Historisch Archief 1877-1940
DE AMSTERDAMMER, WEEEBLAD VOOR NEDERLAND.
No. 918
3XT©cl©-rle*.xi.cl
oix S o lx r i f t.
(B O E K D n U K K U N S T).
7pttpn PU
ZiCUt/ll Gil
De internationale tentoonstelling voor boek
handel en aanverwante vakken, bij gelegenheid
van haar vijf-en-zeventig jarig bestaan uit
geschreven door de Vereeniging ter bevordering
van de belangen des Boekhandels, in Juli en
Augustus van het jaar 1892 in het Paleis
voor Volksvlijt te Amsterdam gehouden, had
tenminste dit onmiskenbare nut, dat de ge
wone leek een vrij goed overzicht kon erlan
gen van de wijze waarop het boek, nadat
het handschrift van den schrijver is ontvan
gen, langzamerhand wordt, totdat het eindelijk
uit de handen van den binder gekomen, een
plaats erlangt in de winkelkasten der boek
handelaars.
»Wanneer de beste en fraaiste boeken der
laatste jaren, hier uitgestald," zoo konden
we in de voorrede van den catalogus lezen,
»weder naar hun fondszolders zullen zijn
teruggekeerd, wanneer aan de vroolijk
snorrende machineriën het stilzwijgen zal zijn
opgelegd, en zij, in duizenden deelen afge
broken, weer de terugreis naar haar vaderland
hebben aanvaard wanneer de binders
hunne beste beentjes, hier voorgezet, weer
naar zich zullen hebben gehaald, wanneer
al de inkt, hier uitgestald, zal zijn verbruikt
op al het hier aanwezige papier, dan, ja
dan hopen wij dat daarmee niet alles is
gezegd, dat daarmee niet alles zal zijn
afgeloopen, Dan hopen wij dat bij onze uit
gevers en debitanten, na het zien van zóó
uitmuntenden boekenschat, menig vruchtbaar
denkbeeld zal zijn opgekomen, dat allen, die
iets met de edele printerskonst uitstaande
hebben, door aanschouwing van het geëxpo
seerde en door verkeer met de exposanten
iets zullen geleerd hebben, dat zoowel
onze binders als het voor hunne kunst ten
onzent zoo weinig ontwikkeld publiek, voortaan
hoogere eischen zullen stellen aan het uiter
lijk van »des geestes beste kind," dan
hopen wij dat geen lid onzer Vereeniging
deze tentoonstelling zal hebben bezocht zon
der dat hij van haar, door opmerking, door
leering, door aanknooping van nieuwe
relatiën, eenig blijvend nut hebbe weggedragen."
Nu, wij herinneren 't ons nog zeer goed,
voor den «printer" was er veel te leeren en
niet het minst voor den Hollandschen druk
ker toen deze den catalogus van den Cercle
de la librairie de Paris onder de oogen kreeg,
dat meesterstuk van hooge boekdrukkunst en
van fijnen smaak tevens. Of nu al de uit
gesproken hoop van de commissie der ten
toonstelling tot werkelijkheid is geworden,
weten wij niet, maar zeker is het, dat, wan
neer er sprake is van drukken in het alge-|
meen, een gelijk streven wordt waargenomen
om n van de lessen van den buitenlander
te profiteeren n het voorbeeld der ouderen,
der Elzevirs, van Jan Blaeu, van Jan
Schipper en van Plantin te volgen, waarbij
onze Fransche naburen met zooveel succes
zijn ter school gegaan. j
Wat er bij de reusachtige uitbreiding van
techniek en wetenschap, door de toepassing
van den stoom en der mechanica van de
vroegere handpers, waarmee toch zooveel
wonderen zijn verricht, is geworden, werd
op deze tentoonstelling door den leek vaak
met verbazing aanschouwd; het wording? r l
proces der drukkunst ontwikkelde ziel R
voor zijn oog, totdat zij kwam op het !|
standpunt, waarin de typografie zich
op het oogenblik in Nederland mag ver
heugen ; daarom meenen wij onze le
zers een genoegen te doen hun iets mede
te deelen van de Amsterdamsche
Boek- en Steendrukkerij voor
heen Ellerman Harms en Co.,
gevestigd te Amsterdam, op welker persen
ons blad wordt gedrukt.
# *
Zooals de meeste weten heeft ook deze
inrichting een klein begin gehad. Den
Isten November 1802 vestigde zich de heer
J. Ellerman als kantoorboekhandelaar
op het Eokin 2. In 1842 werd de firma
Wed. J. Ellerman en in 1877 El
lerman, Harms & Co. Deze had haar
zetterij en drukkerij in een paar groote
perceelen in de Spuistraat, waarin thans
de meubelfabriek van den heer J. B.
Hillen is gevestigd. In 1891 werd zij een
naamlooze vennootschap onder
bovengeVOORGEVEI,.
noemden naam, waarvan thans directeur is de
heer B. C. E. Z w a r t, onder toezicht van
de heeren mr. M. F. de M o n c h y, mr. A.
H. van Nierop en C. A, A. D u d o k
de Wit als commissarissen.
Door aankoop eigenaar geworden van
de perceelen 149 en 151 in de
Warmoesstraat en van een aantal daarachter
gelegen perceelen besloot de directie deze te
sloopen en op de vrijkomende terreinen ter
grootte van ongeveer 11 aren, een nieuw
groot gebouw op te richten, dat geheel en
al zou beantwoorden aan de hooge eischen,
welke techniek en wetenschap, ook met het
oog op. de gezondheidsleer, thans stellen aan
een goed ingerichte drukkerij.
In December van het tentoonstellingsjaar
werd volgens de plannen en onder de leiding
van den architect A. S a l m G.B. z n. door
de aannemers D. Oerlijn & Zn. en A. J
ZETTERIJ.
de Haan met den bouw begonnen en wel,
niettegenstaande groote moeielijkheden, met
een zoo gelukkig gevolg, dat het fraaie gebouw
in Sep tember 1893 in gebruik kon worden
genomen .
De i nrichting, waarvan wij den voorgevel
laten zien, bestaat uit twee hoofdgebouwen
met eenige kleine nevengebouwen. In het
voorgebouw worden de bovenste verdiepingen
ingenomen door de zetterijen, die ruim zijn
ingericht, goed verwarmd en goed geventileerd
worden (onze afbeelding geeft de zetterij op
de derde verdieping te zien), de eerste tage
en de rez-de-chaussée bevatten ruime kantoor
lokalen, terwijl het sousterrein, dat onder het
geheele gebouw doorloopt en van de straat
bereikbaar is, als papiermagazijn dienst doet.
Ook bevinden zich daarin de twee ketels
met lagen stoomdruk, welke den stoom leve
ren voor de centrale verwarming, die door
het geheele gebouw loopt.
In het achtergebouw bevindt zich de druk
kerij (zie afbeelding), een groote zaal, die
haar licht van boven ontvangt en waarin
zeventien snelpersen, waaronder met buiten
gewoon groot drukoppervlak, rusteloos we
kelijks eenige honderdduizenden vellen druks
van verschillend formaat leveren. Onder deze
persen zijn er twee, die een drukoppervlak
hebben van 1.60 bij l M. Ook zijn hier
eenige pletpersen van belangrijke afmetingen
geplaatst. Op de galerij, die rondom de
geheele zaal loopt, zijn de
steendrukhandpersen, snij-, perforeer-, pons- en linieer
machines opgesteld.
Achter de drukkerij vindt men de machi
nekamer met dubbele ketels, een gewone
stoommachine en een Lavai's stoomturbine
motor, samen van 55 P. K.
Terzijde van de drukkerij, in de
nevengebouwen, ontmoet men de vochterij, vouwerij,
bronsdrukkerij, binderij, stereotypeerkamer en
droogkamer, benevens een timmermanswerk
plaats.
De verlichting wordt geleverd door een
dynamo, die n booglamp en 350 lampjes
kan doen gloeien, terwijl een
accumulatorenbatterij, welke vooral over dag dienst doet,
nog licht geeft voor zestig gloeilampjes. De
verschillende afdeelingen zijn allen afzonder
lijk telefonisch met elkander en met het
hoofdkantoor, dat zich gelijkstraats bevindt,
verbonden, terwijl overal, voor het vervoer
van vormen, steenen en papier, stoomliften
naar de verschillende verdiepingen van het
gebouw voeren.
Ongeveer 200 zetters, drukkers, binders
en andere werklieden vinden in deze groote
inrichting hun dagelijksch brood.
Het moet toen de boekdrukkunst werd uit»
gevonden voor de verbaasde menschheid een
gelijke gewaarwording zijn geweest, als toen
de telegraaf en telefoon tot de kinderen der
negentiende eeuw kwamen en toch had de
drukpers nog vier eeuwen noodig, aleer zij
doordrong tot de uiterste hoeken der aarde.
Werd in 1457 op de drukkerij van Faust
en Schöffer te Mainz reeds het beroemde
»Psalterium" gedrukt, het eerste boek, dat
j met de opgave van plaats, tijd en drukker
uitkwam en waarvan nog maar zes exem
plaren over zijn, de tocht van Napoleon I
naar Egypte was noodig om in 1799 te Caïro
de eerste boekdrukpers in elkander te zetten.
Het was aan de zendelingen voorbehouden
om van 1818 tot 1821 de eerste drukpers
in Polynesiëte brengen, nadat de Jezuieten
haar reeds omstreeks 1554 naar Zuid-Amerika
hadden gebracht.
Veel sneller echter verspreidden zich de
verbeteringen, welke de drukpersen onder
gingen, vooral toen de dagbladpers door
afmeting en vorm al hooger en hooger
eischen ging stellen. De stoomsnelpers, de
»Mammouth", welke het dagblad The Neiv
York Sun een twintigtal jaren geleden drukte
en binnen drie uren tijds 50 il 60,000 exem
plaren leverde, een arbeid door 16 werk
lieden verricht, waarvoor met een handpers
6000 werklieden noodig waren geweest
wordt nu reeds, na de uitvinding der rotatie
pers, als verouderd beschouwd.
Toch is het de stoomsnelpers, die in de gewone
praktijk der boekdrukkunst het beste voldoet
en wie dan ook de zeventien snelpersen in
de helder verlichte drukkerij der A m s t e
rdamscheBoek- en Steendrukkerij