No. 657 DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND. macht heutzutage 'Entdeckungen in Ostafrika, aber es giebt in Deutschlandj selust weit wichtisrere Entdeckungen zu maclien; es geniigt nicht, dass die Deutschen sicli als Staatsburger entdeckt ,haben: sie sollten sicli auch als Meuschen entdecken." Maar er is een nieuwe tijd in aantocht, en daarin zal de kunst een hoofdrol vervullen. De Duitsclier is eeu man der knust. Allerlei teekeuen des tij d s verkondigen eine Erlósuug von dem pspierneii Zeitaltcr, cine Ruckkehr zur Earbe mi d Lebensfreudigkeit, zur Einheit, und Ecinheit, zur Innig»kcit und luuerlichkeit." Eu dan zegt hij, zooals in dit heele bock, zijnen landslieden harie waar heden. Das deiitsche Volk ist in seiner jetzigen Bildung bcrreif; aber im Grande ist, dicse Ueberroife uur eine Unroife ; denu der Bilduug gegeniiber ist die Barbarci stets unrcif; und in »Dcutsehland ist die systematische, die wissenschaftliche, die gebihlete Barbarci von jelier zu Hause gewcsen .... Uebcrkultur ist thatsaehlich ,noch rohcr, als Unkultur." Allocn door inkeer tot zich /elf, door terugkeer naar de natuur kan j Duitsehlaud geholpen worden. Die treibeude Gruud-uud Urkraft alles Deutschthums heist,: Iiidividualismus. ... Individaalismus ist die Wurzel alter Kunst.. .." dus de Duitschers sind falls es ihnen geliuge, die Welt klar wiedcrzuspiegclii das künstleriseh bejdeutendste aller Vülker." Nu is het dus zaak, de Duitsehers op te voeden voor dit Individualisme, litnibrandt is de indivi dueelste kunstenaar; hij zij dus Duitscliland ten voorbeeld. Ju de eerste plaats in de kunst. Maar men hoede zich voor slaafsche navolging. //.... es ,handelt sieli nicht urn specielle Naeliahmuug sei»ner Kunstiibuiig, sonderu uui prinzipielle Nachah»mung seiner Kuustgesinnnug. Nichts ware falscher, als jetzt zn rembrandtisircn, wie man früher antikisiit hat; Nichts ist nothwendiger, »als die rechte Naehahmung vou der falschen Nachahmuug zu scheiden. Kunst.gesetze giebt es, Kunstrcccpte nicht. Eine Copie ist uiemals, Kunstwerk und eine Manier ist uicmals Stil; eiuen Küustler oder eine Kunstriclituug kann man so wenig nachmachcn, wie man eiucn Apfcl oder eine Biriic chemisch erzeugeii kauu; beide Kategorieii vou Dingen wachsen uur vou innen hcraus. Auf dicses so scbr uud so lange vcruachiassigfe \Vachsthum von innen heraus mussen die Dcutscheii wieder aufmerksain gemacht werden; und dazu kann Ihnen nach vcrschiedencr Richtung hiu, Rembrandt, verhelfcii. Kcia Küustler hat wenk-er Tradition in sieh, a's er; uud keiu Volk seuf/.t so sehr unter der Last der Tradition, wie die Deutschen; dadureh ,,ist er im Vornhincin zu ilirem Befreier bcstimmt. Individualiteit haben, heisst Seelc haben; die Infdividualit}it eines Mcuschen ist seiuc Soele auch der Küustler soll seiue (küustlcrisdien) Eltern vcrleugueu. u ui aussdilicsslich der eigenen ho'ieu iuiierii Bestimmung zu folgen. Leider geschieht dies in der deutsc'ncii Gegenwart uur theilweise und ausnahmswcise; Reinbraudt in seiner Eigenschaft als Küustler, kann hier fiir sie znm löscndcu uud erlöseudeu Eunkon ,;werdeii." _ Aardig gezegd is dan liet volgende; Rem'iramlt ist unter den Küustleni des Nonleus der ein:if/c, welclier gleich den grossen Küustlern des Siulóns seinen Voruaincn zutn Rufiiamen erhob ; der Name seiues Vaters, nachden er sieh hatte neunen sollen, war JTurmcn. Aber auch iu seinein Vornamen UembranilC' liegt schon au sieh ein gau/ besondcrer Il-iueh des' Individuelleu ; wer ii.-ss j-'inals lii'mhf/nin't ausser Rembraudt sclbstr" ') De volgende bladzijde geheel uan Rembrandt ge wijd, zou ik gaarne cenig/iiis gewijzigd zien. 'ik voeg de wijzigingen tusschen f ] 'er bij. Wciin die Deut.scheu das vorzugsweise iiidiviiluelle Vo'k sind, so kann auf küust.lcrischeu Gebiet ihiien aueli uur der individudlste ihrer [dit, laatste woord hoort, hier niet thuis] Kiuistler als geistis'cr YTeu'wi.-er dienen; deun eiu soldier wird sie am chest.cn auf sicli selbst zunïckwcisei!. Uuter allen deutsdicn lees; [Geriuauisehcii] Kiinstleru aber ist der iudividuellste : l{,'iiibrr/n>i'l. Der Deutsche will seinem eigncm Kopfe folgen, uud niemand thut es rnelir als Rcmbrandt; in iliase.M Si?i/c muss er gradezu der dcutsdicste aller deutschcu Maler, und s.'gar der deutscheste aller deutschcu Künsllcr gcnaniit werden". [Dit zinnetje moest er geheel uit of anders gezegd worden ; de schrijver toont, later herhaaldelijk.'" dat hij de Ilolhunlsdie nationaliteit van den schilder degelijk erkent, en geeft ons volk, on/e levensopvatting, onzen vrij heidszin enz. {menig hoogwaanlcereml woord van lof, des te minder moest een zin als deze het boek ontsieren]. Ereilich eutsprieht seine iiussere Geltu.ug_ eincm so hohcn uud cinzigcn iniieni \Verthc bis jetzt noch nicht; er wird geschiit/.t, aller juidit geinig; uud fust niödite man im Iliublick auf das bigo, hiiizufiigcu : er /,-////n nicht ffeiii'f/ ,i(ji'xc1,:il;t u-enlcn Hcmliraudt ist das Prototyp des deutscheu Kunstlcrs; er und uur er cntspricht desshalb vollkonuncn, als Vorbild, den Wiinschen uud Bediii-fnisseu, welelie dein deutscheu Volke vou hciite auf gcisfigeu Geblete vorsdiweben sei es auch theilweisc unbowusst. Er ist das betreffende historische Ideal Air die niidistc Zcit; er ist der Er/ichcr seines Mes (b'utsdieii] Volkes fiir dio niichste 7,eit; er' ist der fe,s1e Pniikt, au den neiie. zukiniftsivicho Bilduugsformeii sicli anscMiessen köunen uud mussen. Rembrandt ist von Geburt ein Hollander. [Bravo! Maar pas nu op :] Es ist be/cidiic lid, uud eine iiussere B.'sfiiligung Air den cx/cntri. //selieu Character der Deutsclien. dass ihr nali//onalstcr Küustler iliuen uur inuerlicli, uielit aueli politisch angehört; der deiitsche Volksu'ei.st hal l e sozusageu deu deutsclien Volkskörper aus den l Eugen ge-ti-ii'bcn. .Das muss jctzt anders werden; j Geist uud KörprT, im Volk wie im Kiii/elnen, sollen sicli wieder zusammenliuden ; der Kiss, welcher durcli die moderne Cultur echt, muss sieh wieder seiiliesscn. Und uur eine lebendi^e Men,,.=eheu<;estalt, gleieli Curlius iu ilen Abgruud uvstür/.t, kann iiin selilie/.seii; Kcmbraudf ist. ein soldier Mcnsdi. [Is dat niet een heimelijk ,,.\nii('Kioiisgc]iiste'',ai is het hier geistinx: Anu \inn''.Seiue l'ersönliclikcit, iu ihrer völligeu Uim-e/.wnngciilieit und l cberindividualiiiil, erseheiut al> ein wirksames Gegcugift gegcn il is deutsehe Sehulnicistcrthum, welchcs schou soviel Unlieil aurichtete; dieser Manu passt in keinc Schablone; //er spottet, aller Versuchc, ihn auf irgeiid ein gelehrtes Prokustusbett, zu legen. Akademisehe Pro//gramma und Schulformeln lassen sieh nicht auf ihn niünzeu, wie auf Rafael und Andere; er bleibt der //es ist: Jiembrnni.lt. Programmlosigkeit heist sein Program m; und dies ist das kiinstlerischte aller Prograinme; es ist im Grnnde das einzig wahrhaft, künstlerische Programin; das es auch //ciu gutes uud vicllcicht das einzig gute politisdie Programm ist, hat Cromwdl dureh seinen Ausspruch: Der kornuit am weitesten, di.r nicht, weiss wohin er geht, und sonst niaucher Staatsmanu bewiesen." Iets verder lezen wij: Künstlcr ist uur, wcr geistig auf eigenen Pussen steht; und er kanu letzteres nur, wcnn er auch sittlich auf eigenen Eüsseu steht; hier beriilirt, sieh gerade derk nstlerisclie Eigeuart sehr nahe mit, dem persónlidien Selbstiindigkeitsgefühl des Niederdcutsdicn und mit, dem religiösen Gefiihl des Deutsdicn berhaupt. jRembraiidt war nicht nur ein protcsfantischer Küustler, sonderu auch ein küustlorisdicr Prorcstant, jcdcs seiner Werke sagt mit, lautcr Stinnne: Hier stehe ich, ich kann nicht anders, Gott helfe ,,mir. Amen! Aber seiue lehrcnde umi erziehcnde Kraft greift noch weitcr; Rembrandt war nicht nur als Mensoh, sondern auch in seinen snczidlen künstlerischcn Leist.ungcn dn rechter Hollander. Starke Persöulichkcit erwiichst nur aus starkem Stammcsgeist uud dieser nur aus starkem Volksgeist; (lic Betricbsanikeit, Ereiheitsliebe, Gem htstiefe, Schlichtheit des Ilolliindischen Charaktcrs /spiegelt sieh im Rembrandt's ^Verken mehr als //irgendwo; das sind Eigenschaften, welehe die, heutige deutsehe Kunst recht wohl gebrauchen kauu." Dan volgt de aanprijzing van Jccciilrcilixntie van het duitselie kunstleven. Rembrandt sdbst war ,/das Hau])t und Zentrum eincr lokalen Kunstschule; er ist dem Boden tre.u gcblicbcn, dem er cntstainmt: er malte hollandisch. r ...... Es ist nicht wiinschensw:erth, dass Deutsche oder gar Ausliinder sicli mit Vorhebe in grosseren Zentralpunkten der Kunst, in Bcrlin oder Düssddorf oder Müncheu zusainmen (inden, zuweilen aueli zusammciiiilzen (!) und dort nach der gerade herrselienden Mode malen: hcute ,/Corudius, morgen Piloty. Darin liegt nicht die wahre Methode; die Kunst braucht zerstreutes, /,nicht gesainniclt.es Licht; uiitcr dem Brennglas kanu nichts wndiscu." Enz. 7,00 gaat, het door. Hier znu wil op blad/Juk' 10; het boek telt er meer dan 300. Ik wil met het medegedeelde slechts den lust opwekken, dit boek te lezen, in zijn 'relied te lezen. Ondanks wat duitsdie bombast" zoo-als wij dat wel eens noe men, ondanks de \Vortspider.ien" die soms te veel Spielereien" worden, behelst het zooveel behartigingswaardüi's, zooveel goeds, dat niemand ver/uiinc het te koopen. De prijs, 2 Mark ! is zoo belachelijk laag, dat niemand /ich daardoor behoeft te laten afschrikken. Naar ik hoor baart dit werk in Duitsehlaud groot opzien. A. BMETUU.S. Du GALLAXD's CJESCniCHTM DKI! IIOLLiiXD1SCIIKX BACKFXbT EN BILDNKKKI. Nauwelijks was bovenstaand werk verschonen of de heer Weissmaun plaatste in den fyicctiifor een pro'ost er tegen, dat de sdirijver vele feiten en denkbeelden, die hij hem aan de hand zou hebben gedaan, a's zijne eigene en niet als ont leende bad neergeschreven. Gewis een onvrucht bare klacht. Dat eeu werk vau ruim (JiK) blz. niet geïnspireerd kan zijn door eenige gesprekken en bezichtiging van prenten, spreekt we! \anzdf.Als medeauteur zal de heer W. zich toe!; wd niet beschouwen en of de schrijver zich voor zijne hulp dankbaar genoeg betoond, en haar naar billijkheid gememoreerd heeft, kan voor de rechtbank der publieke opinie gebracht, moeidijk tot een uit spraak leiden. liet publiek heeft noch de gesprek ken bijgewoond, noch de prenten meilobezichti^d en moet dus wel, na de stellige aanklacht en i!e even krachtige tegenspraak gehooid te hdiben. met een non Ui/nel antwoorden. liet ware zeker te wcnscben geweest, dat de heer W. de quacstic of zijn naam vaak geno 'g in het boek genoemd is, bad laten rusten en ons in plaats van zijne aanklacht met daaraan vast geknoopte opmerkingen een uitvoerige, objectieve beschouwing van het werk in ipiao-stio bad ge- j schonken. Thans is dit. naar ik meen, bier te lande alleen nog besproken in de A'. Rul f m!. ('ourrint 1), die voor een paar weke»! een uitvoe rige lofrede bevatte, die Dr. Galland's werk een modelboek noemde, waarin de ongenoemde sclnijver letterlijk niets te laken vond of miste. Hoe onaan genaam het nu ook is Jantje Contrarie te spelen ten opzichte vau eeu bock door mij met zooveel ingenomenheid ontvangen, do billijkheid dwingt er toe. Trouwens ook do sdirijver zou dien onlieperkten lof niet gemotiveerd achten: hij zelf schreef mij meer gesteld te zijn op sach'io'ion 'T adel" dan op hanales Lul/' en overtuigd te zijn van het niet volmaakte van zijn arbeid. '? Hot is een dankbaar werk voor d-'n bnifonh'u;- , der over onze vadorhindschc gosdiieu"i:is te schrij ven. Wordt onze nationale ijudhcM daardoor, on.-, ondanks, gestreeld, ook de billijkheid brorgt mede dat onnauwkeurigheden meer over h<-t hoofd gezien, vergissingen minder zwaar geteld worden, >!ar. 'oij het werk van himlgenooten hot gr val zou zij;:. Daarenboven hebben Moilcy. !>?>.!(?, l'orüilis en anderen ons aan de gedachte- gew n<i dat onze geschiedenis in hot buitenland moet go.-clrvvon worden. Komt ons dan ook een l.j'vig werk var. den vreemdeling ouder de oogcn, da:i is w i.--onze eerste uitroep : Kon een Hollander dat nu niet 'l liet werk wor.lt reeds vóór de opening be.-chmr.vd als dr zoo lang gewenschte arbeid, die aanvulling moge toelaten, maar de reeks nationale werken, waarvan verwacht moet worden dat landgenoten i zo schrijven, weer met een \erminderi. De voor de hand liggende veront.-chulllüii'.^ is wel deze, dat het vau zdf spreekt dat in landen als Duitscliland en Frankrijk eerder iemand ge vonden wordt, die tijd en gelegenheid beeft voor uitgebreide historische onderzoekingen, dan bij onze kleine bevolking, waarbij beroepsbezigheden slechts zelden vrijheid laten tot vrije studie. Daarenboven is het schrijven over het onbekende Nederland voor den vreemdeling dankbaarder, geeft het hem meer kans om zijnen lamlgenooten iets nieuws te leveren dan de inheemsche toe standen. Maar er is een nog veel geldiger reden. De Nederlandsche historicus weet, hoeveel er nog in de archieven is verborgen en begrijpt dat zoolang dit het geval is, voor een algemceno vaderlandsche geschiedenis, op welk terrein dan ook, de tijd niet is gekomen. Bepaaldelijk aan eene definitieve Nederlandsche kunstgeschiedenis moet voorafgaan eene reeks van plaa*selijke monograpbieën, waaraan nauwelijks (ie hand is ge slagen Maar terwijl hij de bronnen uitgeeft en de bouwstoffen bijeenbrengt, die tot juiste samen stellingen en conclusies moeten voeren, komt de vreemdeling en levert met gebruikmaking van het reeds gepubliceerde een arbeid, die voor het oogenblik hoogst nuttig is, maar zeker in later tijd door een ander verva/igen zal worden. Van hem mogen wij bet dankbaar aannemen, onze taak is een andere. Een enkel voor beeld moge dit ten aanzien van hot besproken werk toelichten. Toen de Marekerk te Leiden gebouwd werd, riepen Burgemeesteren het advies in van vreemde architecten, die verklaarden dat het gebouw een bundieb. vast, starck endoonbeweeehlyek werck" zou worden. Dr. G. wijst er op dat hier alleen rekening word gehouden met de soliditeit en niet met de Kunstformen" en ge bruikt dit voorbeeld als toelichting van de ka,Ite Wind peinlicbstcr, technischer Erwiigung, welehe in der Folgezeit zur absoluton llerrscbait gelangen sollte''. De zaak was echter gansch anders. Bedoeld advies was alleen technisch, niet O'ndat Burgemeestercn onverschillig waren voor de kunst, maar omdat zij de betrokken adviseurs op dat terrein niet als deskundigen besebouwden. Pas toen Jacob van Campen, daartoe uitgenoodigd, verklaard had dat het sonde syn een heerliek ende uyttcrmate schoon stiick wercks", werd tot de uitvoering over gegaan. Het laatste advies is niet als het eerste gedrukt en kon dus aan Dr. G. niet bekend zijn. Zijne gehoele redencering vervalt er evenwel door. De feiten spreken haar juist tegen. Het valt reeds bij oppervlakkig doorzien in het oog, dat het besproken werk doorloopend, tusschen de beschrijving van bouwwerken en bouwmeesters in, een schets geeft van onze algcmcene vaderlamlsche geschiedenis. Dat er een nauw verband bestaat tusschen deze en de bouwkunst, spreekt wel van zelf. Maar de historie strtkt hier niet alleen tot verduidelijking dezer laatste; zij wordt op zich zelve behandeld, zooals blijkt uit de modedeeling van tal van bijzonderheden, die met de architectuur niets te maken hebben. Voor den vreemdeling wint het boek daardoor aan aantrek kelijkheid, en wij mogen niet vergeten dat de schrijver het toch allereerst voor zijne landgenooten beeft gesebreven, maar ons kan uit overzicht onzer geschiedenis inoeiclijk voldoen. Den schrijver daarvoor geen blaam. Het is bekend, boe moeielijk het voor deu buitenlander is, van onze historie een juist begrip te krijgen ; men deuke slechts aan do Anniniaanscho twisten, aan do positie van den Stadhouder en anderen. Reeds iu de inleiding stelt Dr. G. zich m. i. op een specifiek Duitscb standpunt. Iu het streven der Eransch-Bourgon dische vorsten naar eenheid van be.stnur en recht spraak ziet bij slechts een persoonlijke luim. geen ernstige poging tot vestiging van ecu geordend staatsverband Den tegenstand hiertegen verklaart hij niet als verzot tegen bet schenden der privilegiiM], maar als voornamelijk voortspruitende uit tegenzin togen do opgedrongen l'ra,!ischc bescha ving on begrippen. Aan Maxuniliaan daarentegen wordt wel gebivk aan energie verweten, maar hij nergens als de vreemde beerselicr aangemerkt. Karcl va:, b'j'ir.ond wordt alleen in zijn recht erkend in zijn strijd tegon de EranM'h-Bourgondische voi':,k'ii ; waar bij tegen d» Oostenrijksehc Hab.-.burgei's het zwaard voert, is bij liet prototype der Itbeinbundvoivten in hunne alliantie met Napoleon h-gen den Duitschen keizer. De instdürg der zich door coöptatie aanvullende i-tedelijko colleges der veertigeu, zes-en-dertigen of hoe grooi zij dan ook mochten zijn. dit boot'dm.'unuA (Ier Bourgondische heerschappij dat op sta u en muaischappij zoolang inlKiencccrdc, wordt o:;verr,id,l gdaien. Alleen wordt later ter loops nezog'.i dat men in de kronieken steeds de tegen stelling vindt tus.-chen pa'ridsche en andere ge sladite;;, en kortaf, zonder motivecring b»weerd. dat dit in allen gevalle geen invloed uitoefende up het uiterlijk der buizen. Verschil van woning zou veeleer zijn oorsprong hebben gehad in de zucht der rijke burgers om don ftd--l natevolgen. .Nu weten wij evenwel, dat althans in onze lloihindsdie steden weinig of niets bekend is van adellijke hui zingen binnen de stadsmuren. Maar de Duitsclier is allicht geneigd den adel hier te lande meer invloeit toe te schrijven dan bij werkelijk bad. De samenvoeging : .Fransch- Bourgondisch, in onze Ilollandsche historiewerken niet gebruikelijk, is bij (b'ii schrijver de constante uitdrukking. Ook de HoekM'h-K'abeljiüiwschc twisten worden voor ecu groot deel toegi'si-hrevon aan de zucht van dun Hollands.-hen adel do w-.;eldo d:ir Frunsch- ourgondi.-che lidders ha te volgen, een streven, welks bevrcdifjing bemoeilijkt zon xijüdoor de mindere prodnctivileit van den llolhind.ichen bodend liet is blijkbaar een lievelings^tclliug van den '?chrijvür, dat de bouwkunst vroeger dun de schil derkun.-t den bi-zidenik-n invloed onderging van do jMM.iti' gebeurtenissen van hei 'laatst der liie (?n !(!;t he^In der 17e eeuw. Op bl. 107 wordt liet o. a hieraan toegeschreven dat de schilder meer mot d-1, exclusieve, wc'enschap[.dijke en let U'i'kuniiigükringen in nauvakiim1 kwam, die door hunne (/j'voedin:; het k!a~sicisme waren (oegedn.ui. terwijl de bon\vinees!er daarentegen meer te midden var, 'net openbare ie>'on stond. Op bl. ?J.iM wonlt hierop terurjgckom 'u en dj nadruk ge legd (»'i h'.'t l'eit, dat in dit. werk voor bet eerst er op gelezen wordt, dat de bouw-en beeldhomvkuiist het allereerst, hun voorwerp van. studie in bet werkelijke- leven zochten en do schilderl,un.-.t haar in dit opzicht volgde. Aan do heer schappij der rogontenaristokratie wordt bet gewetei), dat geen vau beiden echt nationaal hieven. De bloeitijd van Rcmb-audt (den Kiiiistler met dem tiefen germanischen Gemüth"?) lag, zegt d* schrijver, onder het bestuur der Oranje's. Het was de schuld der regenten van het stadhouderlooze tijdvak dat hij later miskend werd. In verband met de reactie van 1672 daarentegen wordt de werkzaamheid van Willem van den Helm te Leiden gebracht. M. i. is dit verband tusschen architectuur en geschiedenis niet juist gezien. Wat de prioriteit der bouwkunst vóór de schilderkunst betreft, zij er alleen op gewezen, dat de bloeitijd van deze laatste na het eerste kwartaal der 17e eeuw moge vallen, dat evenwel de nasporingen der laatste jaren hebben aangetoond, hoe onbillijk tot dus ver Rembrandt en zijne tijdgenooten de talenten van hunne voorgangers halt' in het vergeetboek hebben doen geraken. Wat betreft de bewering van den grooten invloed van het stad houderschap der Oranje's op de architectuur, dunkt mij dat de Duitscbe schrijver deze te veel als vorsten beschouwt en niet als stadhouders der Staten. De regenten, door Maurits, door Willein 111 op het kassen gebracht, verschilden in ontwikkeling en opvoeding zeker niet vau hunne voorgangers, het j was geen ander slag van menschcn. Het voorbeeld van v. d. Helm is dan ook niet gelukkig gekozen. Vóór 1(!7"2 had hij zijn laatste bouwwerk voltooid; in 1(»75 stierf bij en zijn bloeitijd valt dus juist in het gelaakte tijdperk. Zijn voorganger 's Gravcsande daarentegen, die de klassieke richting te Leiden vertegenwoordigde, werkte juist tijdens het stadhouderschap. Een opmerking van anderen aard, die niet ach terwege mag blijven, is het spoedig toeschrijven van tal van bouwwerken aan een meester, met wiens richting zij overeenkomst vertoonen. Met Lieven de Key is dit voornl. het geval. Een bouwwerk uit zijn tijd, dat wel van zijn hand kon zijn, wordt ook als zoodanig beschouwd, eerst als conjectuur, terwijl er later op wordt teruggeko men als op een vermeld feit. Natuurlijk i* er in ieder bepaald geval niet over te discussieeren. Maar in 't algemeen zou men do vraag, waarom niet? gaarne vervangen zien door een antwoord op de vraag, icunrom wel? of, waar uit niet mo gelijk is, de bepaalde attributie door de uitdruk king, in HCII (/cent run of dg'. De schrijver heeft zijn werk in twee afdeelingen verdeeld. In het eerste behandelt hij in chronolo gische volgorde de verschillende richtingen in de bouwkunst, na een korte inleiding vau de renais sance af tot aan de 18e eeuw. Het tweede is topogra.phisch ingericht en bevat een korte bouwge schiedenis vau tal van plaatsen. Het spivekt \vcl van zelf, dat door deze indeeling zeer veel twee maal, enkele feiten zelfs driemaal voorkomen. Het ware wellicht te. wenscheu geweest voor de eenheid van het werk, dat de schrijver zich in het eerste gedeelte beperkt had tot aanwijzing der hooidstroomingen in de architec tuur, toegelicht door enkele frappante voorbeelden. i\aar volledigheid had dan in het tweede deel kunnen gestreefd zijn. In dat tweede (b-el bepaalt zich de schrijver niet tot do renaissance en latere tijdvakken, maar gaat hij tot den oorspro: g der steden terug. In de 2(50 bldz. wordt ons van iedere plaats verhaald hoe zij ontstaan is en zich ontwikkeld heeft en welke bouwwerken er in haar midden verrezen. Het lijdt wel geen twijfel, dat Dr. G, ook dit gedeelte van zijn werk conscentieus opgevat en een uitgebreide studie gemaakt heeft, van onze kolossale topographische literatuur. Trouwens onze historische repertoria maken het betrekkelijk gemakkelijk den weg te vinden. Maar wij moeien ook bier bedenken dat do sdirijver in de eerste plaats voor zijne landgenoten schreef. Voor ons die die literatuur ter band hebben, zou meer dan ecu korte schets der ontwikkeling eener stad, waarde hebben ecno samenstelling van wat er nu eigenlijk nog over is van het vdo scnoone door het voorgesladit gewrocht. Volgens den hovenvermelden lofrcdenaar zou de schrijver geen be richtje van waarde overgeslagen, geen opgave ongecontroleerd heWien geiateu en alle onze oude gebouwen van binnen en buiten kennen als schier geen Nederlander. Zelfs niet letterlijk opgevat, is dit schromelijk overdreven. Had Dr. G slechts vermeld, wat bij gezien hoeft en wat hij niet bedt kunnen bezoeken. Nu spreekt hij meer dan eens over verdwenen gebouwen als nog bestaande. Een voorbeeld geeft de stad Hoorn. De middelceuwsche Groote kerk met de daarin zich be vonden hebbende monmi.cioen v.ordt uitvoerig beschreven, zonder dat de lezer kan gissen, dat zij reeds in IN'SS is afgebrand en zeil;, hayr op volgster hetzelldo lot beeft onder:;;!;'.!!. KKicrsis sprake van bei.U; poorten van het oude LonL-che gymnasium, waonan het ccno ri cos jaren geleden is afgebroken cu pas onlangs veer is opgesicld op liet terrein achter het itnksr.i!s~euni ie Am.itordam Van bet tapijtbehangsd. dut do stad Gouda in de l(>e eeuw liet vervaardigen, is nids meer over; toch wordt er van gewag gemaakt, alsof het nog bestond. Fr zouden nog wel meer voorbeelden te geven zijn, maar waartoe V Dat Dr. G. her haaldelijk in ons land geweest is en tal vau steden en plaatsen met een opmerkzaam oog bezocht j bedt, is er ons borg voor dat zij geen regel zijn, en in ecu "2-,\ uitgave daarop gelet zal worden. Tal vau abuizen vau ondergeschikten aard kunnen luor onvermeld biijven ; v,io ze opr.icikt zal ze wel den schrijver rechtstreeks willen mededceleri; : een enkel van meer belang moge hier plaats vin den. Coenrand van Neuremberg, geboren te Namen, | do vervaardiger (Kul !,'!) van bet beroemde exaal, j voorheen in de St. Janskerk te 's iïoscb en thans in bet South Kensington mu<eum te Londen, wordt op grond daarvan met stelligheid als een leerling van Francois Duqucsnoy ( l.V.Ki -j- l'ii'j) beschouwd. liet is den schrijver ontgaan, aai Mr. ('ocnraad ; reeds een halve eeuw vroeger in onze geschie denis voorkomt. In l.lüt nam hij den opbouw van deu toren der Oude Kerk te. Amsterdam aan. (Ter Gouw, Gesch. v. A. V. "id!)). Hij was dus hoogbejaard, toen hij bot oxaal in den Bosch ver vaardigde en kan, wat leeftijd betreft, eerder do leermeester dan de leerling \an den zooveel jongeren Duqucsno} geweest zijn. 'Ten siotie nog dii. dat de vreemdeling natuurlijk i niet altijd weet te ondeiv-nieiden tussdien bronnen uit do eerste en tweede band. Zoo spreekt hij o.a. doorloopoml van den bekenden (apijtwerber van der Vucht, vermeh.it zelf in een noot dat mr. S, Muller hem van der Gucht noemt, maar handhaaft