DE AMSTEEDAMMEE, WEEKBLAD VOOE NEDEELAND. No. 883 bon espoir. Vous ne vous imaginez pas, quelle foule de documents j'ai du réunir dans ce but, et quelle quantitéde livres de médecine il me faut encore lire. Je peins l'humanitésouffrante, a laquelle la science n'a pas apportéla paix 2) de l'ame, et qui cherche un refuge dans la foi, un abri dans la croyance aux miracles ...." ileeds in de eerste helft van October 1892 dus juist eon vol jaar voordat de eerste regel van het werk geschreven werd kondigde de GüBias, die reeds het llde, 12de, 13de, 14de, 15de, 18de en 19de deel der Bougon-Macquart série onder den feuilleton-doop had gehouden, met dikke letters aan: «Nous sommes heureux d'annoncer a nos lecteurs que M. Emile Zola nous a fait l'honneur de choisir Ie Gil Bias pour la publication du roman dont les journaux ont tant parlédepuis quelque temps: Lourdes." In het voorjaar van '93 las men te Parijs aller wege op reusachtige aanplakbiljetten langs de muren: «C'est Ie Gil Bias qui publiera »LoM'des", grand roman inédit d'Émile Zola." En ongeveer gelyktydig verkocht Zola ik herhaal 't: over een jaar ante festum!!! het recht der eerste vertaling in feuilleton-vorm. «Le traite est sign avec Gordon-Bennet", verhaalde hij mij in Mei 1.1. Die heer, een te Parijs woonachtig amerikaansch millionnair, hoofdredacteur van de par\jsche uitgaaf der New- York Herald, kocht het recht der eerste (engelsche) feuilleton-vertaling van Lourdes die gelijktijdig met het Gil .B/asfeuilleton zal verschijnen voor het bagatel van 20,000 (zegge: twintig duizend) francs. Kassian! zou men hier met ironisch medelijden kunnen zeggen: die indische variant van Orgon's »le pauvre homme !" Pour la bonne bouche en tevens ter climax kroning van het gebouw leg ik hier Zola's heerIjjk belangwekkenden brief over, dien ik eerst kort geleden ontving: kersversch dus! Cher monsieur, J'ai bien tardék vous donner signe de vie. Il ne faut pas m'en vouloir, j'ai eu la haine de l'encre, tous ces derniers mois. Et ne vous tonnez jamais: il est des heures oücrire des lettres est pour moi une torture. Ne vous avais-je pas déja dit de ne point vous inquiéter, lorsque je ne vous répondrai point ? Je suis l'homme Ie plus paresseux du monde, lorsque je n'en suis pas Ie plus travailleur. Pardonnez-moi donc mon long silence. Il est des semaines, des mois, o il y a tempête dans mon tre, tempête de désirs et de regrets. Le mieux alors serait de dormir. Je viens de traverser une longue crise de souffrances physiques et morales, pendant laquelle j'ai interrompu toute correspondance. Il faut donc me pardonner mon long silence. Aujourdhui, je veux bien vous parier un peu de Lourdes. D'abord, je suis tres en retard, mon tat de santéa tési mauvais, que Ie Gil Bias commencera seulement la publication dans son numero du 15 avril. Cela fait que Ie volume ne pourra paraitre chez Charpentier que vers Ie milieu de juillet. J'ai crit actuellement quatorze chapitres sur vingt-cinq ; et vous voyez que j'ai encore de la besogne. Le livre est diviséen cinq journées, comprenant chacune cinq chapitres. Ces cinq journées sont celles que, chaque année, Ie Pélerinage national consacre a son voyage h Lour des. C'est vous dire que Ie roman est tout simplement Ie récit de ce Pélerinage, cadre dans lequel j'ai fait entrer Lourdes tout entier, avec sa vie, ses moeurs, son histoire, ses pratiques, ses cérémonies, enfin une monographie extrêmement complete. 11 yabeaucoup de personnages, j'ai incarnédans des types les pélerins, les malades, les hospitaliers, les hospitalières, les prêtres, les médecins, les religieux qui exploitent la grotte et qui am nent les pélerinages, toute la foule en un mot qui s'écrase la-bas. Et vous vous doutez bien ?que cela n'a pas técommode d'introduire tout cela dans mon plan. J'ai toujours, comme nous disons, les yeux plus grands que Ie ventre. ?Quand je m'attaque a un sujet, je voudrais y faire entrer Ie monde entier. De la, mes tourments, dans ce désir de l'énorme et de la totalitéqui ne se contente jamais. Quant a l'intrigue romanesque, elle est aussi faible que dans La Debacle, plus faible encore. Vous devez savoir déja, que mon point de d part est l'examen de cette tentative de foi aveu gle, dans la lassitude de notre fin de siècle. Il y a réaction contre la science, et l'on essaie un retour a la croyance du dixième siècle, a cette croyance de petits enfants qui s'agenouillent et qui prient, sans examen. Imaginez les mis rables malades que les médecins ont abandonnés; ils ne se résignent pas, ils en appellent a une puissance divine, ils l'implorent pour qu'elle les guérisse, contre les lois mêmes de la nature. Tel est l'appel au miracle^ Et, en largissant la chose, mon symbole est que 1'humanitéest une malade, aujourd'hui, que la science semtile condamner et qui se jette dans la foi au miracle, par besoin de consolation. Tout ceci vous parattra bien trouble. C'est qu'en véritéil m'est bien difficile de vous donner une idee nette de Lourdes en quelques phrases. L'oeuvre est une des plus complexes et des plus touffues que j'ai crites. Et, maintenant, vous voulez savoir si je suis content. Ne vous ai-je pas déja dit que je n'étais jamais content d'un livre pendant que je l'écrivais ? Je veux tout mettre, je suis toujours désespérédu champ limitéde la réalisation. L'enfantement d'un livre est pour moi une abominable torture, parce qu'il ne saurait contenter mon besoin impérieux d'universalitéet de totalité. 3) Je suis assez content des qua torze chapitres qui sont faits, autant que je puis l'être, c'est a dire avec ma continuelle fièvre et mes ternels doutes ; mais vous savez qu'un 1) en 2) Zie voor nadere bijzonderheden om trent deze beide punten mijn reeds genoemd Trois Villes- artikel in de Kunstwereld. 3) In December '79 schreef Emile Zola aan Albert Wolff: ». . . . Il n'y pas un gargon plus ravage que moi par Ie doute de lui-même. Je travaille dans la fièvre et dans la continuelle terreur de ne pas me satisfaire." Vgl. hiermede Pierre Sandoz's zoo welsprekende ontboezemin gen omtrent dit punt in l'Oeuvre. roman, pour moi, n'existe que lorsqu'il est terminé. Vous serez bien gentil en ne vous froissant pas, si je garde un silence un peu long. Jusqu' a ce que j'aie crit la dernière ligne, je ne serai a personne. Et voila! Pardonnez-moi de ne pas entrer dans de plus amples détails. Bien cordialement a vous, EMILE ZOLA. Uit een en ander valt, dunkt mij, voldoende op te maken,' dat het aanstaand boek van den ongeloovigen, doch steeds zoo objectief-onpartijdigen, vooroordeelloozen kunstenaar in hoofd zake in zekeren zin, in menig opzicht althans op de haast geëxalteerde verheerlijking van het naïef-kinderlijk, bergenverzettend Geloof zal uitloopen. Trouwens reeds La Faute de Cabb Mouret (van '74) culmineert in den triomf der kerk, der H. Moederkerk Geduld echter ! Qui vivra verra. J. v. SANTEN KOLFF. P. S. Gedurende de proaf-verbetering komt mij het relaas van een Zola-interview met een parijschen Boulevardblad-chroniqueur onder de oogen, waaruit ik het volgende ter aanvulling van den laatsten brief des Meesters mededeel. ». ... Dans les pélerinages annuels de Lourdes il yaen moyenne .20,000 pélerins, dant 1,000 ma lades. Kien n'étant laisséa l'imprévu, les péle rins savent d'avance que c'est l'affaire de cinq jours. Premier jour: voyage. Trois jours il Lourdes. Enfin, Ie cinquième jour, on rentre. J'ai donc suivi les pélerins, dans Lourdes. J'ai essayéde rendre cette foule grouillante de braves gens de toute condition, malades ou bien portants, de prêtres, de religieuses, qui s'en vont invoquer Bernadette et la Sainte Vierge, passent a Lourdes leur temps en prières et en reviennent l'ame plus libre ou Ie coeur plus gros. En somme, mon livre peut tre mis en parallèle avec la Debacle. Comme ici, vous trouverez dans Lourdes quelque chose de tres délicat, qui est de l'amour et n'en est pas, une petite intrigue tres simple et tres touchante entre une pauvre malade et un jeune homme de son age, prêtre devenu incroyant. Mais il n'y a point, a proprement parier, d'amour, ce qui eüt tépar trop banal et rococo. Ce qui m'a surtout tenté, pour tout dire, c'est Ie pèlerinage en soi et Bernadette. Lourdes tant diviséen cinq parties, et cha cune en cinq chapitres, je me suis arrangéde fagon a faire revenir Bernadette toutes les fois au cinquième chapitre. J'ai du me servir d'un procédéquelconque: prières, invocations, lectures, récits, etc.; mais l'essentiel tait que Notre-Damede-Lourdes pariit assez souvent, et j'ai rempli cette condition. J'aurais tétentépar IMiistoire humaine" a crire de Bernadette, car cette jeune fille est vraiment tres interessante. Je dirai plus: elle est passionnante. Je pense que, a cótédu livre, qui est fort beau, merveilleux, de M. Ilenri Lasserre sur elle, Ie livre »humain", l'explication «humaine" de Bernadette pourrait etre essayée, et, je me hate de Ie dire, elle ne diminuerait nullement cette gracieuse figure d'enfant, qui fut une simple et une martyre Par malheur,celam'aurait entrainétrop loin, et, quelque désir que j'en eusse, je n'ai pas pu je ne l'ai même pas essayéaccomplir cette tache. De sorte que la Bernadette de mon livre sera un peu celle de la belle légende que tout Ie monde connait, avec cependant des détails que mon enquête sur place me révéla. Mon livre vous dinera pleinement sur tous les points que peut mettre en discussion ce vaste sujet qu'est Lourdes. Rassurez, en tout cas, vos lec teurs: ils ne trouveront rien dans cette oeuvre de bonne foi qui puisse tre considérécomme une attaque a la religion." MniiiiiiititiiiiimiiiutiiitiiiitiitiiiiïiiiiiiiiiiiMimiiimiiitiiiiiiiiiiitiiiiiMMi Buitenlandsche Bibliographie. Georg, Freiherr Von Ompteda, Unter uns Junggesellen, Freie Geschichten.. .. Hm!... Ja, de titel is wel eenigermate afschrikkend. Een kleine heimelijke vreugde over het doen van verboden dingen spreekt er uit, waarboven ech ter een gepaste moraal vaderlijk wacht houdt. Deze Freiherr Von Ompteda zegt hier zeer duidelijk: »zie je, we mogen eigenlijk dergelijke dingen niet vertellen... 't is hoogst ongepast... en daarom juist zoo dol prettig!... maar... (en de Freiherr richt zich op en steekt de rechterhand in de borst van zijn lange zwarte jas, alles met zwaar vertoon van zelfbewusten moreelen ernst) u begrijpt hoop ik »dat is maar zoo eens, in een verloren oogenblikje. Wij weten goddank! nog het ware van het valsche te onderscheiden, cy nisme of zedelijke, verdorvenheid zijn ons, kan ik met trots zeggen, vreemd !" Na zoo'n tirade is men geneigd den heer Ompteda met eenig wantrouwen aan te staren, en zijn boek liever maar niette lezen. .. Welnu, dat zou jammer zijn, want de inhoud is heelemaal niet, wat de titel doet denken. Ik heb van de 10 «Freie Geschichten" er wel drie »Freie'' gelezen en dat was de moeite waard. Het is volstrekt niet Duitsch, en nu ook gansch en al Fransch, in manier van voelen en van schrijven door en door Fransch. De Maupassant of Armand Silvestre kon dit boek geschreven hebben, maar dan zou 't niet zoo curieus zijn. Want het merkwaardige is juist dat men met een Duitscher te doen heeft, een zware Freiherr Von Ompteda, die misschien in zijn wieg voorbestemd was om Kern-Deutsche romans ter wereld te brengen, volkomen onverteerbaar. Maar de geweldige Fransche literaire beschaving is er tusschen gekomen, heeft eindelijk 't land onderworpen, dat 't langst en 't hardnekkigst zich verzette, niet alleen uit overwinnaars hoog moed, maar uit diepe, overgeërfde Germaanschzedelijke afschuw van Gallische verdorvenheid, en nu schrijft deze Freiherr (en hij is de eenige niet) Fransch-luchtige verhaaltjes in eenFranschen stijl, zonder iets eigens hoegenaamd. Dat zou wel hard zijn, als de Duitschers nu eerst die gansche lange ontwikkeling van hun buren door moesten, voor zij weer tot iets eigens konden komen en toch is er meer dan n teeken, dat zoo de loop der dingen zijn zal. Intusschsn is dit boek honderdmaal genoegelijker om te lezen dan de meeste andere Duitsche producten. Het is luchtig, niet gewild geestig en soms sober juist in de teekening van dat Berlynsche high-life, dat zoo precies op 't Fransche gecopieerd schijnt. En daarbij zonder de minste moraal. Het volgende fragment is uit »Die kleine Baroness". Een Berlijnsche »Viveur'' wordt ter elfder ure verliefd op een Deensch baronesje, merkt nog juist bij tijds dat hij bij haar niet de minste kans heeft, en voelt zich een oogenblik diep neerslachtig. Maar als hij den volgenden dag, na eenige zeer misanthropische buien, heel laat opstaat, om zich te kleeden met al de zorg, die men in dergelijke »gesellschaftlichen Kreisen" aan dat gewichtig werk wijdt, verdwijnt allengs, in een sceptisch schouderhalen zijn zielesmart en blijft alleen over de bezorgdheid hoe hij op een geschikte manier zijn dag zal omkrijgen. Dat is het probleem, dat hij zich stelt, terwijl hij zijn tanden schuiert met »Eau d'Eucalyptus", «dann rasierte er sich vor seinem fünfteiligen Spiegel, der das Gesicht von allen Seiten zeigte, puderte sich mit »Poudre de riz la Diaphane," befeuchtete die mit Silberfaden durchzogenen Haare mit »Eau Charbonnier", um das giinzliche Grauwerden zu verhindern, und rieb sich die Augen mit »Eau de Carrare'', das ihnen ein frisches aussehen gab." Dit is een staaltje van zijn schrijfmanier. Er is hier veel van een kapperswinkel in, maar 't schijnt mij, dat juist deze oplettende zorgvuldigheid in de optelling van toiletkleinigheden, het behagen en de aandacht waarmee dit weelderig toilet wordt beschreven, die liefdevolle cultus van de eigen persoon hier uitstekend is gegeven als tegen stelling tot het kleine gevalletje, dat hij ten slotte ook zelf niet meer dan een »moraiische Kater" noemt. Ik zou wel eens een roman van dezen schrij ver willen lezen. Flirt heet een boek van Rudolf Lindau, die b.v. een broer van Paul zou kunnen zijn. Er zijn drie novellen in het boek, »Flirt" is de eerste, Wahngebilde" heet de derde en deze heb ik gelezen. Het is de geschiedenis, in dagboekuittrekscls, van een zenuwzieke, wiens kwaal allengs ver ergert, tot hij op een dag in levenden lijve een juffrouw boven aan de trap ziet staan. Dat is dan een zoogenaamde hallucinatie met noodlottige gevolgen, want hij sterft er aan. Daaraan en om dat hij zich sneed aan een mes, dat op raadsel achtige wijze in de handen van zijn verloofde was gekomen. Fit hot dagboek, dat ver over de grenzen des doods, tot diep in de eeuwigheid wordt voortge zet, blijkt dat de hallucinatie eigenlijk een «vam pier" was. Of het mes ook een vampier was blijkt niet Daar men in de eeuwigheid zoo geen idee van tijd heeft, plaatst de ex-zenuwzieke boven een van zijn aanteekeningen: »0p een keer" en boven de volgende: : Op een anderen keer". Dan maakt hij er zich listig af, door te zetten : »In der Stunde des Sirius". Dat begrijp ik niet natuurlijk, maar als er in de eeuwigheid geen tijd is, vind iïdien «anderen" keer ook al niet eeuwig philosophisch. Ik wil opmerken dat dit verhaal volstrekt niet belachelijk geschreven is, maar er gaat een groote verveling van uit. Het schijnt zoo vaal, zoo talentloos. Maar n ding is erin, dat b.v. in de spook geschiedenissen van Paul Heyse totaal ontbreekt, dat is het moderne. Paul I leyse heeft mooi praten van telepathie en hypnose, zijn verhaaltjes, zijn echt Duitsch-sentimenteele romantiek. Dit is bij Lindau zoo niet. Bij hem is 't pijnlijker, droger, scherper, er is waarlijk senuwaclitigheid in zijn boek. Novellenbucli I. Bijdragen van beroemde schrij vers. Ik had nog nooit n van die namen gehoord, maar in Oostenrijk, waar 't boek vandaan komt, zullen deze heeren wel een verdiende reputatie genieten. In dit Novellenbuch zijn dan... novellen. Twee las ik er van (Der Wanderprediger en Der Steinhofbauer) en ik vond ze naar, >om er niet te veel van te zeggen." De eerste was zonderling sentimenteel en de tweede was alleen maar zonderling. OostenrijkschDuitsche gevoeligheid is zeker nog een beetje anders dan gewoon-Duitsche, dat maakt't vreemde. In 't eerste verhaal wordt verteld van een ouden monnik, die in zijn nadagen merkt dat hij eigen lijk had moeten trouwen toen hij jong was en vervolgens in de sneeuw bevriest... Het deed mij denken aan 't/wavelstokkenmeisje van Andersen, maar dat is toch treffender. In het verhaal van den -Steinhofbauer" meende ik weer een kiem van Fransch gevoel te ontdekken. O ! een zeer kleine, onbeduidende kiem, maar toch iets niet conventioneel Duitsch. De >:Literarische Gesellschaft", die dit Novellenbuch l uitgaf, dreigt in de voorrede met een II, als I «opneemt." Het is te hopen dat 't niet opneemt. Max Kretzer was al lang de Naturalist in Duitschland. Hij heeft, geloof ik, niet zoo heel veel talent, niet genoeg om het Fransche natu ralisme tot een origineel Duitsch om te vormen, doch hij schijnt een ernstig man, die 't oprecht meent met kunst en geeft wat hij vermag. Hier is een nieuw goed boek van hem: »Di« Buchhalterin", uitgekomen te Dresden en Leipzig in l'ierson's Verlag. Gewoon degelijk is 't, zoo ver ik 't gezien heb, geschreven in een makkelijk loopenden stijl, die zonder pretentie is, maar ook zonder blijkbare pogingen om nu eens iets meer en boter te geven. Dat hindert wel een beetje: de naïeve goedmoedigheid waarmee de woorden elkaar volgen. Maar 't is misschien hooge wijs heid, die niet meer wil, dan zij kan. Ook hindert wel eenigszins, dat leelijke prentje op den om slag, waaronder iemand 't nog der moeite waard vond zijn naam te zetten. Daarin is zeker geen hooge wijsheid, of toch wel, want de naam is onleesbaar. Maar als Max Kretzer 't dan zoo be paald noodig oordeelt, iets te doen om het boek aantrekkelijk te maken, waarom laat h\j er dan niet op drukken: «In Russland verboten", dat stoort tenminste het fijn esthetisch gevoel van ontwikkelde lezers niet. En voor dezen is dit boek toch bestemd. Ge nieters van Marlitt zullen er, denk ik, niet veel om geven. R. A. H. en F. C. Jr. Nog eens Heine. In de Schwabisehe Tagivacht deelt een leeraar aan eene school te Stuttgart het volgende mede: »Ik had eene voordracht opgesteld voor onze huishoudelijke vergadering, en moest die eerst den districts-schoolopziener laten lezen. Het opstel beviel hem bijzonder slecht; en hij zeide: »Het treurigste in uw geheel treurig opstel is dit, dat ge van de Duitsche dichters er maar twee aanhaalt, Seume en Heine, de twee grootste zwij nen uit de Duitsche letterkunde." Ik liet mij deze opmerking niet welgevallen, maar verdedigde mij door te zeggen: »hoe men Seume, dien edelen man, door allerlei rampspoeden vervolgd, een zwijn kan noemen, is mij onbegrijpelijk, en wie Heine een zwijn noemt, heeft eenvoudig niet meer dan een paar van zijne producten gelezen, en dan nog met dezelfde bedoelingen als waarmede schoolkinderen op een zekeren leeftijd het Hoog lied van Salomo lezen." Daarop antwoordde de schoolopziener: »Van Seume heb ik nooit iets gelezen, van Heine alleen het gedicht: Ichweiss nicht was soll es bedeuten, maar dat ze beiden zwijnen zijn, dat weet ik uit de Literatuurgeischiedenis!" Mrs. Humphry Ward. Niet alle letterkundigen komen van honger om. Na de schatten, door Dumas père, Sue, George Eliot en Zola verdiend, komt nu mrs. Humphry Ward. Voor Bobert Elsmere ontving zij 8000 pond, voor Marcella 1(5,000; voor D/iniel Greive in Amerika en Engeland 10,000 en in de Britsche koloniën nog evenveel; totaal 50,000 pond, of 072,000 gulden. Freiligrath. Voor den dichter Freiligrath is te Asmannshausen een gedenkteeken onthuld, eene marmeren buste en gedenksteen, in het Hotel »Zur Krone." Hier schreef Freiligrath in 1<S44, toen hij de jaarwedde van deu koning van Pruisen gewei gerd had, zijn ->Glaubensbekenntniss", en ging toen in ballingschap naar België, Zwitserland en Engeland. De tegenwoordige Gastwirth Zur Kro ne heeft eene Freiligrathskamer in zijn hotel laten inrichten en daar met behulp van den dich ter Emil Rittershaus een aantal herinneringen aan Freiligrath bijeengebracht. Edmund Yates. De Engelsche schrijver Edmund Yates, bekend door talrijke schetsen en romans, die groot succes hadden, is, 0.'! jaar oud, te Londen overleden. De meest bekende van zijn romans zijn Broken to Harnesf, (1K05), Kissing the rod (1800), Land at last (1800), Nobody's fortune (1871), enz. BOEKAANKONDIGING. Bij de firma Hachette & Co. te Parijs is onlangs verschenen Voyage, aux trois Guyanes et aux Antillen, een fraai boekdeel vol belangrijke illustratien, houtgravuren naar photograneën en teekeningen door den schrijver genomen en ver zameld. Dit reisverhaal is boeiend om te lezen en mist alle gewone dorheid en saaiheid aan reisbeschrij vingen dikwijls eigen. Het is uit de pen gevloeid van onzen vermaarden landgenoot G. Verschuur, die steeds zijn vele, verre reizen met bekwame hand heeft beschreven. Zijn R-iis om d; Wereld, Palestina, Uttima Tliule enz. enz. heeft en vindt nog vele lezers, dit zijn jongste werk zal zeker niet minder gewaardeerd worden. Bij de firma E. J. Brill?Burgersdijk en Nier mans, te Leiden, zal op 12 Juni eene zeer merk waardige collectie autographen, historische docu menten en brieven van beroemde personen ver kocht worden. Het grootste deel is afkomstig van Johannes van Vollenhoven (KJÜ2- 170S), die kapelaan was van Willem III, koning van En geland. De collectie is nu eigendom van Mr. van Leeuwen, Off. v. Justitie te Alkmaar, die haar, :>omdat hij haar, voor zijn dood, in goede handen wil zien overgaan", in publieke veiling brengt, hetgeen ons niet het zekerste middel schijnt. De verzameling intusschen bevat prachtige namen, de brieven beginnen al bij Philips van Bourgondië, Karcl de Stoute, Lodewijk XI, Paus Adriaan VI, Karel V, voorts zijn er tal van brieven van Nassau's en Oranjes, wi-'r echtheid in eene verzameling als deze zeker wel boven verdenking zal staan. Dan volgen beroemde en hooggeplaatste personen, geleerden, hooge edelen, generaals, Viglius van Aytta, Alva, Egmont, Montigny, Leycester, Brederode, Marnia, Oldenbarnevelt, de Thou, Hogerbeets, Grotius, Stoutenburgh, Van Beuningen, Johan de Witt, Tromp, onze geheele historie in eene reeks van auto graphen ; Erasmus, Voetius, Beza en andere theologen, en een heel dossier van Vollenhoven zelf; Scaliger, Cujacius, Lipsius, Dousa, Cats, Hooft, Barlaeus, Anna Roemer Visscher, Vondel; de heer van Vollenhoven heeft zijne verzameling op elk gebied representatief willen maken. De firma C. L. van Langenhuysen, Singel 404 te Amsterdam, heeft haar 47ste bulletin doen ver schijnen, bevattende zeven honderd namen van oude boeken (meest kerkgeschiedenis, staathuis houdkunde en letteren), welke bij haar tot aan gegeven prijzen te bekomen zijn.