No. 920 DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND. 11 Het Engelsche Lokaas, (Roem en eer, en nog wat meer /) e /f " .YX (tof. NKT>KRT,A'NTTWiiK M.\.v<;i>V. Niet in uw kunstv'ijvov iimimiiinmimii G.a.ar:lttn' Ti^dnetie. Ik veronderstel, dat, uwe leien even groote bewonderaars van da wetenschap zijn als de otidQr2'>t.eekende Waarom ik dit veronder stel? O-ndat het m'j ondankbaar sehiint. dat een wfiekblnd in on=i ver-tandig vaderland een aantal jaren zou kun'ien bestaan, en zelfs uitdijen, wanneer zijn be-luurders niet door trokken waren van den goost, die onze eeuw beheerscht. Gij zult dan m "t mij met leed wezen bobben kennis genomen van do potringen. in den laatsten tijd helaas' van ver schillende zijden ondernomen, om het voor te stellen alsof de wetenschap »hnre beloften niet gehouden had." zooals men hel uitdrukt; alsof er naast haar nog iet« anders, buiten haar nog iets zalig-, bestaan kon. Men raat zelfs zoover van te beweren, dat niet alle onderzoek, waarmede de wetenschap zich bex.ig houdt, de moeite, die er aan be«(eed wordt, waard is. Alsof' iemand vooruit kan bere kenen, welke waarde de geringste kleinigheid kan bezitten ! Alsof ook niet hier het woord van een Goethe geldt: waar gij het pakt, daar is het interessant! En nu heb ik iets interessants, iets zeer interessants voor uwe lezers Ik haast, mij het u mede tedeelen, en gij haast u stellig het hun over te brengen, want, nietwaar ? elke poging om het kiemend ongeloof aan do onfeilbaar heid der wetenschap te smoren, moet niet erkentelijkheid worden begroet. Verdien ik dus waardeering, hoeveel meer verdienen hot de mannen, die mij in staat, stellen dit te schrijven. Aardrijkskundigen zijn het of liever geografen, zooals z'j zei ven zeggen. Ziet eens hoe deze mannen de vaan der wetenschap hoog houden! Es- drei-rde ge vaar voor hen, een eigenaardig gevaar. De aarcle raakt namelijk zoo zoetjes aan bekend en de weinige streken, die we niet kennen, daar is het nu niet zoo aangenaam, dat een geograaf er gaarne heengaat. Zoo stond dus voor deze wetenschap gebrek aan nieuwe stof te vreezen. Maar nu komt liet mooie. K u 'zullen wij zien, hoe schoon deze mannen hierin weten te voorzien; hoe goed zij het oude weten te verwerken totdat het als nieuw en vreemd te voorschijn komt en gij het zelf niet, meer herkent- Ziet hier. »Dc wetten van den opbouw en de innerlijke ontwikkeling der steden vormden het onderwerp van interessante studiën van dr. A. Blind". Zoo begint een artikel in het bekende Duitsehe tijdschrift -»Gaca. Natuur en leven. Centraal orgaan tot verspreiding van natuurweten schappelijke en geographische kennis zoowel nis der vorderingen op het gebied der gezamoninke niiiuijnvetonsohappon . ' Dorod.'cli ur ! van dit tijd-ohvifl woont, Ie Keulen en dij is i van belang, want, wat, hij meedeelt heeft h'.: ', dus uii, de eerste hand Het heet namelijk verder: 'In de laalsie zitting van het Gonootschan voor A-'rdrijkskviiido te Keulen wiylde hij (dr. Blind- i-ader daarover mt" (misschien i vindt, uii het wooi'd -nader'' w»t vreemd L'e ko/en, nianr er slaat toch: -verbreitete er sich niili'-r darii'ier" -Mc xal ik h,er en daar wat i leMerlij!-1. verialen; het is mijne meeniiiü'. dat ! dil even o-oed i-'an b'j [Xiitsoh als bij (iriekseii; ; ook om de/olfdo reden: dat de geur dan niot ! zoo verdufl). i Hooi'eu wij nu dr. Blind over de wetten ! van di'ii opbouw der stede» : "-Het ho f i v-'i'keersleV'Mi van een stad ' gaat niet /ooaU men vaak leest, van een pnii' uit, maai' van een straat" (er staat echter -Sirasxenxiiü''. wat mooier is; als ge : wilt dus : ?siralennj" t. 1 -D t vertoonon ons de steden van allo j wereldd'elen. /.elts, 'de \oord-Aeaeri j k:,an.-che. ' ! Hoe merkwaardig is wds deze asnh.ei', ! nietwaar? Welke nieuwe g':Z!C-ht.~piinten opi-nt. : zij voor u! Niet va.n den Dam gaat het. hoofd| verk('er>leveii van Amsterdam uit, maar van de Kalver.-lraat natuurlijk, met haar koffie huizen eu confeeuemajianinen, haar koop lieden in knoopen met veoion" en het lied van tle paraplu, of van Dai>y, of wolk «<-.lt r dit sedert mij» laatst bezoek ten uwent mag hebban vervangen. Tn Kiiterdam is niet hel; Bouisplein het, centrum, maar de Blaak, of liever In-t trottoir van de lïlaak, met de kleine piataantjes aan den eenon en de kleine wiiikoitj"S aan den anderen kant. En x.oo heeft elke machtige hand<jlslad haar laiurv.erpig vcrkeersmiddelpunt- Hoe curieus, rlat, dit '/.i-li's in Noord-Amerika xoo is I Want de voorb'H'lden =iaan eri)ij of liever een voorbechl maar dat ' speaks volumes'', l loor maar??Want in het se'iai'.kbordao'ntio- gebouwde New Vork legt. zich de Hi'oadwav als h venkader dwars erin. In de hoofdstad van hei, Afrikaan^che rijk Bornoe- in Knba, sluit, /ieli aan de hoofdslraalrij zelfs een teuipcraire Mad in de gestalie van de Maand.igmarkt iian." Je '/ou zeggen'. lv-n heele f t ad liij die straat! Kraampjes zeker. Het verveelt u toch niet? Het wordt, nog veel mooier. >-Znlke gescheiden voorplaatsen ontstaan overal daar, waar een stad aan ene zijde door een verkeershindoriiis in den onmid del lijken uitbouw belemmerd is.'' Yerkeershinderuis ? Dat ze bijvoorbeeld aan den overkant van een rivier gaan bouwen ? Juist! Dat bedoelt'üMaar hoor nu hoe mooi hij dit uitpluist: he!.t :?:!. dj,' in t w, '??:.',! i,|-i r ??'.? n. a'.- de si.id in <-en monding-hoek ). ?;, ;ds K ihieii/ nii-t Ki'i'i'iibrcil-lein ei Ln.'.il-K lilenz ' !i~l 1 1 ]>èv; ' iVj A:llr.;blll',.r k'!!!! 111' '! /,'Hs /; V. n dei-h'.'l Oiu|i'i--('!]ei,'"n J],. t nii. hh-ri P>e>»l ,i.» ri.-en 'ij:»> stad op lic i'ii'kti' ?/.!)?''" v.in ('.?? -r;d-b'vk in; /?! viTjrootte zich r. c ir- VO-LT'-I' : ]MU>'Ü-, r.-i (d.iar wooi /?v.' ,'''/.SYY/''/V// -si ;Ti;* 'iiin!i>ir f'ij> 'm'ilr de voor?-l'-i'eülink- c» rc-'his v.üi de \Vertach mot t >b,-rhan--e:-. da:: l'i'ersa. L"chii;!U:-eii en do Göjij'iiiü'ei sira'ii. l l>-li'!cl ik ie zog::o» dat /,', cursiveer? !!et iat'T,-.-sa'-Mo zijn de vei h.nidi»goii '?ij i'as.-au, waar de In::, d" D»>iau, hot ; geht l vie en de ()!/. vier h i\!.-; n _;roopi':i va tl ! elkaar sehe'd'ii. dn l" ii'n b.? n ??midi' ir/syi!' i/Y-o,'/'/."/ !<;/ rl!,'in/i/.r .vlm'n (hoe I-C'-O-MI is :, liu-i1 li.-l liev.'iie.u-ki'id der wi-i-, i5>eiu\p. de ! eaa-ale bol n kkingon of \vis-el w. -il; Miren ie i pas gfhyu<"';t '' De hier waargenomen selieidond'' wci'kiiiir va» ('?-n b,,r[d;"ien , bes ren ren i wi1, ook bij Ako.'i en lï'iiNehod. bn l'iainj b'-rg en de huize»<rrocp o\vrz>| i- hei Tiiero| siabo.-eh. Vosiin'_r2'ordelj en spooi'We'.rra'ls j geven op gelijke wij/.e tol bel OM l-i ,ian van i '.''i-selieiilen voorphi'itse» aanleidiiiL!'. Want, (let vooral hierop!) liet, gewiehiigste vorkeersniiddel. de spoorweg. w,-rkt veelal niet hevniehlond maar lemmeiid op bel. verkeer der oiiniiddelijke omgeving." Daargelaten dat het meei' in den aard van '. een spoortrein ligt om te remmen dan om te. j bevrucht;1», is deze gedachte loch zeer geniaal ' | Als er <-en spoor is. dun kun je er zoo moe lijk <iver! Maar \ve kiijgon nog UK er over \ de spoor. : -Niet in elke stad trekt het station '-en krüchiige S'raal aan. (Zoo s'aat, er: eine j kruin-je Sirasv.c). Waar weinig' bandeKverkeer i.--, biiill denaarie't slation voerende M raat io.-g. i Heh ik niet "ezcü'd. dat 'l een geniale vent is?) Dit vertoont niet alleen liet ^l.illr. denneiionikransde Marienb/ad. maar ook hei, nieuw opbloeiende I'iUe».'' i *iij heb;, nu zeker genoeg gehoord om een klein ideetje !c hebben, hoe scherpzinnig die geografen te werk ';aan. Maar hoe oxorbiiai-t io'-p dit eX"inpiaar is. kunt go toch nog 'i best, merken i<an 't volgende l lij komt- \\eer ' (enig op zijn eerste bewering, dat 't centrum 111 een stad geen punt, maar oen lijn is. Duidelijke middelpunten, die uit, zichzelf uit het vorkoor laten uitstralen, kan men ! ,.nhorha»pi" (dat woord kan ik nooii ver! talen, redactie) nauwelijks bemerken Men [ hooft ze xooal.s i» Kassei en Karlsruho. kunstmatig trachten te sclu-ppen. I)nri>'inrn j ccliter in 't midden dil;irijlx een dol />//t<ilxle, \ urnn liet lereit tuinr bet cen/nn/i lii-rn, niet tor, ntaar af. \\'nnl xloten. paleizen, kerl:en, i'Ctculltuizfn en andere o/ienbnre (/rbonir-en r/ebieden aan hun onmiddellijke omgeving rust.' .'.dros aan hot paleis op den .Dam en do l.h-iiio steentjes. '<':.] we< t er nu genoeg van? J!: ook. En CM.Ïzegl met niij: gc-iukkij: dat de a;;rdrijkskiiii'io oen Duit.-che wi-loiHchap i.-. "\\'ant >'? o.-iink irul ze een ander lami kunnen vind.-n, waar de ijoloordr-» haar inet xoovccl is.'idi: verpleegd on op 7.00 scherpzinnige wijze ;o<'ïi pa-t z-.iideii hohbon. De liine iioesteii 'li!' Diutsehe geleerde» /ijn daarv-ior ais liet ware -ie-ohape» \Tei' zijn zo v.üial in het, sysiematisceren. selieinaiiseeren. i i^ii'ic'-rren, hoe g» het noemen \\ilt Maar da: \vij hen daarin al aardig beginnen na te vokri-:i. daar van vind ik een bewijs in een sU:<U-..- van <ien bekenden gi>o::raaf I'. U. Bos te G.-oi.ina'en, o-ilanügjschveven. Z- heet: ? 1) ' i'u-'i.M1 de s!<de» en dorpen in de provincie <' i'oiiingen'". Hoeveel dorpen denkt go dat er iü', i rollingen ziin ? (iij weet hot "niet? ik ook :,iet. Maar luien wij zegden l uu. Kn tioeveel soorten dorp'/ii denkt ge nu dat daar zijn? Dat weet ik ook iioïevenmin als gij, maar wij zulle» het zoo dadelijk weten, want ik zal de soorten( die de heer Bos er van kent- opschrijven en dan kunnen wij ze lellen. .Jongere-k leidorpen. Wierdedorpen- Dijkdorpon. Zijldorpen. Wogdorpen. Kanddorpcn. H i; dorpen. Eschdorpen. Veen k a» aai dorpen. Nigen zijn liet er, negen. Godeeid op HH.I, geel't van elke soort, bijna een dozijn dorpen. MisK'hien zijn er «-liter ook wol soorten, waarvan er twintig, en andere, waarvan er drie zijn. Dat, weet ik zoo nauw niet. Als ik raden moest, zou ik 't, houden op do w gdorpen. Dorpen met wegen, daarvan zullen er echter nogal wat zijn. Maar nu>sehieii zuilen do dijkdorpe» er ook een heeic gooi naar doen. Ik hoop nu maar, dat andere» zich door iict. meegedeelde geroepen mogen aevoelen ons ook voor de andere provincies aan zoo'n verdeeling to holpen. Als, ze klaar /.ijn, ver tel ik misschien nog eens het, eindresultaat. Ik heb zoo'n idee. dat we 'l: alleen voor ons landje wol tot een dikke honderd soorten dorpen /allen brengen. Tol zoo hing gegroet, redactie. t',o behoeft mij niet te bedanken voor de moeite, want ik doe. dit met genoegen. MJn xal van mij niet kunnen zeggen, dat ik de wetenschap links liggen laat, en vooral de aardrijkskun-» dige wetenschap niet. De uwe, NlCODlCMl'S Gl.Olil'S*