DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND. No.1005 Damrak eenmaal zóó verre is gedempt, weer staat, men toch op den duur den drang niet der bewoners van de oostzijde, om ook hen door demping te gerieven. Eens komt deze koopmansbeurs te staan midden in een bou levard tusschen het Centraal Station en den Dam. Men bezinne zich nog eens terdege vóór men aan dit plan zijn zegel hecht. De beurs, verbouwd of nieuw, levert der gemeente jaarlijks plm. ? 120,000 op; dat is bij een annunïteit van 4% pCt. de rente van ruim twee en een half millioen. Dit bedrag kan de gemeente dus voor beursbouw be steden, zonder uit de belastinggelden van de burgerij iets daarvoor te nemen. Want het gaat niet aan hier voor het terreia een bij drage te vorderen, daar de gemeente grond geeft, dien ze op geenerlei wijs te gelde zou durven maken. Onder deze omstandigheden verdient het o. i. afkeuring den Dam de Beurs te ontnemen en het Damrak daarmede voor goed op te schepen. Vooral niet, zoolang een andere oplossirg van de quaestie nog nijt is be proefd. Of staat het vast, dat noch Berlage, noch eenig ander architect een aan alle werkelijke behoeften beantwoordende Beurs aan den Dam kan ontwerpen, op het daar voor aangewezen terre'n, met gebruikmaking van het gelijkvloersche n de verdieping, hetzij dan voor de goederen- en den effectenhandel alleen, of mede voor den graanhandel ? Zooveel is zeker, eerst in den uitersten nood, bij volstrekte onvcrmijdelijklieid, mag men Amsterdam wagen aan het ten vrien delijkst aanbevolen bouwplan ook al voert een zoo talentvol man als Berlage het uit. Kwade tongen, zoo heeft het Handelsblad verteld, hebben reeds beweerd, dat dit plan toch doorgaat, want de neuzen zijn geteld. Wij kunnen dit moeilijk aannemen. De neuzen immers zijn eerst te tellen, als het door de commissie opgegeven ver bouwingsplan gepubliceerd en de teekening van het plan-Berlage zal verschenen zijn. De Raad van Amsterdam doet zulke dingen niet in het duister. Met het nu aanbevolen terreinplan, dat steeds zoo krachtig ook door den Raad ver oordeeld is geworden, beslist men voor eeuwen misschien over de lioofdcntrcc, van Amster dam. Dit mag niet geschieden dan na het ernstigst beraad. Men make haast zooveel men wil, maar overhaaste zich niet want het Beursplan op zichzelf moge zoo aanlokkelijk zijn als het wil, het verkeert te zeer in strijd met ' het algeinrcn belang, dan dat men het zoo in de gauwigheid zou mogen doordrijven. De fouten door en ten opzichte van Am sterdam begaan, zijn reeds talrijk genoeg. We noemen slechts die eene, den Handel het best bekend, de afsluiting van onze havenstad door een spoorwegdijk. Zal nu de Handel zelf, als wilde hij wedijveren met den Staat, recht tegenover dien spoorwegdijk, een tweede monument van kortzichtigheid stichten ?! Zijn daarvoor waarlijk een voldoend aan tal neuzen reeds geteld? Turkije en de Mogendheden. In November van het vorige jaar heeft de Engelsehe Premier, Lord Salisbury, in den Guildhall den Sultan van Turkije open lijk met afzetting gedreigd, indien de door Engeland geëischte hervormingen niet werden ingevoerd. De Sultan, en hij alleen, was volgens den Britschen staatsman verant woordelijk voor het wanbestuur in zijn rijk. Het is voor den Sultan zeer wel mogelijk, al zijne onderdanen rechtvaardig en in vrede te regeeren, en hij is evenmin als eenig ander potentaat onttrokken aan de wet, dat onrechtvaardigheid de hoogsten der aarde ten val brengt." Natuurlijk kwam er van de hervormingen niets. Doch toen de oppo sitie, bij monde van Lord Rosebery, den premier zijne werkeloosheid verweet, en aan toonde hoe door deze ijdele bedreigingen Engeland was belachelijk gemaakt en de toestand der Armeniërs was verergerd, ant woordde Lord Salisbury, dat hij niets anders had gedaan dan de politiek zijner voorgan gers voortzetten! Na de gruwelijke slachtingen, van welke Constantinopel in de laatste weken het tooneel was, is Lord Salisbury buitengewoon kalm gebleven. Zelfs »het wapen der ver maning" (lees: bedreiging), het eenige dat, volgens zijne verklaring, te zijner beschikking stond, is door hem niet meer ter hand ge nomen. Des te feller trad de oppositie op. Overal werden door haar protestmeetings georganiseerd, bij welke, naast eene meer of minder oprechte verontwaardiging, ook de politieke kansberekening eene niet geringe rol speelde. De oude Gladstone noemde den Sultan rondweg een moordenaar, en drukte zich den volgenden dag nog wat krasser uit, toen hij schreef: »De moordenaar (AbdoelBmid) en niet zijn Mohammedaansche onderdanen zijn de opzettelijke aanstokers van de Armenische bloedbaden. Die wreed heid vindt in de geschiedenis haar gelijke niet. Het Europeesche concert is een ellen dige narrenboel. De wijze, waarop de mo gendheden opkomen tegen het onomstootelijk bewijs, dat hier niets dan geweld kan helpen, is eene zonde tegen de zedelijkheid en eene politieke fout. Eenige souvereinen en regee ringen hebben den moordenaar rechtstreeks aangemoedigd en gesteund; reeds de aan wezigheid der gezanten te Constantinopel is eene stilzwijgende aanmoediging van dit schandelijk bedrijf." Men ziet, dat, de Engelsche staatslieden, als zij een proef van hun kracht in woorden willen afleggen, niet naar een tclc de Tnre behoeven te zoeken. Zoo'n hartig woordje vindt altijd bijval bij de vrienden, om het even of het komt uit den mond van Lord Salisbury of van den heer Gladstone. Maar de booze wereld, die het copieuse diner in den Guildhall niet heeft medegemaakt en die niet onder den onmiddellijken invloed is gekomen van de oratorie, welke nog steeds een der zwakheden van den Grand Old M<in is, mompelt van koude drukte en vindt dat beide sprekers eene onmiskenbare verwant schap hebben met den onvergetelijken Pecksniff. Het oordeel moge oneerbiedig zijn, maar geheel onjuist is het zeker niet. Toen Gladstone aan het bewind was, heeft hij precies dezelfde methode toegepast als Salis bury. Het onderscheid tusschen de twee bestaat hoofdzakelijk hierin, dat Salisbury, met eene ironie die niet vrij is van cynisme, nog al eens met zijn eigen groote woorden den draak steekt, terwijl Gladstone, in de ontelbare wisselingen van zijn theorieën en praktijken, een zelfgenoegzaam geloof aan eigen onfeilbaarheid behoudt. Zoolang Engeland's haan te Constanti nopel koning kraaide, heeft het zich om de Armeniërs in het minst niet bekommerd. Thans heeft aan de Bosporus Rusland het hoogste woord. Die omkeering verklaart het volkomen, waarom de Sultan thans in oogen' van de Engelsche staatslieden geen goed kan doen, terwijl hij vroeger in hun schatting geen kwaad kon doen. Dezer dagen bracht de telegraaf het bericht, dat de Russische generaal Tchikatchéff, op verzoek van de Turksche regeering, de Turksche forten aan de beide oevers van do Dardanellen heeft geïnspecteerd en omtrent den toestand dier geduchte versterkingen de Porte zal dienen van bericht en raad. En bijna tegelijkert :d brengt Sir Charles Dilke, een der weinige Engelsche politici die nuchtere waarheden durven verkondigen, zijn hindoe- j nooten onder het oog, dat bet forceeren der i Dardanellen niet zou kunnen geschieden zon der ernstige verliezen voor de Britsche vloot, i en dat het verlies van een der groote pantserschepen voor Engeland gelijk zou staan met het verlies van een geheel legercorps voor een der continentale mogendheden. De stemming wordt nu in Engeland weer een weinig kalmer; hoewel no^ steeds tegen den Sultan wordt georeerd en gepreekt, be ginnen de meer of minder verantwoordelijke personen zich wat op den achtergrond te houden. "Wel hoort men nog overal den eisch verkondigen, dat de sultan moet worden af gezet, maar verstandige lieden beantwoorden dien e!sch met de vraag: ll'ie moet den sultan afzetten? In den loop van deze eeuw zijn vier Turkscho sultans van den troon gestooten. Selini in 1-S07 door de Janitscharen, Mustapha IV in 180S door den stadhouder van Roestchoek, Abdoel Azis in 1^7(>. ten gevolge van den opstand der Softas, door i Hoessein Avni, en Moerad V in hetzelfde jaar door zijn broeder Abdoel Hamid, den thans nog regeerenden vorst. Maar in elk van deze gevallen is die onttroning het werk van Turken zelven geweest. En met recht mag men vreezen, dat pressie van buiten, om van geweld niet eens to spreken, de u'eheele Muzelmansche bevolking van het Turksche rijk tegen de Christelijke bevolking in het harnas zou jagen, vooral nu in de familie van de tegenwoordigen sultan geen geschikt troon opvolger te vinden is. Het zou belachelijk zijn, te ontkennen dat de bevolking van hel Turksche rijk gebukt gaat onder een schromelijk en steeds verer gerend wanbeheer, maar om die kwaal te genezen moet men het eens zijn over haren aard en over de middelen tot gene/ing. Wat het eerste betreft, blijkt meer en meer, dat de Armeniërs in Turkije niet worden vervolgd uit geloofshaat of rassenhaat, maar omdat zij eene politieke partij vormen, die zich in de laatste jaren met de zoogenoemde Jong-Turksche heeft verbonden. En wat het tweede betreft: aan een eenstemmig optreden der groote mogendheden valt niet te denken, en zonder die eenstemmigheid zou een in grijpen in de binnenlandsche toestanden van het Turksche rijk niet slechts voor Turkije, maar voor geheel Europa de jammerlijkste gevolgen kunnen hebben. Welmeenende en eerlijke Turksche patri otten erkennen volkomen, dat hun land in een bedroevenden toestand verkeert, maar zij wijzen er tevens op, dat die toestand door de allesbehalve belangelooze inmenging van het buitenland niet verbeterd, maar slechts verergerd kan worden. Wanneer Constanti nopel een broeinest van intriges is, wanneer daar voortdurend de hartstochten worden ge prikkeld en de partijen tegen elkaar worden opgehitst, dan is dit voor een goed deel het werk van in troebel water visschende diplo maten. De Zieke Man zou wellicht een kansje hebben op genezing, of, zoo die niet mogelijk was. tenminste op een rustigen dood, als zijn talrijke dokters eens een paar jaar vakantie namen. Sociale, Voliraatoria voor loniüjte. In een der laatst verschenen nummers van de Deutscke Medixinitic/ie Woclw.nKcliritt be spreekt dr. Bomst de oprichting van speciale sanatoria ten behoeve van onvermogende longlijders, in verband met de verzekering tegen ziekte en invaliditeit. Dergelijke inrich tingen zijn, blijkens zijn mededeelingen, in Engeland talrijk : daar te lande werd trouwens reeds meer dan eene eeuw geleden het eerste zeebad voor onvermogende scrofuleuze kin deren geopend ; in 1814 werd te Londen het koninklijke hospitaal voor borstlijders opge richt, en in 1841 volgde de opening- van het groote hospitaal voor longlijders te Brompton, waar vele duizenden patiënten sedert dien lijd kosteloos zijn verpleegd. Later zijn in Engeland een belangrijk aantal dergelijke inrichtingen ontstaan. In Frankrijk bestaat te Villeprince eene inrichting, in welke 200 tuberculeuse kinderen kosteloos worden ver pleegd. In de Vereenige Hiaten heeft men twee van die Sanatoria, terwijl een derde in aanbouw is. In Duitschland heeft men tot voor korten tijd zich neergelegd bij de meening, dat het zoeken van genezing voor tuberculose in Sanatoria eene weelde was, die slechts de rijkeren zich konden veroorlooven. De goede uitkomsten, verkregen in de grootsche ininrichtingen, waar de hygiënisch-diaetetische methode van Brehmer en Dettweiler werd toegepast, hebben echter ten slotte ook daar de philanthropen aangespoord, om, aanvan kelijk op kleine schaal, ook voor onbemid delde lijders dergelijke sanatoria te openen. liet eerste had zijn ontstaan te danken aan Dettweiler, en werd gevestigd bij diens grooter sanatorium te Falkenstein in den Taunus. Het tweede werd te Ruppertshain gesticht door de barones Rothschild te Frankfurt a .M. Sinds dien tijd werd op congressen door bij uitstek bevoegde personen niet klimmenden nadruk gewezen op het groote uialerie.clr be lang, dat de Duitschc natie heelt bij de genezing van een deel der 1.'3 M) 000 long lijders, welke de statistiek daar te lande aanwijst, en onder welke zich minstens IJÖO.OOO a 7'10.000 minvermogenden en onvermogen den bevinden. Dientengevolge ontstonden in enkele steden, zooals Keulen, Stettin, en Miinchcn, en in eenige staten, zoo»Is Saksen en Baden, vereenigingen, die zich de op richting van volkssanatoria ten doe! stelden. Ook hot Roode Kruis bemoeide zich met de zaak en opende in ls(,i.~> een sanatorium te (irubowsee bij Oranienburg, waarheen ook de Invaliditüfsversicherungsanstalt" te Berlijn haar longlijdci's zendt. Kn dat do particuliere i liefdadigheid zich ook niet onbetuigd liet, bleek uit de opening van het sanatorium te Ueiboldsgiüti i 11 Saksen, waar voorloopig so patiënten kunnen worden opgenomen, welk aantal later tot l DO zal stijgen. Intusschen hadden do leiders der beweging er telkens op gewezen, dut de staat, die de arbeiders tegen ziekte en invaliditeit verzekert het' grootste belang had bij het totstandkomen van Sanatoria voor onbemiddelde longlijders, en zij konden zich daarbij beroepen op den directeur van het lii'ir-hrigctiUiidltritKttnil, dr. Kohier, medegedeelde cijfers, volgens welke oen derde van alle sterfgevallen in de arbei dende klasse op rekening van de tuberculose te stellen zijn. Particuliere ziekenfondsen, en bovenal de rijksver/.ekering tegen ziekte en invaliditeit, moeten dus rekening houden met het feit, dat een zeer groot deel van het voorbeeld volgden, maar dat de boven genoemde Hanseatische besloot, een eigen sanatorium te stichten. De heer Gebhard ging hierbij uit van de volgende red,>neering. De invaliditeitsrente kan worden gerekend op 2DO a iiOO Mark, de kosten van het sanatorium op 30 D')0 Mark per jaar. Dit laatste bedrag staat gelijk met eene jaarrente voor hoogstens 140 invalieden. Indien nu de behandeling in het sanatorium, dooreengenornen, twee a drie maanden duurt, kunnen in die inrichting per jaar ongeveer vijfhonderd patiënten worden verpleegd. .En indien van deze DoO slechts 140 zoover her stellen, dat zij g(?-durende een jaar geen invaliditeits rente noodig hebben, zullen de kosten der verzekeringsmaatschappij niet hooger worden. Nadat het Jipii-l/tsrrrsidiernnr/saml zijne toe stemming had gegeven, werd tot den bouw van een eigen sanatorium besloten. De in richting zal worden gevestigd te St. Andreasberg en waarschijnlijk nog vóór het einde van dit jaar worden geopend. Pogingen in denzelfden geest zijn door andere verzekeringsmaatschappijen aange wend ; deze maatschappijen verkregen echter nog geen toestemming van het JifidixrersicherniifjKfi)»/,, daar dit eerst de resultaten wil afwachten van de proef, door de Jlanneatisclif, Anslalt te St. Andrcasberg genomen. E. Inhoud van verschillende bladen. Hot H a n d e l s b l a d. 19 Sept. Twintig jaren". (Bogrooting). 20 Kept. De stand dor Landsjinancien'1. 'l'.] Sopt. Praaijes over cijfers", (gemeentetïnanciën). 23 21 Sopt. ..D.- hbaralüpartij", (ingez. door TJnitari.-r t. II en III). De Standaard. 21 S«pt. Misverstand", (do Kieswet on do depnt aton-vergadering). 2:3 Sopt. Nog geen gunstige wending''. (De landLouw in (ie Troonrede 25 Sopt. Co.-tuum" voor Kamerleden'). H o t (' c n t r u m. 21 Sopt. Ontevreden menselien" (in de katli. kerk II). 22, 21 on 25 Sept. Kolonisatie in Suriname'1. 23 Sopt. Hst feest van St. Laiubortns te Lnik". De (antir.) X o d e r l a n d e r. 21 Sept. Split sing van gemeenten'1, (slot). M i d d e l b. C r t. 19 Sept. Aijeh in de Eerste Kanier". 21 S'.'pt. ,.Eene soeiale partij''. Zaan]. C r t. 19 Sopt- aagsehc briefen." -De werkzaainbeden der Kamer in dit zittingsjaar ) P r o v. Gr o n. C r t, 21 Sept. De gemeentebegrooting voor IsitT". Nieuwe "\Vinseli. C r t. 21 Sopt. Waar is de liberale partij ?" l! e o lit vóór A l l o n. l!) eu 20 Sept. Brooddieven" Algeni. De^teldioT^r'. 2-1 en 25 Sept. ..])e kunstenaar er. li--t -cvialisme". S o o. Week b l a d. l'.) Sept. ..')ns p-iohl v.uzen on verbeterlijk'.'" door Mr. /. v. d. j;. - ,.Hot. negen en twintigste eongre- der lïntselio, vakvero niginge!! l". De Volkssteni. 10 Sopt. De P.-gentcs aan woord.'1 C m-tiintioneele eonverriatic''.?Iemand die niet terugdeinst". , Het vreemde en onverklaa-bare." De S o c i a a 1-d e m o (> r a a t. 19 Sopt. Aan niet aange>loten sociaal demoeraten. De V o l k s b a n i e r lï. K. Volksbond. 11) Sopt. ,.l>e Nod. K. K. Volksbond, aan de Tilburgsebe wevers ing;-/.}''. l'r i e s e h Volks b l ad. 20 Sept. Voor socieaalde'nooratio on ohristemloni". Hot Nieuwe S o b o o l b l a d. l S Sept. Han denarbeid op de lagere sehoo), I!'1. W e e k b l a d d o r B u r g e r- l ij k e A d m i n is t r a t i e. 17 Sept. lïevoegdbeid van Geil. Staten bij uitvoering van wetten en vo.:! (olijke gtsebntten''. J) e A v o n d p o s t. 20 en 21 Soj't. Do mili'airo veloeepodio hier te lande en hars reorganisatie". zie in de Hoofdstad. ()\> het concert dut Zondagavond in 'net Concert gebouw grieven is onder Ki'lniü: van don heer Meugeüievg hebben de lio.trdcrs een overzicht gekregen vau ile out w ikkcline; vau de ?ympho]iie door het aanhooren van eeue symphonio van Jlnydn, een van Alozart (MI de \\roicn van Beethoven. Zulke uitvoeringen /:iju ten hoogste iutere? sant en daarom zij hel, mij vero-und ditmaal iets over deze jrruote meesli-i's te zeegen. ])i: l)iuirnip!:ii' v. ai Otto ,Ta!iu over Jloxart is sedert lans; liekoiid. Ue (ioethuveuke'.Uiis is be halve door Ludwig Xo rijk vermeerderd door , ?, i ? T, , i i i i doch minder bekend is hunne uitgaven geschiedt ten behoeve van de j ^, j,. J)Q| lijders aan de sleepende, vaak langdurige ziekte, voor welke de sanatoria (mits de patiënten tijdig worden aangemeld) eene goede kans op herstelling geven. In 1SU2 gaf de directeur der Hanseatische verzekering bij invaliditeit en ouderdom, de heer (ïebhard, aan de besturen der ziekenfondsen in zijn district kennis, dat hij longlijders, bij welke door eene tijdige behandeling eene latere invaliditeitsrente zou kunnen worden bespaard, op kosten van zijne maatschappij zou laten be handelen, tegen betaling der gewone bijdrage van de zijde van het fonds. Hier trad dus een nieuw moment op den voorgrond : bespa ring eener anders uit te keeren rente. Lang zamerhand maakten de besturen van zieken fondsen meer van deze gelegenheid gebruik, en de resultaten waren zoo bevredigend, dat niet slechts andere verzekeringsmaatschappijen een o m'ncvcn, waarvan tweede in l W? ver I tij was in 1^'i? wrrking op zich te doel van lie afstond. Toch is P hcel andere den geest, gedaan in J.oiuloit ('MiT I's ii'esehiiften oo Thayer, Xuttebohm e. a., het, dat de muziekg-eleerde gst belaiiïrijk werk heeft nitn:t eerste deel in i ^75 en het eiieon. door Jahn aangezocht die hein-men, die hem eeu belangrijk olil's behandel int!; van zijn stof een ";edan d,e van Jahn. H;j heeft dit in van zijn vroeger werk : llni/i/it . De schrijver geeft- een aardiscii kijk op het muziekleven iu de hV: eeuw. Met veel zorg en di-gdijkheid is alles uit dieu tijd beschreven. .Men gevoelt in die beschrijving d n vriendelijken la'est die ons aan llaydn herinneit, zij geeft tevens een blik op de muzikale toestanden in AVeeuen en geiieel Oostenrijk: wat, de kennis van Itaydn's leven betreft, kan men geen beteren gids verlangen. Zeer uitvoerig zijn in dit werk de lokale en geon'rapliische bijzonderheden behandeld. Zelfs de woonvertrekken waarin llaydn zich korteren of laugcren tijd ophield zijn tot in de