W AMSTEÉDAMMER A*, l WEEKBLAD VOOR NEDERLAND Dit nommer bevat een bijvoegsel. Ona«? Redactie van J. DE KOO en JÜSTÜS VAN MAÜRIK Jr. Het auteursrecht voor den inhoud van dit Blad wordt verzekerd overeenkomstig de wet van 28 Juni 1881 (Staatsblad No. 124). Verschjjnt eiken Zaterdagavond. Uitgevern VAN HOLKEMA & WARENDORF, te Amsterdam, Singel bij de Vijzelstraat. 542. Zondag 26 November Abonnement per 3 maanden f 1.50, fr. p. post/ 1.66 Voor Indiëper jaar ?.....?. mail, 9. Afzonderlijke Nummers aan de Kiosken verkrijgbaar .... 0.1S* Advertentiën van 1?5 regels ?1.10, elke regel meer .... 0.20 Reclames per regel . . . . 0.40 IN H O C Dt VAN VERRE EN VAN NABIJ. - SOCIALE AANGELEGENHEDEN: Nog eens materialisme, door Socius. Brieven uit Utrecht, door Giese van den Dom.?FEUILLETON: Protectionisme. I. TOONEEL EN MUZIEK: Muziek in de hoofdstad, door Van Milligen. KUNST EN LETTEREN: Iets over Alma Tadema, door J. V. Een aardig Hollandsch prentenboek, beoordeeld door Jan Veth. Photografeeren een kunst ? Wiener Luft. Klassieke schrijvers, door Dr. H. C. Muller. Een en ander over Herodotus, door Dr. Ch. M. van Deventer. Het einde der wereld. WETENSCHAP: De wandelende Jood. SCHAAKSPEL. - VOOR DAMES, door E-e. ALLERLEI. CORRESPONDENTIE. RECLAMES. UIT Dr. ANNEF's STUDEER KAMER. PEN- EN POTLOODKRASSEN. A0VERTENTIÉN. AïiEXANDEK VON BATTENBERG *). In de kracht van zijn leven, nauwelijks zes-en-dertig jaren oud, overleed op den *) Het hier afgedrukte portret stelt vorst Alexander voor in den eersten tijd van zijne regeering in Bulgarye. Protectionisme." Was het goed? Was het verkeerd? NAAR ' OLIVE SCHREINER. Een vrouw zat aan haar schrijftafel in den hoek van de kamer. Achter haar brandde een helder vuurtje. Een bediende kwam binnen en gaf haar een kaartje. *Zeg dat ik het druk heb en op het oogenblik niemand ontvangen kan. Ik moet dit artikel vóór twee uur afhebben." De meid kwam terug. De dame had gezegd dat zij haar niet lang zou ophouden, zij moest haar noodzakelijk spreken. De vrouw stond van haar schrijftafel op. »Laat den jongen wachten. Verzoek de dame binnen te komen." Een jonge vrouw in een zijden japon, met een mantel, die tot haar voeten reikte, trad binnen. Zij was groot en slank, en had blond haar. »Ik wist wel dat gij het goedvinden soudt. Ik verlangde zoo u te zien!" De vrouw gaf haar een stoel bij het 17den November een man, die gedurende eenige jaren in de geschiedenis van Europa eene groote rol heeft gespeeld, eene ridder lijke, sympatieke figuur, Alexander Von Battenberg, die de eerste vorst der Bulgaren is geweest. »Er zijn in de politieke wereld, buiten de romans van Dumas, niet veel schilderachtige figuren meer overgebleven," schreef dezer dagen de Pall.Mall Gazelte. »0nderdeze komt vorst Alexander in de stoutmoedigheid, de wisselvalligheid, het intrigenspel en de rampspoeden van zijne loopbaan wellicht nader aan den roman dan iemand anders. Hij begon zijn leven als de neef eener kei zerin; hij eindigde het als de echtgenoot eener opera-zangeres. Zijn eerste campagnes maakte hij in Russischen d.enst, in den afmattenden oorlog van 1877 en '78; bij zijn dood voerde hij het bevel over een Oostenrijkgch regiment. In dit alles is niets ongehoords. Maar in dien tusschentijd was hij jaren de lieveling geweest van eene vreemde natie, was hij de schoonste en de meest aan trekkelijke man aan de hoven van zijn tijd, en gedurende een korten tijd de held van Europa. Hij verzorgde eene nieuwe natie ge durende de gevaarlijkste periode van hare kindsheid. Hij verdubbelde zijn vorstendom door revolutie, en verdedigde het kloekmoe dig in het veld tegen den verraderlijken aan val van een vijand, die voor veel machtiger doorging dan hij. Omdat hij in dien strijd overwinnaar bleef, werden de vruchten daar van hem ontrukt door Oostenrijk, in welks dienst hij stierf. Omdat hij zijn aangenomen volk opkweekte, werd hij opgelicht en over zijne grenzen gezet door Rusland, waarvoor hij had gestreden. Dit alles in het korte tijdsverloop van zes-en-dertig jaren. Het beste en roem volste van zijn leven kwam echter misschien eerst na die lotgevallen: de eervolle terughouding, de zelfverloochenende trouw en liefde voor Bulgarije, die zijne laatste levensjaren veredelden." Alexander Von Battenberg behoorde tot een zijtak der groothertogelijk Hessische fa milie. Eene zuster van zijn vader was de vrouw van den Russischen czar Alexander II; zijne moeder was eene Poolsche gravin Haucke. Op 20-jarigen leeftijd trad hij als cavalerie-officier, op uitnoodiging van zijn oom, den czar, die veel met hem op had, in Russischen dienst. Zijne dubbele qualiteit van Russisch officier en neef en gunsteling van den czar, wezen hem aan als candidaat voor de vorstelijke waardigheid in het door Kus! and bevrijde Bulgarije. Toen hij in 1879 Bismarck raadpleegde over de aanne ming der hem aangeboden candidatuur, ant woordde de rijkskanselier: »Word gerust vorst van Bulgarije; het zal later voor u eene aan gename herinnering zijn." Ongetwijfeld stak in die woorden de noodige dosis ironie; maar UllllllltlMIIIIIIIIIMIHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIJMMmilllllHIfmilllllllMIIIIIIIIIIIIIUUi vuur. »Mag ik u uw mantel afnemen? het is hier warm." »Ik had er behoefte aan u eens op te zoe ken. U is de eenige in de wereld, die mij helpen kunt. U is zoo grootmoedig, zoo ruim, zoo vriendelijk jegens andere vrouwen!" Zij ging zitten. De tranen stonden in haar groote, blauwe oogen: werktuigelijk trok zij de kleine handschoenen uit. »Gij kent Mr..." (Zij noemde den naam van een bekend schrijver): »ik weet dat u hem door uw werk dikwijls ontmoet. Ik kom u vragen mij een dienst te bewijzen." De vrouw, die op het haardkleed stond, zag haar aan. »Ik kan er niet met mijn vader of moeder, met niemand over spreken; maar u kan ik het vertellen, al ken ik u heel weinig? Verle den zomer, weet u, is hij gekomen en een maand gebleven. Ik zag hem dikwijls. Ik weet niet of hij van mij hield; ik weet wel dat hij mij gaarne hoorde zingen, en wij reden veel paard ik hield meer van hem dan ik ooit van een man gehouden heb. O, het is wezenlijk niet waar, dat een vrouw alleen dan van een man houdt, als hij iets om haar geeft; en ik dacht, wie weet of hij niet een klein beetje van mij houdt. Nu, sedert wij in de stad zijn, hebben wij hem bij ons gevraagd, maar hij heeft ons geen visite gemaakt. Misschien hebben de menschen kwaad van mij gesproken. U kent hem, u ontmoet hem telkens, zou u niets voor mij willen doen of met hem over mij waarschijnlijk heeft ook de Duitsche staats man niet vermoed, dat aan zijn landgenoot eene zoo moeielijke toekomst zou zijn be schoren. In Bulgarije vond vorst Alexander de zaken in een jammerlijken toestand. Onder het beheer van den Russischen commissaris DondoukoflF-Korsakoff waren de landsbelan gen schromelijk verwaarloosd; alle posten en betrekkingen van eenig belang waren door Russen bezet; alle Bulgaren van beteekenis waren tot werkeloosheid veroordeeld en naar den achtergrond gedrongen. De jonge vorst had daarenboven te worstelen met eene con stitutie, die den Bulgaren door Rusland was geoctroieerd, en die juist door haar sterk uitgesproken radicalisme voor een pas uit de knellende Turksche overheersching ont slagen volk te eenenmale onbruikbaar was. Dat de Russische regeering, die van eene mondigverklaring harer eigen onderdanen niets wil weten, den Bulgaren zulke uitge breide volksrechten had toegestaan, was na tuurlijk geschied om te allen tijde het volk, waarvan zij zich zeker waande, tegen den vorst te kunnen opzetten, wanneer deze laat ste zich aan den Russischen invloed zou willen onttrekken. Alexander, die in Bul garije Bulgaarsch wilde zijn, ging daarom reeds in 1881 tot een vreedzamen staatsgreep over en verzocht en verkreeg van de natio nale vergadering, de Sobranja, de toestem ming om de grondwet voor den tijd van zeven jaren te schorsen. De maatregel was waarschijnlijk onvermijdelijk, maar had ze ker dit nadeel, dat hij aan Alexander 't verzet tegen Rusland's inmenging een sterk persoonlijk karakter gaf. Aanvankelijk echter bleef het geluk den jongen vorst niet ongunstig. Wel moest hij zich van Russische zijde menige vernedering laten welgevallen, maar zijne populariteit bij het Bulgaarsche volk nam van dag tot dag toe, zoodat de wederinvoering der constitutie in 1883 geen bezwaar meer opleverde. Tot een officieele breuk met Rusland kwam het eerst twee jaren later, toen de revolutie in Oost-Roemelië, die aan Alexander's heer schappij een einde had moeten maken, juist deze Turksche provincie onder zijn scepter met Bulgarije vereenigde. De Russische po litiek was, zoo als haar in het Oosten wel meer is gebeurd, al te slim geweest; haar tegenstanders oogstten wat door haar was gezaaid. Rusland's antwoord op de vereeniging van Oost-Roemeliëmet Bulgarije bestond in de terugroeping van alle Russische officieren uit het Bulgaarsche leger. Bijna onmiddellijk daarop volgde de oorlogsverklaring van ko ning Milan van Servië, natuurlijk onder voorwendsel dat het evenwicht op het Bal kanschiereiland was verstoord. Iedereen voorspelde het Servische leger eene gemakiiiiiiiiimiiimiiili kelijke overwinning over de door het ver-* trek der Russische officieren gedesorganiseerde Bulgaarsche troepen. Maar h t tegendeel gebeurde. Binnen enkele weken hadden de voortreffelijke leiding en de persoonlijke dap perheid van den vorst, gesteund door de geestdriftvolle toewijding der Bulgaarsche troepen, de kansen doen keeren. De in dringers werden teruggedreven en leden eene smadelijke nederlaag; alleen de tusscbenkomst van Oostenrijk behoedde het Servi sche leger voor totale vernietiging. Na de overwinning bij Slivnitza en Pirot schenen het prestige en de macht van »den Bat ten berger" zooals deRussen den vorst scham per noemden, verzekerd te zijn. Maar meer pres tige en meer macht bleek, in handen van gewe ten looze handlangers, de Russische roebel te bezitten. Omkooperij vindt in het Oosten een al te vruchtbaren bodem; de Russische gezant te Constantinopel, de heer de NelidofF, moet zich eens hebben uitgelaten, dat de verdrij ving van den Battenberger aan Rusland nog geen 300.000 francs heeft gekost! In den nacht van 20 op 21 Augustus 1886 werd vorst Alexander door omgekochte sa menzweerders opgelicht en over de grenzen gevoerd. Wel keerde hij later, door de betere elementen der bevolking teruggeroepen, terug, maar tegenover den bitteren, onverzoenlijken haat van Rusland kon hij zich niet hand» haven. «Een beroep van Alexander op de trootmoedigheid yin zijn neef, den czar e grootste politieke fout, die hij ooit heeft begaan bleef vruch ie' oos, en veertien dagen na zijne gewelddadige verwijdering vertrok hij vrijwillig. Nog eens is de naam van den Batten berger op aller lippen geweest, toen keizer Friedrich den wensch bad uitgesproken om een huwelijk tusschen zijne dochter, prinses Victoria, en den gewezen vorst van Bulgarije tot stand te brengen. De heer Von Bismarck verzette zich hiert<gen om «redenen van staat" en mogelijk had hij gelijk. Maar hij deed dit op zulk eene onkiesche, voor den keizer en den vorst beiden zoo pijnlijke en grievende wijze, dat de »Battenberghette'' een der donkerste bladzijden in de geschie denis van den Rijkst an- el' er zal blijven. Aan alle ambitieuse plai>n;n, zijn persoon betreffende, maakte Alexand;r von Baltenberg een einde, door in 1889 in het huwelijk te treden met mejuffrouw Loisinger, en zich, onder den naam van graaf Hartenau, terug te trekken naar Gratz, waar keizer Franz Joseph hem het kommando over een regi ment opdroeg. Een bescheiden huiselijk geluk heeft hem veel leeds vergoed, en van den begaafden jongen generaal tot dien rang had de gewezen opperbevelhebber van het Bulgaarsche leger het in Oostenrijk ge bracht had men te Weenen de beste verwachtingen. Onverwacht heeft de dood spreken?' Zij sloeg de oogen op, hare lip pen waren wit en gespannen. »Soms heb ik een gevoel dat ik gek word. O, het is zoo verschrikkelijk: een vrouw te zijn!" De vrouw zag op haar neder. »Nu hoor ik dat hij van een andere vrouw houdt. Ik weet niet wie het is, maar men zegt dat zij heel knap is, en dat zij schrijft. O, het is zoo verschrikkelijk, ik kan liet niet verdragen." De vrouw leunde den elleboog op den schoorsteenmantel, en het gelaat op de hand. Zij zag neder in het haardvuur. Toen keerde zij zich om en zag de jongere vrouw aan. »Ja," zuchtte zij, »het is zeer verschrikkelijk een vrouw te zijn." Toen zei ze, het kostte haar moeite: »Is u er zeker van dat u hem Hef hebt ? Is u zeker, dat het niet enkel het gevoel is van een jong meisje voor een oude ren man, die beroemd is en van wien iedereen spreekt ?" »Ik ben bijna krankzinnig. Ik heb in geen weken een oog dicht gedaan!"' Zij wrong de fijne handen, de juweelen ringen sneden haar bijna in het vleesch. »Hij is alles voor mij; er is anders niets in de wereld. U, die zoo groot, en sterk, en knap is, die enkel geeft om uw werk, en om de mannen als uwe vrien den, u kan niet begrijpen wat het zegt, wanneer een persoon alles voor u is, wanneer er niets anders voor u bestaat in de wereld I" »En wat wil u dat ik doen zal?" »Dat weet ik niet!" Zij zag op. »Een vrouw weet wat zij doen kan. Zeg hem niet j dat ik hem lief heb. '; Zij zag wederom op. »Zeg iets tot hem, het een of het ander. O, het is zoo vreeselijk een vrouw te zijn; ik kan niets doen. U zult hem niet met ronde woor den zeggen, dat ik van hem houd ? Dat juist doet een man een vrouw haten, als het hem duidelijk gezegd wordt." »Als"ik met hem spreek, moet ik openlijk met hem spreken. Hij is mijn vriend. Ik kan de waarheid niet onder stoelen of ban ken steken. Dat heb ik, ook met mijn eigen aangelegenheden, nimmer gedaan." Zij be woog zich, alsof zij van den schoorsteen weg ging, toen keerde zij zich om en zei: »Hebt ge er aan gedacht wat de liefde is tusschen een man en een vrouw, wanneer het een huwelijk beteekent? Dat lange, lange leven te zamen, den eenen dag na den anderen, zonder iets van het romantische en van den afstand tusschen hen, van aangezicht tot aangezicht tegenover elkander levende, elkan der ziende, zooals een mensch zijn eigen ziel ziet? Weet ge dat het einddoel van het huwelijk is den man en de vrouw sterker te maken dan zij te voren waren, en dat men hun vereeniging als mislukt kan beschou wen als zij niet, wanneer zij als een oud man en een oude vrouw bij het vuur zitten, zeggen kunnen: »Het leven is schooner en vrijer voor ons geweest nu wij het hand aan hand doorgegaan zijn, dan als wij alleen gebleven waren?" Geeft ge genoeg om hem om voor hem te leven, niet morgen, maar wanneer hij een oud, afgeleefd man is, en