N'. 883 DE AMSTERDAMMEE A°. 1894WEEKBLAD VOOK NEDEELAND Dit nummer bevat een bijvoegsel. Onder Redactie van J. DE KOO en JUSTÜS VAN MAÜRIK Jr. Het auteursrecht voor den inhoud van dit Blad wordt verzekerd overeenkomstig de wet van 28 Juni 1881 (Staatsblad No. 124). Verschijnt eiken Zaterdagavond. Uitgevers: VAN HOLKEMA & WARENDORF, te Amsterdam, Singel bij de Vijzelstraat, 542. Zondag 27 Mei Abonnement per 3 maanden Voor Indie per jaar Afzonderlijke Nummers aan de Kiosken verkrijgbaar Advertentiën van 1?5 regels ?1.10, elke regel meer Reclames per regel ?1.50, fr. p. post ? 1.65 ? . . . . mail?9. . 0.12* 0.20 0.40 I N H O V Di VAN VERRE EN VAN NABIJ. SOCIALE AANGELEGENHEDEN: Het karakter onzer Maatschappij, door Socius. Brieven uit Utrecht, door Giese van den Dom. FEUILLETON: Wiegele-wiegele, de inspecteur en zijne kennisen, Brusselsche schets door Alfred Bogaerd. Mu ziek, door Dr. E. D. Pijzel. KUNST EN LET TEREN: In Pulchri, door J. V. De genesis van den Lourdes-roman, door J. v. Santen Kolff. (Slot). Buitenlandsche Bibliographie, door R. A. H. en F. C. Jr. SCHETSJES: Indische warongpraatjes, IV, door Fabian. VOO tl DA MES, door E-e. ALLERLEI. RECLA MES. UIT Dr. GANNEF'S STUDEERKA MER. PEN- EN POTLOODKRASSEN. ADVERTENTIËN. WUIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIltlllllllllllllMIIIIIIIIIMIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIlh Koning Alexander van Servië, die zich ruim een jaar geleden op zestienjarigen leef tijd meerderjarig verklaarde, zijn regenten afdankte en hun ministerie naar huis zond, heeft het bij dien eersten staatsgreep niet gelaten. Hij heeft zijn getrouwen Serviërs meer dan ne verrassing bereid. Den ge wezen koning Milan, die achtereenvolgens (telkens tegen goede en contante betaling) van zijne rechten als koning, als vader en als Servisch staatsburger afstand had gedaan en zich plechtig had verbonden om buiten de grenzen van het koninkrijk te blijven, heeft hij laten terugkomen; het verbannings decreet, door zijn vader tegen zijne moeder uitgelokt, heeft hij laten intrekken; de echt scheiding, tusschen zijne beide ouders, die na lange en ergerlijke twisten tusschen Milan en Natalie door Milan was doorgedreven, heeft hij plechtig laten herroepen; de ministerieele crisissen volgden elkander zoo snel op, en de grootwaardigheids bekleeders in en vertegenwoordigers van Serviëwisselden zoo dikwijls, dat er haast geen oog meer op te houden is en dat een conciëntieus journalist de witte randen der aan Serviëgewijde blad zijden in zijn Almanach de Gotha heeft moe ten volschrijven met dozijnen van op itch uitgaande namen. Thans heeft de jonge koning eigenmachtig de grondwet welke Milan in 1888 als een soort van politiek testament aan Serviëhad geschonken, ingetrokken en de reactionaire grondwet van 18G9 weder lllliiiiiiiiiiiliiiiiiiniiiiiiiiinniiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiniini 1'iiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiinniiiiiiiiiiiniiiiniiiiiiiiunMiiiiiiiiiii Wiegele-wiegele, de inspecteur, en zijne kennissen. Brussselsche schels door ALÏKED BOGAERD. Als ge wat raars wilt zien, sprak miju intimus Wiegelaar, op zekeren morgen, toen ik hem iu liet Ajuingangske ontmoette Wiegelaar is op zichter der stads-gezoiidheidscommissie , ga dan eens naar d'Hoogstraat. Langs den rechten kant, het derde liuis van de Kapellekerk af, daar is het. Eu als ge tien minuten wachten kunt, dan heb ik vrij-af, en beu ik de uwe. Ik ben daar meer of min een bekende, en dat zal ons bezoek aangenamer maken. Ik wachtte de tien minuten, Wiegelaar had vrij-af, en zij aan zij trokken we naar de hooge stad. Ge moet weten, sprak Wiegelaar, het huis op zich zelf is niet aardig. Maar de bewoners ervan maken het zeldzaamste boeltje uit, dat ik op mijne tournees ontmoette. Dan zal het een vrij zeldzaam boeltje wezen, dacht ik. We stonden weldra vóór wat we zochten. Het was een huis dat door zijn groote af metingen en vuilen voorgevel, zeer van de andere afstak. Het zag er oud uit, en droef. Misschien was het eertijds de woonstede van een rijk en machtig heer, en werd er, achter die gothische vensterramen, in de ruime zalen met gewasten eikeu vloer, onder liet tooverachtig licht van vele luchters, menig schitterend feest gegeven. Was dit zoo, dan is het heden verbazend veran derd. De machtige heer is lang weg, en in zijn plaats zijn wel twaalf huisgezinnen zijn prachtig eigendom komen betrekken. De zware eiken poort, met een wapenschild en eene onleesbare spreuk, ingevoerd. Dat alles is geschied op aanra den en met medewerking van Milan zelf, die feitelijk den jongen koning Alexander geheel heeft vervangen. Deze gansche reeks van gebeurtenissen, hoe verrassend ook, is het noodzakelijk en onvermijdelijk gevolg van de vele en groote fouten, door koning Milan begaan. De ka rakterloosheid en inconsequentie van dezen laatsten hebben zich ook thans niet verloo chend. Behalve de voldoening aan liefheb berijen, welken onze Duitsche buren ironisch noble Passionen plegen te noemen, en die aan Serviëmillioenen en aan Milan zelf het laatste restantje van zijn respectabiliteit hebben gekost, heeft de eerste koning van Serviësteeds slechts n doel voor oogen gehad: de handhaving zijner dynastie. Daar om heeft hij, toen hij bemerkte, dat hij in zijn land volkomen machteloos was gewor den, vóór hij van den troon afstand deed eere grondwet ingevoerd, die de stoutste ver wachtingen overtrof van de partij, welke hij gedurende zijn koningschap op de heftigste wijze had bestreden en die hem met gelijke munt had betaald, maar die de overgroote meerderheid der natie voor zich had, van de Servische radicalen. Men kan niet genoeg herhalen, dat voor politieke qualificatiën het verba valcnl «.w slechts binnen zeer enge grenzen van plaats en van tijd geldt. Conservatief, liberaal, radicaal, reactionair, progressistisch zijn woor den, van welke de geleerdste academie ter wereld de beteekenis niet eens en voor gosd zou kunnen vaststellen. In onze eigen Kamer was jaren lang niemand te vinden, die zich het etiket van conservatief wilde laten wel gevallen, en in het Engelsche Parlement werkten terzelfder tijd conservatieven mede om maatregelen in te voeren, waarvan onze ouderwetsche liberalen kippevel zouden heb ben gekregen. In sommige landen zijn radi calisme en anticlericalisnie onafscheidelijk en toont men zijn geavanceerdheid het best door papenvreterij; elders blijft de zoogenoemde Kulturkampfeen privilege van deconservatiefliberalen en sluiten de democraten zich aaneen met terzijdestelling van alle kerkelijke of antikerkelijke leuzen. In de Balkanstaten, waar dikwijls zeer moderne toestanden zonder eenigen overgang het uiterst achterlijke Turksche régime hebben vervangen en dit meestal meer in naam dan in werkelijkheid dient men de hedendaagsoheWest Europeesche partijbenamingen met de grootste voorzich tigheid toe te passen. ?HmitimiitttiiiiifiniiiitniiitiiiiiiiiiiiiiiittiiitiiiiuuMitiiitiitiiHHiitfiitMMf is er nog, maar zoo vermolmd, dat ze met drie stootjes in gruis zou vallen. De gothische ra men bestaan nog, maar de bontgekleurde ruitjes, in lood gepast, zijn bijna allen weer, en vervangen door gewoon glas, of door een stuk papier. lïier is nog een voet, daar eene hand, ginds eene bloem te zien, als overblijfsel van het vroegere beeld, maar dat is alles. Wij treden binnen en worden diep gegroet door een korten, ronden man, met lachende facie, die me door Wiegelaar wordt voorgesteld als zijnde : Dokske Pitrol, handelaar in hasjelkcs.*) Aan Dokske, die de kelders bewoont, is door den eigenaar de zorg voor het huis opgedragen. Daarvoor geniet Dokske epne maandelijksche remise van vier frank, welke som, hij de twaalf, die hij voor kelderhuur te betalen heeft, mee tellen kan, en in de huise lijke begrooting duchtig haar post vindt. Eene zieke vrouw (fluistert me Dokske in het oor) en zes kinderen, daar zijn heel wat eentjes voor noodig! Al de leden van Dokske's ge/,in honden zich met de affaire der hasjelkcs onledig. Vader zaagt de i-parrestokkeii op lengte, Loimue klieft, Gust klieft, Anuatje klieft, Hanten klieft: Charelken snijdt de wimlsels eu llonorieneke, dat, den eersten prijs van stilzitten haalde iu de bewaarschool, telt de stokskcns (acht voor ieder hasjelke) en draagt ze op moeder's bed. Want zelfs moeder Dokskc, hoewel altijd ziek en bndlegercnd, helpt aan de broodwinning mede ; zij is het die de bundeltjes afmaakt en met de comptabiliteit belast is. Tot dit laatste doel hangt er een bord aan den wand, een sponsje aan een koordje rechts en ec:i stuk krijt aan een koordje links. Het gansche immeubel is steeds vol van die sparrelucht uit den kelder. En aan de huurders, die daarover eene opmerking wagen, antwoordt het werkzame Dokske ; He ! hè! wat is er zuiverder en gezonder dan sparrelucht! hè! hè!... *) Ilusjidkes zijn kleine busseltjes hout, waarmede de Brusselsche huismoeders de kachel aanmaken. en die 's morgens in de volkskwarticren verk< c'it worden voor een cent het stuk. De Servische radicalen zou men evengoed Servische clericalen kunnen noemen ; zij be staan uit de overgroote meerderheid van de plattelandsbevolking en van de lagere gees telijkheid, dus van de boeren en de popes, welke laatste bijna allen uit den boeren stand afkomstig zijn en daarmede gewoon lijk innig verbonden blijven. De radicalen in Serviëzijn uit den aard Slaven en zelfs aanhangers der Panslavistische idee: daar door voelen zij zich tot het autocratische Rusland aangetrokken. Maar aan den an deren kant weten zij bij ervaring, dat eene conservatieve grondwet (zooals de Servische van 1890), of zelfs eene conservatief-liberale, de breede massa des volks van alle aandeel aan de leiding der zaken verstoken houdt, en daarom zijn zij radicaal. Zoo verklaart zich het verschijnsel, dat Rusland indertijd aan Bulgarije eene radicale grondwet heeft geschonken, en dat het in Servië, openlijk of in 't geheim, steeds de radicalen heeft ge steund, terwijl de andere partijen in Servië, de liberalen en de progressisten, zich bij voor keur bij Oostenrijk-Hongarije aansloten of, als hun dit te bedenkelijk werd, een middelweg trachtten te bewandelen, die gewoon lijk tot dubbele conflicten leidde. De radicale grondwet van 1888 was voor een half Oostersch land als Serviëweinig geschikt; daarenboven het moet worden erkend hebben de radicalen, toen zij aan het roer waren, haar niet slechts misbruikt, maar haar bij herhaling op de ergerlijkste en willekeurigste wijze overtreden. Doch de andere partijen hebben het, wanneer zij de macht in handen hadden, vooral niet beter gemaakt. Eene grondwetsherziening zou dus zeker te verdedigen zijn geweest. Maar wat thans is geschied, is iets geheel anders, zoo als blijkt uit eene oppervlakkige vergelijking der beide constitutiën. Volgens de constitutie van 'S.s worden al de (1-M) afgevaardigden bij geheime stemming gekozen door kiezers, wier kiesrecht aan een census van 3 francs verbonden is; volgens die van 'GO worden 00 afgevaardigden verkozen bij niet-geheime stemming door kiezers met een census van .'50 francs, terwijl de overige 44 worden be noemd door den koning, die dus in bijna alle gevallen de meerderheid naar zijn hand kan zetten. De laatste constitutie bepaalde, dat de Raad van State en het Hof' van Cassatie door de Skoepschtina (de volksver tegenwoordiging) werden benoemd; de vorige verleende deze bevoegdheid aan den koning, die de leden dezer hooge staatslichamen te allen xRiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiitiiiiiiiiiJiiiiiniiiiiiiiiiiiiimitiiiiiiitiutMiiiiiimui De breede gang is met marmer geplaveid. Maar niet een der kostbare vloersteenen is nog geheel. De trap behoort klaarblijkelijk niet tot de architektuur van het huis, hoewel hij even oud eu ver sleten is. Mogelijk was er eerst een breede mar meren trap, maar de eigenaar liet die wegnemen, omdat zij te veel plaats besloeg en niets opbracht. De huidige schijnt voor koordcdansers gemaakt te zijn. /ij is somber; bij eiken stap heeft men een gevoel alsof, in de duisternis, een spinneweb zich rond de ooren draaide. Zij kraakt en kreunt erg pij lijk, zij wiegelt over cu wee1-, en de leuning is zoo vet en kleverig dat de hand er soms aan blijft plakken. Bij onze nadering snellen de muizen uiteen, met plezierig gepiep. Wat zijn er ecu menigte! En wat eten ze gaarne trap! Binnen weinig tijd zullen zij haar bepaald verslonden hebben. Op een schoenen morgen zal iemand van daarboven, bij het uitstappen zijner kamer, b statigen dat er geen trap meer is. of liever dat zij beneden ligt in den vorm van een hand vol stof en houtvezeltjes. We gaan de eerste verdieping voorbij, daar Wie gelaar verzekert dat de vier of vijf huisgezinnen die haar bewonen eenvoudig weg -/crapuul" zijn. E,i hier zijn we op ile tweede. De groote deur is die van madam J'clagie, een verfrommeld geel mensclike. dat tien katten houdt, en niets schrikkclijkcrs kent dan de straatbengels, die, achter haar rug, deerlijk 'iiiiut'i'-! huilen, en ful! /'/'l.' blazen. De deur er over is die van Mieke Trees, even eens een oud verfrommeld mensehkc, dat echter geen katten lijden kan. /ij eu madam l'elagie wedijveren om het toilet, en leven derhalve in eeuwige oiiceuigheid. -Madam leeft van een klein forfuintje, in den kooineuijsliandcl opgegaan!. Miêke van een mager pensioentjc dat de Staat verleent, omdat haar man zalirdc twee becnen werden afgereden. Haarechtvriend \\'iis barirrrman" en Miêke, al.s zo van hem t-pm;kt, vermeldt hem als een ex-hooggeplaatst ambtenaar. Wist de goede man maar waartoe het pensiocntje dient dat hij niet zijne beenen betaalde! ... Om i stollen, en lintjes, en strikjes te koopeu ! Schande, l Miêke Trees! Heter mocht ge ter nagedachtenis van uw barièreman, ecu kruit-jc of zoo iets aantijde kon afzetten. De grondwet van '88 gaf volkomen vrijheid van drukpers en liet geener lei beperking toe van het recht van vereeniging en vergadering; de vorige grondwet huldigde een echt-Russisch stelsel van politie-toezicht, censuur en confiscatie. De thans weder inge voerde grondwet maakt de invoering op last der regeering van den grooten en kleinen staat van beleg en van dergelijke uitzonde ringstoestanden mogelijk; de grondwet van 1888 kende aan de regeering geen zoodanige bevoegdheid toe, althans niet zonder de mede werking der vertegenwoordiging. Ziedaar slechts enkele punten, maar genoeg om te doen zien, dat de door den jongen koning, op aansporing van zijn vader, gedane stap een zeer reactionaire maatregel is en de vertegen w oordiging des volks tot weinig meer dan eene holle phrase maakt. Tot nu toe is in Serviëalles rustig ge bleven, waarschijnlijk omdat de regeering zeker is van den steun van het leger. Maar het zal niemand verbazen, wanneer deze reeks van misslagen en inconstitutioneele handelingen in Serviëtot ernstige binnenlandsche conflicten, ja zelfs tot een burger oorlog leidt. Hoezeer dit ook te betreuren zou zijn, toch is het te hopen, dat de groote mogendheden zich van rechtstreeksche en zijdelingsche inmenging zullen ont houden, en dat de andere Balkanstaten dit voorbeeld zullen volgen. De officieuse bla den hebben tot dusver te dezen opzichte geruststellende verzekeringen gegeven, óók en dit moet men dubbel waardeeren de Russische. Toch zal voor ieder, die de politieke gebeurtenissen met aandacht volgt, de crisis in Serviëeene reden zijn tot niet geringe bezorgdheid. Het localisceren van een conflict is in dagen van spanning en wantrouwen gemakkelijker gezegd dan gedaan. Sociale* iimifiiiiiiiiiiiiiiui Het karakter onzer "Maatschappij. Ik ontving een boozen brief van een goed vriend die het mij kwalijk nam dat ik in een mijner vorige artikelen gesproken had van onze «hypocriete" maatschappij. Juist toen ik er aan dacht mij te gaan verdedigen kwam mij toevallig het Maartmmimer ter hand van de lïectie des deux Mondes waarin een artikel IIIttllMIIIMIIIII koopen eu het op zijn grafheuveltje dragen.' Deze laatste bespiegeling is noch van Wiegelaar noch v au mij. Wij bemoeien ons niet met '11 andermans zaken. Die woorden prijken op eeneu papieren kolliezak, dien Miêkc eens onder haar deurlje vond steken. Miêke kan maar slecht over de baan met haar instructie. In miju tijd waren de scholen niet zoo geleerd als uu" zegt ze vaak. Edoch, met behulp van ten /?;?«//'.«/??// _?/ II C, dat zij iu hare familiepapieren ontdekte, kwam ze om vijf ure 's avonds met de lectuur klaar, eu bezat ze de verzekering dat het schrift vau madam Pelagie uitging. /ij schreef ouder op den koffiezak niet zonder veel moeite want hoelang was het geleden dat zij eens schreef'. de volgende woorden: en stak hem, bij het aanbreken van den nacht, heel, heel stillekeus, onder de deur harer buur vrouw'. Daarna ging .Miêke slapen, doch liet haar kaars branden, hield haar bril op, en lachte zoo hartelijk eu zoo lang om de goede part, aan buurvrouw gespeeld dat, zij bij het morgeiikrieken Icndoupvjii had. Eene derde deur, ook op de tweede verdie ping is geheel zwart geschilderd. Op manshoogte is een opschrift te lezen, vervaardigd met kranten letters: Arcliii<>e</its Ltip*nln, ititrhiijcr. Achter die deur hoort men eene vijl krassen met eentonige en trage regelmaat. Sst ! sst! fluistert Miêke Trees, zeer be hoedzaam, als wij eens eventjes wilden aankloppen. Stoor IK'HI niet ! Waarom !' Laat hem aan zijnen arbeid : hij maakt een machien om brood te maken van aarde. Ik werp cencn oudervrageuden blik op Wiege laar, die, op uiterst droefgeestige manier, ja knikt, als iiritfde liet bom zulke schrikkelijke feiten te moeten bevestigen. Alle morgens, blijkt het verder, loopt Lajisolo met zijn lange magere beenen naar beneden, en saat aan de pomp zijn lang grijs haar eu ziju hoofd nat maken. En dan weer aan 't vijlen : aguuu... agauu ...!