DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND. Na 795 en dit is een van de ergste dingen, die men een diplomaat kan ten laste leggen. Zijn confidentiën aan de Mores, zijn plompe be schuldigingen tegen de Joden, de Engelschen en de Fransche radicalen, zijn voorgewende onbekendheid met een onaangenaam schrij ven, zijn zoetsappig antwoord daarop, zie daar eene reeks van fouten, die het zeer verklaarbaar maakt, dat hij voorloopig Parijs heeft verlaten en naar Versailles is getrok ken. Op den duur zal Rusland naar een anderen pleitbezorger der alliantie moeten omzien, naar een man, die het ne quid nimis door woord en daad in praktijk weet te brengen, voor het hem door een ander in het aangezicht wordt geslingerd. llllllllMlllllllliniMMIIIMIiniMllllll iiimiMiiiliiiiiiiimiiiinil Stedelijke Naijver. De feestelijke opening van het gedeeltelijk vol tooide Merwede-kanaal gaf aan sommige dagbla den aanleiding om de geschiedenis van Tak van Poortvliet's kanalenwet weer op te halen en het oude zeer van 1877 en volgende jaren open te krabben. Nog altijd wrokt de hoofdstad, omdat zij verstoken is gebleven van de gewensehte directe verbinding met den Rijn. Zelfs die Amsterdamsehe couranten, die er voor terugdeinsden een door twee koninginnen geopend kanaal met den naam van kikkersloot te betitelen, hebben toch een oogenblik met weemoed teruggezien naar den tijd, toen de wensch naar een kanaal door de Geldersche vallei goede kansen van vervulling had En die weemoed verscherpte tot bitterheid, als zij zich herinnerden, hoe, bij de bestrijding van dat, outwerp-kanaal, de naijver van Rotterdam, Utrecht, Dordrecht en andere steden schuil was gegaan achter het deftige masker van fiuancicele en tech nische bezwaren. Ook de geschiedenis van de Rijnvaart in de zeventiende eeuw biedt een voorbeeld van derge lijke tegenwerking aan. De vermelding daarvan zal mij gelegenheid geven het een en ander mede te deelen over uitingen van stedelijken naijver in den genoemden tijd. Daar artikel 78 onzer Grondwet bepaalt, dat de Staten-Generaal het geheele Nedcrlandsche volk vertegenwoordigen, zijn leden van deze vergadering, die voor hunne parochie moeten pleiten, in onze dagen wel eens genoodzaakt districtsbelangen of stedelijke aangelegenheden het al of niet hebben van garnizoen bijv. aan te zien voor zaken, waarbij het wel of wee van het gansche land ge moeid is. Indien hun ernstig gezicht niet uit de plooi geraakt door ongeloovige glimlachjes van medeleden, wordt zoo althans de schijn gered. Vroeger geneerde men zich minder. De eigen aardige staatsinrichting der Republiek maakte het aan de regenten van dien tijd vrij wat gemakke lijker in de vergaderzaal van land of gewest een zuiver stedelijke politiek voor te staan. .Maar al te vaak werd hunne stem over een voorstel dan ook bepaald door het voor- of nadeel, dat de stad hunner inwoning daarvan verwachtte. Zoo kon, nog tot in het laatst van de achttiende eeuw, aan de j leden der Leidsche vroedschap de eed worden | afgevorderd zich te zullen verzetten tegen de droogmaking van het Haarlemmermeer niet omdat Leiden het uut van die onderneming voor Holland ontkende, maar alleen omdat die stad er niet wel hij zou varen. Alleen tegenover het platteland waren de steden iets van te weten, of het zelfs te vermoeden, want ik zelf kon door het boschje die open plek niet zien." Jack luisterde aandachtig naar mijn uit legging en riep toen opgewonden met zijn vuist op de tafel slaande : »'t Is het wonderlijkste wat ik ooit heb gehoord je zoudt haast zeggen : een bestiering ? je hebt 8am Andrews gered!" »Hoe zoo?" vroeg ik nog niet begrijpend. »Hoe zoo ? Kerel! ben je met blindheid geslagen dat je dat niet ziet 'i Mat Brand is niet dood 't lijkt er niet naar. Hier is zijn pak en het mes, precies zooals ze den boel daar vonden, en die boomstam met zijn jas erom heen heeft hij gebruikt om dat spoor naar den waterkant te maken. En kijk eens naar zijn arm! /ie je dat verband niet ? Hij heeft zich adergelaten. Hij heeft het slim genoeg aangelegd, om de menschen in den waan te brengen, dat hij vermoord was. en alle vervolging te voorkomen, on is er toen met de oude boot van den sluisw.ichter vau door gegaan. Zij dachten immers, dat die met het hooge water was weggedreven ; weet je niet meer ?'' Ik was te verbaasd om te spreken, toen de waarheid mij allengs duidelijk begon te worden, maar Jack bracht mij spoedig tot mij /.elven. i»' »Sia toch niet te sullen kerel; het ver hoor !" riep hij driftig. »Wn moeten naar Newbridge om Satu in vrijheid te stellen elke minuut is goud waard !" Wij pakten de photographie plaat en al, in en ksnden nog juist den middagtrein halen. Tegen drie uren waren wij in Xewbridge. De stad scheen verlaten. Iedereen woonde de rechtspleging bij. Wij vernamen, dat de zitting 's morgens was begonnen en vermoe delijk met de veroordeeling van den beschul digde zou eindigen. Alle schijn was tegen hem en zelfs zijn verdediger had de zaak als hopeloos opgegeven. Wij drongen het jusütiegcbouw binnen en slaagden er in Sam's advokaat voor een dringende zaak te spreken te krijgen. Hij gewoonlijk eensgezind. Zij onderdrukten het zoo veel zij maar konden. De uitoefening van sommige neringen en bedrijven op de dorpen werd bemoeielijkt of geheel verboden; de boereu werden ge dwongen de producten van landbouw en veeteelt op bepaalde plaatsen ter markt te brengen, en zich tevens daar te voorzien van hetgeen zij noodig hadden. Doch deze coalitie der steden belette niet, dat zij er steeds op uit waren elkander een vlieg af te vangen. Bij deze politieke sport heeft Amsterdam wel eens moeten zien, dat andere steden rnet de inleggelden gingen strijken; maar steeds was de hoofd stad een gevreesde mededingster. Meer dan eenige andere stad was zij gewoon haar eigen belang voor dat van de geheele Republiek te houden: tot geluk voor het land, vielen beide vaak samen. En bij de hoofdstad ging de weusch, om haar wil aan gewest en land op te leggen, gepaard met het vermogen om dit te kunnen doen. Door de inrich ting van het stedelijk bestuur berustte de macht er soms jaren lang in de handen van enkele regenten, was er dus continuïteit in de staatkunde; ten ge volge van haar financieel overwicht bracht zij in vele zaken een beslissende stem uit ter dagvaart van Holland, en daardoor middellijk ook ter Generaliteit. Van Hollands aandeel in de Generaliteitslasten betaalde Amsterdam het vierde part; leende Holland aan de andere gewesten of aan de Generaliteit, dan was Amsterdam gewoonlijk weer de geldschieter van Holland. Doch al gat de hoofdstad in zuiver fmanciecle aangelegenheden den doorslag, er bleven nog tal van zaken over, waarin de stem van Amsterdam niets vermocht tegen de l S andere, welke ter Statenvergadering van Holland werden uitgebracht. Om dezelfde reden als Holland zich steeds verzette tegen de toelating van Drente of Staats-Brabant ter Geueraliteit, heeft Amsterdam daii ook telkens weerstand geboden aan de pogingen van de klei nere steden van Holland om hare politieke macht te vergrooten. U et adviseerde ongunstig op het ver zoek van Schiedam, Seho*mhoveu on deu Briel, wanneer deze een permanente stem wilden hebben in liet college van Gecommitteerde Raden; het weigerde verder het aantal stemmen in de ge westelijke Statenvergadering door de toelating van nieuwe leien te vergrooteu, //als hebbende klyne stecde gcnoch, die de groole ovprstennne", en wier pensionarissen ,,-diekmade de hoofde te saemen steccken en weeten soo de groote steeden te vercloccken." 1) Inderdaad, de kleinere steden hebben herhaalde lijk wraak genomen over hunne finarjcicclc afhan kelijkheid door Amsterdam te dwarsbooinen, zoodra zij er kans toe zagen. De waarschuwing, in een pamilet tot hen gericht, om wel toe te zien, ,,dat die eene groote viseh al de andere niet opslokte'', was ouuoodig. Zij zorgden er wel voor. waar eu wanneer zij konden. Dat Gouda -/de schepen van Haerlem en Dort door haer sluysen het schieten en de Amsterdammers liet wachten'', was een van de spcldcprikken, waarmede de hoofdstad zoo al niet gedeerd, dan toch gekweld werd. \ au meer belang dan de vaart op Gouda was voor haar do \aart op Keulen, eu zoodra /.ij die trachtte te verbeteren, kuam er tegenkant inu'. In hef midden der zeventiende eeuw voeren de Rijnschcpen van Amsterdam over de Zuiderzee naar Muiden, eu verder langs de Vecht, den Vaartsohen Rijn, Lek en Beneden-Rijn. Slechts kleinere vaartuigen kou den de Zuiderzee vermijden en langs (U: Anistel j) Deze ? en de meeste aanhalingen in dit artikel ontleen ik aan de gedenkschriften van Hans Bontemantd, een magist.raatspcrsoou van Amster dam in het midden der zeventiende eeuw. verscheen dadelijk en voerde ons in de wacht kamer. Hij zag er afgemat uit, maar het was een lust zijn oogen te zien glinsteren, terwijl wij hem stamelend onze ontdekking mededeelden, en toen wij gedaan hadden, riep hij ontroerd : »God zegen jelui, jongens !" en snelde naar de rcchts/.aal terug, met zoo'n opgeruimd gezicht, dat het publiek als n man op stond om te zien, wat er gaande was. In ademlooze spanning luisterde de menigte loc, terwijl de rechters, de ambtenaar van het openbaar ministerie en de advocaten de photogralie onderzochten en de geschiedenis hoorden, die er aan was verbonden ; en toen de zaak duidelijk werd, ging er zulk een juichkrect op, dat de ruilen in de zaal ervan dreunden, terwijl Andrews onze handen greep en «een woord kon uitbrengen van aan doening. Hij werd natuurlijk terstond vrijgesproken, terwijl het openbaar ministerie, een groote belooning voor de aanhouding van ?.Iaiïii.'W Brand uitloofde. Wij drukten Sain hartelijk de hand en keerden naar het station terug, met de halve stad achter ons. In December van datzelfde jaar word Bvantl gevat. Hij was onder een aangenomen naam ergens in het noorden van Ktu-e gaan wonen en stond gereed naar A^K te vluchten, toen de gerechtigheid hem terhaalde. Hij werd naur Xewlmdgo geveerd, met zijn medeplichtige aan den bankdie geconfronteerd te worden, en er was sterke politiemacht, noodig om hem voor de woede der verbitterde bevolking te bescher men. Ik \\oonde zijn tereehtstclli.ig bij en toen de gerechtsdienaars hem na zijne ver oordeel i n ir tot levenslange gevangeni*s!i'ar wegvoerden, bleef hij voor mij .-taan, hief dreigend zijn geboeide handen tegen mij op, en siste Uisschen zijn opeengeklemde tanden : »Als ik geweten had, dat je zoo dicht bij mij was, satansche melkmuil, y.ou je . . .'' Het overige ging verloren in een zwaren vloek en de gerechtsdienaars s'cunleu hem voort. de Vecht bereiken. Het Zederik-kanaal, de verbin. ding tusschen Lek en Merwede, bestond nog niet. 1'oah is reeds in 1C57 het plan tot zulk een ver binding geopperd. Op den 3den October van dat jaar deelden Burgemeesteren van Amsterdam in de vergadering der vroedschap mede, dat de afgevaar digden van Gorinchem zich tot hen hadden gewend, met het voorstel //een treek ofte sautpat ofte vaert te maecken op Vianen, als-oo met de weduwe van den Heer van Brederode nu wel sullen coiiuen overeen comeu, 't welck voor deesen, bij het leeven van dien heer, niet conden uytwerken; dat een secr dienstige saecke seggen voor deese stad t te weesen. Doch alsoo een dyne stadt is en van wynich vermoeghen, soo syn versonckende 30000 gulden op intrest, met dien verstande dat in ettelycke iaeren niet sullen cysschen." De heeren Spieghel en van de Poll verhaalden, //dat ceuige tyt geleeden 't selfde een secreete besoigne is ge weest, om alsoo de scheepe van bove comende door Gurcum, Viauen ende soo door de vaert op Utrecht in deese stadt te conuen comen, en alsoo Dordrecht te laeten legghen; dat den ingenieur Koeck daer oock in gebruyckt is geweest, maer 'tselfde onraetsaem gevonden.'1 Overeenkomstig dat advies besloot de raad //beleefdelyck de gemelde heeren te beiegenen ende excuseeren". Bij het debat over deze zaak //wierde onder anderen oock gesyt dat de heeren van Gorcum soo goet sier maecken en slempen, dat (sy) veel meer dan stadts incomsten opmaecken." Dat was geen aanmoediging om hun 30000 gulden op interest te verstrekken voor do te maken vaart ! De richting van de Keulsche Vaart bracht, dus mede, dat Amsterdam groot belang had bij het goed bevaarbaar blijven van Lek eu Beueden-Rijn. Toen uu in 1050, op last van de Staten-Generaal, de Rijn uitgediept zou worden in de buurt van Schenkenschans, even beueden de plaats waar de Waai zich afscheidt, besloot de vroedschap van Amsterdam op den 4deu November van dat jaar //alsoo dese stadt aen het verdiepen merckelyek gdeeghen is" , GOOO gulden, het vierde part van de kosten van het geheele werk, in contanten voor te schieten, mits deze som haar later in kor ting gebracht zou worden. //Ende alsoo Dort schyut sich daertecgen te stellen, soo is d' lieer Witseu versocht ter Admiraliteit te besorglicn, dat eenige uytlcggers (hieromtrent moegheii warden gelyt, te meer alreedc ordre van de Geueraliteit daertoe hebben." Dordrecht zag natuurlijk liever, dat de Beueden-Rijn voor diepsaande schepen onbevaar baar bleef, zoodat deze, langs Waal en Merwede, tot haar moesten komen. Ju de vroedsebapsvergaderiug van b Januari 1057 deelden burgemeeste ren van Amsterdam den raad mede, //hoe dat de gedeputeerden van Dort door haer pen sionaris Sliiigerlaut de gedeputeerde van deze stadt, onder andere propoosten wat onfatsoeuelijck waereu beieirent over het wcrck der verdiepinge van den Ryn, scggendc met fytelyekheeden het werck wel sonde connen weder omveer sinytten. VVaerop gcdelibereert weesende, is vcrstaen dat de gedeputeerde, gaendc ter daehvaert, gelast sullen warden de leeden van Dort ter vergaederhm'e daerovcr te begroeten, oude seggen dat hot diepen van deu Ryn is gedaen volgens de resolutie van de Gcueraliteit ende oversulx door deese stadt niet is gedaen tegen ordere van de rogeeringc, ende dat in eas vaii fytelyekeyt sullen moeten doen gdyek de natuur leert, protesleerende wegens allo onhylon, die daeruyt sonde conuen voorkoemen.'' Dit, hielp. Dordrecht schijnt te hebben begrepen dat zijne bedreiging niet, tut daad kou worden g'emaakl, on het werk ging door. -Meer nadeel berokkende Amsterdam de tegen werking vau de kleinere steden in de volgende zaak. De, zorg voor behoorlijke watcrvervorsching hunner stad veroorzaakte burgcmeestereii van Am sterdam heel wat hoofdbrekens. Tal vau rapporten van de ingenieurs Jan Heijmansz. Coeek en Volckert ('rooek zijn daarover aanwezig: herhaaldelijk kwamen zij met nieuwe voorslagen //omme de stadt Amstelredam te verversehen ende des somers dcsolvigo van do onlydelyeke staiiek te hevryden." Eindelijk, iu l oöG, meende men het, beste middel gevonden te hebben. Bij Xiehtevecht zou een opening in den N'eelitdT'k gemaakt worden om zoo hot rivierwater iiuaïhet Goiu en verder, dooreen nieuw kanaal, naar de Amstel te leiden. De hier voor uit, te graven gronden l>"hoonleu alle tot het gebied van Holland: reeds in l')-'7 - - hot plan was dus al lang in de maak geweest had Volokort ('rooek \an de Staten van Holland octrooi \ oor dit. werk irekrcgen. welk odnmi laler door hom was o\ erireiira^'en aan de stad Amsterdam. Do Amsterdam-rhe brouwers, -die nu veel gorooder bij het \eeht\\ater /.ouden konden komen dan voorliet']!, (?]! niet door \\ eesp behoeven te vaaren, bo.lou aan, een gedeelte van de kosjen te dragen. "U oderom stak Dordrecht een spaak iu het wiel. Omdat, door hor. ontworpen kanaal, //het waoter van de rev.ere de \eelit, svnde een pubhq revier, sonde werden i;v(li\ erteert, de revier van onderen gewone rechten, do couvooien cu liceuten, nog een afzonderlijk last- en veilgeld (1) gevor derd van alle binnenvallende en uitzeilende sche pen; van alle goederen moest bij invoer 2 pCt., bij uitvoer l pCt der waarde betaald worden, be nevens tien stuivers per last vau de uitzeilende, het dubbele van de binnenvallende schepen. De opbrengst diende om 50 koopvaardijschepen te hu ren en ten oorlog uit te rusten. Om nu de sche pen te verlokken in hare havens te komen lossen en laden, hieven de steden van het Noorderkwar tier minder belasting dan 's lands plakkaten be paalden. Eukhuizen liet zelfs //daegelyx den coopiieden (vau Amsterdam) aeudienen dat, ingevallen in haer steeden wilden lossen eu laeden, van de directie noch couvoyeu niet meer souden betaelen dan nae discreetie." Zoo trok het Noorderkwartier //onder civile accordaetien de scheepen van hier (van Amsterdam), om het vylgelt te genieten; als de scheepen hier van dacn ballast gingen, en op de reeden vau Hoorn, Enckhuysen en "Medeublick eenich waeter, vivres of anders innaemen, deede (sy) haer het vylgelt met accordaetien betaelen; de schippers, siende (dat sy) daer met een klyntie conde afcoopeu, practiseerde meer en meer suliickx te doen, oock int incoemen, soo lossen eenige clynicheeden, seggende: daer de last gebroecken wort, moet het vylgelt betaelt worden." Ook de Zeeuwsche havens en die van de Maas bezigden dergelijke praktijken; zoo begon ten slotte Am sterdam ook maar te oochluyckcn", alles tot groote schade vau 's lands kas. " Nauwelijks was de vrede van Westminster ge sloten of Amsterdam trachtte de belasting, die zoo drukkend was voor zijn handel, en zijn scheep vaart naar elders verjoeg, afgeschaft, te krijgen eu toen de Staten van Holland daartoe niet wilden medewerken, staakte het eigenmachtig de heffing. Daartoe had het geen recht, omdat vroeger be paald was alleen met algemeen goedvinden de hefliug te zullen doen ophouden, eu eerst na de af betaling van alle schulden, ter welker kwijting het recht, geheven werd. Iu het Noorderkwarticr nu was do opbrengst, van het last- cu veilgeld nog niet voldoende, om de schuld te kunnen aflossen. Geen wonder echter, dat Amsterdam zich hier door niet gebonden achtte! De steden van het Noorderkwartier hadden immers juist minder be lasting gevorderd, clan zij behoorden te doen. Zoowel ter Gcneraütcit als tor gewestelijke dag vaart stak ecu storm vau verontwaardiging op, wegens het besluit van Amsterdam. Burgemeester Tulp, die expres over deze zaak uit, den Haag een keer naar Amsterdam kwam doen, vertelde dat hy geen memory had oyt soo qualyck, soo in de vergaederinge als separaet, boiegent te weesen als over de gesyde saeckon." De raadpensionaris kwam zelf in hot logement van de afgevaardigden deistad en verzocht, hun, uit naam der Staten, dat de resolutie; dor vroedschap mocht worden inge trokken. Gedeeltelijk gaf Amsterdam toe. Hot liet ter dagvaart, voorstellen, dat voorloopig eu op bepaalde voorwaarden het halve bedrag der be lasting nog zou worden geïnd Haar tevens kou de stad niet nalaten aan de Witt, te doen gevoe len, dat hij beter deed haar te vriend te honden. Hurgemeest.erou" zoo bericht, Boutemantel gevoelende de oufatsoendycke bdcgeniiige iu de vergaederinge van Hollaut aen de gedeputeerde! vau dose stadt u'edaeu, sonder respect, ende ten aensien dat een dor voornaemstc leeden syu, die we! het moeste respect behoorde te geschiede, ten opsidst, van de groothoyt en mecniehfuldige gelden, die sy contribueert, tot do gemeeno saecke", hebbeu deu raad iu bedenken gegeven, of de gede puteerde, gaonde ter dachvacrf, niet, soude oonnen gegeven worde een secret e resolutie om die don Kaetpensioiiares int oor te byten, van in gevallen niet connen aecordeeren, dat, alsdan do di 'erentcu sullen moeten gedecidecrt warden by de aenweeseuden stadhouders, volgens de Unie.'' Merk waardige woorden! n om het besef vau eigen waarde, dat er uit, spreekt, on om do herinnering, d ;t de stadhouderlooxe regcering iu strijd was met do Line. om de bedreiging, dat de steun van Am sterdam aan de ant i-Uraumslisehe politiek weieons kon ontvallen, zoo deze stad er geen zijde bij spon! Burgemeestereu van Amsterdam moesten wol ver bitterd vezen, dat zij tot zulk een bedreiging hunne toevlucht namen. De vroedschap keurde goed, dat. het voorgaande, ..in cas vau onfatsoeiidyeke beiogciiinge", aan de U'itt zou worden toegevoegd. O l' het geschied is, blijkt niet. Ju elk ireval, de Staten vau Holland verccniirdcn zich met den voorslasr van do hoofdstad. Men vergeve mij iloze afdwaling v uit mijn eiireulijk onderwerp, /.ij schoen mij gerechtvaardigd, omdat, ik daardoor kon medcdodeii, op \\elke eigen aardige wijze Amsterdam aan Jan do \\itt heeft willen duidelijk maken, dat de oeuc dienst deu andoren waard is. G. W. KJ:KXK>. MT. 1) Vdlgdd heette het, omdat de opbrengst bestennl was tot het veilen, d. i. beveiligen, dor zee. en '' lk-t Tooueel te Amsterdam. (irand Théatro (Nod. Toonod): Le Mc.x.icau n. Do Koninklijke Voroenia'inu: liet XodorhimUch Tooueel" in- niet gelukkig met haar Septi'inbervertooiiingen. .Toni de strooper" is na enkele vcorslellinu'oH vau liet programma verdwenen on u'd door l)e Mn.i'icaun, ren klucht in vier bedrijven van ('arl Laut's eu (iiistav von Mosor, dio lid. vrees ik. niet \cel langer zal maken. Hot eerste was middelmatig, hot laatste is oen prul. De Dnitsdie kluchten zijn reeds 700 her haaldelijk gcgoosdd en atgonmakt, dat hot geheel ovorboiliu' i> nieuwo vonvensehiugeu mui h;\ar adres at' te zouden. Niemand trouwens, die Moser juister beoordeeld on scherper veroordeeld lioott dan Mosor zelf. Bij zekere gelegenheid gaf hij te, kennen, dat in con .uogdijke beschrijving van zijn leven en werken, de volgende appre