N°. 921 DE AMSTEEDAMMEE A°. 1895. WEEKBLAD YOOE NEDEELAND Dit Nummer bevat een Bijvoegsel. Onder Redactie van J. DE KOO en JUSTÜS VAN MAÜRIK Jr. Het auteursrecht voor den inhoud van dit Blad wordt verzekerd overeenkomstig de wet van 28 Juni 1Q81 f$ttmtxb!(i<i .\o. Verschijnt eiken Zaterdagavond. Uitgevers: VAN HOLKEMA & WARENDORF, te Amsterdam, Singel by de Vijzelstraat, 542. Zondag 17 Februari Abonnement per 3 maanden .... Voor Indiëpsr jaar . . Afzonderlijke Nummers aan de Kiosken verkrijgbaar Advert"ntiën van l?5 regels ?'1.10, elke rci;el meer Reclames per regel /' 1.5U, ir. p. post/' l .05 mail 10.. 0.12' . . O.iM . 0.1 J I N H O C Di VAN TEEBE EN VAN NABIJ: Werkverschaffing. België, Frankrijk en de Congostaat. SOCIALE AANGELEGENHEDEN: De Kapitulatie van het So ciale Keizerrijk, door Socius. TOONEEL EN MU ZIEK: Christine Poolman, door P. Zw. Kroniek, door v. d. G. Muziek in de hoofdstad, door Van Milligen. KUNST EN LETTEREN: Jean Portaels, door Ph. Z. Onze Kunstnijverheid, door J. B. de Kruijff. II. NEDERLAND IN BEELD EN SCHRIFT: Knnstindustrie, door J. H. G. Iris", door Frits Lapidoth. WETENSCHAP: Over Schopenhauer, door M. C. L. Lotsy. II. Argon", het nieuwe gas in de atmosfeer. FEUILLETON : Aanvaring op zee, naar het Duitsch van Christian Beukard. (Slot.} SCHAAKSPEL. VOOR DAMES, door E-e VARIA. RECLAMES. ALLERLEI. PEN- EN POTLOODKRASSEN. ADVERTENTIEN Werkverschaffing. Een en andermaal kwamen een zestigtal heeren van allerlei soort en kleur, ook enkele dames, giften vragen voor den werkloozen ambachtsman. Half Januari waar schuwden zij de burgerij dat zij, kwamen er niet meer gelden in, de Werkverschaffing niet langer dan tot einde Januari zouden kunnen rekken. Het plan, waarnaar deze werkverschaffing plaats vond, genoot aller goedkeuring. Nog nimmer was hier ter stede op eenigszins uitgebreide schaal een werkverschaffing onder nomen, waarop zoo weinig kritiek kon worden geoefend. De heer C. W. Janssen, ieder was het er mee eens, deed een treffelijk werk. Maar hoe treffelijk ook, bij gebrek aan geld, voorzag het slechts voor een gering gedeelte in de behoefte. »Tot heden" zoo schreven de zestig heeren en dames, »hebben niet minder dan 3349 werkzoekenden zich aangemeld. Van dezen zijn allereerst zij geplaatst, die voor de grootste gezinnen hebben te zorgen; zoodoende werken thans: 63 van de 252 timmerlieden, 69 ' » » 392 schilders, 48 » » 117 stucadoors, 52 » » 185 smeden, loodgieters en blik slagers. 44 » ». 158 metselaars, 68 ?> » 145 schoenmakers, 164 » » 1016 werkl. van andere vakken, 47 » » 1084 losse werk- en opperlieden. »Daar wij over eene ruime en bij uitstek ge schikte lokaliteit beschikken, waar eventueel wel een 1500 man aan het werk zouden kun nen worden gezet, en daar wij bovendien voor alle vakken geschikt werk hebben ge vonden, overeenkomstig het plan in onze eerste oproeping omschreven, zijn wij in staat, nog zeer velen te helpen, bijaldien slechts de noodige middelen ter onzer beschikking wor den gesteld. »Maar, zoo zult ge wellicht vragen, wat zal zelfs in het beste geval de werkverschaffing beteekenen voor de leniging der ellende, waar van meer dan 3300 aanmeldingen sprake is ? «Ziedaar eene vraag, die ons reeds vaak heeft beziggehouden en ons heeft geleid tot het zoeken van nieuwe wegen, om nader tot het doel te komen. Veel zou het reeds hel pen, wanneer wij hen, die een tijdlang ge werkt hebben, geldelijk konden gaan steunen, wij zouden dan immers anderen in hunne plaats kunnen stellen. Het hangt dus geheel van de beschikbare middelen af, of onze com missie er in zal slagen, de hecrschende ellende eenigszins te lenigen. »Stadgenooten ! Wij vertrouwen, dat gij ons daartoe in staat zult willen stellen. En zijt ge nog niet voldoende overtuigd, dat uwe hulp dringend gewenscht is en goed besteed zal zijn, komt dan naar ons bureau a/d. Heiligenweg en leest de berichten onzer be zoekers, die u den toestand in de gezinnen van zoo vele oppassende werklieden schetsen ; komt naar het oude Buiten-Gasthuis, en ziet ze aan het werk, ijverig en welgemoed, vol erkentelijkheid niet allén voor den verleen den steun, maar ook voor den arbeid, die er voor gevraagd wordt; ge zult dan niet langer willen achterblijven, ge zult ook uwe giften willen inzenden, om ons werk tot een goed einde te helpen brengen. »Het lot van velen onzer werklieden is hard en neerdrukkend. Helpt ons, zoovelen hunner als mogelijk is den lust te doen behouden, om door eerlijken arbeid het dagelijksch brood te verdienen ! Dit zal niet allén aan onzen tijd ten goede komen, maar zal ook vruch ten dragen voor de toekomst." Zoo schreef de commissie, en de dagbla den lieten niet na, haar woorden onder de aandacht hunner lezers te breng n; telkens en telkens weeraan werd op hetzelfde aan beeld geklopt. «Reeds herhaalde malen," zoo lazen wij in het Handelsblad van 29 Januari, »is in de dagbladen er op gewezen, dat er grootere sommen noodig waren om het werk in het oude Buiten-Gasthuis tot, Maart aan den gang te houden; om te beletten, dat al die werklieden, die er thans aan den arbeid zijn zoowel als zij die nog op plaatsing wachten niet nog in het barre jaargetijde worden afgedankt. Dit is een vooruitzicht niet alleen noodlottig voor hen zelven, maar ook voor al de honderden vrouwen en moe ders, die nu, dank zij den kleinen doch ge regelden wekelijkschen inkomsten, door won deren van spaarzaamheid de wintermaanden vermogen door te worstelen, totdat de patroons de werkplaatsen weer kunnen openstellen. «Niettemin blijven nog vele beurzen ge sloten". »Wat zou er dan toch moeten gebeuren, vraagt men zich onwillekeurig af, om in die lauwheid verandering te brengen, om hoofden en harten der vermogende burgerij voor liet zoo gelukkige denkbeeld der commissie in geestdrift te doen ontvlammen, om hen op te wekken tot die warme sympathie, die tot groote geldelijke offers beweegt? «Het kan toch niet we/en, dat, nu de in onze stad heerschende rust niet meer wordt bedreigd, het medegevoel verzwakt?... dat, nu de pijnlijke betoogingen achterwege blij ven, de kreten van verbittering zijn verstomd, de prikkel tot geven minder sterk is ? Dit is geheel ondenkbaar ! En daarom meenen wij stellig te mogen verwachten, dat nog te elfder ure alom het bewustzijn zal ontwoken, dat onmiddellijke steun hier dringend nood zakelijk is." Of dit «geheel ondenkbare", niet het eenige is wat gedacht moet worden ?... Zoo veel is zeker: de giften bleven uit en nog laten zij op zich wachten. Immers zelfs nu, terwijl weken achtereen bij zeer stren gen vorst de werkeloosheid grooter is, en de behoeften nijpender zijn dan gewoonlijk, kan nog het dreigen der commissie om de werk lieden 23 Febr. weg te zenden, ter nauwernood tot eenige mildheid prikkelen. Op l Februari was het totaal bedrag der ont vangen giften / 37.600 en hoe men ook bad om de ontbrekende / 8000, benoodigd ten einde Februari uit, dit betrekkelijk klein ge tal werklieden aan den arbeid te houden, den loden Februari ontbrak er nog ?2800, ofschoon herhaaldelijk was medegedeeld dat op 16 Februari de beslissing moest geno men worden. Zoo heeft men dus deze feiten: duizenden lijden en honderden slechts kunnen geholpen worden. De wijze waarop hulp wordt ver leend is boven kritiek verheven, de omstan digheden, waaronder hulp gevraagd wordt zijn uiterst bitter, en toch het geld is niet of uiterst moeilijk te vinden. Moet er, zoo vragen wij met het Handelsblad, dan juist straatrumoer zijn, vóór de particu liere liefdadigheid de beurs ontknoopt? De armen beleven een slechten winter. Liefdadigheid naar Vermogen, d at steeds een ton., minstens een ton gouds te weinig bezat om behoorlijk in den nood te voorzien, zwijgt als had het niets te vragen. j Voor extra bedeeling aan werkeloozen, die in het Buitengasthuis geen plaats konden vinden, werd niets gedaan. i Het, gemeentelijk armbestuur, dat naar het voorstel van de raadscommissie eens een proef zou behooren te nemen met een betere arm verzorging, zet zijn leventje voort, gelijk i voorheen. ' Men doet, als wist men niet, dat er een »heersehende ellende" is die «gelenigd'1 moet o worden. Als er dan eindelijk een werkverschaffing ' in het aanzijn wordt geroepen, die het ideaal nabij komt, brengt men daarvoor nog geen dubbeltje per hoofd bijeen ! Wij, die overtuigde voorstanders zijn van overheids-armenzorg en werkverschaffing, bei den georganiseerd met medewerking van ker kelijke en parficuliere krachten, ontvangen in hetgeen wij thans in de hoofdstad aanschou wen, een krachtigen steun voor onze meening nopens het geheel en al ontoereikende van de hedendaagsche philantropie. Maar niet hierom 'schrijven wij deze regelen. ! Xu vragen wij, met het, oog op de ontzeti tend groote behoefte aan hulp, hoeveel armen moden er zijn, hoe lang moet er gebedeld j worden, hoe hard moet het vriezen, hoe bit ter moet er geleden /ijn, eer gij, welgestelde burgers, die nog niet gegeven hebt, uw portemonnaie opent en gelijk de anderen, die i hun plicht hebben gedaan, ook eens een flinke bijdrugt; afzondert:' Al komt de nog ont i brekende- /' 2800 bijeen, er is om ook hen te l helpen, die reeds weken lang te vergeefs j hebben gewacht, veel meer noodig. België, Frantri en fle Conpstaat. Koning Leopold II van Belgiëschijnt van plan te zijn, zijn getrouwe onderdanen voor een voldongen feit te stellen. Xog vóór het ontwerp, dat den Congostaat tot, eene Bel gische kolonie moet maken, bij de Belgische Kamer \vas ingediend, heeft de gezant, van koning Leopold te Parijs, baron d'Anethan, met den Franschen minister van buitenlandlandsche zaken Hanotaux eene overeenkomst gesloten, waardoor de verhouding wordt ge regeld niet van Zijner Majesteits particuliere onderneming aan den Congo, maar /rel van de nog niet, bestaande Belgische overzeesche bezitting (eene kolonie kan men haar nog bezwaarlijk noemen) tot Frankrijk. In April ls<)4 had de president van de Ax.wifiti<»i inli'.niationalc dn ("uinjo, kolonel Strauch, in een schrijven aan de destijds door den heer Jules Feny vertegenwoordigde Fransehe regeering, aan Frankrijk een door geenerlei voorwaarden beperkt recht van voorkeur op dit gebied toegestaan. Me;i heeft dit een recht van praeëmtie genoemd, en dus te kennen gegeven, ciat Frankrijk van dit recht slechts dan gebruik zou maken, als de Axsocintion haar Afrikaanse!) grond gebied wilde verkoopen. Van Fransche zijde is deze opvatting bestreden, en beweerd, dat de voorkeur óók geldig zou zijn bij ruiling van grondgebied, of bij afstand daarvan zonder eenig aequivalent. Zelfs heeft de Fransche regeering, hierin met goed gevolg door de Duiuche gesteund, een spaak in het wiel gestoken, toen Engeland de*e be paling trachtte te ontduiken door een accoordje, waarbij een deel van koning L«opold's Afrikaansch rijk aan Engeland in een soort van erfpacht zou worden gege ven. Het is te begn;p»n, dat men in Frankrijk aan deze quaesties een einde heeft willen maken. «Frankrijk ' zoo schrijft de Tcmps »was zedelijk in de onmoge lijkheid om op den (Jongo aanspraak te ma ken, zoodra de Belgische regeering zich ge neigd betoonde om van koning Leopold de souvereiniteit van dien staat over te nem°n. Want feitelijk is die staat (niettegenstaande zijn naam!) nooit geheel onafhankelijk ge weest; hij is met B-lgiëverbonden geweestdoor heel wat sterker banden dan die der personeele unie. Met Belgisch geld is de economische ontwikkeling van den Co igo tot stand gebracht; Belgische officieren heb ben de Arabi>che slavenhandelaars bestre den. Tegenover de diplomatieke rechten, welke Frankrijk kon doen gelden, moeht Belgiëde offers stallen, waarin het, toege stemd heeft en waarin het ook voorliet ver volg bereid is toe te stemmen. De nieuwe regeling is zeer eenvoudig, zegt het Journal des Di-lrits, >Do Congostaat heeft tegenover ons de verplichtingen van de Axxoi'tidiott mlrriKÜioiinle geërfd, en Bel giëerft de verpl chiirgen van den Congo staat. Ons richt v;<n voorkeur blijft ilus van kracht. In welk geval zal het worden uitgeoefend? B Igii"1 ontzegt zich lederen af stand i'i titi'f i/ratnit van het geheel of van een deel zijner bezittingen. Maar voor af stand in ieder-en nndcren vorm, openlijk of bedekt, zal Frankrijk de voorkeur blijven genieten". Kn dan somt het blad a! de voordeden op, wtlke aan eene schikking als de hier bedoelde zijn verbonden, niet, slechts voor Frankrijk, maar voor alle mogend heden. »Het is gotd zoo vernemen wij ten slottf »dai d<- Congostaat, die on/.ijdig is »<'/. In maniere cifrii'<~iinr", toebehoort aan België, dat op z'n Kuropeesch neutraal i-i". Het Joni'iiul f/^s l)<:b<ds erkent intussel" n, dat de annexa'ie van dfii Congostaat bij Belgiënog slechts eene hypothese is, en dat de geheele onderhandeling bij anticipa'ie is gevoerd. Deze omstandigheid zal zeker niet bevorderlijk zijn aan de goede stemming der zeer velen in Bel<_r>ëdie in het cad 'au \ au koning Lcnpold een Dat aërs-geschenk zien, en die juis! vior ern neutralen staat als Be!._'i dergelijke onmetelijke overzeesche bezittingen een groot en biiivHiid gevaar achten. Het laatstgenoemde Fransche blad voelt klaar blijkelijk n\ het klemmende van het bezwaar, maar maak», zich daarvan af door te zeggen, dat tengevolge van de nu getroffen regeling dit bezwaar irnt Frankrijk' betreft is weg.t"nomen. Alt-of er geen andere mogendheden waren, die op koloniaal gebied nog onbevre digde wei'schen ln-bhen ' De Brusselsehe cor respondent van de' I''r/uil,' 'urler Zeitttiif/ op pert de onderstelling, dit met die andere mogendheden geheime onderhandelingen zijn gevoerd, tengevolge waarvan van die zij-Ugeen proiesten meer te wachten kunnen ziin. Die geiicim.- onderhandelingen zullen zeker even v >mig in den .-maak van de Belgix 'ie oppositie vullen als het geanticipeerde iruotaat. Wat zal de Belgische Kamer nu doen ? De regee'ing aciit haar gebonden door vroe ge, e besluiten ; loen namelijk in l SS!) bekend werd. dai koi.ing Leopold bij testamentaire bepaling /ijn ('ongoMaat aan BelgiëImó vermaak . vri hief zich daartegen in de Kamer geen prouM ; integendeel, in l!S!IO stond de Kamer a m de Congo spoorwegmaatschappij een reni< loo.-, voor--ehoi toe en erkende /,;j het ree!, t, van den B-'igischen staat, om den Congo-siaat over tien jaren in bezit te nemen ook al was de koning dan nog niet ovci 'e l'-n. Volgens de regeering is ::?.-. niets and'-r* ge-i-lned, dan dat de laatstge noemde lermijn eenige jaren is bekort. Het ani «oord ligt. voor de hand. Men kan de tegenwoordige Kamer, die uit een ah erueen zij hei d;m ook door velerlei /-i/iii«isenrn >;' corrig(---rd" - stemrecht is voorlgesprotei 'Mv.xv.-iaHijk aansprakelijk maken voor hetgeen de Kamer der census kiezer-i heeft geoaun; men mag zich niet verwonde ren, wa neer de volksvertegenwoordiging thans m,-i-r dan vroeger aarzelt om eene ontzaglijk groote, allesbehalve schuldenvrije