DE AMSTERDAMMER WEEKBLAD VOOR NEDERLAND. No. 984 3XT e d o r l et n d in 13 ooi d on S o la. r i f t. B A. K K E R IJ. (Het overhalen van een schip van de Achterzaan in de Voorzaan. 18de eeuw.) Het is een streek, die reeds eeuwen lang getuige is van een nimmer zich gewonnen gevende energie, waarheen wij den lezer heden voeren, een streek die meer dan eens geheel haar uiterlijk heeft gewijzigd naar de tijdsomstandigheden, maar in dit opzicht dezelfde is gebleven, dat er een nijverheid geklepper de Zaankanters wakker, en zoo ook heden ten dage het meerendeel dezer houten gevaarten heeft plaats gemaakt voor ijzeren machineriën en hooge fabrieksgebou wen- en schoorsteenen, in allerlei industrie vindt nog steeds menig arbeider zijn brood. Eén tak van nijverheid is er, die niet ten (Zaandam in de 18e eeuw.) bloeide, door rappe handen en denkende hoofden tot een bron van welvaart gemaakt. Het is het vlakke land, dat om zoo te zeg gen tot zijn hals in het water staat, de Zaanstreek. In de groote dagen der Zeven Provinciën, terwijl anderen zich uitrustten om rijke specerijeneilanden te zoeken, ging van hieruit de vaart naar Groenland, om op walvisschen en robben jacht te maken, en zoo machtig ontwikkelde zich aan de Zaan de scheepsbouw, dat niet alleen koopvaardijvaarders er hun zeilers lieten bouwen, maar de groote mogendheden er hun kiel lieten leggen voor hun oorlogschepen. Hoe men zich wist te redden in die dagen, toont nevensgaande afbeelding van het over den dam trekken van een schip, dat van het eene vaarwater in het andere moest worden gebracht. Het geval is, dank zij de vruchtbare verbeelding van een onbekend gebleven meester van het palet, misschien een weinig overdreven voorgesteld, maar niettemin ligt de waarheid er aan ten grondslag. Het gemak deed er minder toe in die dagen. Deze glorie, die een Peter den Groote n aar ons land lokte, is verbleekt; maar weldra is op de plaats der scheepstimmerwerven dat groot aantal molens en molentjes ver rezen, dat de Zaanstreek tot een kijkspel maakte voor reizende Engelschen niet alleen, maar haar opnieuw het middelpunt deed zijn van een drukke nijverheid. Wind-, olie-, rijst-, pel-, verf-, papier-, mosterd-, houtzaagen andere molens hielden met hun vroolijk onder is gegaan in den loop der tijden, de beschuitbakkerij; voorheen ten dienste der Groenlandvaarders de respectabele scheepsbeschuit voortbrengende, thans de fijne tafelbeschuit vervaardigende voor wat in en buiten Nederland gaarne smakelijkdejeuneert. Slechts de Beschuitbakkerstoren de roem der ver vaardigers van het koopvaardij-proviand, staat op het punt deze heeren in het graf te volgen; hij is voor afbraak verkocht, en zal weldra zijn gevallen onder sloopershanden. Dezen ten grave dalenden oud-gediende zij hier een plaatsje gegeven, opdat de tijd genoot nog eenmaal zijn aangezicht aanschouwe!" De traditie der beschuitbakkerij aan de Zaan wordt heden ten dage voortgezet door de stoom-, brood- en beschuitfabriek »de Ruijter", van de firma Verkade & Comp. te Zaandam. De familie Verkade heeft aan deze industi ie, door haar op nieuwe banen te leiden, een nieuwe toekomst geopend, waarvan de vruch ten in den omtrek in ruime mate worden aan getroffen. Deelen wij mede, dat dagelijks 000 a 700 liter melk uit Oostzaan en de Wormer aan deze fabriek worden afgeleverd, en jaarlijks 400.000 stuks eendeneieren, dan krijgen wij reeds een denkbeeld van haar beteekenis voor deze streek. Maar treden wij het, aan straatweg en Zaan gelegen fabrieks gebouw binnen, dan eerst wordt ons duidelijk, welk een omkeer er hier in de productie is geschapen, en hoe het alleen door onafge broken waak- en werkzaamheid is mogelijk geweest, de Zaansche beschuit van een arti kel dat door allerlei lieden in het klein langs de huizen werd gevent, te maken tot een verbruiksartikel van den groothandel. De ver pakking van een vast aantal beschuiten, in een blikken bus, die door de firma tegen den kostenden prijs wordt teruggenomen, is de kleine oorzaak geweest van het groote ge volg, hier bereikt; hierdoor is aan het artikel duurzaamheid verzekerd, en een bestendig toenemend debiet. En dit heeft de behoefte doen gevoelen aan steeds betere machinerieën, in staat om altijd meer werk te verrichten in korteren tijd; het heeft de fabrikanten zon der ophouden doen zinnen op vereenvoudiging hunner hulpwerktuigen, zoodat menig staaltje van uitvinding in het klein hier wordt aange troffen. Beginnen wij ons overzicht bij het begin : het laboratorium. Het bevindt zich hoog in de lucht, wij komen er langs een indruk wekkende hoeveelheid meelzakken, en na eerst door een luik een kijkje te hebben ge nomen van het wijde water, aan welks over kant een paar groote rijstpellerijen voor deze fabriek een waardig pendant leveren, terwijl in de verte de huizen en hoornen zich rustig spiegelen in het blinkende water. In het laboratorium worden microscopisch en che misch de grondstoffen onderzocht, het meel en de melk in de eerste plaats. Minder de meelvervalsching is het, die den fabriekant onrust baart, want dit is een der bijnaonmogelijkheden. Het meel is te goedkoop, dan dat men licht een goedkoopere en bruik bare stof voor vervalsching zou vinden. Bovendien: zoo men het tarwemeel met meer dan 10 pCt. vreemde bestanddeelen ver mengde, zou het voor bakken totaal ongeschikt zijn. En vervalsching is zoo gemakkelijk aan te toonen, dat een ook maar eenigszins (Het Laboratorium.) nauwgezet fabriekant niet licht kan worden bedrogen. Chineesche aarde en wat dies ' meer zij, heeft de heer Verkade dan ook nognimmer in zijn zakken gevonden, zijn onderzoek gaat over geheel andere vragen. Het is de steeds wisselende voorraad aan de markt, die hem nu eens dwingt meel van Russische, dan van Indische, dan van Hongaarsche en van Amerikaansche tarwe gemalen (De Fabriek van de Zaan gezien.) l (De Beschuittoren.) te betrekken. Elk dezer melen nu is anders van samenstelling. Het eene houdt te veel zetmeel in verhouding tot de gluten (proteïne verbindingen) zoodat het slecht wil rijzen; bij het ander is de verhouding omgekeerd, en zou men een taai baksel krijgen. Is zijn kleur te donker, dan is het uitzicht van het brood bedorven. Ziedaar de voornaamste factoren waarmede rekening dient te worden gehouden. Eerst verschillende soorten, nauw keurig afgewogen en zorgvuldig vermengd, geven het ideale mengsel. Een even groote aandacht eischt de melk. Maar hier is vervalsching een verschijnsel, waartegen scherp dient te worden gewaakt. De boertjes willen nog wel eens listig zijn, en wat room van de melk nemen, om door bijvoeging van water het behoorlijk specifiek gewicht terug te krijgen. Maar in dit geval scheidt zich de room zeer gemakkelijk af, en de schaal wijst den slimmen leveran cier zijn tekort aan. Bepaling van het spe cifiek gewicht, het vet en het roomgehalte is de onafgebroken taak van den fabriekant. De gist, het water uit de Zaandamsche wa terleiding, de suiker en het zout vormen de verdere grondstoffen, die niet in de bakkerij komen, voor hun samenstelling en eigen schappen in orde zijn bevonden. Tracht men dus aan het baksel een zoo groot mogelijke luchtigheid en voedings waarde te geven, door het machinaal kneden van het meel wordt tevens de reinheid in hooge mate bevorderd. Van uit de mengkamer door