*?. 918 DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND. Het Centrum 22 en 23 Jan. De pauselijke Encycliek over de verspreiding des geloofs. Een bedenkelyke toestand (de Friesche gemeenten). 23 Jan. Een prachtw^rk, door Dr. Schaepman. (Le Vatican, les Papes et la Civilisation.) 24 Jan. Roma Locuta, I, antwoord aan mr. Z. en diens schrijven in het Noordordb. Dagblad over den H. Stoel en de democratie 25 Jan. £/en ernstig woord, A G. B. over familieloon. 26 Jan. Renegaatswerk (Weerlegging van het geen het Vaderl-md schreef omtrent P. Hoensbroech's brochure). Arnh. Courant 21 Jan. Critiek op Lohmans rede in de propaganda-club Keuchenius te Amsterdam. M i d d e l b. C t. 18 Jan. De naaste toekomst ? De nieuwe liberale partij. 21 Jan. In hoeverre de nieuwe liberale partij anti-clericaal moet blijven. 25 Jan. Over Kuyper's en Lohman's toenadering en het voortduren der scheiding. Het Schoolblad. Te veel klassen vior n onderwijzer, door H. Niemeyer. (De scholen ten plattenlande) Schoolvergaderingen, door H. W. J. A. Schook. De Nederlander 23 Jan. Lohman's ant woord op Kuyper's woord van verzoening. De T ij d. 21 Jan. Een beginsel! Over de Fransche presidentsverkiezing 22 Jan. Dr. Kuyper weer aan 't woord. 23 Jan. Het maatschappelijk vraagstuk der woning V. Het Nieuws v. d. Dag. 21 Jan. Een stoet op het feestterrein Lombok-Batavia, door de Meerulaer. De aandacht gevestigd op de gesneu velden en hun nagelaten betrekkingen. 23 Jan. Watervoorziening in de stelling Am sterdam. Naar aanleiding der benoeming eener commissie van advies voor deze kwestie, door Ares. 24 Jan. De positie van zee-officieren buiten het Corps, door Mc Leod. De Telegraaf. 21 Jan. Duur en onrijp ooft ? door Dr. Alberts. Over tuberculose. N. R o 11 er d. C r t. 20 Jan. Graanrechten (Slot) Het Vaderland. 20/21 Jan. Een plei dooi tegen de wetsontwerpen betreffende Opsterland en Weststellingwerf. Haagsche Dagblad. 18 Jan. Tot hoe ver? Over de kwestie Reens. 20,21 Jan. Het ontslag van den heer CasimirPerier. Een beschouwing daaromtrent, door Rochussen. Reorganisatie der Maatschappij van Weldadig heid, door W. Huender, directeur der Maatschappy. Een verdediging van zijn voorstel. 22 Jan. Wat nood doet. Bepleiting van wijzi ging der gemeentewet, met betrekking tot de belastingen, vóór kiewechthervorming. De Nederlander (Wkbl.) 19 Jan. Geen schijn van bewijs. Een pleidooi tegen de wets ontwerpen betreffende Opsterland en Weststelling werf. tliiiiiiinmiiiiiiMiiii IIIIIHIIIIIIIIIIIIIIIIIIllIlltllllllllllllNIIIIIIIII Kroniek. Een correspondent schrijft mij: »Gij zijt vermoedelijk niet de eenige die Vondel's Samson van Bouwmeester zou willen zien, maar zeker de eenige die aan de mogelijkheid daarvan gelooft. In den loop der jaren heb ik het voorrecht gehad verschillende tooneel-exploitaties van nabij gade te slaan en kan u zonder overdrij ving verzekeren dat X en IJ [hier noemt mijn correspondent de namen van een paar spullebazen zonder een schaduw van bezorgdheid voor het ge halte hunner artistieke verrichtingen mits de gel delijke opbrengst eenigszins behoorlijk is] consciencieuse tooneeldirecteuren zijn vergeleken bij het bestuur van het Nederlandsen Tooneei. De bijzon derheden die men daar iederen dag van hoort, ge lijken op even zooveel anecdotes. De Raad van Be heer die al niet bij machte zou zijn een enkelvoudige exploitatie te besturen, past sinds eenige maanden de doublure a outrance toe. Op denzelfden avond dat men hier of in den Haag La tille delloland Bpeelt, worden elders Les Bourgeois de PontArcey gegeven. Aangezien iedere nieuwe doublure een nieuwe groepeering meebrengt, kan ieder stuk slechts scènes-gewijze voor zoover de be trokken personen in stad zijn, gerepeteerd worden. Van datzelfde Pont-Arcey b.v. is de kleinste helft ongerepeteerd gebleven, waardoor dan ook bij de première de anders zoo stipte Clous in den loop van het laatste bedrijf uit zijn kleedkamer ge haald moest worden, terwijl mevrouw Bronclgeost en Henri de Vries den ledigen tijd met fiousen, met geïmproviseerde praatjes over het hangende geval aanvullen. Ge begrijpt dat zulke om standigheden voor uw plannen al bijzonder on gunstig zijn.'' Ei, ei zoo dacht ik na lezing van den brief waarvan ik dit belangrijke fragment hier voor eene onverdiende vergetelheid bewaar ei, ei: zoo komen de stukjes aan het licht. Dat zijn van die bijzonderheden waarvan de goede lobbessen die in de komedie zitten, het publiek wil ik zeggen, geen idee hebben. Heer, Heer, wat zullen De Vries en mevrouw Brondgeest op heete kolen hebben gezeten toen ze merkten dat Clous niet bij de hand was: »De anders zoo stipte Clous", zooals de briefschrijver hem te recht aanduidt. Wordt er inderdaad aan het eerste tooneel des lands zoo gesloomeduikeld (weder een technische term voor het algemeen begrip van knoeien) dan is de kans gering dat men den tijd en de moeite zal willen besteden, door de studie van een treurspel van Vondel noodzakelijk gevorderd. Echter ben ik, die nu voor het eerst in mijn leven van zulke ontnuch terende zaken verneem, in mijn misschien al te goed geloof nog niet geheel terneergeslagen. Hoe, er zn'n dichters in meergemelde directie aan wezig ! Ja, men treft ze in soorten aan, de dra matische en de epische. Op hen, op de verte genwoordigers van beide genres, beroep ik mij. De heer Schimmel want waarom zou ik aar zelen namen te noemen welke op ieders tong dansen heeft in een zijner romans zijnen held deze rfflexie in den mond gelegd : dat het be ter is eervol te sneven dan eerloos te leven De heer Fiore della Neve schreef eenmaal in een epos: Men rekent ia dit vrije ondermaanschc Elkandreüna, niet \vat de lei bevat AYaarop de eventiH'nseh zijn levs'n bnekstaaft, Maur allermeest d'iiiteiitie va-i d; grill'i;!. Het do3! slaat ali.oos hooier dan liet slagen .... Wij nu zouden wenschen dat de hier geciteerde schrijvers, tevens bestuursleden van het groote tooneelgezelschap, in praktijk brachten de inzich ten welke zij beleden in oogenblikken van hooger geestesleven. Min is rijp voor het dolhuis of men ig er niet rijp voor. Mijn correspondent die, overigens in de taal van een giintlem m, van beide mogelijkheden bij mij de eerste insinueert, ver dient eene terechtwijzing. Eu welke kan men hem bereiden tot zijne grootere mortih'catie, dan eene die in de feiten spreekt? Het Nederl tn'isch Tuonecl dan, lite de feiten spreken : een bestraffing van vijanden en betweters, een voldoening van vrien den en raadgevers. &t»is0n, bovendien, kan zeer wel met een blijspel van Schönthan gedoubleerd. Verleden Zaterdag is voor de eerste maal in het Parijscue theater de l'Odécn gegeven het nieuwe drama van Fram;ois Coppée Pour la Couronne. Wij hebben tevergeefs uitgezien naar de brochure welke een of twee dagen voor de opvoering verschenen is. Een bespreking van het stuk zullen wij tot een volgenden keer moeten verschuiven. Aan bijzonderheden uit de geschie denis van het werk, een treurspel in vijf be drijven en in verzen, wordt vermeld dat Pour la Couronne reeds meer dan acht jaar oud is en eerst bestemd was voor de Comédie Franeaise, welker comitéde lecture het eenstemmig had aangenomen. De reden waarom het niet gespeeld is, wordt verschillend bericht. Het onderwerp zou te groote overeenkomst hebben met dat van een nieuw werk van Iljnri de Bjrnier, dat nu weldra door de Comédie Franeaise zal worden gegeven. Het onderwerp een vader gedood door zijn zoon zou het voorzichtige bestuur van de Comédie, volgens een an lere lezing, hebben afgeschrikt. De hoofdrollen worden ge speeld door Mme Tassandier en Albert Lambert, dezelfde artisten die de hoofdrollen van Severo Torelli hebben gecreëerd. I/umi' eomiuf uu cit-1 limpide, Elle vient d'avoir (|iiinze ans. YoSez vi'i's l\Mit';int eandidr, l'urs papilljns blinies. 11 naarde rin^éime Et lui fait Iraiss-r les yeux. Volr/ vers la \i<:rü'c mue, ])<iux p;ij)illiins bleus. ]1 ivnd la lilU' aiuomvus». Kt lui ravit sou trés'ir. Vuk-x vers l'aaiante heureuse, lii/aux pajiiUotis d'or. Muis il part. Au CIIMII' blesséV, Elle plcmv lous les su;r0. Yulez vers la délaissée, Lo:ir is papillous noirs. Voor de vrienden van Coppeo's gedichten deze proeve van een serenade uit het nieuwe drama. Zij die het jongste werk van Ibsen in Amster dam hebben gezien, en in het bijzonder die de recensie er van gelezen bobben in dit weekblad, zullen belangstellen in de volgende algeineene karakteristiek van den schrijver die ik ontleen aan het Duitsche weekschril't Die h/cue Zc-i', het wetenschappelijke orgaan der sociaaldemokratische partij. Waar in de ondoorzochte afgronden van het menschelijk zieleleven de duisternis het diepste treft, speurt en vindt Hendrik Ibsen den ernstigen inhoud van zijne groote kunst. Voorbij, zoo schijnt het, de tijd, toen hij in ontoombaren waarheidsdrang den hoofilvertooners der veinzende maatschappelijke komedie de mom van het gelaat en de toga van d i schouders rukte en hen in hunne armzalige, ontkleeile menschelijkheid prijs gaf aan de meedogenlooze oogen van hunne tijdgenooten. Voorbij ook de strij l tegen de onwaar heid in onze wereld en voorbij ook de haat aan lang geleden ter aarde bestelde waarheden. In de verte ligt de lu'de werkelijkheid, en maar zwak als een ver en onduidelijk geruisch dringt de toon van de laatste, wegstervende golven van het strijdend gewoel in het oor van den dichter, die deze wereld voor altijd heeft verlaten. Zóó, als de nimmer rustende geest een pro bleem verlaat dat in al zijn uitgestrektheid is doorvorscht, om in nieuwe vragen zijne krach ten en het genot van zijn krachten te beproeven. Altoos diep T verliest zich de mokkende grijs aard in zijne eenzaamheid, en, als ware hij aan getast door een duivelsmacht, welke uit het don ker voortkomt, staren de groote oogen in het beneden van menschelijken waanzin , waar de misdadige lusten kronkelen en na het volvoerde misdrijf de schrikkelijke angst gebaard wordt, die met zweepen slaat van wroeging. De groote Ilamletvrees. De vrees voor de de menschelijke verantwoordelijkheid. . . .'' D. H. V. D. G. Pour la Coiiromie, Coppée is op het oogenblik Frankrijk's meest populaire dichter en schrijver. Bij de begrafenis van Francis Magnard, den man die zich tot graf schrift had gekozen: Hier rust die nooit gerust heeft," sprak een oude dame Paul Bourget aan, en vroeg hem, haar Coppée te wijzen. Zulk een belangstelling te wekken met slechte romans en groteske melodrama's, zegt Bourget, is altijd ge beurd, gebeurt nog heden en zal blijven gebeuren ; maar met goede verzen, die (iautier en Banville mooi voadjn, dat is een raadsel. Van dit raadsel geeft hij de verklaring. Het is daaruit, dat wij enkele aanhalingen doen, alvorens een en ander te vertellen van Pour la- Couronne, dat in het Odéon, het huis waarvan Sainte-Beuve zegt : //Sous des piliers tournants de la vague demeure" zijn première beleefde. Na de heilige drieëenheid Hugo, Lamartine, Musset, zegt Bourget, zijn er dichters geweest met een breedere h riek dan Coppój, Lecomte de Lisle bijvoorbeeld; anderen van een lijner en interser gevoeligheid, Sully Prudhomme; anderen die meer hartstocht en meer raffinement, meer verbeelding en meer vernuft hadden. Maar Coppée is de eenige die is complètemeut, exclusivement, irréductiblemeut Francais". lu de eerste plaats omdat zijn visioenen allen thuis hooreii in het volksleven. Hij is Ie poète des simples". In de tweede plaats door de eigenschappen van zijn kunst zelf: de volmaaktheid van uitvoering. Dan heeft niemand als hij zoo in het Fransclie gevoelsleven gevonden den Gallisch-llomemschen ondergrond (souche). En hier zegt Bourget eenige zinnen over het Fransche volkskarakter, die wij iu hun geheel overnemen: //Het werk van Coppéj onderscheidt zich door een ik geloof wel eenige samensmelting van scep ticisme en naïveteit, van ironie en gemoedsbewe ging, vaa tegenstribbelend ouafhankelijkheidsgevoel eu bureaucratische gedweeheid. De ironie richt zich gaarne op de grooten der aarde; op hun aanmati ging en hun ijdelheid, en toeh is de dichter, de vriend der nederige, kleine lieden, geen revolutio nair. Meer nog dan de rijken en de machtigen heeft hij een afkeer van de agitators en de dema gogen. Hij laat zich niet inpakken door de weidsche ollicieele pleclitigheid, en toch is een der grondtrekken van zijn karakter zijn zin voor orde en hiërarchie, evenals hij, in den grond toegefelijk voor, zelf soms niet geheel vrij van galante afdwa lingen, met onwrikbare trouw zicii blijft hechten aan do huiselijke deugden, aan den dienst van het gezin eu du daaraan verbonden plichten. Even vij andig gezind jegens de fanatieke devotie als tegen liet fanatieke ongeloof, zou hij tot devies nemen het roote misschien" van llnbelais, hai hij niet in een hoekje van zijn hart een onuitroeibaar stuk christendom zitten Hij heeft te respectabele meusc'-ieu met dit geloof zien leven en sterven, om te kunnen gelooven, dat zooveel menschelijke in spanning zou teren op niets. Let wel: het is de lionuête homme" van de zeventiende eeuw, die onder zijn moderne vermomming komt uitkijken; de man van het juiste oordeel, het voorzichtig woord, de brave en vernuftige man, de vijand van buitensporiajheid, de geboren vriend van maat hou den, liet ideaal van een humaan on sociabel mensch. Gelijk de Grieksche beeldhouwers hun Canon van schoonheid hadden, het type waarnaar zij h nu lichaam modelleeren, zoo heeft het Latijuscho ka rakter schijnt h-'.t, een Canon van voelen, dat op allen toepasselijk is. Hierdoor onderscheidt het zich ten eenenmale vaii den Angel-Sakser of den Duiischer: hierin ligt het verschil tussehen oen Sliakespere en een Molière, een Goethc eu een Victor Hugo. De sterke gevoelsafdwalingeii bij den schrijver der Sni//>''/« en van llamkt en bij dien van de WiiMr^ffiiii'lni'liiiJ'U'n wekken onzen onovcrwimielijken afkeer. ' Om tot Coppée terug te koeren. Ten slotte, zegt Bourget, hebben wij van do Latijnen behalve onx.en zin voor maat houden, ons gevoel van iiKiuschelijklieid en onzen eerbied, een vooroordeel bijna, voor de bureaucratie, ceu zekeren trok naar heldendaden geërfd, die maakt dat de natie van de gezeten burgers, de bourgeois-natic, tegelijk was eu is de krijgshaftigste ter wereld. Pas dat toe op de letterkunde, en gij verklaart onze voorliefde voor het drama, de tragedie : art d'cxaltatiou et. d'éloquence, d'entliousiasme et d'analyse, de p lésic volontiers déoorative et cepeiidaut aergique, male et, directe." Wel een weinig als een hinkend paard komt de mededeeling ac'.teraau, dat l'rim- li CoufOiiiic acht jaar lang iu portefeuille heeft gelegen, on pour acquit de conscicnce vertelt Bourget ook nog, dat bij de premiere van L" /V/w/// een der jongeren heeft gezegd : //Het is niet te berekenen welk een kwaad het succes van dat kereltje aan de jongeren heeft gedaan;'' maar hij blijft Coppée bewon deren ,/absolumeiit." PU/II' In ('iitir-niii'! heeft een buiteugewo >n gunstig onthaal gevonden. De schouwburg is n en al opgetecrenlieid geweest. Ziehier den korten inhoud : Tegen het einde der vijftiende eeuw bestaat, in den lialkan een ideëel koninkrijk, de voorpost van het, christendom tegen de Turken. De grens wordt bewaakt door Michel Brancomir, geholpen door zijn zoon ('onstautin. Brancomir, on meer nog zijn tweede vrouw, Bazilide, heeft een verterende eerzucht. De oude koning is juist gestorven, en .liraiicomir hoopt, te worden gekozen. Wan neer dus de bisschop Etieime de uiverkoreue des volks is, ontvangen hem de echtgeuooten met mokkende harten, eu een spion van den sultau maakt daarvan gebruik, om eerst de vrouw, daarna ook den man landverraad te doen plegen. Maar Militza, een slavin door Coustantin op de Turken buit gemaakt, en uit medelijden door hem tot zijn dienares gemaakt, herkent in den voorgewonden minnezanger een muzelmanschen legeraanvoerder. Zij brengt Constantin op de hoogte, en achter een draperie verborgen is deze getuige van het verraad zijns vaders. Tot zoover de eerste en tweede akte. Het derde bedrijf, door de critici der groote Parijsche bladen bijzonder geroemd, speelt op het bergplateau, daar waar de brandstapel zich bevindt, die bij de nadering der Turken het waarschuwend vuur hoogop zal doeu schijnen. Michel neemt de wacht in: de Turken zullen komen, en het hout zal niet opvlammen. Maar ook Constantin verschijnt. Een tooneel, van dikwijls Corneillaansche grootschheid en taal, zegt Fouquier, tussehen vader en zoon speelt, zich af, waarin de zoon, om zijn vader land te redden, zijn vader doodt. Constantin zoekt dan den dood in 's vijands vuur, maar blijft, steeds gespaard. Na een nederlaag schelden de soldaten hem een verrader, en klagen hem aan bij den bisschop-koning, klacht die door het bezegeld ver raad des vaders, dat Bizilide thans als dat van den zoon uitspeelt, aanmerkelijk wor.lt verzwaard, Constautin kan niet spreken, eu wordt veroordeeld, aan het voor zijn vader opgericht standbeeld gebon den den schimp des volks te dragen. Dan verschijnt Militza, dje alles weet: zij doorsteekt eerst hem, daarna zichzelf. Rideau. Ook de vijfde akte noemt Fouquier een van heel buitengewone tragische kracht. Wat de overigen betreft, voegt hij erbij, begrijp ik wel, dat, den dichter misschien zal wor den verweten, dat hij zoowel in d; insceueering als in de woordan zich niet heeft vrijgehouden van al te gemakkelijke effecten, waarin herinne ringen aan de romantiek worden teruggevonden. Verliefden bieden hun hart aan in een bloemruiker, onschuldigen roepen de sterren tot hun getuigen, schuldigen spreken van het braveeren van de hel. Maar onmiddellijk neemt hij tegen dergelijke aan merkingen de verdediging van den dichter op. Tot besluit, willen wij de karakteristiek over schrijven, die Jules Lemaitre geeft van Pour In Coitrt'inie: Een eenvoudig, hevig en prachtig drama; een sobere, ono iderbrokcn handeling; ecu wonder lijk knap;)o vorm, en iu de voornaamste oogenblikkeu van ecu breede mooiheid, energiek en warm van toon. Het meesterschap is groot er, in alle opzichten, dan in S.'tcrv Ton-lli. Eu vau het begin tot het einde gaat een machtige adem door liet werk, een diepgegroude oprechtheid, die on wederstaal! baar pakt." HIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII1IIIIMIII11IIIIIIIIIIII1IIIIII11IIIIIIIIIM1IIIIIIIIIIIEIIIIIIIIU Mnziblt ia il i Hooltaü. Waer wert oprechter trou was de laatste rei die het voortreffelijke koor zong, in de Gijsbrechtopvoering heenstaande orn Badeloch, die hare twee kinderen tegen zich hield aangedrukt en met gesloten oogen den zang aanboorde. Daar gevoelde ik vooral iets voor het bezwaar van het optreden van het koor op bet tooneel. Voor mij zou de indruk nog grooter geweest zijn wanneer niet Gijsbrecht's vertrek zich gevuld had met een zeventigtal Burghzaten. Een proscenium schijnt mij altijd nog het ideaal toe (niet voor alle reien, doch voor reien zooals deze) doch daar zijn onze schouwburgen nu eenmaal niet op ingericht. Deze rei is oen der allerschoonste, zoo niet j de schoonste. De sobere expressie onlanks j de vaak moeielijke modulatiën door dat geheele 1 koor gehandhaafd, geeft het zoo ernstige karakter van deze heerlijke rei op trefénde wijze weer. Dit nummer heeft wat de uitvoering betreft, grootere practischc bezwaren dan de vorige. Van af de woorden : JJaur zoo i-e tief'iir viel, waar het koor van G in Es overgaat, komen eenige modulatiën voor die groote gevaren met zich brengen, niet zoozeer de eerste die ons weer van Es naar C brengt, als wel later bij het zeer schoone gedeelte: >L)oor ili'.'.e liefde tmu't <Ie tortelitiitf, tjewhrnrt vnti hner b:iinintle toTtr.t'\ wan neer het koor zingt : »iij jammert op rle </<>rre rauck van eenen boom eeid ooij! eau -icorttl." Muzikaal gedacht is dit koor in hooge mate en voorzeker is dit gedeelte na het meer bewegelijke: ??Geen witer blmcltt d't vuur'1' een der meest aangrijpende momenten. Er is iets monumentaals in deze rei hoewel de componist niet geschroomd beeft het zuiver menschelijke op den voorgrond te stellen. Geen andere rei van Vondel's Gijsbrecht toch doet zulk een sterk beroep op bet menschelijk hart. De Kei van Gozewijn en Klarisseu waarin door de nonnen hot lied van Ouden Simeon wordt j gezongen, is wat den zang betreft, geheel in den ouden stijl gehouden. De componist beeft de declamatie (die hier eigenaardige bezwaren heeft) volkomen tot haar recht gebracht door de veranderingen van rhythmus. De dalende figuren in bet orkest in de maten voor- en tusschenspol, klonken mij alsof zij buiten dit lied stonden, wat kleur en karakter betreft, d. w. z. wat modern tegenover den zang. l liet vijfde voorspel bre'.gt op schoone wij^.e den hoorder in de stemming van de laatste acte. Het hoofdmotief van dit werk verschijnt er weer, voorafgegaan door het motief van den Engel, welk motief dit geheele voorspel beheerscht. Bij de verschijning van den Engel en aan hot slot heeft men nog korte fragmenten voor orkest, waarin verschillende thema's worden gehoord of aange duid o. a. aan het slot wordt als het ware de voorspelling in Badeloch's droom ook in tonen bevestigd. Men gelieve deze korte beschouwing vast te : knoopen aan hetgeen ik vroeger over de vorige fragmenten geschreven heb. Ik zeide toen ongeveer dat hoewel deze mu. ziek in de concertzaal een zeer schoonen indruk