DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND. No. 935 Fabriek aan den Haarlemmerweg. 3B . ZUIVERINGSIIU1S. HYDRAULISCH!-: .AAD.MAl lILN'i: HYDRAULISCHE TKEKMACUINE. een gezamenlijk productie-vermogen van tenminste 35 millioen kub. meter gas. Aan die verplichting werd volkomen voldaan. De eerste fabriek verrees aan den Haarlemmerweg tusschen de trekvaart en de baan van de Hollandsche Ijzeren Spoorweg, en beslaat een oppervlakte van 14Vg Hectare. De tweede ligt aan de ringvaart der Watergraafsmeer en de Linnaeusstraat en beslaat een oppervlakte van 8Vs Hectare. Beide terreinen zijn gemakkelijk te water en per spoor te bereiken. In hoofdzaak zullen we ons bepalen bij de beschrijving van de fabriek aan den Haarlemmerweg. Het was den Ssten Augustus 1883 dat de eerste paal voor de fabriek aan den Haarlemmerweg in den grond werd geslagen. Dit feit is wel in een paar regels neergeschreven, maar men moet in het oog houden dat de bouwheer, de heer J. Gosschalk, die voor het archi tectonische gedeelte de plannen had ontworpen en volgens deskundigen een der beste en fraaiste gasfabrieken van Europa heeft gebouwd, met zeer groote moeilijkheden te kampen had. Eerst moest het uitgestrekte terrein, dat 1,3 onder A.P. lag, gebracht worden op l meter boven A.P. en de paal welke wij zooeven noemden was de eerste van 29,529 palen van tien tot dertien meters, die met elkander 40,200 kub. meters metselwerk en vier millioen vijf honderd duizend kilogrammen ijzer moesten dragen en dat met een ondergrond, die aan bouwkundigen reeds vaak leelijke parten had geleverd. Toch was de bouw in zeventien maanden gereed en beantwoordde deze volkomen aan het doel. Zooals wij boven opmerkten is de steenkool de moeder van het gas. Deze wordt per spoor aangevoerd en daartoe heeft de fabriek een aansluiting aan de baan van de H. IJ. S. M. Een ijzeren viaduct brengt de kolenwagens op de eerste verdieping der retortenhuizen en langs een zijtak naar loodsen, waarin de reserve-voorraad wordt opgeslagen, daar art. 13 der concessie voorschrijft, dat ten allen tijde een voorraad grondstoffen voor de gasbereiding aanwezig moet zijn, voldoende voor het verbruik gedurende ten minste de volgende dertig dagen. In de retortenhuizen loopt de weg voor den kolenaanvoer over den vloer der verdieping, langs welker eenen wand de ovens zijn gemetseld. De kolen worden gelost aan de tegenovergestelde zijde en liggen dan onder het bereik der stokers. In die stokerijen zijn geheele batterijen van retorten opgesteld. Aanvankelijk bediende men zich bij het vervaardigen van gas van recht standige ijzeren cylinders, die van alle kanten door vuren omgeven waren Later werd er verbetering aangebracht. De retorten werden horizontaal ge plaatst, eerst alleen aan de benedenzijde verwarmd, maar later toen de gene rator-oven werd uitgevonden, welke o.a. in de fabriek aan de Linnaeusstraat in gebruik is, geschiedde de verwarming op een wijze, die n uit een oogpunt van oeconomie n het verkrijgen van de grootste hoeveelheid gas, de beste resultaten opleverde. In de fabriek aan den Haarlemmerweg worden de retorten nog ontladen en geladen uit de hand, maar in de fabriek aan de Linnaeusstraat zijn de trek- en laadmachine van Foulis in gebruik. Die trekmachine bestaat in hoofdzaak uit een raamwerk, waaraan twee hydraulische cylinders zijn ver bonden, die een slede voor- en achterwaarts doen werken. Aan deze slede zit vast een stang met trekjjzer. Daar de retorten boven elkander liggen, kan het raam dalen en rijzen, hetgeen evenzeer door een hydraulischen cylinder geschiedt. De werking geschiedt zeer regelmatig. Het verbruikte drukwater vloeit ter afkoeling op het trekijzer en dient ook gedeeltelijk tot blussching der cokes. De machine kan door n man worden bediend. Zij loopt over rails en wordt evenzeer door een hydraulischen motor voortbewogen. De laadmachine bevat een vergaarbak voor de kolen aan het einde, waar van de inhoud door een opening valt op een kort gebogen stuk plaatijzer, geplaatst tusschen den stopper, het duwijzer, en het retortmondstuk. De stopper schuift de lading in gedeelten langs den bodem der retort op haar plaats en de hoeveelheid kolen, die de stopper voortstuwt, wordt geregeld door een trommel, welke door radiale bladen in zooveel afdeelingen verdeeld is, als de vooraf bepaalde hoeveelheden vereischen. De trommel draait met eiken slag, dien de machine maakt. De overbrenging der beweging geschiedt door staalkoord, dat orn een blokschijf aan horizontale hydraulische pistons langs de geleiders loopt. De retort wordt geladen in 6 of 8 slagen der machine. Een grootere verticale hydraulische cijlinder met piston beweegt het geheele laadraam op en neer, naar gelang van de hoogte der ligging van de retorten. Een hydraulische hijschkraan transporteert de kolen van de langs de ovens liggende hoopen kolen, in de met die grondstof gevulde bak, welke zich weder in de vergaarbakken ontlast. Zulk een machine wordt door drie werklieden bediend. Zoodra nu de trekmachine haar werking gedaan en de gloeiende cokes uit de retorten heeft gehaald, volgt de laadmachine die langs dezelfde rails alsmede door een hydraulischen motor wordt voortbewogen. Deze machines zijn kinderen van de laatste jaren, maar in de fabriek aan den Haarlemmerweg gebruikt men nog voor de ontlading den trekstang, terwijl de vulling der retorten geschiedt door zoogenaamde laden, lange smalle ijzeren bakken, waardoor de vulling op eenmaal geschieden kan, zoodat men het deksel van de retort met het minst mogelijke tijdverlies weer kan sluiten. Het is een ontzagwekkend gezicht zulk een stokerij, wanneer de lading geschiedt. Uit de retorten springen, wanneer de deksels geopend worden, knallende vlammen. Twee mannen dragen op een stang de lade die van achter met een zich daaraan bevindenden stang met handvat gestuurd wordt door een derden man. Snel wordt de lade, die ongeveer even lang is als de retort, in de vlammen spuwende opening geschoven, door een derden man met n slag omgekeerd en teruggetrokken, waarna dadelijk het deksel wordt gesloten. De groote snelheid en zekerheid waarmee deze mannen hun zwaren arbeid verrichten is bewonderingswaard. De stokerijen in de fabriek aan den Haarlemmerweg zijn twee in getal No. l is lang 90.45 en breed 34 30 meter. No. 2 is lang 88.83 meter en even breed. Zij hadden ieder een ruimte tot het plaatsen van 40 ovens, elk met zeven steenen retorten; later zijn er generatorovens met negen retorten bijgekomen. Deze zijn van den vorm, eigenaardig aan de Imperia!, namelijk, vierkant met afgeronden hoeken. De mondstukken zijn voorzien van zelfafsluitende deksels. In de fabriek aan de Linnaeusstraat heeft men generator ovens met negen retorten en ook gewone roosterovens met zeven retorten. Beide stokerijen hebben stookvloeren, waarbij de uit de retorten getrokken gloeiende cokes, door voor deze zich bevindende openingen, die, wanneer er niet getrokken wordt, met deksels zijn afgedekt, in de blusscherij vallen, welke zich gelijkvloers bevindt. Na daar gebluscht te zijn, worden de cokes door een tramspoor, die over het geheele terrein loopt, naar de cokes-oplagen vervoerd, of naar het water, om in schuiten geladen te worden. Het ruwe gas, dat zich in elke retort ontwikkelt, stijgt nu door een stand pijp omhoog naar een horizontaal liggende ijzeren cylinder die boven langs de ovens loopt. De standpijpen, die hierin uitmonden, hebben aan het boven einde zwanenhalzen, daar hun uitmondingen gelegen zijn onder de oppervlakte van het water, waarmede die ijzeren cylinder gedeeltelijk gevuld is. De afkoeling, die nu het gas ondergaat, doet het distillatie-product, de teer, zich