DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND. No. 901 sterk bevolkte moderne steden niet, die een levensvoorwaarde uitmaken voor onze g_roote bazars. Alleen de kermissen brachten in die dagen eenige concurrentie aan en regelden dus eenigszins de prijzen der waren. Hoe hemelsbreed verschilt deze toestand met wat wij thans aanschouwen! De kermis sen hebben sinds lang hare beteekenis ver loren, niemand die er meer aan denkt iets te fabriceeren wat hij in den winkel kan koopen, alle belemmerende bepalingen ten aanzien van beroep of bedrijf zijn verdwenen, en in onze groote steden zijn telkens grootere bazars verrezen waar men zich van alles kan voorzien en wier namen over heel de wereld bekend zijn geworden. De Bon Marché, de Louwe, de Printemps, elke burgerjuffrouw kent zo tegenwoordig althans bij name en gevoelt, vooral als haar man »in zaken" is, onwillekeurig de groote economische betee kenis dier inrichtingen als voorloopers van een tijdperk waarin voor haar en de haren geen plaats meer zal zijn. Zij die den groei en bloei dezer zaken, uit een zeer verklaarbare zucht tot zelfbehoud, metleede oogen aanzien, vergeten daarbij maar al te dikwijls dat ook deze soort van onder nemingen hare lijdensperiode heeft gehad, en dat zij alle, zij het dan ook geholpen door de tijdsomstandigheden, zijn groot geworden door de energie harer oprichters. De geschie denis dezer inrichtingen vormt daarom een zeer interessante en leerrijke bladzijde in de annalen van den ontwikkelingsgang onzer samenleving. Hoewel de groote magazijnen over't geheel genomen uitstekend geslaagd zijn, kwamen er, zooals wij reeds opmerkten, onder de over winnaars aanvankelijk tal van overwonnenen voor. Van al de huizen die in het begin dezer eeuw beroemd waren, zooals la Fille mal gardée, Ie Diable boitettx, Ie Masque de fer, les deux Magots, bestaat er geen enkele meer en zelfs zijn verschillende van de ondernemingen die de genoemde opvolgden, onder Louis Philippe, later teniet gegaan, zooals de Belle Fermière en de Chausseéd'Antin, of moesten ze zeer matig geliquideerd worden, zooals de Coin de Eue en de Pauyre Diable. De eerste die slaagde en zich heeft opge werkt tot een merkwaardige booste is de Bon Marché. De stichter, Aristide Boucicaut, was de zoon van een hoedetnakenje te IMlcme en in 1852 geëmployeerde bij de Peut Saint Thomas toen hij op 42 jarigen leeftijd associ werd van den heer Vidau, die in de Rue du Bac een winkel bezat met het uithangbord van den Bon Marché. Groote zaken werden daar niet gemaakt, de omzet bedroeg slechts 225000 gld. en de clientèle behoorde niet tot de welgestelden. Maar Boucicaut bezat het geheim om succes Ie maken en dat bestond eenvoudig hierin dat hij trachtte red te verkoopen tegen zeer kleine winst. Het publiek had tot dusver de keuze tusschen goede stoffen die duur waren of goedkoope stoffen die slecht waren. Boucicaut zou goede waar leveren tegen goedkoopen prijs. Het prijzen der goederen, een andere gewaagde nieuwigheid, zou zoowel het dingen als het overvragen voorkomen; de »rendu" veroorloofde den kooper terug te geven wat hem niet beviel, de betaling van het personeel geschiedde bijna geheel in den vorm van provisie op den verkoop ziedaar de grondslagen waarop Boucicaut zijn nieuwe organisatie stichtte. Het stelsel slaagde al dadelijk in n opzicht uitstekend: de omzet steeg van 2/?£ ton in 1852 tot yA mill. gulden in 18G3. De winsten schijnen echter lang niet in dezelfde verhouding te zijn toegenomen en dit was waarschijnlijk dereden waarom Vidau uit de firma trad en de zaak geheel overdeed aan Boucicaut, die de daartoe noodige 7X ton ter ken kreeg van zekeren heer Maillard, die in Amerika zijn fortuin had gemaakt. De heer en mevrouw Boucicaut (Marguérite Guérin een eenvoudige ouvrière) zetten EU de zaak alleen voort en wel met bulancewagens van het Roode Kruis. »'t Is niet zoozeer het vechten,'' bracht een stervende huzaar met moeite uit tegen een troepje bewonderende soldaten van het Fora and Aft. »'t Is niet zoozeer het vechten, al is dat erg genoeg, 't Is do voeding en 't klimaat. Den geheelen nacht vorst, behalve als het hagelt, en den geheelen dag bran dende zon, en het water stinkt zoo dat je er wee van wordt. Ik heb een sabelhouw op mijn hoofd gekregen, ik heb longontsteking gehad, en mijn ingewanden zijn niet in orde. 't Is hier waarachtig geen picnic houden, zoo veel kan ik jullie wel zeggen." »Hoe zien die negers er uit," vroeg een soldaat. »Er zijn eenige gevangenen in het achterste gedeelte van den trein. Ga ze maar eens be kijken. Zij zijn de aristocratie, 't Gros is tienmaal leelijker. Als je weten wilt waar ze mee vechten, haal dan onder mijn matras dat lange mes vandaan.'' Zij deden het en zagen voor het eerst in hun leven het griezelige, driekantige Afghaansche mes, met beenen handvat. liet was bijna zoo groot als Lew. »Daarmeéaaien ze je," zei de huzaar met zwakke stem. »Het snijdt je den arm bij den schouder af, zoo gemakkelijk alsof 't boter was. Ik heb den kerel gehalveerd die dit gebruikte, maar eenigen van zijn vrindjes zijn verder op in den trein. Werpen kun nen ze niet, maar 't zijn ware duivels in het snijden." De soldaten slenterden den trein langs om te zien of ze de Afghaansche gevangenen vinden konden. Het waren gansch andere «nikkers" dan het Fore and Aft ooit te voren gezien had deze groote, zwartharige, loezooveel energie en tact, dat Boucicaut, die langzamerhand voor zijn zaken het geheele eilandje tusschen de rues de Sèyres Velpeau, du Bac en de Babylone had in beslag ge nomen, reeds in 1809 den eersten steen kon leggen voor het industrieele paleis, dat de burgerhuizen moest vervangen waarin, zoo goed en zoo kwaad als het ging, de zaken tot dusver waren gedreven. De verkoop was toen gestegen tot 11 millioen gulden. Bou cicaut zag dit cijfer nog aangroeien tot 34 millioen in 1877 toen hij stierf en de zaak naliet aan zijn zoon, die hem echter niet lang overleefde, zoodat weldra zijn weduwe eenige erfgename der onderneming werd. Hoewel reeds bejaard en in het bezit van een vorste lijk vermogen, besloot zij de zaak voort te zetten en in het industrieele leven een der schoonste en edelste rollen te spelen, die ooit een patroon heeft vervuld. Haar echt genoot had de eer vau een geheel nieuwe nandelsconceptie te hebben belichaamd in een schitterende onderneming, zij had de zeld zame grootmoedigheid om deze grootsche en winstgevende zaak, voor de helft bij haar leven en voor de andere helft na haar dood, door een reeks van contracten, die meer op schenkingen dan op verkoopingen geleken. over te geven aan de medewerkers, die de stichting tot bloei hadden helpen brengen en volmaakte dit werk nog door den Bon Marchéte begiftigen met pensioen- en spaar kassen, die tot dusver modellen zijn gebleven. Om dit doel te bereiken vormde zij met haar personeel een maatschappij, waarvan het kapitaal werd geschat op 10 millioen, verdeeld in 400 heele en 3200 achtste aandeelen, hoe wel de zaak waarschijnlijk wel driemaal zoo veel waard was Natuurlijk bracht Mevr. Boucicaut alles in en moest zij ook het geld voor schieten dat hare »medeaandeelhouders" zoogeaamd aanbrachten, en dat deze bovendien voor een goed deel mochten betalen uit het winst aandeel dat hun werd toegekend. Feitelijk gaf zij dus haar zaak zoo goed als cadeau aan haar personeel. Voor deze werklieden zou men dus haast zeggen dat de maatschap pelijke kwestie is opgelost. Hoe jammer echter dat dit niet duurzaam zal zijn, want reeds thans is een gedeelte der aandeelen in handen van rustende deelhebbers en binnen een halve eeuw zullen ze tengevolge van ver sterf waarschijnlijk alle in handen zijn vau vreemden ! Intusschen nam na den dood van Bouci caut en ook na het overlijden van zijn weduwe in 1887 de omzet nog steeds toe, zoodat in 1893 het cijfer was gestegeen tot 75 millioen gulden, het hoogste cijfer dat ooit ter wereld door eenig handelshuis is bereikt. De winst bedroeg 4 millioen, waarvan Vj millioen wordt gestort in de reservekas, die op 't oogenblik 13':.! millioen bevat en waaruit de actionarissen voor 7 m. het pand hebben gekocht waarin thans de Bon Marchéis ge vestigd met de verschillende bijgebouwen voor de onderscheidene takken van dienst, zoodat zij op 't oogenblik in 't geheel geen huur hebben te betalen. De aandeelen die in 1880 aan het personeel werden uitgegeven voor /'25ÜUO per stuk, brengen op't oogenblik ? OoOOrente op en staan ter eigen beurze van den J ion Marcliégenoteerd op ?100000. Deachiste aandeelen van ruim /' .'!000 vinden gemakke lijk afnemers voor /' 20000, weleen bt-wijs van het groote vertrouwen dat het personeel stelt in de zaak waaraan het verbonden is.Trouwens dat personeel beheert de zaken ',e!f, want du Hou Jfarchi' is een soort van republiek waarin de arbeiders de hoogste macht vormen en en waarin de uitvoerende macht wordt toe vertrouwd aan een driemanschap waarvan de leden periodiek aftreden, terwijl, om ook hierin steeds frische krachten te houden, do 15 leden van den Raad van Administratie, lam plaats moeten ruimen zoodra zij den vijftiajarigen leeftijd hebben bereikt. Men ziet hieruit dat ook handelszaken zeer goed democratisch kunnen worden gedreven mits het personeel bij de onderneming zij ge nteresseerd. (Wordt vervolgd) Socius. lllllllllltlllllM Uit Californië. (Particuliere Correspondentie.} De groote werkstaking is geëindigd met de vol komen nederlaag der spoorwegbeambten ; toch kun nen de triomfeerende maatschappijen niet te vroeg victorie kraaien, 't Is een muisje dat wel een staartje hebben kan. De geschiedenis der werkstaking is bekend. Xe begon in de werkplaatsen der Pullmaun-carcomp. lu hunne eenvoudigheid vonden de arbeiders dier reusachtige inrichting dat Pull manu, die 2 pCt. per maand dividend aan zijn aandeelhouders uitbe taalde en o. a.: de kleinigheid vau n millioen voor den bouw vau eeu kerk weggaf, ook wel de sints jaren dalende loonen zijner ondergeschikten verbeteren kon, daar het er anders veel vau had, alsof die kerk van hun geld gebouwd werd. Pullmaun weigerde en toen het personeel open legging der boeken en een conferentie voorstelde, verklaarde hij dat er niets te confereeren viel. Daarop volgde de werkstaking eu aangezien de Pullmauu-werkers voor een eroot deel lid waren van de American Itail-road Uuion, achtte het be stuur dier machtige verecniging het, zijn plicht hen te steunen door 't werk te doen staken op alle lijnen, die weigerden de Pullmauu cars uit haar treinen te verwijderen. De aanschrijving van den president Debs en zijn staf werd onvoorwaardelijk opgevolgd. De machinisten, stokers, conducteurs, en brakemen lieten hunne treinen in den steek zopdra zij het schriftelijk bevel daartoe ontvingen, onverschillig of zij eeu hoofd- of eindstation bereikt hadden, zeer ten ongerieve vau het reizend publiek dat hier of daar, soms midden in woestijn of gebergte, verweg van alle beschaving eu comfort, gedwongen werd de reis op te geven, eu uu maar zien moest hoc het verder kwam. In den beginne werd de strijd, speciaal in Californiönetjes gevoerd. \Vannecr ecu trein vertrekken wilde met een hulppersoneel vau zoogenaamde scabs" gingen de stakers vergezeld vau vrouwen en kinderen met Stoïcijnsche kalmte tusschen de rails zitten en dit was genoeg om de vaart, d( r locomotief te stui ten, daar beide partijen huiverig schenen te zijn om geweld te gebruiken, althans er mede te be ginnen. Toen naderhand de militie (een soort, vrij willige schutterij) er bij geroepen weid om de orde te handhaven en 't, vertrek van den trein te beschermen hadden er looucelen vau hoogst dra matisch effect, plaats. De werkstakcrs hadden iu de groot e steden de sta'.ious bezet en stonden nn tegenover de wonld-be soldaten bijna met de neuzen tegen elkander, zonder ('at, een slag viel of eeu hard woord gesproki n werd. Integendeel, terwijl sommigen met l'etiaaude oogen hun geüni formeerde tegenstanders herinnerden aau den ge lukkigen tijd dat, ze l), v. zamen de school bezochten en hun de wroeging beschreven, die zij konden hebben, indien zij ongelukkige landgenooten zonden dooden ter wille van ecu door allen gehate tiran nieke spoorweg maatschappij, waren anderen op stoelen of kisten gesprongen, ontblootten hunr.e gespierde halzen of borst en uoodigden de soldaten nit te schieten. Er wird veel en met pathos gesproken, de manschappen wachtten op de bevelen hunner officieren, die erg verleden waren, te meer daar door al ('at, gezeur niemand er op gelet liad, d'it het hu> djevol dappen n aan alle kanten dlohtingijslotcn werd door een m 'nk'te arbeiders, zoo,lat er £ecu plaats meer overbleef om 't, commando //velt 't geweer" uit te voeren. Toen d;in O'/k de terugtocht bevolen werd, droniren de strikes met hoera's i:ii(h-r den * roep, kus ten en omhelsden alle mogelijke militaire Jiiiis, Jacks ei; llany's met warmte en verdwenen met de verin oedenlc handhavers der orde in de kroegen rende zonen van den Boni Israël. Terwijl de soldaten hen aangaapten, spuwden de man nen hen onbeschaamd in het gezicht, en spra ken tegen elkander met neergeslagen oogen. »Heb ik van mijn leven!" riep Jakin, die achteraan kwam, »wat afschuwelijke kerels! Zeg, ouwe heer, hoe kom jij zoo /ti/r/.-roiced hè:' Kit<n'rinti dat je niet opgehangen bent met dat leelijke gezicht!" De grootste der gevangenen keerde zich om de ketenen waaraan hij vast lag, rin kelden, en zag den knaap aan. Toen riep hij in zijn eigen taal de anderen toe : »Kijk, ze sturen kinderen op ons af'. Wat een volk ! Dom !" »Hya!" riep Jakin, vroolijk met het hoofd knikkend. :>jullie gaat het land in. h'iimia krijg je, j)cciiil;it]>iti//T krijg je, als een Rarlja zul je behandeld worden, l:c unirl'il'. Dat is betere bunduLuxt dan een bajonet, in je korpus! Goeien dag, ouwe heer. Pas goed op je mooie bakkes, en kijk //^.-,7///.:' De soldaten lachten en de eerste marsch nam een aanvang, waarop zij voor het eerst ondervonden dat -het leven van een soldaat niet enkel bestaat uit bierdrinken en kegelen Zij waren zeer onder den indruk van de groote en bloeddorstige wildheid der inlanders, die zij »Paythans" noemden, maar meer nog van de ongemakken waaraan zij moesten zien te gewennen. Twintig oude soldaten hadden hun spoedig kunnen leeren hoe men 't zich des nachts althans een klein beetje gemakkelijk kou maken, maar er waren geen oude soldaten, en, zooals de troepen op marsch het uitdrukken, ze »werden behandeld als var kens." Zij maakten kennis met de ondenk bare vuilheid van veldkeukens, en kameelen en het gemis van een cantine-tent. Zij beDe werkstakers konden soms ook zeer galant zijn. De vrouw van den alom popnlairen ex-gouver neur van Californië, wijlen Leiand Stanford, kon, niettegenstaande de werkstaking, haar reis niet be hulp der stakers vervolgen en werd op dien tocht vergezeld door een eerewacht der arbeiders, die al haar wenschen voorkwam en op rustplaatsen voor haar gemak en comfort zorgde. Wilde zij dan, (zij is zeer rijk) verlegen door zooveel hulpbetoon, de eenvoudige lieden onthalen ten hare koste, dan merkte zij, dat zelfs haar eigen rekening betaald was door de arbeiders, die haar als hun gast be schouwden. Geen wonder dat het publiek sympathie gevoelde voor den werkman die zich in alles zoo geutlemarlike gedroeg, terwijl de toch reeds zoo gehate spoorweg-maatschappijen, met den, trots aau rrjkgcwordeu parveiiuen eigen, van geen toenadering wilden weten, tot groot ongerief voor handel en reizend publiek. De interviewers der groote bladen hadden alle maehthebbenden in deze steeds onder 't mes en de rechten en kansen (ter strijdende partijen werden in de nieuwsbladen druk besproken. De staat eischte (en te recht) van de betrokken spoorwegcompaguiëii dat de U. S. Mail zou vervoerd worden, en scheen de werkstaking niet als force majeure te beschouwen, wat ze ook inderdaad niet was, daar alle treinen mits zouder Pullmanu cars gerust en zeker loopen konden. In sommige postkantoren, o. a. te San rrancisco, stapelden de brieven zich op als koren in een pak huis en werden, echt Amerikaanse!), niet meer per gram maar per ton van 2000 pond berekend. De spoorwegen verklaarden kalm weg, dat zij geen treinen zouder die gehate wagons kouden laten loopen; 't publiek kon er niet buiten, ofschoon de couranten met cijfers bewezen dat, slechts 2' der reizigers van deze dure vervoermiddelen gebruik maken. Alle vertogen van de regeering en de bewijsvoe ring der pers bleven onbeantwoord eii zoo machtig zijn hier de K.R.C, dat tot, nu geen enkel proces begonnen is omtrent contract breuk wegens niet vervoeren van de L. S. mail. Middcnvijl begonnen de troebelen in Chicago waar 't leegloopend gepeupel zich met de zaak ging bemoeien en geweld pleegde aau 't eigen dom der spoorwegen eu de goederen in de depots opgestapeld. Dit scheen te zijn wat de K H.C. wenschten. ]\*u kon de hulp der L". 8. troepen worden ingeroepen. die niet, zoo sentimenteel zouden zijn als de militie van Sacramcnto en Portland. Over en weer werd bloed vergoten en gruwelen gepleegd en onder pro tectie der soldaten liepen d.e treinen zoo goed eu zoo kwaad als het ging. 't Reizend publiek stond nu bloot aan allerlei ongeluk, want de stakers maakten uu geeu com plimenten meer, gebruikten dynamiet, verbrandden bruggen of lieten treinen ontsporen waar zulks onbespied kon voorbereid worden, terwijl de maat schappijen dooi: 'i, aan 't werk stellen van z.g. seab", die vroi ger nooit zulk werk sredaan hadden, 't ge vaar niet, weinig vermeerderden. Beide partijen gedroegen zich vau nu af zoo unl'air en huichelachtig mogelijk. De directie der A. R. Union predikte openlijk tegen 't gebruiken vau geweld, doeb hielp in 't geheim mee aaa mis dadige aanslagen, ja, gaf daartoe geld, raad en leiding, blijkens 't gerechtelijke onderzoek naar 't spoorwcgongclnk bij Sacramcnto, waarbij vijfmensehen omkwamen en dat i,u in vollen gang is. 't L'ufaire gedrag der maatschappijen, met name der S- uthcrn Pacili;:, komt eerst, uu in 't helderste licht. Van de stakers zijn er niet, meer in 't werk terug genomen iian de maatschappijen onvermijdelijk noodi_' had !en. .Ur. l'illniore, de superintendent, der ge noemde lijn, heeft openlijk verklaard dat geen werkstaker in Calil'oiniëwe: k, van welken aard ook, vinden zou, zoolang hij, Tdlmore, dat beletten kon. Voor die mcnschen, verklaarde hij aan een eorrefp'.mdeht der Extin/i,/"i', is ons Californiseh biModen boter te goed: met andere woorden: laat ze imiiiumnimimiiinimimiinitninnininmnniiu ; niiiiiiinninilinnmiiitiiimiimnnnnnnnnnmniimnnniMiiniiiiUHmni studeerde-:! het dierlijke leven in het water, hetgeen hun zelven eeiiigo gevallen van dysenterie bezorgde. Aan het eind van hun dorden marschdag wenlcn zij in liet camp alleronaangenaamst verrast door de verschijning van een zwaren ijzeren slingcrkogul, die van een afstand zeven honderd meter ver, een soldaat die bij een bivakvuurtje zat, de hersenpan verbrijzelde. Dit beroofde hen van hunne nachtrust, en was het begin van een langdurig taquiiieeren volgens het plan van de aanvallers. Over dag zag men niets, dan een enkele maal een rook wol k je van een rots boven de marschlinie. Des nachts zag men in de verte vlam men flikkeren, hetgeen het geheele kamp in rep en roer bracht. Dan vloekten /.ij en rie pen dut het prachtig gedaan, maar geen oorlogvoercn wns. Juist; oorlogvoeren kon men het niet noe men, liet regiment kon niet halt maken om revanche te nemen van de f ruin- lirrnrs uit ' het binnenland. Zijn plicht was voorwaarts te rukken en zich niet de Scholsche troepen en de Gurkha's te vereenigen. j Dit wisten de Afghanen en zij wisten óók, na hun eerste proefschoten, dat zij te doen hadden nu-t een groen regiment. Van dit oogenblik stelden zij zich ten laak het Forc ditd -l/'/ af te matten. Voor niets ter wereld zouden zij zich diezelfde vrijheid gepermit teerd hebben met een geoefend legerkorps met de nijdige, kleine Gurkha's bijv., wier liefhebberij het was in den donkeren nacht in het open veld plat op hun buik te gaan liggen en de spionnen af te maken, noch met, de gevreesde groote mannen in vrouwen- ; kleeren, *) die men des nachts op de wacht *) De Hooglanders. (Vert.) tot hun God hoofde bidden, wier gemoedsrust in het minst niet geschokt scheen, hocvelen zij er ook »gekloofd'' hadden, noch met die verraderlijke Sikhs, die ooge'ischijnlijk zonder slechte bedoelingen voortmarcheerden en hen, die gebruik wilden maken van dit onvoorbereid zijn, zoo afschuwelijk de les lazen. Dit, blanke regiment was anders heel anders. Het sliep als een varken, en, dom als een varken, schoot het naar alle richtingen wanneer het gealarmeerd werd. Zijn schild wachten hadden een stap dien men wel eeu kwartmijl ver kon hooren, vuurden op alles wat zich bewoog zelfs op een ezel expresselijk oj) hen afgestuurd en werden dan met gemak overhoop gestoken. Dan waren er achterblijvers, die men gemakkelijk kou ge vangen nemen. Hun angstkreten deden de blanke soldaten huiveren van ontzetting. Zoo werd bij eiken marsch de verborgen vijand stoutmoediger en het regiment leed verschrikkelijk onder aanvallen welke het niet kon wreken. Maar wat er de kroon op zette, was een plotselinge overrompeling mid den in den nacht, toen zij de touwen der tenten doorsneden, waardoor het zeildoek naar beneden viel en de mannen, die er onder lagen te schoppen en te worstelen om er uit te komen, met gemak in de pan gehakt werden. liet was een grootsche daad, netjes uitgevoerd ; de reeds geschokte zenuwen van het Fore and Aft werden er geheel door van streek gebracht. Al de moed, dien zij tot hiertoo hadden behoeven te tooncn, was nutteloos geweest en tot dusverre was het eenige wat zij hadden uitgericht: hun kameraden te zien dood schieten en hun nachtrust te missen. (Wordt vervolyd).