W. 637 DE AMSTEEDAMMER A°. 1889 WEEKBLAD VOOR NEDERLAND Onder Redactie van J. DE KOO en JUSTUS VAN MAÜRIK Jr. Ieder nommer bevat een Plaat. Het auteursrecht voor den inhoud van dit Blad wordt verzekerd overeenkomstig de wet van 28 Juni 1881 (Staatsblad No. 124). Verschijnt eiken Zaterdagavond. Uitgever: Tj. VAN HOLKEMA, te Amsterdam, Keizersgracht 436. Zondag 8 September. Abonnement per 3 maanden ?1.125, fr. p. post ? 1.27S Voor Indie per jaar mail 10. Afzonderlijke Nummers aan de Kiosken verkrijgbaar . . . 0.10 Advertentiën van 1?5 regels ?1.10, elke regel meer . . . 0.20 Reclames per regel 0.40 INHOUD: VAN VERRE EN VAN NABIJ. FEUILLE TON: Jan Starter en zijn wijf, door Dr. Jan ten Brink. VIII. UIT PARIJS, door D. Signa lementen uit den Utrechtschen Gemeenteraad, door Jan van 't Sticht. KUNST EN LETTEREN: Het tooneel te Amsterdam Ibsen in Frankrijk. Muziek in de hoofdstad, door F. Muziek te Rotterdam, door V. Aanteekeningen Schilder kunst, door V. - VARIA. SCHAAKSPEL. MILITAIRE ZAKEN: De tegenwoordige oorlogsmiddelen. (Slot). Oud-Amsterdamsche Verscheidenheden. Van den goeden ouden tijd, door Jan van 't Sticht. ALLERLEI. INGEZON DEN. RECLAMES. BEURSOVERZICHT. ADVERTENTIËN. Van verre en van nabij. Het tijdstip der algemeene verkiezingen in Frankrijk nadert; reeds op 22 September zullen de kiezers 584 nieuwe leden voor de Kamer moeten aanwijzen. De verkiezingsstrijd onder scheidt zich totnutoe door betrekkelijke kalmte. Boulanger is de eerste geweest, die een manifest in de wereld zond; hy betoogde in dit document, dat de nieuwe Kamer geen ander werk zou hebben te verrichten, dan tot de samenstelling eener Constituante te besluiten Deze constitueerende vergadering zou zich dan wijden aan het groote werk der grondwetsherziening. Men moet erkennen, dat de taak, die Boulanger aan de nieuwe Kamer opdraagt, hoe gewichtig zij ook moge zyn, geen bijzondere talenten en geen parlementaire bekwaamheden eischt. Slechts als men dit overweegt, laat het zich verklaren, dat het wonderlijk allegaartje van reactionnairen en socialisten, van royalisten, bonapartisten en repu blikeinen, dat door Boulanger aan de kiezers van het departement van de Seine wordt aan bevolen, in de oogen van enkelen genade vindt. Na Boulanger is ook de graaf van Parijs met een manifest opgetreden. De pretendent levert de gewone varatiën op het bekende thema: prenez mon ours. Het beestje heeft natuurlijk tal van goede eigenschappen en is alleen ge vaarlijk voor de factie, die Frankrijk onder drukt, die het openbaar welzijn in de waag schaal heeft gesteld en die de dierbaarste vrij heden heeft geschonden." Maar voor de clericalen, voor de imperialisten, voor de eerlijke republikeinen zelfs, zal het slechts beminnelijke eigenschappen hebben. De monarchie van den graaf van Pary's waarborgt den katholieken de behoorlijke opvoeding van hunne kinderen en de eerbiediging van hun geweten; zy ontleent aan de Bonapartisten het beroep op het volk; zy zal democratisch zy'n. Wat wil men nog meer? En daarbij wil de graaf aan de Kamer veel meer te doen geven dan Boulanger van haar vraagt. Zij zal eerst door daden van bil lijkheid genezing moeten brengen van de ergste Feuilleton. Jan Starter en zijn wijf, 8) DOOK Dr. JAN TEN BRINK. El hombre es de lino y Ia mujer de fuego." (Spaansche wijsheid). VIL CALVINIST EN LIBERTIJN. DominéBogerman had de oogen wijd opengesperd, toen Starter aldus de genie tingen van het Engelsche Kerstfeest roemde. Het scheen of hij uit zijn zetel wilde op springen, maar hij bedwong zich. Dreigender dan vroeger klonk zijne stem: »Mij raakt niet, wat in Engeland geschiedt. Dat moge zoo geweest zijn onder de wereldsche koningin Elisabeth zaliger, maar de godvreezende koning Jacobus, onze vriend en bondgenoot, zal weldra een eind maken aan al deze vleeschelïjke zotternijen. Deze m een allen ootmoed, goed exempel koning dient den Heer waaraf wij borgers wel mochten nemen." Starter boog beleefd. »Koning James is mijn koning!" her nam hij . »Gaarne zal ik het voorbeeld van Zijne Majesteit volgen, want ik ducht niet, dat Zij ooit de Kerstvreugde van haar merry o l d England zou verderven!" Andermaal klonk een stoot van den stok op den vloer, en daarna de daverende stem: »Wij zijn hierin Friesland en niet in En geland ! Mijn tijd gedoogt niet uwe vreemde opiniën te wederleggen! Reeds genoeg woor den gespild! Ik beschuldig u het hart van alle goede Gereformeerde Christenen te Leeukwalen," en dan eerst tot de herziening over gaan. Op die wijze worden de nieuw-gekozenen niet gesteld voor de treurige noodzakelijkheid, om dadelijk zelven den draad van hun parle mentair leven af te snijden. Men begrijpt, dat de graaf van Parijs, die een voorzichtig man is, den steun der boulangisten niet versmaadt. Toch schijnt hij te be grijpen, dat het hem een weinig zou compromitteeren, als hij den brav général, Rochefort, Naquet, Vergom, Michelln e tutti quanti, mannen naar zijn hart noemde. Hij bepaalt zich dus tot den volgenden raad aan zy'ne vrienden: Waar gij candidaten hebt, steunt die krachtig; doch laat u elders leiden door de noodzakelijke eischen van de worsteling, en behandelt niet als vijanden hen, die dezelfde tegenstanders bestrijden als gij." Na den graaf van Parijs heeft prins Victor Napoleon het woord genomen. Deze heeft echter geen manifest geschreven; hiervoor" zegt de schrandere jongeling, die zijn kruit niet nutteloos wil verschieten zal het eerst tijd zijn, als de nieuwe Kamer of liever de Consti tuante omtrent den regeeringsvorm eene beslis sing zal hebben genomen." Doch prins Victor heeft zy'n licht niet geheel onder den korenmaat willen zetten; immers in verkiezingstijden moeten troote geesten als hij medelijden hebben met e armen van geest, en daarom heeft hij het resultaat zijner bedenkingen geopenbaard aan een reporter van den Figaro. Ziehier, in hoofdzaak, wat wij vernemen. Op 22 September zal eene Kamer worden benoemd, welker meerderheid voor grondwetsherziening is. Die Kamer zal eene Constituante bijeen roepen. Voordat de vorm der regeering definitief wordt vastgesteld, zal men het volk raadplegen, en dit zal moeten kiezen tusschen de republiek, het koningschap en het keizerrijk. Van het ko ninkrijk kan sedert den dood van den graaf van Chambord geen sprake meer zijn ; de repu bliek is een poel van ongerechtigheden, dus zal ieder verstandig en fatsoenlijk man stemmen voor het keizerrijk. Het is maar jammer, dat dit klemmend betoog door prins Victor juist op 4 September is geleverd; menigeen zal zich, beter wellicht dan hij, herinneren hoe op 4 Sep tember 1870 het tweede keizerrijk een smadelijk uiteinde vond. De op 13 Juli 1889 door de Fransche Kamer (later ook door den Senaat) aangenomen wet betreffende de verkiezingen voor de Kamer is een doorn in het oog van de vijanden der re publiek, vooral van de Boulangisten en van de met hen verbonden imperialisten, die thans de gelegenheid missen om een plebisciet te organiseeren. De vervanging van den xrnttin de liste door den scrutin d'arrondissement is een eerste verdedigingsmaatregel van de republiek geweest; daarop volgde het virbod der meervoudige canditaturen. En wanneer eene candidatuur wordt gesteld in strijd met de bepalingen dezer wet, warden te bedroeven! Van u komt de ergernisse! Gij zijt een poëet, een comediant en een libertijn. Daarom kom ik u aanzeggen, dat u en uwen Rhetorisijnen het ageeren voortaan zal verboden worden, tenzij gij naar mijne vaderlijke vermaninge mocht luisteren, en onmiddellijk besluiten de Leeuwarder kamer te ontbinden!" De beurt der toornige verontwaardiging was nu aan Starter. Hij sprong van zijn stoel en naderde den haard. Snel vloeiden de woorden van zijne lippen, terwijl hij bij elke tegenwerping van den predikant hem oogenblikkelijk in de rede yiel. »Zoo wordt het mij dus euvel geduid een poëet en een comediant te zijn! Ik vermeen ter contrarie, dat de liefelijke poëzie het schoonste soulaas des levens is...." »Dat zegt eene heidensche haeresiel" »Toch niet! Dat zeggen alle eerlijke luiden, dat heeft onze zalige koningin Elisabeth duizendwerf bevestigd, en mijnheere de Grave van L e vees t e r, die een goed verdediger der gereformeerde religie was, die een talrijk gezelschap trefielijke kunstenaren deed spelen, wat de groote W i 11 i a m S h a k s p e r e, wat zijne vrienden Marl o we en Ben Johnson hadden te boek gesteld!" »Wij zijn hier in Friesland!...." «Friesland of Engeland, dat is al n! Slechts barbaren haten de poëzie! Alleen zij, die duisternis en domheid begunstigen, spre-> ken kwaad van de poëzie! Al de Engelsche grooten beschermen de dichters en tooneelspelers. Aan het hof van Koning James leeft nu nog de hooggeboren Graaf van P e m b r o k e, die heel zijn hart aan die edele konste gaf, en met de voornaamsten van het hof in den schouwburg verscheen, als de voor een paar jaren overleden konink lijke S h aksper e met blijspel of treurspel de toeschouwers tot tranen ontroerde, of in schaterlachen deed uitbarsten!" »Nog eens! Wij zijn niet in Engeland!" »De poëzie kent geen vaderland! Zij is dan regent het straffen en geldboeten, die niet slechts den candidaat treffen, maar allen, die zijne candidatuur steunen, tot zelfs den dienen den geest, die zijne biljetten aanplakt. De offer vaardigheid der Boulangisten en imperialisten is niet zóó groot, dat zij zich eene boete van 10.000 francs willen laten getroosten voor iedere poging, om in meer dan n district op een zelf den candidaat stemmen te doen uitbrengen, die toch ongeldig moeten worden verklaard. En zoo moet Boulanger zich te vreden stellen met n enkel district, waarvoor hij Montmartre heeft uitgekozen. Maar, zal men zeggen, is Boulanger dan nog verkiesbaar? Die vraag kan niet anders dan ontkennend worden beantwoord. Het vonnis van het Hooggerechtshof, waarvan geenhooger beroep mogelijk is, heeft den generaal ook zijne burgerlijke rechten, en daarmede zijne verkies baarheid ontnomen. Men heeft zelfs beweerd, dat het gansche voor den Senaat als Hoogge rechtshof gevoerde proces geen ander doel had, dan den generaal zijne verkiesbaarheid te ont nemen. Toch heeft de regeering besloten, den heer Boulanger de gelegenheid te geven om zijne candidatuur te stellen en haar op de gebruike lijke wijze te laten verdedigen. Het is niet recht duidelijk, wat de reden is geweest voor dit be sluit, waardoor aan het gezag van het dooi den Senaat gevelde vonnis ontegenzeggelijk af breuk wordt gedaan. Mogelijk heeft de regee ring willen toonen, dat zij haren grootsten tegenstander een strijd met eerlijke wapenen niet onmogelijk wil maken. Dat is zeker zeer edelmoedig, maar het beteekent ten slolle niet veel, daar de verkiezing van den heer Boulan ger^ toch ongeldig zou moeten worden verklaard. Terwy'l de Fransche bladen vol zijn met arti kelen over de verkiezing, neemt het bezoek der tentoonstelling nog steeds toe. Frankrijk heeft alle reden om trotsch te zijn op het succes dezer grootsche industrieele onderneming, een succes, dat op politiek gebied als een ka'lmcerend, op economisch gebied als een opwekkend middel heeft gewerkt. Uit Parijs. (Particuliere correspondentie^. De veroordeeling van Jeanne Souhin, de kinder moordster van Puy-Imhert is op het oogenblik the Topic of the day". De misdaad die zij pleegde en waarvan de nadere bijzonderheden tijdens haar verhoor, ter terechtzitting, aan het licht kwamen, overtreft in tragische afschuwelijkheid alles wat de fantasie der Grieksche dichters ooit heeft uitgevonden; men huivert zoo dikwijls men de vreeselijke daad hoort verhalen van Jeanne Souhin, die in enkele minuten haar vijf kleine kinderen worgde De détails" zijn afgrijselijk; n der onschul dige schepseltjes bood tegenweer; de oudste, een overal! Zij is reeds voor twee eeuwen wak ker geroepen door de Italiaansche geleerden, die het aloude Latium en Athene deden ont waken ten profijte van alle onkundige en hersenlooze botrnuilen. De poëzie neerscht nu door heel de beschaafde christelijke we reld - al de geleerden verkondigen' het in de Latijnsche taal zooals u bekend is, eerwaarde heer! Hier te lande wordt dit ge predikt door den Franschman S c a l i g e r, voorts door H e i 11 s i u s, G r o t i u s, G r on o v i u s en S c h o n o u s, in Engeland door Koning James' vromen leermeester B uc h a n a n." DominéBogerman bevond zichinmoeilijkeomstandigheden. Hij wilde Starter inde rede vallen,maar zag zichelken kans ontglippen. Het hielp hem niet, of hij opnieuw gramstorig met voet of stok tegen den vloer stiet. Sta rter gaf het niet op,daar hij, poëet, comediant en libertijn gescholden zijnde, er zich eene eer van wilde maken deze namen met fierheid te dragen. Daarenboven er werd een rechtstreeksche aanval gedaan pp zijne stichting, op »Och, mocht het rijzen!" De minste zwakheid van zijne zijde ware verraad aan de goede zaak! Maar de voorzitter van het Synodus-Nationaal te Dordrecht wilde den strijd kort en goed beslechten. Hij strekte zijn arm naar Starter uit, en bulderde: »Geen woord meer ! Herneem uwe plaats ! En luister naar wat ik zeg! Het zijn mijne laatste woorden!" Starter glimlachte nu zeer duidelijk. Daar het haardvuur ineenzonk, wierp hij schielijk een armvol houtblokken in de kwij nende vlammen, en antwoordde, steeds glim lachende : «Eerwaarde! Gij vergeet, dat het buiten wintert, en dat gij u niet ten uwent, maar ten mijnent bevindt!" DominéBogerman stoof nu buiten zich zelf van toorn uit zijn zetel. >>Dat is certeynük ben ten uwent!" riep hij. »En ik kwam uit louter christelijk mede meisje van tien jaren onderwierp zich terstond, haar halsje buigend voor de gekromde vingers der moeder. Er scheen nog een glimlach om haar lipjes te spelen toen men haar lijk den volgenden ochtend vond; op het hoofdje een fraai mutsje met rose lint, waarmee de moordenares haar versierd had; het gerechtelijk onderzoek heeft deze vreemde bijzonderheid aan het licht gebracht. Vóór zij de afschuwelijke misdaad volbracht, heeft Jeanne Souhin alles verkocht wat haar nog overschoot, teneinde haar kinderen een lekker maal te geven en nieuwe kleêrtjes voor hen te koopen. Zorgvuldig en netjes heeft ze alles zelve ge naaid, alsof een doodskleed zoo sterk en dege lijk behoefde te zijn! Toen ze aangekleed waren, zijn de kinderen, die sinds langen tijd niets dan ellende kenden, aan tafel gaan zitten, hebhen vroolijk gegeten en gedronken en daarna heeft hun moeder hen ge worgd ! Wat beteekenden al die toebereidselen ? Waartoe die maaltijd? In welken toestand was die vrouw? De juryleden hebhen al die vragen overwogen en haar zooeven tot levonslangen dwangarbeid veroordeeld, een bewijs dus dat zij haar toereken baar en schuldig hebben geacht, maar zou in hun binnenste niet eenige twijfeling zijn opgekomen? Ten eerste, waardoor moet men verklaren, dat verzachtende omstandigheden in aanmerking wor den genomen 'i De wet van Mozes en later die van Solon straften oudermoord niet. Voor die wetgevers was die mis daad zóó onnatuurlijk, dat men er zelfs niet aan gedacht had, Is het niet evenzoo gesteld met de misdaad van Jeanne Souhin? Kan een moeder in het volle bezit harer rede met voorbedachten rade haar vijf kleine kinderen verworgen ? Ja! Welnu, dan geen genade voor dat monster. Veroordeel haar ter dood ! Neen! Dan ook geen gevangenisstraf, maar sluit haar op in een gekkenhuis. De gezworenen hebben hier soms een zonder linge toegevendheid, ledere misdaad die min of meer een hartstochtelijk karakter draagt mag rekenen op hunne vergevensgezindheid; de mis dadigers weten het trouwens zelf wel; de vorige week schreeuwde een verachtelijke schavuit, die zijn vrouw don hals had afgesneden, omdat ze hem geld weigerde, dat zij op niet bepaald eer bare wijze verdiend had, tot de agenten die hem aanhielden: Ik heb niets te vreezen, de wet be schermt mij!!! Hij rekende er op als jaloersch echtgenoot" te posceren. ^Elke ongehuwde moeder, die haar pasgeboren kind heeft gedood, is zeker er met eenigo dagen gevangenisstraf af te komen als ze ten minste niet vrijgesproken wordt. Zonder paradox, vindt ge dat niet slecht? Een landlooper vermoordt een ouden dronkaard om zijn horloge te stelen en wordt ter dood ver doogen met de uwen! Want het staat vast, dat gij en uw boekhandel hier niet langer binnen Leeuwarden zullen geduld worden, wanneer gij niet oogenblikkelijk afziet van uw _ goddeloos tooneel, en wanneer gij niet schielijk leert eerbied te betoonen voor uw meerderen, voor een dienaar des goddelijken woords !" Het bloed steeg Starter naar het hoofd. ^Goddeloos tooneel... eerbied!" herhaalde hij met ingehouden woede. »Ja, uw tooneel is goddeloos en libertijnsch in folio met zijne ontuchtige liederen, zijne schaamtelooze minnarijen. Heel Leeuwar den spreekt er schande af! Maar uw rijk is uit, sinjeur Starter! De Magistraten dezer stad en Gedeputeerde Staten van Friesland zullen naar mijn bevel u het spelen opzeggen. Scheld mij voor barbaar, zooveel u lust! De barbaren zijn nu op het kugsen !" DominéBogerman schepte plotseling behagen in zijne eigen woorden, want hij lachte luid, en sloeg den mantel over zijn linker schouder, gereed te vertrekken. »Een oogenblik, eerwaarde heer! De billijk heid eischt, dat ik mij verdedig!'' - sprak Starter snel, met fonkelende oogen. »Ik heb u geenszins voor barbaar gescholden, als het u gelieft te beweren. De haters en vij anden der nobele dichtkunst noem ik bar baren en dit doe ik niet voor het eerst. De hooggeboren Engelsche poëet, S i r Phi lip S i d n e y, die met onzen geliefden stad houder Graaf W i 11 e m L p d e w ij k in 1587 bij Zutfen tegen de Spanjaarden streed en voor onze vrijheid zijn leven liet, heeft even goed voor de vrijheid der poëzie gestreden in dat onvolprezen boekske »Defense of poetrie". S i d n e y was een ijverig voorstanderder nieuwe religie '? De doorluchtige Zwijger, de groote prins van Oranje, zeide van hem tot den gezant van koningin Elisabeth: »t h a t her Majesty had one ofthe ripest and greatest counsellors of estate in Sir Philip Sidney, that at t h i s