van Maurik Jr., VII. Brieven uit Groot Mokum, door Dandoly. Signalemen ten uit den Utrechtschen Gemeenteraad, door Jan van 't Sticht. KUNST EN LETTEREN: Het tooneel te Amsterdam. Het eerste drama van Arne Garborg. Eene belang rijke bijdrage voor onze geschiedenis. Eline Vere, door Louis Couperus, beoordeeld door W. J. Manssen. VARIA. SCHAAKSPEL. Het militair schouwspel, door Ab. Het opsmukken der stamboomen, door Mr. B. F. W. von B. Fock. Voor Dames, door E-e. ALLERLEI. RECLAME. BEURSOVERZICHT. AD VERTENTIËN. Van verre en van nabij. De werkstaking in het Westfaalsche kolendistrict heeft gedurende de afgeloopen week de politiek geheel op den achtergrond gedron gen. Geen wonder want de beginselen, o_m welke het hier te doen is, zijn zoo gewich tig, de belangen, die hier op het spel staan, zijn zoo ontzaglijk groot, dat geheel Europa het oog gevestigd houdt op het verloop van dit nieuwe conflict tusschen het kapitaal en den arbeid. Het zwarte goud, de steenkool, is een der machtigste factoren, zoo niet de machtigste factor voor de ontwikkeling onzer hedendaagsche nijverheid, en het district waar de werklieden thans hun onderaardschen arbeid hebben gestaakt, voorziet in de dagelijksche behoeften van de spoorwegen, de stoombooten, de fabrieken van allerlei aard in een groot deel van Europa. Het dichtste spoorwegnet ter wereld vindt men in het kolengebied van Dortmund en Essen, en in gewone tijden zijn de houderden kolentreinen, die dagelijks in alle richtingen van daar vertrekken, het zichtbaar bewijs van de reusachtige massa's, die aan den schoot der aarde worden ontwoekerd om, in den eigenlijken en den overdrachtelijken zin, duizenden schoorsteenen rockende te houden. Waarom hebben de Westfaalsche mijnwer kers den arbeid gestaakt? Allereerst omdat hunne loonen zoo goed als onveranderd zijn gebleven, niettegenstaande de steenkool, dien zij aan de mijn-maatschappijen leveren, aan zienlijk in prijs is gestegen. In de tweede plaats, omdat die maatschappijen, alleen be dacht op vermeerdering van winst, het aantal werkuren onder den grond op eene wijze hebben vermeerderd, die de gezondheid en het leven der werklieden bedreigt. In de derde plaats omdat die werklieden het slachtoffer zijn van een aantal misbruiken, die van verregaande willekeur getuigen, en die bijna onbegrijpelijk schijnen in een land, dat er trotsch op is, op het gebied der sociale hervormingen aan alle andere na Feuilleton. . (Auteursrecht voorbehouden). m EN HA MIDDEMACHT. Amslerdamschc Schetsen 7) DOOK JUSTUS VAN MAUKIK JUNIOR. 't CAFÉGoENONG-Api". (Vervolg.} Er waren namelijk midden in de zaal tegen beide zijwanden twee witgeverfde houten kasten aangebracht, die we voor garderobes of spinden zouden hebben aangezien, wanneer niet op de linksche het woord | DAMES | en op de rechtsche de naam |HEEREN| ons uit dien waan had ge bracht; bovendien waren zij door een, allen twijfel opheffende, aura" omgeven. Do vriendelyke eigenaar van Goenorig-Api" ver klaarde ons de aanwezigheid dier onooglijke vierkante hokken eenvoudig, door te zeggen: Op 't binnenplaasie was een heel mooie, nette gelegenheid, weet u; maar dat 's nou overdekt en de piano staat er tegenan. Ik kon van me ruimte niet veel misse, en zoo is 't fatspenlijk en rein. U begrijpt, ik mot de luidjes binne houwe. Sorties geef ik niet, dan kan ik geen oog op de verteringe hebbe." Terwijl nu de Bébé-Grootmama een heel on deugend Duitsch coupletj e, quasi erg naïef, voor droeg, verdween een dikke buitenman met een wollen bouffante om en zijn programma in de hand in de linksche garderobe, maar p, schrik! een opgenblik later opende een guitig jongmensch, die er toevallig vlak naast zat, met tien een voorbeeld te geven. Eindelijk, om dat deze werklieden door ondervinding weten, dat hunne werkgevers de klachten, hoe billijk ook, die door enkelen van hen worden inge diend, op onbarmhartige wijze met ontslag uit den dienst bestraffen, zoodat coalitie, ge meenschappelijk optreden en standvastig vol houden het eenige middel is, dat hun over blijft, om verdere schending hunner rechten te voorkomen. Dinsdag is eene deputatie van de werkstakende arbeiders door keizer Wilhelm ten gehoore ontvangen. De aanvoerder van het drietal bracht den keizer »den trouwsten groet der bergwerkers". Hij dankte voor de aan de deputatie toegestane audiëntie en riep 's kei zers genade in voor de verbreking van con tract, waaraan zich de arbeiders, zooals hij rondweg erkende, hadden schuldig gemaakt. Maar de arbeiders zoo vervolgde hij waren tot dien stap van noodweer gedrongen door den onhoudbaren toestand, in welken zich degenen, die zich lijdelijk schikten in hun lot, sedert langen tijd bevonden. Hij hoopte, dat het den keizer zou behagen, zich de zaak der arbeiders aan te trekken, en dat hij den werkt evers zou aanbevelen, aan de billijke eischen er arbeiders tegemoet te komen. »De werk gevers" zoo besloot de eenvoudige spreker »moeten met ons in onderhandeling treden; stijfhoofdig zijn wij niet. Uwe Majesteit be hoeft slechts n woord te spreken, en dan zal dadelijk alles anders worden en menige traan gedroogd worden." Zie hier net antwoord van den keizer: »Iedere onderdaan heeft, als hij een verzoek of' een wensch heeft uit te spreken,natuurlijk het oor van zijn keizer. Dit heb ik u daar door bewezen, dat ik aan uwe deputatie ver lof heb gegeven om hierheen te komen en uwe wenschen persoonlijk voor te dragen. Maar gij hebt u in 't ongelijk gesteld, want de beweging is eene_ onwettige, al was het alleen omdat gij u niet aan den opzeggings termijn van veertien dagen hebt gehouden, na welken de arbeiders volgens de wet gerech tigd zijn, hun arbeid te staken. Dientenge volge zijt gij schuldig aan verbreking van contract. »Het spreekt van zelf, dat dit de werkgevers heeft boos gemaakt en hen benadeelt. Verder zijn arbeiders, die niet aan de werkstaking wilden mededoen, met geweld verhinderd hunnen arbeid voort te zetten. Ook hebben zich enkele arbeiders vergrepen aan de orga nen der overheid en aan vreemd eigendom en zelfs in sommige gevallen zich tegen ^le in het belang der veiligheid opgetreden mili taire macht feitelijk verzet. Eindelijk \yilt gij, dat het werk eerst dan door allen gelijk tijdig zal worden hervat, wanneer op alle mijnen al uwe eischen zijn ingewilligd. Wat nu die eischen zelf betreft, ik zal die door mijne regeering nauwkeurig laten onderzoe ken en u het resultaat van dit onderzoek door de bevoegde autoriteiten laten mededeelen. »Maar indien overtredingen tegen de open een ruk, de deur, die niet goed op het haakje was gedaan. Kerjén! wat's dat nou? Lact'm dicht! Blikstien! bin j ai mal?" klonk 't gedempt en be nauwd van binnen. Geneer je niet, boertjc," riep de guit terug; «?a op je gemak je gang maar. Je hoeft nou niks te verzuimen van de representatie!" Ik heb zelden zóó hooren lachen, als op dat oogenblik; zelfs het zingende grootmoedcrtje schoot in een pnbedwingbaren schaterlach, toen zij de wanhopige pogingen van 't boortje aan schouwde die met zijn bouffante ? als lazzo gebruikt den deurknop wilde vangen. Om verschillende geldige redenen ontfermde ik mij over den ongelukkigen landbouwer en sloot, onder hevig protest van de overige gasten, de deur. Wat er geroepen, geschreeuwd en aangemerkt werd, toen de buitenman, kort daarna, zijn plaats in de zaal weer kwam innemen, wil ik aan de verbeeldingskracht van mijn lezers overlaten en liever vertellen hoe schoon het ballet-pantomime «Pantalon bloemist, of de wraak van Arlcquin" was, dat nu volgde. De pianiste stond van haar krukje op, trok aan een touw ter zijde van het tooneel en dadelijk ruischten twee schuifgordijnen over een ijzeren roede naar elkaar toe voor een valseherm was zeker geen plaats en de alkoof' had nu meer 't uiterlijk van een groote bedstede. Na een oneindig lange pauze, die door een moorddadig pianosolo en een onophoudelijk: Tombola, heerc! Varsze koek en vszuikere mangele!" werd afgebroken, klonken drie sla gen op het tooneel; de gordijnen werden open getrokken en wij aanschouwden een liefelijk landschap, zonder eenigen twijfel door den eigenaar zelf geschilderd. In den rechterhoek van de alkoof stond een keurige, vuurroode boerenwoning het huis van Pantalon en links een spinaziegroene zodeiibankbare orde en rust voorkomen, indien het blijkt, dat deze beweging in verband staat met het drijven der Sociaal-Democraten, dan zou ik niet in staat zijn uwe wenschen met mijne koninklijke welwillendheid te overwegen. Want voor mij staat ieder sociaal-democraat gelijk met een vijand van het vaderland en van het rijk. Merk ik dus, dat zich een sociaal-democratisch streven in de beweging openbaart en dat dit aanspoort tot on wettigen tegenstand, dan zal ik met onverbiddelijke gestrengheid te werk gaan en de volle macht waarover ik beschik en die macht is groot! in toepassing brengen. Gaat nu naar huis, overlegt wat ik heb gezegd, en tracht uwe kameraden over te halen, om tot overleg terug te keeren. Maar vóór alle dingen en in geen geval moogt gij uwe kame raden, die den arbeid weer willen beginnen, beletten dit te doen.'" Keizer Wilhelm is nog jong. Aan zijn goede bedoelingen twijfelen wij niet. Hij vervult zijne taak, naar zijne opvatting en naar de mate zijner krachten, met onmiskenbare toe wijding en met voorbeeldigen ijver. Hij tracht billijk en rechtvaardig te zijn. Toen twee dagen na de hier beschreven audiëntie ook de afgevaardigden der werkgevers bij hem werden toegelaten, wees hij dezen nadrukke lijk op hunne plichten tegenover de arbeiders en pp de noodzakelijkheid van voortdurende voeling tusschen de patroons en de werklie den. En hij voegde er aan toe, dat hij tot dusver over de houding der arbeiders zeer tevreden was. Dat laat zich begrijpen, want er is maar ne stem over de voorbeeldige rusten kalmte onder eene bevolking, waarin honderdduizend hoofden van gezinnen werkeloos zijn, en de bladen van alle partijrichtingen kiezen in deze zaak de partij der arbeiders. Maar waartoe dan die strafpredicatie aan de arbeidersdepu tatie? Waartoe die in de gegeven omstandig heden door niets gemotiveerde uitval tegen de sociaal-democraten? waartoe die bedreiging nwt maatregelen van geweld! Zeker, 's keizers macht is groot. Er zijn helaas reeds slachtoffers gevallen van het in 's keizers naam uitgeoefend niachlbetoon. Er is Duitsch bloed vergoten door Duitsche sol daten, en wat het ergste is, onschuldig bloed. Zoo groot zelfs is des keizers macht, dat noch hij, noch zijne soldaten daarvoor ter verant woording kunnen worden geroepen. Maar er is toch ne macht, waarvoor ook die des keizers ten slotte moet bukken : die van de openbare meening, van de welgevestigde overtuiging des volks. Deze macht is het, die in dit geval de werkstakers steunt en hen doet volharden in den eerlijken strijd, die voor hen zelven niet grooto opofferingen gepaard gaat. Deze macht is het, die de verschillende staatkundige partijen met zeld zame eenstemmigheid doet samenwerken, om het conflict in het kolendistrikt tot een be vredigend einde te brengen. En wellicht ware dit doel reeds vroeger bereikt, indien niet onnoodig machtsvertoon aanleiding had ge geven tot onnoodige provocatie. Hadden de De eerste die optrad was Pierrot en ondanks zijn witgeverfd gelaat, herkenden wij in hem dadelijk den heer Jan, alias Melato. Arlequin werd voorgesteld door een der chanteuses 't zwarte masker belette ons te zien welke maar het bijzonder goed aan sluitende kostuum verried dadelijk, dat Arlequin een dame en wel een gehuwde was wij hoopten het ten minste hartelijk voor haar. De Vranzaisc" was Golornbine". Zij had de roode sleepjapon uitgedaan en zag er in een zwartfluweeleri corsage en witte korte rokjes, die een paar waterzuchtige beenen lieten zien, zeer aanlokkelijk uit. Pantalon kwam zooals gewoonlijk voorover loopend met de handen onder zijn zwarte sleepjas op den rug uit het huis te voorschijn, dat is te zeggen, hij wrong zich met moeite uit den hoek, waarin hij voor ons oog verborgen een tijdlang had staan wachten, omdat er geen achteruit" aan de boerenwoning was. Hij tripte naar Golombine, die met Arlequin in een hoekje stond te vrijen, en vatte haar bij 't oor, terwijl hij met de andere hand een ge weldige drukte maakte, als wilde hij zeggen: Hoe is het godsmogelijk dat jij zin in zoo'n Arlequin kunt hebben?" Daar snorde plotseling iets rakelings aan onze ooren voorbij en trof Pantalon tegen zijn val sehen neus, die een eind op zij schoof, maar door een tweede, onmiddellijk volgend, grooter projectiel getroffen, afviel en daardoor, tot algemeenc vroolijkheid, groetjes trekken deed zicht baar worden. De boezeroen-man werkte met de koek, dat begreep ik, en toen wij even naar hem om keken, knikte hij ons toe riep: Lekker raak, hè?" en slingerde met kracht, maar zonder gevolg, het laatste stuk koek naar het tooneel, waarop de pantomimisten, zonder boos te zijn eworden, verder speelden. 't Ballet was waarlijk eenig. Wanneer Pierrot werkgevers niet gerekend op de bajonetten en de achterladers, dan was het pleit reeds lang beslecht. Waren de arbeiders niet ver bitterd door brutaal geweld, dan zou ook van. hunne zijde de neiging tot toenadering groo ter zijn geweest. BRIEVEN UIT GROOT MOKUM. Amice! Onze stad heeft haar feestjurk weer uitgetrok ken en zich het groen en de bloemen uit de haren gerukt. Vlaggen en wimpels die als zooveel kleu rige linten dartel in de lucht hebben gefladderd, zijn, minder nat en gehavend dan gewoonlijk, door hun eigenaars weer naar binnen gehaald, om na de vermageringskuur van het oprollen" te hebben ondergaan, in een vergeten hoek te worden gelegd, peinzend of het als ze weer de buitenlucht mogen genieten halfstoks" of in al hun pracht zal zijn. Gewoonlijk zet de hemel bij onze natiorfale feesten een gezicht als een onvervalschte sociaaldemocraat die over eene monarchie spreekt, maar ditmaal heeft de zon haar beste beentje vooruit gezet en zich laten bepraten om niet vóór Dins dagavond de sluizen harcr ontroering open te zetten. Vele kleinen en sommige grooten zijn vier dagen lang gedecoreerd geweest met een oranjelintje; teederc maagden hebben haar gebruikelijke schuw heid afgelegd, om zich aan den sterken arm van stoutmoedige jongelingen in het hossend en jui chend gedrang te wagen, alleen bij het vuurwerk aan Amstel of Y een zwak gilletje slakend, als de vurige tcekenon in de lucht met scherp ge knetter uit elkander spatten. Wat kan een cava lier bij zulk een vrouwelijke zwakteuiting" anders doen dan den meer of minder molligen of houterigen arm van het lieve, bevreesde schepsel aan zijn zij, beschermend en geruststellend nog vaster tegen zijn colbert of demi aandrukken ? Gassterren overschitterden haar oudere zusters omhoog met pijnlijken glans en illumineerpotjes hebben hun laatsten droppel vet opgeofferd vóór ze als wijlen Van Speyk in de lucht zijn gespat. Sic transit t/loria iiinndi. De telegraafpalen hebben gesidderd in doorsnede van ontroering en geluk, terwijl haar lijngcvoelige draden de tallooze adressen van gelukwensching of dank overbrachten van ontelbare gemeente raden of gezelschappen aan den Koning en vicc versa. Aan adressen doet trouwens iedereen, al begin nen dan ook niet allen met Sire!" Huiseigenaren, die de liefde niet kunnen be grijpen welke de gemeenteraad koestert voor den grond, waarop onz' voeten gaan", tobben nog immer over het straatgeld. Als ze 's nachts geen benauwde droomcn hebben, dat ze bijvoorbeeld wegens wanbetaling tot dwangarbeid in de riolen worden veroordeeld, die door hun straatgeld in orde moeten gehouden worden stollen zo adressen op tot ontheffing of verlaging der ge noemde belasting. Ken ander doel der menschhcid daarentegen dringt aan op verhooging, niet van belasting van Arlcquin een slag kreeg, ontving Pantalon of Golombine onvermijdelijk ook een deel van die kastijding, omdat er voor hen geen ruimte genoeg was om de zwaaiende brits te ontko men. Het was een onophoudelijke vrij- en vecht partij, afgewisseld door een pas de deux en een horlepijp" van Pierrot, die op algemeen ver langen herhaald moest worden. Ghangements a vue en tooverij kregen we niet te zien; maar wel een soort van Genius in een chambercloak, die aan 't eind van 't ballet eensklaps uit de zodenbank kroop en de handen der gelieven in elkaar leggend, Pantalon nood zaakte Arlequin en Golombine verlicht door Bcngaalsch vuur tot een gelukkig paar te maken. De pianiste trommeldenog een afseheidsmarsch en de voorstelling was afgcloopen. Lachend, joelend en babbelend verliet het publiek de zaal, en toen wij we waren on geveer de laatsten den eigenaar-ondernemer adieu" wilden zeggen, vroeg hij beleefd: Zijn de heere voldaan? Dan verzwek ik om de recom mandatie. Hm! weet u, ik heb geen nacht permissie, ik mot om twaalf uur sluile, maar" hij zag even rond, er is nou niemand meer dan de heere, en as u d'r Ikfncbberij in hebt om ereis met de artistcn kennis te maken, dan doen we de deur op slot, en 't licht op een kleintje. Ik heb sampanje ook, heere!" Wij verzekerden eenparig, dal we meer dan tevreden waren en van die vriendelijke uitnoodiging geen gebruik zouden maken, wierpen nog een laatsten blik op de heerlijke tropische land schappen aan den wand en verlieten GoenongApi" met de overtuiging, dat Aemstels stad alweer een wonderlijken kunsttempel rijker was geworden.