DE AMSTERDAMMEK A'. 1891. WEEKBLAD YOOE NEDERLAND Ieder nommer bevat een Plaat. Onder Redactie van J. DE KOO en JUSTÜS VAN MAÜRIK Jr. Het auteursrecht voor den inhoud van dit Blad wordt verzekerd overeenkomstig de wet van 28 Juni 1881 (Staatsblad No. 124). Verschijnt eiken Zaterdagavond. Uitgever: Tj. VAN HOLKEMA, te Amsterdam, Keizersgracht 436. Zondag 5 April. Abonnement per 3 maanden ?1.50, fr. p. post ? 1.65 Voor Indiëper jaar mail 12. Afzonderlyke Nummers aan de Kiosken verkrijgbaar . . . 0-12* Adverlentiën van 1?5 regels ?1.10, elke regel meer . . . 0.20 Reclames per regel 0.40 l N B O U D: VAN VERRE EN VAN NABIJ. FETJILLE TON: Eene gevaarlijke schaakpartij, door Siedenburg-Unterlande. - KUNST EN LETTEREN: Tooneel te Amsterdam, door Fr. Muziek in de hoofdstad, door Van Milligen. Stadsgezicht (bij de plaat van G. W. Dysselftof), door J. V. Aanteekeningen Schilderkunst, door V.?Joséphin Soulary. VARIA. SCHAAKSPEL. Souvereinen thuis. Het 10-jarig bestaan van de Rjjkspostspaarbank in Nederland. Voor Da mes, door E-e. ALLERLEI. INGEZONDEN. RECLAMES PEN-EN-POTLOODKRASSEN. ADVERTENTIEN. BIJVOEGSEL: Stadsgezicht, door G. W. Djjsselhof. Van verre en van nabij. De kogels, voor den Bulgaarschen minis ter Stamboeloff bestemd, hebben diens ambt genoot Beltscheff getroffen. De jonge en talentvolle staatsman, die door de hand der sluipmoordenaars viel, had geen vijanden; Stamboeloff, de energieke, niets ontziende premier, had er vele. Stamboeloff is ongetwij feld de man, die in de laatste jaren het meest heeft gedaan om Bulgarije's zelfstan digheid te ontwikkelen en zijne onafhanke lijkheid te bevestigen, om de verstandhouding met de Porte tot eene welwillende en harte lijke te maken, om het vorstendom in de oogen van Europa te verheffen en om de onophoudelijke woelingen der Russophile partij te onderdrukken. Vorst Ferdinand heeft zijn best gedaan en zijn plicht eerlijk en getrouw vervuld, maar indien niet de krachtige figuur van Stamboeloff achter hem en soms ook vóór hem had ge staan, zou de geschiedenis van Bulgarije in het tijdperk dat sinds de verdwijning van den Battenberger is verloopen, waarschijnlijk eene gansch andere zijn geweest. De in het laatst der vorige week gepleegde aanslag staat ongetwijfeld in verband met eene uitgebreide samenzwering, waarvan vroegere Bulgaarsche officieren, die wegens verzet en oproer verbannen zijn, de hoofdaanleggers waren. De leiding schijnt berust te hebben in de handen van Bendereff, die niet lang geleden uit Eusland naar Roe meniëreisde en zich weinige dagen vóór den moord naar Serviëbegaf, waar hij eene bende organiseerde, die, zoodra Stamboeloff voor Feuilleton. Eene gevaarlijke schaakpartij DOOR SIEDENBURG?NTEELANDE. De gordijnen der spreekkamer werden omhoog gerold, het vale morgenlicht streed met de duis ternis van een der kortste dagen. In de kachel suisde en knetterde een koesterend vuurtje. Het was bijna half acht. Ongeveer om dien ty'd ver zamelde zich hier eiken morgen het beambtenpersoneel, om instructies te ontvangen, de zaken af te doen en, al naar de stemming, vroolijke of ernstige gesprekken te houden. Nog bevond ik mij alleen. Vier weken had ik nu hard en met steeds grootere belangstelling in mijn nieuw, door mij zelf gekozen vak gearbeid. Velerlei tegenzin, zelfs velerlei strijd had ik moeten overwinnen, dat was waar. De schokken voor het eigen zenuw gestel, bij eenigszins gevoelige menscben onver mijdelijk, waar hun beroep hen met het gemoedsHjden van vreemden in aanraking brengt, hadden mij aanvankelijk veel moeite gegeven; nog menigmaal had een der razenden mij door zijn ontzettend doodsge<chrei 's nachts in mijn bed doen opvliegen, ook had het indenken in den ongelukkigen gemoedstoestand van een armen melancholicus mij van slaap beroofd, over het geheel echter gewende ik er mij sp'^.iger aan, dan ik gehoopt had. Maar ook, de chef had mij tot nog toe slechts rustige zieken toevertrouwd; ik moest hen op bepaalde uren gezelschap hou den, met hen wandelingen doen of uitstapjes naar de niet verafgelegen universiteitsstad, naar opera en concert maken, met hen lezen, musiceeren, biljarten, over 't geheel alles doen, om den van de wereld afgezonderden tijdelijk verstrooiing en af leiding uit den kring hunner krankzinnige denk beelden te verschaffen. De directeur verscheen, en terstond na hem de beide hulpdokters, de hofmeester, de administra teur, de hoofdoppasser, de hoofdverpleegster, ver volgens de tuinman. Vriendelijk, maar kort en beslist werden nu de zaken afgehandeld, het opgoed onschadelijk zou zijn gemaakt, naar Sofia zou trekken en daar zou trachten de bestaande orde van zaken omver te werpen. Stamboeloff was van die plannen niet on kundig ; hij had de bewijzen der medeplich tigheid van verscheiden bij het complot betrok ken personen in handen, en, naar men beweert, ook die van den vroegeren minister van oorlog Moetkoeroff, die eenige weken geleden plotseling te Napels overleed. Men sprak destijds over eene hartkwaal of eene be roerte ; thans wordt openlijk verzekerd, dat Moetkoeroff, toen hij zijne plannen ontdekt zag, zelf een einde maakte aan zijn leven. Ook de vroegere minister Karaweloff is waarschijnlijk aan de bloedige daad mede plichtig ; hij is met vele zijner geestverwan ten onmiddellijk in hechtenis genomen. Som migen beweren, dat de moordenaars aller eerst de wijk hebben genomen in zijn huis, waar men hen een half uur later natuurlijk niet meer vond. Zeker is het, dat Karaweloff's vrouw, dadelijk na den aanslag uit riep : »Hoe jammer ! ze hebben den knappen Beltscheff geraakt inplaats v au dien vagebond Stamboeloff'!" De Russische bladen zeggen natuurlijk en de Fransche bladen zeggen het hun ge trouwelijk na dat het te Sofia voorge vallene een nieuw bewijs is van de anarchie, die in Bulgarije heerscht, en dat eene krach tige tusschenkomst van Europa aan zulke onhoudbare toestanden een einde moet ma ken. Dit laatste wordt met klem en kracht ook door een goed deel der Engelsche pers betoogd, doch in gansch anderen zin. De Standard toont duidelijk aan, dat Rusland de zedelijke verantwoordelijkheid draagt voor al de aanslagen, die in de laatste jaren tegen de bestaande orde van zaken in Bul garije zijn gericht. In sommige gevallen is de rechtstreeksche medewerking van hoogge plaatste Russische ambtenaren, vooral van den gewetenloozen Hitrovo, met volkomen zekerheid aangetoond; in bijna alle gevallen rekenden de samenzweerders niet te vergeefs op Rusland's machtige hulp, om in Bulga rije hun verdiende straf te ontgaan ; als Russische onderdanen werden zij opgecischt, en in Rusland wachtten hen, in plaats van straf, eer en geldelijk voordeel. Inderdaad, de Standard heeft gelijk: het zou in het be lang van den Europeeschen vrede, om van de rechtvaardigheid tegenover Bulgarije niet eens te spreken, dringend gewenscht zijn, passerspersoneel gaf rapport over den afgeloopen nacht, toen verlieten met uitzondering der drie dokters, waarbij ik mij aansloot, allen de kamer, »U wilde ik verzoeken, mijnheer Denburg", hierbij wenkte de chef mij, su hedenavond van zes tot zeven met dokter Mikisch bezig te hou den, in de afdeeling der onrustige mannen; mis schien noodigt gij hem tot eene partij schaak. Mijnheer Werner zal de goedheid hebben, u in den loop van den dag met den zieke bekend te maken en u dan inf>rmaties omtrent de ziekte en de wijze van behandeling te geven. Gelooft ge nog, dokter, dat de ziekte van haren periodieken terugkeer zal afwijken ?" »lk ben er vast van overtuigd'', antwoordde mijnheer Werner. »De aanval van razernij zal zich reeds in de volgende dagen voordoen, en zich niet zooals gewoonlijk aan de periode van acht weken houden. Als redenen noem ik...." Nu volgde eene lange psychiatrische uiteen zetting, waaruit ik begreep, dat de directeur er niet toe besluiten kon, van zijn inzicht af te gaan, dat de aanval van den zieken dokter zich eerst na een tusschenruimte van acht weken zou her nieuwen, terwijl de eerste assistent dr. Werner het vaste vermoeden uitsprak, dat de uitbarsting van razernij ditmaal vroeger en onverwachts zou verschijnen. * * Tot den middag ging nu ieder beambte zijn bezigheden verrichten. Ia het uur voor het eten riep mijn plicht mij naar de bibliotheek der in richting. Daar verschenen dan opzichters, om boeken in te ruilen, die den zieken volgens aan wijzing der dokiers werden gegeven. Gewoonlijk was hier een dokter bij, vandaag dr. Wevner, die in deze week eveneens in dit lokaal de dagelijksche registers omtrent de zieken had bij te houden. Dr. Werner was in tegenstelling met zijn jon geren, welgedanen collega dr. Meyer, van een lange, magere gestalte. Zijn gemoedstoestand was ernstig, bijna somber, maar bij zware hypochondristen kon hij de innemendste blijmoe digheid en vriendelijkheid ten toon spreiden, om hun een glimlach, een teeken van deelneming in de buitenwereld te ontlokken. Bulten zijne vaste uren werkte bij veel, vooral met het microscoop, en zijne anatomische praeparaten verheugden zich, als aan deze onhoudbare toestanden, aan die zijdelingsche en rechtstreeksche opruiïng en aanmoediging een einde kon worden gemaakt. Zoolang echter de Europeesche groote mo gendheden, uit vrees voor Rusland's onge noegen, tot de officieele erkenning der Bul gaarsche regeering niet durven overgaan, zal hetgeen de Standard verlangt wel tot de vrome wenschen blijven behooren. Broeder Jonathan bemerkt dezer dagen, dat de gansche breedte van den Atlantischen Oceaan nog niet voldoende is om hem van de vervulling zijner internationale verplich tingen te ontheffen. Wil hij door een ultraprotectionistisch tarief de producten der Euro peesche nijverheid uitsluiten, dan valt daar aan niets te doen. Hij is in zijn recht, al maakt hij dan ook van dat recht een won derlijk en kortzichtig gebruik. Ook staat het hem vrij, het 's lands wijs, 's lands eer1' toe te passen op eene wijze, die wij in de oude wereld niet slechts weinig eervol, maar zelfs misdadig zouden noemen. Maar hij dient zich daarbij te bepalen tot zijn eigen onderdanen. Indien hij er geen bezwaar in heeft, op deze de summiere justitie der lynchwct toegepast te zien, dan is dat al weer zijne zaak. Maar als hij toelaat, dat eene derge lijke uiterst primitieve rechts- of onrechtspleging ook op buitenlanders wordt toege past, dan moet hij zich getroosten, dat men hom op eenigszins krasse wijze herinnert, wat in een «beschaafden'' staat gebruikelijk is. Men weet wat voor weinige weken te New-Orleans is gebeurd. Het is waarschijn lijk, dat de Italianen, die daar, na door eene verdachte jnry te zijn vrijgesproken, door het volk in de gevangenis zijn vermoord, niet veel beters hadden verdiend. Maar men zal moeten toegeven, dat het procédézeer onregelmatig is, en dat de Italiaaiische regeering gelijk had, toen zij daartegen pro testeerde voor zoover het die personen be trof, die niet het onschatbaar voorrecht had den, van Italiaansche onderdanen vrije Amerikaansche burgers te zijn geworden. Er zijn tusschen de regeering te Rome en die te Washington scherpe nota's gewisseld, en zelfs heeft de Italiaansche gezant reeds aan de regeering der Vereenigde Staten zijne brieven van terugroeping ter hand gesteld. Vertrokken is hij echter niet; zeer te rech ter tijd is hij »ten gevolge van slapeloosheid en gebrek aan eetlust" kwalen, waaraan naar de chef mededeelde, in groote waardeering door de universiteitsprofessoren. Hij was een ' geleerde. Op dit oogenblik bladerde hij in de journalen (ziektegescbiedeuissen) der patiënten en sprak mij toen over dokter Mikisch, die sedert een half jaar als zieke bewoner der inrichting was, in de volgende woorden : »Gij weet, hoe bij dieren en planten de ont aarding begint, zoodra verzuimd wordt, eene ver edeling van het ras door toevoer van betere soorten bij de dieren, van edeler soorten bij de planten te verkrijgen. Hetzelfde geldt ook voor de onderling onafscheidbare lichamelijke en ver standelijke eigenschappen van den mensch. Onder 17 familiëti, waar de ouders als volle neef en nicht tot elkander verwant zijn, vond men l met 5, 5 met ieder 3, 2 met 2, en u' met ieder l idioot geboren kinderen. Die 17 familiën liadden te zamen 95 kiadereu, daaronder 44 idioot, 12 scrophuleus en zwakkelijk, in 't ge heel 58 van zwakke gezondheid. De oude Spaansche adel, die slechts ouder elkander trouwt, is geheel ontaard. Op de Faröer-eilandeu, wier bewoners sedert eeuwen afgesloten leven, doet zich op de 125 gezonden een zielszieke voor. G»au we de jaarlijksche berichten der krank zinnigengestichten na, dan wordt meestal als bijdragende oorzaak van krankzinnigheid de erfelijkheid aangegeven. Men zou echter veel te ver gaan, als men beweerde dat de ziekten (dus ook de waanzin in zijne verschillende vormen) absoluut erfelijk waren ; neen, niet de ziekte zelf, alleen de aanleg daartoe gaat van den vader of vaker van de moeder op de kinderen over, ook wel van de grootouders op de kleinkinde reu. Natuurlijk kan nu door voorzichtige menschen veel gedaan worden om den ziekte aanleg in zijn ontwikkeling tegen te houden en de voorwaarden te veriiietigen, waardoor de groei van de zoogenaamde erfkwaal bevorderd zou worden. Daartoe behoort bovenal het tegengaan van huwelijken tusschen naaste bloedverwanten of tusschen leden van familiën, die door over erving aanleg tot waanzin hebben. Vervolgens heeft eene bepaalde opvoeding, die ten doel heeft eene zorgvuldige, gelijkmatige, lichamelijke en verstandelijke ontwikkeling en versterkiog, den grootsten invloed op het tegengaan van den ongeiedereen nu en dan wel eens laboreert ongesteld geworden. De heer Blaine heeft nu den tijd om eene formule te zoeken en laat ons het hopen, ook te vinden, die de Italiaansche regeering bevredigt en niet al te zeer inbreuk maakt op de autonomie der verschillende Staten van de Unie, tegenover welke de bondsregeering in vele gevallen machteloos is. Men mag aannemen, dat het incident den heer Di Rudini in zeker opzicht niet onwel kom zal zijn geweest. Hij had hier eene schoone gelegenheid om te toonen, met welk eene naijverige zorg hij waakt voor Italiö's prestige, zonder daarbij het land financieel te gronde te richten. Telegrammen naar Amerika zijn niet goedkoop, maar voor een paar duizend lire kan men heel wat overseinen, en de megalomanie van den heer Crispi heeft vele millioenen gekost. Toch zou men den nieuwen Italiaanschea premier mogen raden, zich voor al te groote »Schneidigkeit" te wachten. Een oorlog tus schen Italiëen de Vereenigde Staten be hoort gelukkig tot de verwijderde mogelijk heden. Maar de terugroeping van den gezant is een zeer kras middel, dat dooi den stand der onderhandelingen niet genoeg gewettigd scheen, en eerst bij eene besliste weigering der Amerikaansche regeering, of bij duidelijk gebleken onwil om de zaak te vervolgen, had moeten worden toegepast. Ging de heer Di Rudini tegenover Euro peesche mogendheden ook zoo voortvarend te werk, dan zouden de gevolgen hem wel eens kunnen tegenloopen. k Vorst Bismarck heeft op Friedrichsruhe zijn zes-en-zeventigsten verjaardag gevierd. Aan bewijzen van waardeering en belang stelling heeft het hem niet ontbroken, en geschenken van groote stoffelijke waarde waarvoor de gewezen rijkskanselier volstrekt niet ongevoelig is werden hem van vele zij den toegezonden. Dat de sgetrouwen van Jever" hun gebruikelijk geschenk van hon derd kievitseieren niet konden zenden, was hunne schuld niet, maar die der slecht op gevoede vogels, die nu de verdenking van licicltufeindliclikeit op zich hebben geladen, door te vergeten wat zij aan een groot man schuldig zijn. Wat ook ontbrak, was de gelukwensen van tien keizer. En hoc kort is het nog lukkigen ziekte-aanleg. Onze dokter Mikiach nu is met het oog op den toestand van krankzinnigheid, die in zijne familie veelvuldig voorkwam, met alle mogelijke voorzichtigheid opgevoed, en sedert hij het gymnasium met voortreffelijke rapporten verliet, in het volle bewustzijn van zijn toestand in staat geweest, dezen verstandig en koelbloedig te be> oordeelen. Hij studeerde in de medicijnen, om als dokter dieper in de psychiatrie te kunnen dringen en zich zelf te kunnen beschermen voor de gevaren, die zijne familie bedreigen. In het ouderlijke huis werden de omstandigheden helaas steeds treuriger. Zijn vader hing zich ten slotte op, nadat hij zijne vrouw doodge schoten had, die hem met haar wispelturig. humeurig gedrag het leven tot epn hel had ge maakt. Dokter Mikisch besloot na deze ver schrikkelijke gebeurtenissen, niet in den echt te treden, en hield zich kloekmoedig daaraan tot zijn veertigste jaar. Geen mensch heeft hij toevertrouwd, welke aandoeningen tot op dat oogenblik 7.ijn gemoed schokten, zijne energie ondermijnden. Met alle macht had hij zich zoeken te verweren tegen de op hem aandrin gende macht van den waanzin; eindelijk zal hem. na vruchteloos kampen met den demon in zijn borst, de gedachte hebben aangevat: de eenzaam heid brengt de fantasiebeelden voort die u pijni gen en vervolgen. Sticht een gezin, ondanks alles en alles. Zeer zeker nu is eene echtverbintenis een voorbestemde tot krankzinnigheid niet zelden heilzaam gebleken, maar alleen wan neer de gekozen vrouw energie en zelfverlooche ning medebracht, en bovenal door die liefde bezield was, voor welke de machten der hel zelfs moe ten wijken. Mijn arme collega trok een ongelukkig num mer. Om niet tot eene levensgezellin te verval len, die, zooals zijne moeder, den man door oververfijnde, inwendig ondegelijke beschaving en daaruit voortkomende dwaze pretenties tot wan hoop had gedreven, bracht zijn toen reeds overprikkeld denkvermogen hem tot het tegenoverge steld uiterste: hij trouwde een zoogenaamd natuurkind, dat hij spoedig na het huwelijk door zijne onstuimige en stelselmatige pogingen tot opvoeding verschrikte en kwelde. Was er tus schen beiden van liefde ooit sprake geweest, dan