ZTV 628 DE AMSTERDAMMEB A°. 1889 WEEKBLAD VOOE NEDEKLAND Onder Redactie van J. DE KOO en JÜSTÜS VAN MAURIK Jr. Ieder nommer bevat een Plaat. Het auteursrecht voor den inhoud van dit Blad wordt verzekerd overeenkomstig de wet van 28 Juni 1881 (Staatsblad No. 124.) uitgever: Tj. VAN HOLKEMA, te Amsterdam, Keizersgracht 436. Zondag 7 Juli. Abonnement per 3 maanden ...... ?1.125, fr. p- p. ?127 Afzonderlijke Nummers aan de Kiosken verkrijgbaar . . . 0.10, Advertentiën van 1 5 regels ? 1.10, elke regel meer . . . 0.20. I JT H O U »J VAN VERRE EN VAN NABIJ. Brieven uit Groot Mokum, door Dandoly. FEUIL LETON : Litterarische Recepten I, door Willem Otto. Signalementen uit den Utrechtschen Ge meenteraad, door Jan van 't Sticht KUNST EN LETTEREN: Het tooneel te Amsterdam. L'Angélus van Millet, Verbonden Schakels, door Helene Mercier, beoordeeld door Cornélie Huygens. VARIA. SCHAAKSPEL. Oud-Amsterd. Verscheidenheden. Morgenstond, door Js. van Rennes. Voor den eten weer t'huis, naar Marken , door Js. van Rennes. Voor Dames, door E-e. ALLERLEI. INGEZON DEN. RECLAMES. BEURSOVERZICHT ADVERTENTIËN. Van verre en van nabjy. John Buil heeft een goede maag en eene gezegende spijsvertering. Het zou onchriste lijk zijn hem dat te misgunnen. Maar John Buil is ook gulzig. Hij kijkt een ander de brokken uit den mond, en dat mag men hem gerust kwalijk nemen. Wanneer ge u ver beeldt, dat er ergens op de wereld nog een hapje te vinden is dat u juist zou lijken, dan komt John Buil u met een boos gezicht vertellen, dat ge u niet aan zijn eigendommen moet vergrijpen. Of als het soms het kan den slimste en den brutaalste overkomen! wat moeielijk valt te bewijzen, dat hij werke lijk aanspraken op het bedoelde hapje heeft, dan weet hij u haarfijn uiteen te zetten, dat niemand beter dan zijn talrijk en onderne mend kroost zedelijk gerechtigd is, om van het buitenkansje gebruik te maken, en dat ge door toe te tasten zijn kooplieden en zijn planters en zijn zendelingen een grievend onrecht zoudt aandoen. Niet iedereen is weekhartig genoeg om bij zulke gelegenheden dadelijk toe te geven. Daarom heeft John Buil eene andere methode bedacht. Hij annexeert bij voorbaat alles, wat los en vast is. Dat noemt hij establishing claims. Er gaat geen week, althans geen maand voorbij, of de Engelsche staatscourant ver meldt, tot uwe niet geringe verrassing, dat weder een stukje van onzen aardbol is ge plaatst _ onder het protectoraat van Hare Majesteit koningin Victoria. Het zou voor de goede dame iets zijn om onder be zwaard te worden, maar waarschijnlijk merkt zij er niets van, en zal het toenemen van den regeermgslast haar minder drukken dan het klimmen der jaren. Nu en dan stuit John Buil bij het verza digen van zijn landhonger op kleine bezwaren. Er zijn brokjes, waarvan hij begrijpt, dat ze hem te zwaar in de maag zullen liggen. Maar ook deze geeft h\j niet voor altijd op; hij be schouwt ze als onrijpe vruchten, die nem met tertijd, zoo al niet ><van zelf", dan toch na eene kleine moeite zijnerzijds in den schoot zullen vallen. Zulk een onverteerbaar brok Feuilleton. Litterarische Recepten door WILLEM OTTO. Eenigen tijd geleden zat ik met de pen in de hand en een groot vel papier voor mij aan mijn bureau. Allerlei gedachten doorvlogen mijn brein; allerlei denkbeelden dansten en huppelden en fladderden mij voor deoogen als goud vliegen, die gonzend en brommend de zonderlingste kringen beschreven. Ik deed mijn best ze te vangen, doch dat mocht mij niet gelukken. Telkens als ik ze meende te grijpen, schenen zij schuilhoekje met mij te spelen. Mijn vriend Tobias kwam achter mij staan en na mij een poosje opmerkzaam gadegesla gen te hebben, legde hij zijn hand op mijn schouder. Verschrikt keek ik op. «Wat voer jij uit?" vroeg hij, »zit je vliegen te vangen?" »Neen", zei ik, een beetje geraakt, »ik ben bezig aan het eerste hoofdstuk van een nieu wen roman." »En dat vlot niet heel goed, zooal ik zie." Ik legde mijn pen neer en keek hem aan. Tobias zette een pruimemondje, trok zijn wenkbrauwen in de hoogte en begon te flui ten. Tobias had dikwijls zulke onhebbelijke manieren. »Wat meen je toch?" vroeg ik. »Wat ik meen?" antwoordde hij en greep mijn hand, waarop hij een fermen slag gaf. »Ik meen, dat dat voor jou een onbegonnen werk is " »Maar ik heb toch al twee romans " viel ik in. »Ik weet, wat je zeggen wilt. Je hebt al twee romans _ uitgegeven, maar dat is het eieren-eten niet. Je moet nu een roman schrijven, die gelezen en besproken, aangeis voor hem de Transyaal geweest. John Buil had geen dokter noodig, om hem te vertellen, dat die vrucht hem niet best bekomen zou. Hij proefde even, trok een zuur gezicht, en sloot de Pretoria-conventie. Maar hij heeft de hoop op een smakelijk gerecht niet opge geven. Hij komt er zelf voor uit, dat hij zijn eetlust niet zal kunnen bedwingen. »Destiny is stronger than policy" schreef dezer dagen de Standard, en verklaarde die fatalistische orakelspreuk door de verzekering, dat ZuidAfrika, geheel Zuid-Afrika, nu eenmaal be stemd was om door Engeland te worden beheerscht. Deze nog al aanmatigende verklaring is des te verrassender, omdat de geschiedenis sedert jaren bezig is met aan Engeland's pretentiën in Zuid-Afrika een démenti te ge ven. De moeielijkheden, die zich onlangs hebben voorgedaan bij het aftreden van den gouverneur der Kaapkolonie, Sir Hercules Robinson, hebben duidelijk bewezen, dat de wijze, waarop Engeland's koloniën en bezit tingen uit en door het moederland worden beheerd, slechts kan leiden tot eene herhaling van hetgeen in het laatst der vorige eeuw met de Britsche koloniën in Noord-Amerika is geschied, en dat in eene niet zeer ver ver wijderde toekomst de Transvaal en de OranjeVrijstaat deel zullen uitmaken van de »Vereenigde Staten van Zuid-Afrika," in plaats van, zooals de Engelsche Jingo's droomen, Britsch grondgebied te zijn geworden. 'Voorloopig echter tracht men in het En gelsche ministerie nog de zure vrucht rijp te stoven. Reeds is de Transvaal, grootendeels tengevolge van de bovengenoemde annexatiën op net papier, begrensd door Engelsch grondgebied, dat natuurlijk op »wettige'; ma nier dat wil zeggen, krachtens een besluit van Harer Majesteits regeering, is verkregen. Trachten de Boeren zelven hunne grenzen, in het belang van hunne veiligheid, uit te breiden, dan is dit heel iets anders; dan hoort men in Engeland klagen over intriges, over schaamtelooze rooftochten, over schen ding der rechten van hulpelooze inboorlingen, en zoo voorts. Inderdaad zou de Zuid-Afrikaansche Republiek geen gelegenheid meer hebben, om met de overige wereld anders dan over Engelsch grondgebied te verkeeren, in dien niet Portugal bij de Delagoabaai eene strook lands bezat, waarover de Delagoaspoorweg zal loqpen, die de Transvaal met de zee moet verbinden. De Delagoa-baai heeft natuurlijk ook En geland's begeerlijkheid opgewekt, maar de strijd over het bezit van die haven eene der weinige bij uitstek geschikte aan de oost kust van Afrika is in 1875 door de scheidsrechterlijke uitspraak van Mac-Mahon, ten gunste van Portugal beslist. Wat aan de Eiigelsche diplomatie is mis lukt, heeft het Engelsche kapitaal beproefd; het trachtte den Delogoa-spoorweg in handen te krijgen. Maar het heeft er ongelukkig geen vallen en verdedigd wordt, die, in n woord, sensatie maakt. Je naam moet in ieders mond zijn. In clubs en gezelschappen moet dat boek the topic of the day worden. Alle cou ranten, alle tijdschriften moeten er over schrij ven. Lof en spot, ket komt er niet op aan hoeveel van elk, moet met milde handen wor den uitgedeeld. Niemand moet er onverschil lig onder blijven." Terwijl Tobias zich op die wijze warm maakte, zat ik ja te knikken, zooals mijn goede oudoom deed, als hij aan zijn buren in de Kerkeraadsbaiik wilde laten zien, dat hij het volkomen met dominee eens was. «Maar dat zal zoo gemakkelijk niet gaan. Tobias!" »Wat, niet gaan! Dat gaat heel goed, als je het maar goed overlegt. Je moet verrassen door nieuwheid. Al het schon dagcwesene is voortaan contrabande voor je!" »Dan blijft er niets meer over, want er is niets nieuws onder de zon". »Nu ja, dat is waar. Liefde, vriendschap, haat, strijd om het bestaan, idealen, deugd, opoffering, maneschijn, die zijn er altijd ge weest en zullen er wel altijd blijven. Het deeg, waarvan jij je koekjes bakt, blijft altijd het oude bekende deeg, maar de vorm, zie je, de vorm moet spiksplinternieuw zijn. Je moet niet zeggen : de hemel is blauw of donker of' bewolkt. Dat kan je petetante ook zeggen. Je moet woorden gebruiken, die je nog nooit in ons goede, lieve Hollandsen hebt gehoord en die je petetante dus niet bezigt. Zoo'n nieuwen roman moet je alleen kunnen lezen met behulp van een woordenboek, dat er nog niet is. Dat is het ware." Ik zuchtte eens. Maar hij lette er niet op en in zijn ijver om mij op de hoogte te brengen van de tegenwoordige eischen, ver volgde hij: »Dan moet je roman realistisch, naturalis tisch zijn, het product van observatie en analyse. Ja, man, dat zijn geen bagatellen. geld genoeg aan besteed, en de Portugeesche regeering, die in 1883 de concessie voor den spoorweg had verleend, onder voorwaarde dat de lijn binnen drie jaren zal ziin voltooid, heeft zich, na herhaaldelijk uitstel te hebben verleend, gerechtigd geacht, die concessie in te trekken, doch tevens den aandeelhouders aanbiedingen gedaan, die hen voor elk finan cieel nadeel volkomen vrijwaren, en die zeker gaarne zouden zijn aangenomen, als niet de politieke belangen van Engeland met de zaak waren gemoeid. Het is geen geheim, dat de spoorweg, bij verkoop, in handen zal komen van een syndicaat, dat zijne aandeelen in de Trans vaal, in Nederland en in Duitschland heeft ge plaatst. Vandaar de woede in Engeland, die zich op de zonderlingste wijze uit. In vollen ernst is voorgesteld, Lissabon te blokkeeren en de Portugeesche fondsen te weren van de Engelsche geldmarkt. Ook zijn reeds de onvermijdelijke oorlogschepen naar de Delagoa-baai gezonden. Het laat zich echter niet aanzien, dat deze groote woorden en dit militair vertoon tot dadeïijkheden zullen leiden. Want geen enkele Europeesche mogendheid is geneigd, zich aan de zijde van Engeland te scharen, en het streven, dat door den Stan daard op zoo cynische wijze is uitgedrukt, wordt overal tegengewerkt. De Engelsche bladen schrijven het echec, door de Portugeesche regeering aan de plan nen der Britsche regeering bereid, op rekening van Paul^Krüger. Mogelijk hebben zij geen ongelijk. Zeker is het, dat de schrandere en volhardende president der Zuid-Afrikaansche republiekhetniet alleen tegen de »roodbaait.jes" maar ook tegen de diplomaten van het Vereenigd Koninkrijk durft opnemen, en tot nu toe bijna altijd met goed gevolg. Moge ook thans zijn kloek beleid weder tot gunstige uitkomsten voeren. BRIEVEN UIT GROOT MOKUM. Amice! Hoewel de inspecteur van Noord-Holland nog geen officieele aankondiging gedaan heeft, moet de besmettelijke reis woede hier toch als epide misch heerschende beschouwd worden. Deze ziekte, die zich vau jaar tot jaar meer uitbreidt, mag in geenen deele onbeteekeuend geachtworden, eu opdat ieder haar direct van anderen moge onderkennen, zal ik hier eeuige algeuieeuc kenteekenen er vau opgeven. De kwaal komt hoewel niet uitsluitend zeer veel bij dames voor, zoowel gehuwde als ongehuwde, en begint gewoonlijk met een zekere koortsachtigheid, die een merkbaren invloed heeft op het humeur der patiënte eu een licht ijlen over Scheveningen of Zaudvoort doet ontstaan; wordt de koortsige aandoening heviger, dan kan dit ijlen zelfs verergeren tot hallucinaticn en visioenen van Wiesbaden of Nizza ; dit hangt overigens veelal af van de gewone»leefwijze" deizieke. Je verbeelding plus je oude boeken gooi je op de verkooping. Je tracht daarvoor te krijfen_ Ie sens du red, het nieuwste article _de 'aris, dat is het vermogen orn den boom niet te zien, noch de kleurmengeling van zijn groenen dos, noch de tinten van zijn stam, noch de verscheidenheid vau zijn bladvormen, noch de harmonie van de deelen tot het ge heel, maar wél wat je buurmans hondje er bij heeft neergedraaid." Ik sprong op »Tobias!" riep ik uit, »benje gek ? Zulke uitdrukkingen heb ik nog nooit van je gehoord!" »Dat behoort tot de nieuwe kunst. Je moet niet bang wezen om een woord te gebruiken. Integendeel. Met voorliefde moet je je woor denschat vermeerderen met die je pp muren en schuttingen vindt. Die schrijf je. Die laat je drukken. Dat is nieuw, dat is het ware iiiemol-s dctycwesenc,. Wat een ander heeft ver meden of' desnoods alleen in de verte heeft aangeduid, moet je ouomsluierd op den voor grond brengen om er het hoogste licht op te doen vallen. O ! ik kan je niet zeggen, hoe hoog mij het hart in de borst klopt, als ik op muren en schuttingen woorden lees, die de hyper-realistische, naturalistische artisten in den dop er met nog onvaste letters op hebben geschreven.Dan juich ik in de toekomst, die schoon en heerlijk zal zijn. Die bekladde schuttingen, ze zijn de bladen, waarop jonge kunstenaren nu reeds profeteeren, wat ze later zullen zijn, en in mijn verbeelding zie ik reeds in een museum ouder een stolp een uitgezaagde plank met zoo'n heel mooi woord, als eerste uiting van de een of andere kunstenaarsziel." Tobias keek mij aan om te zien welken in druk zijn ontboezeming op mij gemaakt had. Op mijn beurt trok ik mijn wenkbrauwen iu de hoogte en begon eens te fluiten. '>En dan de beschrijvingen! Daarop moet je je in het bijzonder toeleggen. Laat het je nooit genoeg zijn om een eenvoudig ding-, dat Hoewel de tint normaal blijft en de eetlust meestal uiet vermindert, neemt men toch altijd een verhoogd zeuuwleven waar; ook begint zich een bepaalde voorliefde te openbaren voor reis gidsen en Ferry's badartikelen. Gewoonlijk gevoelt de lijdere» alle mogelijke pijnen en kenmerkt een zekere loomheid hare bewegingen. Vau de hoogste opgewondenheid vervalt zij soms in de diepste lusteloosheid; dit is vooral het geval als het gesprek eensklaps over zware rekeningen, buitensporige uitgaven of hooge lasten begint te loopen, en vrouwen die er niet gauw onaardig uitzien hebben het erg te kwaad met zenuwachtige schreibuien. Huismiddelen helpen natuurlijk niet tegen een kwaal die alleen door verandering van lucht kan worden bestreden. De weinige geneesmiddelen die tot hiertoe tegen deze lastige en meestal kostbare ziekte zijn uit gevonden heeten: lo. zes drukke kinderen; 2o. een zér Sakouieke echtgenoot; 3o. overvloedige injecties met gezond verstand. Zes weken verblijf in een vervelende badplaats bij onafgebroken regen is een middel, dat hoog stens voor twee of drie »seasons" baat. No. l?3 kunnen slechts aanspraak maken op den naam palliatieven of voorbehoedmiddelen, waarvan de uitslag niet gegarandeerd wordt. Mijn vriend Smit b.v. is ontegenzeggelijk een lakoiiiek echtgenoot, zóó kalm en bedaard, dat ieder zich over de speling der natuur moet ver bazen die hem tot stamvader van acht jeugdige wilden heeft gemaakt, terwijl zijn vrouw ze zegt het zelf gezond verstand heeft voor twee. Tóch gaat de familie, die iu de stad een ruim, luchtig huis bewoont, iederen zomer, wel niet be paald op reis, maar toch naar buiten, waar men zich behelpt op een paar benauwde kamers die ge woonlijk alle gezelligheid en comfort missen. »In all tliings the supreme excellence is simplidty". Mevrouw houdt iederen morgen haar hart vast" als de helft van haar woeste spruiten zich aan het ijzeren monster toevertrouwt om naar Am sterdam te stoomen en zich te laven aan de borsten der wetenschap. Mijnheer kan door de drukte zijner zaken hoogstens eenmaal 's weeks overkomen eu is dus voor de overige dagen tusschen" tafel en bed gescheiden. Maar mevrouw vindt het uu eenmaal een noodzakelijke chic voor gezeten burgers om's zo mers buiten te zijn al moet men zich dan ook een beetje behelpen. Mijnheer ....'? Indien hij niet zulk een model vau een gehuwde Brave Hendrik \vas, zou ik bepaald de duistere ver moedens die ik thans laat doodhongeren gaan voeden en me durven verbeelden dat ik hem laatst hoorde neuriën. »Ma femme est partie, il faut en profiter!" De iieele wereld is trouwens vertrokken of gaat vertrekken. Jeugdige schilders hebben het atelierstof afgeschud en zijn uitgevlogen om nieuwe impressies op te doen, terwijl studeerende jongelingen hunltofter pakken in de hoop verschillende onaangename impressies te vergeten, iedereen kent en zich dadelijk kan voorstel len, alleen bij zijn naam te noemen. Dat is oud. Neen, het nieuwe heeft hoogere eischen. Voor een ontbijttafel moet je minstens vier, vijf bladzijden in beslag nemen. Je denkt b. v. dat het genoeg is te zeggen, dat er een tarwebrood ligt? Mis. Je moet dat tarwe brood uitschilueren, je moet vertellen, hoe het er ligt, met de korst naar boven of' naar onderen, of' dat het op zijn zijde ligt. Je moet in woorden, liefst een beetje vreemdklinkende, de ronding van die korst voorteekenen. Je moet voor het wit van het kruim vergelijkingen zoeken. De overgangen van het bruin tot het wit mogen je oog niet ontgaan. Je moet dat brood als het ware laten proeven. Je lezer heeft recht om te weten of het een bakkers- of fabrieksbrood is, of' er letters in de korst zijn gedrukt en zoo ja, welke? Ver der stelt liij belang in het melk- en eiwitgehalte. Voor _ eenigen zou het niet kwaad zijn er den. prijs van op te geven. En als je zoo dat brood hebt beschreven, dan ziet de lezer het. Dan ligt het daar voor hem. Dan zou hij er zoo in kunnen happen. En dat is de victorie van de realistische kunst." »Ik weet, Tobias ! dat je een grappenmaker bent," zei ik, »maar laten wij er nu een speldje bij steken cii eens verstandig praten." Maar dat was aan een dcovemansdeur geklopt. Hij beweerde, dat hij niet anders dan verstandig gesproken had, maar (Uit ik te dom of' te koppig was om hem te begrijpen. Boos stond hij op. »Je bent bedorven," riep hij mij toe, -H! oor al dat gewauwel vau oude weetnieten. Wij hebben [hans het ware, en als je_ geen nieuwe taal wilt maken, geen schutting-woorden wilt gebruiken en geen beschrijvingen volgens het verstrekte monster wilt geven, dan mag je doen wat je niet laten kunt, maar je zult altijd een sukkel blijven." Ik kreeg grooten lust nu ook nijdig te worden, maar ik bedacht mij. Ik kon toch niet ontkennen, dat Tobias mij dikwijls een