No. 924 DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND. verplaatste, besloot de heer Van den Bergh Osch te verlaten, te meer omdat hem bleek, dat hij reeds dadelijk door bespa ring van vrachtkosten en de gelegenheid tot sneller verzending, vooral van zooveel gewicht in den zomer een jaarlijks terug komend voordeel van bijna een ton gouds kon erlangen. Hij werd eigenaar van een groot stuk grond, aan den linker Maasoever gelegen, en liet daarop een groote fabriek bouwen, waarin hij alle hulpmiddelen van de weten schap en der techniek, welke in de laatste jaren zoo groote vorderingen hadden gemaakt, kon toepassen. In 1891 was deze fabriek gereed. * * * Reeds dadelijk valt op onze afbeelding in het oog de groote aanlegsteiger, die door rails met de fabriek in verbinding staat. Daar de Maas hier 7 meters diepte heeft, kunnen de stoombooten naar Engeland en Amerika voor de fabriek haar lading innemen of los sen. Het terrein staat verder in directe ver binding met de banen van de StaatsspoorwegMaatschappij, zoodat de spoorwegwaggons voor of naast de fa briek kunnen worden gelost en geladen. Een wandeling door de fabriek geeft tevens een overzicht van de wijze waarop kunstboter wordt vervaardigd. Nadat wij eerst een kijkje hadden genomen in de fraaie ruime kan toren, waarin een tal rijk personeel werk zaam was, bereikten wij in de eerste plaats het melklokaal, waar de melk wordt aange voerd en overgestort in groote vertinde ijzeren reservoirs, die te zamen ongeveer 100.000 liters kunnen bevatten. Deze melk wordt geleverd door boeren uit den omtrek, van de ZuidHollandsche eilanden, enz. en wordt voor het grootste gedeelte in bussen aangevoerd door een eigen stoom boot van de firma. In dit lokaal wordt de melk gecontroleerd en haar roomgehalte vast gesteld. In een daar naast gelegen chemisch laboratorium wordt zij bovendien nog door een bekwaam scheikun dige wetenschappelijk onderzocht-Het spreekt van zelf dat melk van inferieure hoeda nigheid wordt geweerd. De melk gaat daarna door afvoerkanalen naar een ander lokaal om aldaar gezuiverd te worden. Reeds dadelijk valt het in het oog dat reinheid en zindelijkheid in deze lokalen om den voorrang dingen. Zoo zijn o. a. de muren en verder die van alle andere lokalen, waarde boter bereid of behandeld wordt, tot een manshoogte bekleed met Engelsche gegla zuurde tegels. Ook kunnen wij mededeelen dat de verlichting door electriciteit geschiedt. uit deze lokalen begeven wij ons naar de roomkamer op de eerste verdieping, waar heen de melk wordt opgepompt in bakken, waaruit zij langs verwarmde platen afstroomt naar centrifuges, die met 3000 omwentelingen per minuut den room afscheiden. De magere melk, die overblijft, wordt later aan de bak kers en voor veevoedering afgeleverd. De af gescheiden room wordt daarna langs machinalen weg afgekoeld en in groote bakken verameld. Het spreekt van zelf dat men dit lokaal door allerlei hulpmiddelen op een lage temperatuur houdt. De margarine, die in groote vaten uit Amerika is aangevoerd, wordt onderwijl in een ander lokaal behandeld. Zij wordt uit gestort in groote bakken met dubbele wan den, waardoor men heete stoom laat gaan, die langzamerhand de margarine doet smelten. Om ze te zuiveren van mogelijke onzuivere bestanddeelen ziet men in elke smeltbak een zeer fijne zeef, waardoor de olie moet loopen, Deze ijzeren reservoirs kunnen te zamen ongeveer 60.000 kilogram grondstof be vatten. De door de werking der centrifugen ver kregen room vloeit naar een zeer groot en ruim lokaal, 55 meters lang en 20 meters breed (zie de afbeelding) en wordt aldaar opgenomen in groote karnen, die elk 1500 kg. kunnen bevatten. Hierin heeft de ver menging plaats van den room met de mar garine en de plantaardige oliën; de natuurboter, welke bij dit mengsel wordt gevoegd, bepaalt door haar hoeveelheid de qualiteit. naar het expeditielokaal, een bizonder goed geventileerde en koel gehouden ruimte, waarin, zooals dit trouwens door de geheele fabriek het geval is, de grootst mogelijke zindelijk heid heerscht. Hier wordt ze op verschil lende wijze verpakt in vaten en vaatjes, kisten en kistjes, manden en mandjes nadat ze eerst gehuld is in zeer fijn linnen, waar van de kosten alleen jaarlijks een uitgaaf van duizenden en duizenden guldens vorderen. De reusachtige werktuigen, welke in deze fabriek in gebruik zijn, ontvangen hun beweegkracht van twee stoommachines elk van 250 I. P., een Westinghouse-machine drijft de dynamo voor het electrische licht. Twee stoompompen, waarvan een 90,000 liter water per uur kan opvoeren, leveren het noodige water, terwijl 30,000 liters ijswater per uur door twee groote ijsmachines, systeem-Linde, beschikbaar worden gesteld, De groote zolders, die over het geheele gebouw loopen, dienen als bergplaats over honderden vaten met margarine, die daarheen per lift worden overgebracht, terwijl de kisDE FABRIEK VAN BINNES. Wanneer nu deze bewerking, die natuur lijk langs machinalen weg geschiedt, is afgeloopen, dan wordt de boter afgevoerd naar groote hardsteenen bakken. Gedurende dit proces wordt zij afgekoeld door ijswater, dat alsmede in de fabriek wordt vervaardigd,waar door de boter langzamerhand een vasteren vorm verkrijgt, waarna zij wordt opgeschept met spanen, die voor het afdruipen van het water met gaten zijn voorzien, om vervol gens in daarvoor ingerichte wagentjes naar de kneedmachines te worden gebracht. Deze machines zijn gemaakt volgens het ontwerp van den heer Van de Bergh zelf en dienen, eigenaardig genoeg, ook om de boter te zouten. Heeft deze dit kneedingsproces ondergaan dan wordt zij nog eens onder een sterken druk gebracht om het nog voorhanden water weg te persen en ze zoo droog mogelijk te maken. De boter is nu gereed en wordt vervoerd ten, enz., die voor de expeditie eii embal lage noodig zijn geborgen worden in groote lokalen gelijkvloers. Fusten, ketels, bussen enz., worden weer in een afzonderlijk vertrek door middel van stoom gereinigd. Het spreekt van zelf, dat bij zoo'n uitge breide zaak millioenen etiquetten, adressen enz. benoodigd zijn. Daarin voorziet een eigen stoomdrukkerij, welke alles levert wat de firma ook voor haar kantoren noodig heeft. Het aantal werklieden, dat op de fabriek vast werk vindt, bedraagt 400, terwijl nog ongeveer oOO personen daarvoor in verschil lende betrekkingen een bestaan vinden. In de fabriek bevindt zich voor de vaste werklieden een bijzonder goed ingericht schaftlokaal, terwijl een fonds, waarin de helft der stortingen door de werklieden en de andere helft door de firma wordt bijgedragen, bij ziekte hulp verleend. Vermoedelijk zullen er wel niet veel zieken zijn, want het kwam ons voor dat de arbeid in zulk een kunstboterfabriek, in de ruime hooge lokalen, ter wijl de meeste zorg wordt gedragen om de lucht zoo zuiver en zoo frisch mogelijk te houden, zeker de meest gezonde is, welke de industrie kan opleveren. De gemiddelde productie van deze fabriek is 500,000 kilogrammen boter per week, maar kan, nu haar debiet zich ook over geheel Nederland meer en meer begint uit te strek ken het zijn vooral de bakkers en niet het minst de banketbakkers die de margarineboter van de firma Van den Bergh ge bruiken veilig op dertig millioen kilo grammen per jaar worden vastgesteld. In den handel komen vaak voor stukjes natuurboter die 10 cM. breed, 14 cM. lang en 4 cM. hoog zijn en n kilogram wegen. Werd de hoeveelheid kunstboter, door deze fabriek in den loop van een jaar vervaardigd, in zulke blokken afgedeeld, en werden dezen op elkander gestapeld, alsdan zouden zij een kolom vormen, die een hoogte zou hebben van 1,200,000 meters, of vierduizend malen de hoogte van den Eiffeltoren. De heer S i m o n van den Bergh is een self-made-man; hij had de groote gave om op een gegeven oogenblik te begrijpen van hoe groot een gewicht voor het voedings proces der menschheid de ontdekking van Mège-Mouriez was. Xijn verdienste is ge weest, dat hij met alle kracht heeft medegeholpen om haar practisch uitvoerbaar te maken en wel zoo danig dat de kunstboter den strijd niet alleen niet succes tegen de natuurboter kon aan vaarden maar ook deze vaak overtrof. De hooge vlucht, welke de nieuwe industrie nam, werkte mede aan een geheele hervorming in de zuivelbereiding en dit alles kwam het vaderland ten goede. De denkbeelden, die in een vlek, in het Noord-Oostelijk deel van Noord-Brabant ge legen, in het brein van een eenvoudige man ontstonden en voort leefden, die tot rijpheid werden gebracht door do ontdekking van een Fransch geleerde, zijn thans na vijf-en-twintig jaren aan de bedrijvige oevers van de Maas, op het van zooveel energie getuigende Feyenoord, tot een volkomenheid ontwikkeld, die zeker deze industrie onder de eersten van ons land plaatst. Het willen is kunnen ge weest, en niet tevreden met het behaalde succes streeft de heer S i m o n van den Bergh, geholpen door zijn wakkere zonen, er nog steeds naar onze overigens nog jonge Nederlandsche industrie de reeds eenmaal veroverde plaats op de wereldmarkt niet alleen te doen behouden, maar haar ook de eerste onder haar gelijken te doen zijn. J. H. G.