No. 865 DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND. Dames in de schoolcommissie te Hilversum. Schoolmeester: Jongens, anderen kant opkijken! Daar wil een juffrouw door de glazen zien!" llllmitlltMIIIIIIIIIIIIIIlnlIMIIIHIIIIIlmillllllllllltllMIIIIIMJIIIIIIMIH Julius Pruttelman Brommeijer. Wat me het meest hindert, het is de achteruitgang van den godsdienst in onzen tijd. Wees wat je wil, zeg ik zoo dikwijls; ?een mensch kan niet altijd even netjes zijn; nu en dan laat hij wel eens een een knoop vallen, vergeet een paar van de tien geboden, steekt bij vergissing iets in zijn portemonnaie, dat zijn buurman toebehoort,, en in het algemeen zal hij meer geneigd zijn het leven in te richten met het oog op de ondermaansche dan op de bovenmaansche zalig heid ; goed, daar is hij mensch voor. Van den natuurstaat, waarin hij geboren wordt, blijft altijd wat over; dat is niets, als hij maar zijn relaties met het Opperwezen riiei heelemaal afbreekt. Want doet hij dat, waar blijft hij dan ? Je kunt er op rekenen, dat er van iemands fatsoen niet veel meer overschiet, als hij geen zitplaats in de kerk huurt en op de Beurs geen hoogen hoed draagt. Dat zijn voor mij twee vaste kenteekenen van moreel ver val, ten minste als zij zich tegelijk voordoen. Meermalen heb ik het gezegd tegen Böhringer: jij en Froger zijn de ware steunpilaren van de maatschappij, en ik ben er zeker van dat jou beroep en zijn bedrijf elkander in de hand werken, al is het dan ook ongemerkt. Want het is niet tegen te spreken, dat de slapte in die beide artikelen van denzelfden tijd dagteekent, aangezien de ongodisterij en onkerkschheid geen behagen kunnen blijven schep pen in een hoofddeksel, dat statig, deftig en plechtig, glanzig en toch volstrekt niet zwierig, als 't ware door de natuur zelve te voorschijn geroepen is, ten bewijze dat zijn drager in alle netheid is opgewassen en volgroeid. Nu is het lastig, dat je op de aanwezigheid van maar n van de beide kenteekenen nog niet kunt afgaan. Je treft op de Beurs ver scheiden lui aan niet hooge hoeden op, die toch geen zitplaats in de kerk hebben, die dus van God en zijn gebod niets meer weten, al hebben zij het uiterlijk van je braafste j ouderlingen. En omgekeerd vind je soms van die heeren met hoedjes van lage drukking op de beste kerkezitplaatsen. Zoo zag ik ver leden Zondag nog zoo'n snuiter in de ExtraBruidegoms- en Doelenbank van onze oude Luthersche kerk plaatsen die tegenwoordig genoteerd staan op ?' 7. met een flambard op zijn hoofd als Domela Nieuwenhuis, en toch iemand, te oordeelen naar liet geduld, waarmee hij naar de preek zat te luisteren, lang niet van alle goede gezindheden verstoken. Maar gelijk aan alles, zoo is er ook aan deze soort van verwarring een grens. In de Minister-bank Doophuis heb ik nog nooit iemand gezien, die in het oog liep door de ongodsdienstigheid van zijn toilet. Dat zijn allemaal glimmende kachelpijpen, alsof ze pas den avond te voren van den Vijgendam waren thuis bezorgd. Jammer alleen maar, dat juistin die betere qualiteit, van banken zooveel plaatsen onbezet zijn. En toch zijn de plaat sen goedkoop genoeg. Ze doen f'2~>.?. En wat is nu 2,"> gulden voor een gezeten burger, om je het voorrecht te koopen minstens vijf tig maal per jaar, stel gemiddeld anderhalf uur per keer, als een minister te zitten in een doophuis! Maar 't is vreemd, wat voor voor deden je ook aan de zitplaatsen verbindt en hoe gemodereerd je als ouderling ook in den prijs bent, ze willen maar niet toebijten- Want daar heb je nu de Nieuwe Heeren of' klokbank, altemaal goed geconditioneerde plaatsen, met behoorlijke zitting en een tamelijk riant uitzicht in het schip en naar den preekstoel, met moeite kun je er v ij t' gulden voor maken. Toch zou je zoo zeggen een prijs geknipt voor de klei ne beurzen. Maar al de kleine lui hebben geen geld meer voor hun ziel en zaligheid over. Juist m dit opzicht zoeken ze alles te krijgen voor een appel en een ei. Daar heb je b.v. mijn eigen boekhouder, een vent met een salaris, dal ik in zijn eigen belang, om hem voor de belastinggieren te sparen, maar niet publieeeren zal, in ieder geval voor een burgerman een rijkeluisinkomen, waar vind je hem, als hij dan bij geval eens ter kerk komt? In de doopbiuik, op een plaats van /' l,.")1) en zijn vrouw op een van de laatste regels in hel ruim, waarvoor ze zeker niet moer betaalt in het hede jaar dan drie gulden, en dun zitten-daar bij beurren ook nog de meisjes op. Ik kan niet ontkennen, dat. ik zelf', die in alle dingen, maar vooral in de hoogere aan gelegenheden graag mijn decorum bewaar en door mijn ondergeschikten zie bewaren, me daarover dikwijls heb geschaamd. Zoo onder water heb ik hem wel eens een steek gege ven, en hem b.v. gevraagd of' hij misschien dacht, dat het in het geestelijke niet net een der was als in het stoffelijke, en dat in het gebruik duurkoop altijd goedkoop bleek te wezen, maar er rechtstreeks op aandringen, dat hij niet alleen tegenover de menschen, maar ook tegenover het Opperwezen, het, fatsoen van zijn patroon beter zou ophouden, deed ik niet, om dat dat soort van lui, hoe goed je ze ook moogt voorgaan, eeuwig en altijd het op je portenionnaie gemunt heeft, en hij dus dadelijk al weer er een aanleiding in zou vinden om opslag te vra gen. Nu, het is. ongelukkig genoeg, niet al leen bij ons Lutherschen zoo, bij de Gerefor meerden is het niet beter. Dezer dagen kwam ik (Jrommelin nog tegen, die weet daar ook alles van. «Jongens, zeg ik, jelui hebben ook heel wat stoel- en baukruimte te adverteercu; hoeveel van je twaalf kerken staan er nu niet te huur, 't zal dunkt me haast wel een kilometer zitplaats wezen." »Necn zooveel is het niet", antwoordde (Jrom melin, maar toch het is een heele deun de boel bezet te krijgen, alleen de plaatsen in de 'gedistingeerde banken", dat gaat nog wel en in zooverre zijn wij er nog beter aan toe dan jullie, want. zooals ik hoor. bij de Lutherschen staat zeil s een ministersplaats voor jan en allemaal zoo maar open en dan blijven ze er nog mee zitten." Ik wou natuur lijk op dal onderwerp niet verder ingaan; bij kerkelijke dingen krijg je zoo licht last van animositeit, en wij hebben aan onze hatelijkbeden met de Herstelden al genoeg, om er niet van de Hervormden nog iets bij te begeeren. Ju ' zei ik, dat zou bij ons ook wel zoo we zen, als wc ze maar weggaven". en ik nam afscheid van hem, zonder hem onanders dan geheel in liet diepst van mijn binnenste naar de Hel te wensehen. Dit neemt, evenwel niet weg. dat het treurig ver schijnsel, waarover ik reeds dikwijls had na gedacht,, mij bleef bezighouden, wat, mede het gevolg was van de resultaten der laatste volks telling, die ik in do kranten had "vlezen. Ik had namelijk die getallen mot de meeste belangstel ling vergeleken en zooals een koopman, ik zou haast zoggen, van zolf doet. op grond van de-ze noteeringen, een kleine calculatie gemaakt. Kn toen was het mij opgevallen, dat juist de gt'loovon, welke als het meest solied te boek stonden, achteruit waren gegaan, en de tot dusver minder gewilde verscheidene percenten ge re/.i MI waren. Op do l O. nou uffi'oiiri'x gerekend hadden in voorlig ja'ar tijds de Hervormden ?r. i i1 "i. de Katholieken L'Tü. de Lutherschen ',','>, de Mennisten 7 zielen verloren, on wie wa ren nu vooruitgegaan? De Dok:eronden met ]'?>}, de A l^esolieiilcnen mot LNi.de Lraelielen mol l.':!. Zoodat, hot, duidelijk is, dat je fatsoenlijkste gelooven dalen on juist de minder fat.-ocnlijkc naar boven gaan. Dit wordt tot in bijzonderheden treffend bevestigd, als je er op let. dat het allernetste geloof.dat we hier in Holland ooit gekend hebben, de Waalsch-Hervormden, die gewoon zijn onzen lieven Heer in het Fransch aan te spreken, nog op hun 2s zielen er ~> bij hebben inge schoten, terwijl de Fortugeeschen, die onder de Joden even puik zijn als de Walen onder de Hervormden, geen enkele ziel gewonnen heb ben, ofschoon de gewone Israëlieten van 181 op 201 zijn gekomen. En zoo is het ook bij ons Lutherschen: wij zijn van 170 op '141 ge zakt, en de Herstelden, oen kerkgenootschap waar ik voor mij nu niets fiducie zou hebben gehad, zijn naar boven geloopen niet minder dan (!.") put. >\Vat kan kan je dat nu schelen", vroeg me Charles, met wien ik er over sprak; jij wordt precies als Nelis uit de I'urmer, die heeft het ook altijd over de hoogere belangen; wie zoekt dat nu bij een grasgroenen boer of bij een goudgeel koopman van de Bocht V Laat dat maar voor mij en mijn collega's over. Wij moe ten het volk. hoog en laag, opvoeden, maar menschen als Nelis en jij zijn meer op het voeden aangewezen. Als de effectieve Handel de Kerk naar de Beurs trekt en in plaats van in koffie en indigo te tpeculeeren in kerkstoelen en ban ken gaat doen, krijgen wij de verkeerde we reld." .... enfin hij had nog veel meer te ver tellen, maar het was natuurlijk, dat hij niet begreep wat mijn geest bezig hield en daar hij zoo lek als een mandje is, wilde ik het hem ook niet aan zijn neus hangen. De zaak is, dat ik me eenigszins ongerust, maak over de toekomst van 'Ihórèse. Dat kind is niet kwaad van inborst, maar een erg opgewonden standje mot allerlei nieuwerwetsche ideetjes in haar hoofd, die haar nog eens ongelukkig kun nen maken. Een geëxalteerd schepseltje, wel hooi goedig, maarniet, onvatbaar voor explosies, die in een koopmanshuwelijk slecht geplaatst kunnen worden. En daarom had ik er reeds over gedacht, of hot niet het best zoude zijn haar in veiligheid te brengen onder de hoede van een jongen domino. Het zou mij niets geen moeite kosten haar eenige goede candidaten voorlestellen, door mijn k'ikelijke relaties kan ik mij van de beste informaties voorzien, het zou, 't spreekt van zelf', een Evangelisch Luthersche moeten zijn. ,Maar als onze kerk nu achter uit gaat..., ik zou geen oude rot van de beurs moeten zijn, om niet te weten, dat je je nooit moot stoken in ondernemingen, die hun lijd gehad hebbon, en daarom, vóór ik hierin tot iets besluit, moet deze zaak nader onderzocht. Gelukkig zijn ervoor een i^uaesti als de onderhavige experts genoeg!