DE AMSTEEDAMMER A°. 1891. WEEKBLAD YOOR NEDERLAND Onder Redactie van J. DE KOO en JÜSTÜS VAN MAÜRIK Jr. Ieder nommer bevat een Plaat. Het auteursrecht voor den inhoud van dit Blad wordt verzekerd overeenkomstig de wet van 28 Juni 1881 (Staatsblad No. 124). Verschijnt eiken Zaterdagavond. Uitgever: Tj. VAN HOLKEMA, te Amsterdam, Kekersgracht 436. Zondag 3 Mei. Abonnement per 3 maanden ?1.50, fr. p. post/1 1.65 Voor Indiëper jaar , mail,, 12.-Afzonderlijke Nummers aan de Kiosken verkrijgbaar . . . , 0.12* Advertentiën van 1?5 regels ?1.10, elke regel meer . . . , 0.20 Reclames per regel 0.40 I N H O r »: VAN VERRE EN VAN NABIJ. FEUIL LETON: Ellen's Chinees, Amerik. novelle, (Slot). KUNST EN LETTEREN: Tooneel te Am sterdam, door Fr. Muziek in de hoofdstad, door Van Milligen. Ferd. Hérold, door Van Willigen. Aanteekeningen Schilderkunst, door V. Een mooi boek, door Frans Erens. VARIA. SCHAAKSPEL. Oud-Amsterdamsche VerscVeidenheden, door Mr. N. de Roever, Souvereinen thuis. De Stradivarius-viool, naar het Fransch van Pompon. Voor Dames, door E-e. ALLERLEI. RECLAMES PEN-ENPOTLOODKRASSEN. ADVERTENTIËN. BIJVOEGSEL: Bekende tijdgenooten, door Jan Veth : IV, Jakob Maris. Van verre en van naby. Nu op l Mei in vele oorden van Europa de arbeiders zich hebben opgemaakt om door bijeenkomsten en optochten uiting te geven aan hun verlangen naar de invoering van den achtuurs-werkdag, is hetgeen door den Duitschen Rijksdag in tweede lezing omtrent de arbeidersbescherming is besloten, van dubbel belang geworden. Het ontwerp, zooals het thans in tweede lezing is aangenomen, laat zich het best kenschetsen door het feit, dat bij derde lezing zoowel de sociaal-democraten als de groote industrieelen er tegen zullen stemmen. Voor de eersten gaat het lang niet ver genoeg, voor de laatsten veel te ver. Daaruit blijkt, dat de regeering een middenweg heeft trach ten te bewandelen, hetgeen zeker een on dankbaar, maar even zeker geen onverdien stelijk Werk is. Aan de debatten is deelgenomen door alle partijen, door de vertegenwoordigers der patroons en door die der werklieden, door de orthodoxe staathuishoudkundigen, de katheder-socialisten en de sociaal-democraten, door conservatieven en liberalen. Tal van amendementen zijn aangenomen door de samenwerking van de middenpartijen, weike zich in dit geval van de Duitsch-vrijzinnigen tot de vrij-conservatieven uitstrekten, en bij welke zich herhaaldelijk het centrum aansloot. De sociaal-democraten waren voortdurend op de bres en hebben, om cle woorden van den Temps te gebruiken, een talent, eene bevoegdheid, eene gematigdheid van Feuilleton. ELLENS CHINEES. Amerikaansche novelle. (Slot). De voorganger der Baptistische gemeente, dominéBretford, was een eerlijk karakter, hoewel een weinig dweepziek in zijn pogin gen om kinderen van vreemde luchtstreken tot zijn godsdienst over te halen. Hij had veel bekeerlingen gemaakt en zou zeker nog meer gewonnen hebben als zijn taalkennis uitgebreider ware geweest. Met opoffering van veel tijd en moeite beijverde hij zich daarom sommige zijner gekleurde bekeer lingen tot zijn assistenten op te leiden, om hem bij te staan in zijn rnoeielijke taak. Dikwijls had hij hierbij treurige ervaringen opgedaan. Iedereen wist hoe ceii Congoneger, toen zijn leertijd bijna om was, plot seling verdween met een tweehonderdvijftig dollars uit de armenkas en een nieuw stel kleeren, en het vermoeden was geuit, dat bij wel nooit terug zou komen, omdat hij in een berucht huis in Kansas vermoord moest zijn. Een andere leerling had zich de uren, waarin hij geen onderwijs van dominéBret ford genoot, ten nutte gemaakt om op straat de zakken der voorbijgangers te onderzoeken, totdat de politie hem had opgepakt. Tsha-Che-Tsu scheen uitverkoren te zijn den leeraar voor menige verijdelde hoop schadeloos te stellen. Zijn bescheidenheid, ijver en vorderingen overtroffen de stoutste verwachtingen. Een Baptistenprediker, die behalve verscheidene Chineesche dialecten, het Engelsch vrij vloeiend kon spreken, scheen bijna een ideaal in de oogen van Mr. Bretford, die evenmin als Ellen, een gelegenheid liet voorbijgaan om de wóndervorm en eene onbuigzame volharding aan den dag gelegd, die hun in de hoogste mate tot eere strekken.'' Incidenteel hebben zij ook het vraagstuk van den normalen ar beidsdag ter sprake gebracht. Zij erkenden en dit verdient in 't bijzonder te worden opgemerkt dat er van een onmiddellijke invoering van een normalen arbeidsdag van acbt uren voor alle bedrijven geen sprake kon zijn. Zij gaven toe, dat met de buitenlandsche concurrentie rekening moest wor den gehouden. En zij spraken daarom ook niet van een normaal-arbeidsdag, maar van een maximaal-arbeidsdag, dien zij reeds da delijk op 10 uren, in 1894 op 9 uren en in 1898 op 8 uren wilden vastgesteld zien. Principieel vond hun voorstel bij slechts enkelen bestrijding, ofschoon het, op gron den van opportuniteit, door alle leden van den Rijksdag behalve de sociaal-democraten zei ven werd verworpen. Er zijn iutusschen door den Rijksdag een aantal bepalingen aangenomen, welke op den duur van den arbeidsdag in het algemeen ongetwijfeld. van invloed zullen zijn. De voorwaarden voor den arbeid van vrouwen, kinderen en jeugdige arbeiders zijn in vele opzichten met zorg geregeld. En in Enge land heeft de ondervinding geleerd, dat zulk eene wettelijke regeling van zelf eene be perking van den arbeidsduur voor volwassen mannelijke arbeiders tengevolge heeft. Voorts zijn vele goede maatregelen genomen betref fende de hygiënische toestanden in fabrieken en werkplaatsen en is voor de Zondagsrust in veel ruimer mate dan tot dusver zorg ge dragen. \\7at zeer veel te wenschen overlaat, is hetgeen de wet bevat omtrent het truc-I:systecm en de arbeiders-comités. Gelukkig is art. 153. dat het recht van coalitie der arbeiders geheel illusoir dreigde te maken door de »intimidatie" een juridisch zeer mocielijk te omschrijven begrip buitenge woon gestreng te straffen, met groote meer derheid door den Rijksdag verworpen. De dood van den hoogbejaarden veldmaar schalk Moltke heeft honderden pennen in beweging gebracht. Kon de beroemde strateeg, die zijn vaderland van overwinning tot over winning leidde, kennis nomen van hetgeen in de laatste week over hem geschreven is, hij zou tevreden zijn. bare begaafdheid van hun beider bescher meling in het helderste licht te stellen. Voor de kleine gemeente van domin Bretford brak een droeve tijd van ontbering aan, want haar herder moest een nieuwe gemeente in de nabijheid van Florida gaan stichten. Zijn afwezigheid kon wel een half jaar duren en de getrouwen waren overeen gekomen hem den avond vóór zijn vertrek een hulde aan te bieden, in den vorm van een souper, ten huize Sweets. Omstreeks dertig personen, waaronder ook de getrouwe Bonifacius die door domin Bretford voortdurend als een voorbeeld voor de geheele gemeente werd gesteld waren bijeen in de helder verlichte parlour van Mrs. Sweet. Het grootste deel van het ge zelschap bestond uit dames, die dan ook verreweg tot de ijverigste leden gerekend werden; de heeren die' er waren, beoefenden bijna allen een beroep, dat hoofdzake lijk op »das ewiir wciblichc1' berust, zooals dameskleedermakers, zijde- en fluweelf'abrikanteu, enz. Air. Sweet had er voor gezorgd, dat hij naast Mr. Barnes, zijn aanstaanden schoonzoon, kwam te zitten, want hij be greep zeer goed, dat men hem, hoewel gast| heer, als een bijpersoon zou beschouwen. Onder de vele gaven, waarmee de natuur Mrs. Swcet had beschonken, ontbrak de : gave der welsprekendheid, hoewel de eer zucht om een gevierde redenaarsier te zijn dubbel aanwezig was. Zij had daarom de rede, waarop zij de vergadering hedenavond meende te moeten vergasten en die door Ellen was opgemaakt, uit het hoofd geleerd, j en nu tikte een oudachtig heer, die een j kapperswinkel hield, tegen zijn glas en ver zocht het woord voor Mrs. H weet, »onze ver eerde gastvrouw.'' Mrs. Swcct stond met waardigheid op en zei: »dat haar rede niet lang zou zijn, maar als de uiting van haar innigste gevoelens kon gelden." Zij voerde aan, »hoe de dag Tevreden, al zou het den bij zijne uitnemende en veelvuldige ga ven zoo buitengewoon beschei den man een ironischen, soms zelfs een pijnlij ken glimlach op de lippen brengen, zich te hooren vergelijken bij Titus en Marcus Aurelius of als den modernen Mars te hooren verheerlijken. Moltke placht te zeggen, dat het succes op deze wereld eigenlijk het eenige motief voor waardeering was, en dat degenen, die hem het meest met loftuitingen achter volgden, hem het ergst met verwijtingen zouden hebben overladen, als het uitvoeren van zijne plannen en het volgen van zijn raad geen overwinning, maar eene nederlaag ten gevolge hadden gehad. Maar al was hij nederig en bescheiden, hij was niettemin er kentelijk voor de bewijzen van liefde en ver eering, die uit het hart kwamen. En wat na zijn dood over hem is geschreven, ge tuigt inderdaad van oprechte hoogachting en bewondering, ook bij hen, die hij vroeger heeft overwonnen, maar die later Duitschland's bondgenooten zijn geworden ; ook zelfs bij ben, die de door hem toegebrachte sla gen noch vergeven, noch vergeten willen. Moltke is zijn leven lang een conservatief en een militarist geweest, en men mag zich daarom afvragen, wat hem bij alle partijen zoo populair heeft gemaakt. Die populariteit is inderdaad echt en algemeen ; zelfs de so ciaal-democraten, die zich uit den Rijksdag plegen te verwijderen voordat het gebruike lijke Hoek! op den keizer werd uitgebracht, stonden eerbiedig van hunne zitplaatsen op, toen de voorzitter van het wetgevend lichaam hulde bracht aan de nagedachtenis van dezen grooten doode. De verklaring zal wel in de eerste plaats hierin moeten worden gezocht, dat Moltke's conservatisme boven iedere verdenking van zelfzucht zoowel als van traagheid des gcestes was verheven. Hij had een zeer hoogen dunk van de roe ping en cle plichten van hen, die niet het gezag zijn bekleed, en een niet minder hoogen dunk van de taak, die het leger heeft te vervullen in een grooten staat, waar de algemeene dienstplicht het maakt tot eene opvoe dende kracht van niet genoeg te waardeeren beteckcnis. Tucht en orde, zelf beheersehing en zelfverloochening ziedaar de eigenschap pen, welke de militaire opleiding moest geven aan de jongelieden, van welke zij mannen zou maken. Noemde men desniettemin de uitgaven voor het leger onproductief, dan van heden vol treurigheid en vreugde tege lijk was; treurig, omdat de stonde sloeg voor het afscheid van een man, die hier in ons midden toeft, die ons voorgelicht heeft als als ." »Als een ster,1' fluisterde Ellen »als een ster in den nacht des ongeloofs, waarin duizenden onzer medcmeuschen nog verkeeren." Mr. Barnes, die meende dat hij ook wel iets doen mocht, riep bij deze plaats »Bravo '." maar £renoot weinig bijval, omdat het dub belzinnig was of' hij de schoone rede toe juichte, dan wel de omstandigheid, dat het getal der ongeloovigen nog zi'tó groot, was. »Maar vreugdevol is deze dag ook," ging de redenaarster voort, »onulat zich een nieuwe werkkring opent voor onzen geliefden vriend en herder, waarin hij zich op nieuw met eer en roem zal bedekken''; »mct eer en niet roem,'' herhaalde Mrs. Sweet, want de be scheiden Dominéhad een afwerende hand beweging gemaakt. De spreekster toonde verder aan : ;>hoe ook zij en haar cchtvriend in straf waardige onverschilligheid verhard zouden zijn" daar verscheidene gasten hierbij Mr. Sweet aankeken, alsof' ze hem nu pas opmerkten, maakte de/o een zeer ongepaste buiging ; als niet een man hun levenspad gekruist had, wiens naam zij niet hoefde te noemen, maar op wiens welvaren en zegenrijke werkkring zij de de" »de geachte broeders en zusters'' souffleerde Ellen, »de veel geachte broeders en zusters uil.noodigde dit glas wijn te ledigen." Fred riep: slang zal hij leven'.'1 maar daar deze uitroep niet van hooger hand kwam, stond hij alleen in zijn enthusiasmc. DomiuéBretford bedankte met de orato rische gemakkelijkheid waarmee hij gewoon was de harten zijner toehoorders te tref ten. Hij merkte op, dat alle jongeren der waar heid steeds met vijandschap en tegenwerking te kampen hadden gehad, vertoefde even bij Socrales, ging clan tot de martelaren over, wees hij er verder op, dat eene geregelde productie alleen mogelijk is, waar de veilig heid van den staat volkomen is verzekerd. Eene goede regeering moest volgens hem sterk zijn, doch zij moest tevens de werke lijke behoeften des volks weten te voorkomen. Niet van de wenscJien, maar van de behoef ten sprak Moltke, dat wil zeggen van die wenschen, welke hij gerechtvaardigd achtte. Acht men dit een verouderd en een ver keerd standpunt, dan heeft men volkomen gelijk. De landsvaderlijkheid, waardoor Moltke's conservatisme zich onderscheidde, is maar al te dikwijls een dekmantel voor onedele, zelfzuchtige motieven. Maar nie mand heeft ooit getwijfeld aan de zuiverheid van Moltke's bedoelingen en aan de eerlijk heid zijner overtuigingen. En wat den strijd tusscben personen en partijen zoo bitter maakt, zijn niet de tegenstrijdige beginselen, maar de bijoogmerken, welke men elkander met meer of minder goede trouw toedicht. Kunst en Letteren. TOONEEL TE AMSTERDAM. Grand Théalre: Het Weencr Operettcn-Gezelschap. Plantage Schouwburg v. Lier: Mardode, de dierentemmer. Voor de laatste maal heb ik Dinsdag het Weener operettengezelschap bezocht. Vertoond werd Soccaccio en daarna het hallet De Zun en de Aarde. Aangekondigd was eigenlijk de Miliado., maar de verdienstelijke tenor, de heer Oehmig, werd door ongesteldheid belet op te treden. De vcrtooning van liuccncio was ongetwijfeld weder een succes, vooral door toedoen van de dames Toni .... en Julie Kronthal, die de hoofdrollen vervulden. Ilfit ballet J)e Zon en de Aarde staat m. i. ten achter bij De J-'oppenfee. Er zit niet zooveel eenheid in. Voorgesteld wordt in eene voorscène de Zon, die de aarde beschijnt en de vier vol gende actts geven een karakteriseering van de vier jaargetijden: een tuin in lentedos waarin jonge meisjes zich komen vermeiden, en in welk tafreel een liefdesgeschiedenis ontsponnen is; dan een zomerscène in een badplaats, met een keu rige Xigeunerdans uitgevoerd door eenige heeren van het corps de ballet en mej. Robertine de solodanseres; in de derde acte oen wijnoogstfeest in den herfst en eindelijk een kerstfeest in een besneeuwd bosch. Het is mogelijk, dat het ballet door gebrek aan tooncelrefjuisioten niet dien indruk maakte, dien het geven zou als het volgens de hoogste cischen gemonteerd was, wellicht waren er onder de medewerkenden, die niet vol huppclde naar het pausdom en de reformatie toe, waarin hij »de wieg van het baptistische geloof" vond en zou waarschijnlijk eerst in den loop van den nacht aan het einde zijn gekomen, als hij niet met een gewaagden sprong eensklaps op het moderne leven was neergekomen. »Met ruwen spot en lage arglist," sprak Mr. Bretford, »bekampt men de waarheid in woord en schrift, op straat en in huis, in boeken en dagbladen. Te bekend zijn de dwaze en onware verhalen, welke bladen en tijdschriften hunnen lezers opdisschen om een verheven beweging in een bespottelijk daglicht te stellen. Maar alle leugens en lasteringen zullen te niet worden gedaan, zij kunnen den boom niet schaden die zijn tak ken uitbreidt, ook over u, mijne geliefden, den boom, die zijn wortels gevestigd heeft, diep in de harten der getrouwen en der gered den, in wier zielen het zaad der erkentenis zoo heerlijk is opgekomen. Nieuwe arbeiders staan steeds op in den wijnberg des Heeren, getuige onze vriend Bonifacius, hier nevens mij, die uit de duisternis tot het licht, uit de geestelijke dienstbaarheid tot " Hier werd zijn rede afgebroken door de stem van een dienstmeisje, die buiten de deur sprak : .»U moogt er niet in, er is ver gadering." De deur werd echter toch geopend en twee heeren traden haastig binnen. In het zelfde oogenblik stiet de vrome Bonifacius DominéBretford ruw op zijde, zette zijn eencii voet op tafel en sprong over den disch en over een verschrikte oude juffrouw aan den overkant heen, gaf de'i beide vreemde lingen een slag, die hen naar rechts en links deed vallen en stoof' de deur uit. Een vreeselijk oproer ontstond, de vrouwen schreeuwden en de mannen waren verschrikt opgesprongen. Een paar ilcsschen rooden wijn waren gebroken en hadden het feestge waad van Mrs. Sweet en van haar buur