DE AMSTERDAMMER WEEKBLAD VOOR NEDERLAND. No. 1035 De burgemeester van Haarlem heeft een daad verricht die moeielijk ongedaan kan worden gemaakt, hoe onbillijk de gevolgen ook zijn, want geen zijner Chefs zullen hem gelasten aan een rijkswet geen uitvoering te geven. MR. V. * * * Anton Rubinstein over Zondagsrust. In een nagelaten werkje, dat onrler den titel Anton Rubinstein's Gedankenkorb" door het tijd schrift Von Fels zu Meer" wordt gepubliceerd, schrijft de beroemde componist o.a. het, volgende: ,1» de aanbevolen algemeene Zondagsrust een philantliropifclie, een economische of een kerkelijke maatregel? In pliilanthropiseh opzicht is daarop, naar mijne meening, het trop rfc zfle van toepas sing; in eeoni'miscli opzicht kan ik dien maat regel slechts betreuren; uit een kerkelijk oogpunt vindt ik dien hoogst afkeurenswaardig, daar ge,dwong»n kerkbezoek een leugen is; voor het gewenschte kerkbezoek moest op uren, waarin niet gewerkt wordt, eiken dag gelegenheid worden ge geven. Het verbieden van den arbeid kan bij den mensch geen zedelijke verheffing ten gevolge hebben, en het verbieden van vermaken na volbrachten arbeid grenst aan wreedheid. Zou dan de huichel achtige Zondagsrust het eenige zijn, waarin Enge land verdient te worden nagevolgd?" Het Beursplan. Eindelijk wordt het den lieden dan toch wat te kras. In den Standaard lazen wij dezer dagen het volgende: Achterbaksheid. Met instemming nemen wij hier een gedeelte over van een Amst. brief in de N. E. Ct. : Onlangs vestigden wij de aandacht op het i feit, dat de burgerij nog altoos niet weet hoe de nieuwe beurs, tot wier oprichting beslo- j ten is naar plannen van den architect H. P. Berlage Nz., er zal uitzien. Wij noemden deze achterhoudendheid iets ongehoords ten \ aanzien van een uit de gemeentekas te be kostigen gebouw van zóó groote beteekenis; van een gebouw, dat zal komen te staan midden in den belangrijksten verkeersweg der stad, van een gebouw, dat onmiddellijk gelegen bij het Centraal-Station, na dit sta tion, het eerste werk van kunst is, hetwelk voor den vreemdeling, die onze stad binnen treedt, getuigenis heeft af te leggen van. onzen kunstzin; iets ongehoords en ongezonds einde lijk in eene.n tijd, waarin van de overheid tot zelfs omtrent zaken van zeer onderge schikt karakter, openbaarheid word t gevorderd! Onze meening, dat de achterbaksheid in dezen van onze vroedschap niet mag worden aangemoedigd, heeft van verschillende zijden instemming gevonden, ook bij echt-Amsterdamscho organen, als het Algemeen Handels blad en de Amsterdam sclic Courant. Het spreekt vanzelf, dat ons dat aangenaam was. Het verwondert mij evenwel dat uit de krin gen onzer architecten geen protest wordt vernomen tegen de houding van ons gemeen. tebestuur. Of de heer Berlage zelf haar goed keurt, is ons niet bekend. Wij maken hem een compliment door het te betwijfelen." Zoo denken dus Standaard, N. Kolt. Ct., Handelxl'/iïd, .Amst. Cl., en wie zouden wij daar niet nevens kunnen noemen? Ieder ge voelt dat, de wijze, waarop de beursbouw hier voorbereid wordt, niet is gelijk het behoort. Waarom echter bijna allen gezwegen heb ben, tor a lie.t lijd was om publiciteit voor 't beurspian Berlage te eischen, d. i. vóór de Raad tot den beursbouw naar het planBerlage besloot, weten wij niet; wij hebben van instemming met heigeen \vij dienaan gaande schreven destijds niets bemerkt. En toch, wi;t, was onredelijker dan een besluit tot beursbouw op het Damrak te nemen zonder, door het bouwplan te vertoonen, te bewijzen, dat daar architectonisch een goede beurs met een zijgevel van 140 meter kan worden ;.;esticht. Torn ontbraken de protesten tegen de<e ai:hl.crl>ul;shrid en uu wat /-ui len zij verder baten? Meent men dan dat de heer Beriaue, als zijn plan bij openbaarmaking blijkt n i; t te voldoen, nieuwe gevels zal oritwer ? pen ? Nu eenmaal tot den bouw ihinr, in die l/cpanldf fifiiirtuir/cn, naar zijn plan, besloten is, kan men toch niet denken dat de architect, die zijn werk zich als een eenheid heeft gedacht, daarin stukken en brokken zal opnemen die niet met het geheel samensteminen. Tot het ontwel pen van ingrijpende veranderingen is het mi zeker te laat. Of' komt men niet alleen tot het inzicht, dat het in hooge mate afkeurenswaardig was, een beursplan te accepieeren zonder dat het gepubliceerd was en bij dat beursplan een besluit tot beurs bouw te nemen, maar verkrijgt men ook meer en meer de overtuiging, dat het besluit zelf om »midden in den belangrijksten verkeers weg'' zulk een gebouw te plaatsen een groot waagstuk is ? Dan zou de vraag om publici teit voor het ontwerp van den heer Berlage, nu we de aanbesteding naderen, de beteeke nis kunnen hebben, dat we ten slotte toch nog eens wilden overwegen of deze beurs maar niet beter aan het begin van het, Dam rak dan midden daarin ware te bouwen, m. a. w. of het oude plan-Prins niet de voorkeur verdient. De correspondent van de N. R. Ct. spreekt over de nieuwe Beurs als een gebouw, dat »onmiddellijk gelegen bij het Centraal-Station, na dat Stalion het eerste werk van kunst is, hetwelk voor den vreemdeling, die onze stad binnentreedt, getuigenis heeft af te leggen van onzen kunstzin" en hij heeft gelijk: de Beurs waar zij nu zal komen te staan is toch reeds onmiddellijk bij het Station en zij zal den vreemdeling een indruk moeten geven van onzen kunstzin. Met het oog daarop zal het noodig zijn, dat zij, die in dit oordeel van den vreemdeling belangstellen, zich eens goed rekenschap geven van het fraais, dat er ontstaan zal, als de achtergevels van de huizen in de Warmoesstraat aan het water gevat zullen zijn tusschen het CentraalStation ten noorden en den nieuwen Beurs gevel ten zuiden, zooals thans de bedoeling is. Misschien zullen zij dan spoedig genoeg tot de slotsom komen, dat opschuiving van de geprojecteerde beurs naar de plaats waar de heer Prins haar wenschte, alsnog aan te bevelen zou zijn. Hoe dit zij, zich er over te verwonderen, dat de architecten geen protest tegen deze «ongehoorde en ongezonde" achterbaksheid hebben uitgesproken, dit is al te naïef. Het spreekt toch van zelf, dat geen enkel archi tect deze manier van handelen billijk acht, maar ook, dat hij er zeker van kon zijn van broodnijd beschuldigd te worden, als hij de kat de bel had willen aanbinden. De Pers had, toen het nog lijd icas, het voorbeeld moeten geven. i Audile el alteram partom. j (Inf/Kzonden). \ (S l o t). ' Do akte-examens zijn te zwanr. Ik grof toe. ze zijn zeer zwaar. Ik heb talentvolle jonge mannen gekend, die vele jaren achtereen voor zulk eene akte hebben gewerkt. Ik zou gaarne zien dat men eerst een voorbereidend j examen afnam, alvorens voor een akte Middelbaar Onderwijs te examineeren; een propaedeutisch examen, gebikstannde bijv. : met eind-examen Hoogere Burgerschool of gymnasium; zoodat men verzekerd is van de algemeene ontwikkeling der kandidaten voor akten M. O. Maar dan zou ik de akte M. O. minder /.waar maken, zoodat 't meer malen zou voorkomen dat iemand, in 't bezit kwam van twee akten, bijv. geschiedenis en aardrijkskunde; Nederlandsen er. Franse!) enz. De scholen in kleine gemeenten /ouden .' daardoor gebaat zijn en ook de gelukkige bezitters dVr bevoegdheden. Bovendien zouden /.nlke jonge mannen u'islel--oude dooentf n kunren wovder, voor wier ivi^c-ineene kennis de leerlingen eerbied zullen hebben; die niet J/nu vwk. als het alleenzaligmakende op den voorgrond willen plaatsen, die m. a. w. zullen weten te geven en te nemen, Ik spreek (e.nig/.ins bij ervaring; want ik ken leenuvn, die eind examen gymnasium of' 11. B. deden en daarna eene akte M. O. haalden. Ik heb zulke mannen aan IK t werk gezien. 7ii kennen hel raderwerk der H. B.: en de leerlingen, wetende dat zij even i'oed, neen veel gemakkelijker ontvanger, officier, O.-I. ambtenaar, enz. enz. hadden kunnen worden, allemaal betrekkingen, die de leer- | lins-en voor zich zelvon wensehen, zien in ',>(lLr leeraren geen xr!io(il»irr.x/rrn t}, w. z /.ulkc ; oud-onderwijzers, die zekere eiijcurnirdii/Iirdi'ii ; hebben, welke nu eenmaal niet gewild zijn j bij de leerlingen ecner II. B. s-Tn de rfrxlf. plaats moeten de leerlingen ! r/rdn'ininr.n worden het nnoil;iïl;<l(il;r er IJ\Trax! ir, te werken." 7,oo wordt he'.vterd. Wat is het iiorid'.ii/.rlijl.r:' Is hel, dah;ene \vat op allerlei vergelijkende examens trevraaüd wordt? llüv. wat men vr<i!igt voor Nieuwedii-p, voor Alkmaar, voor de posterijen' Of noemt men het ui/fi{!;a/,'rlii/,-f>, wat, voor eik vak de «H'ondslagen zijn, om op voort te bouwen ? Maar doet men dat dan niet? Waar zijn de lir:rij;r'ii dat men het: niet doet? 't 1^ hier vooral de vraag wat -men het nood^'ikfhjkf noemt en w;e mfii is. 't Is een zonderlinge s-ehool gr-wpesr, waar de meester van l'iuen zijn wijsheid heeft, opgedaan; en wa'; hij van die school gehoord heeft, vooral van de leerlingen dier -e'hooi, '. meent hij dat op rrjr scholen zoo zijn moet. \ Ja, eigenlijk gezegd is het zoo wat overal \ gedeel'elijk, zoo niet <r:-in el een janboel. Kr ! zij" 25 pCt. ii//n/r/:rnd,-, '2~> pCt. f/fif.ilf 25 p( 't. i middelmatige en '25 ].:Ct. n'a-hie leeraren! liet laatste procent wordt dikwijls in den loop des tijds grooter! Maar... ivas het vroeger zoo, of is het nu zoo? En wat zal het einde van zulk een omstandigheid zijn? Want we hebben immers met een verander lijke percentage te doen ? 't Is eenvoudig verschrikkelijk! Hoe komen de jongens nog door 't eind examen ! En er komen er toch, die voor alle vakken goede cijfers krijgen. Men zou zeggen, hoe is 't mogelijk! Hoe kan 't bestaan! daar het toch op de moeste scholen zoo'n janboel is. Om 't nu verklaarbaar te maken dat de kandidaten toch voor alle of nagenoeg alle vakken hooge cijfers verkrijaen, wordt er beweerd, «lat vooral aan groote scholen, schandelijk geknoeid wordt. O, zwartgallige schoolmeester van Fitten! Wat hooft, er u toegebracht zulk een brutale beschuldiging uit, te. spreken? U is dikwerf verleid dat de cijfers voor het schriftelijk werk van veel kandidaten een sterk contrast vorm den met die voor 't. mondelhig examen. Maar hebt ge dan niet onderzocht of men u soms wat verteld heeft, dat minder juist, is? E_n indien men waarheid sprak, hebt ge dan niet u afgevraagd of' het verschijnsel ook op eene andere wijze zou te verklaren zijn, in plaats van maar zoo in eens onze jongens te beschuldigen van knoeien en de leeraren, die met het toezicht belast zijn, van die knoeierij toe te laten? Ik zou u niet eens hierop antwoorden, als ik zulks niet aan u, overige lezers, verplicht was. Laat ik u dan zeggen dat dikwijls het schriftelijk examen voor de wiskunde minder goede uitkomsten oplevert dan het mondeling examen, omdat op het eerste vraagstukken gegeven worden; niet alle leerlingen eener H. B. brengen het zoo ver in de handigheid om vraagstukken op te lossen, als men wel zou kunnen wensehen. Op het mondeling examen wordt meer theorie gevraagd. Voor talen geeft het schriftelijk examen meettal beter resultaten elan het mondeling. In vele vakken wordt in het geheel geen schriftelijk examen afgenomen. Neen, er wordt niet geknoeid, of 't is uit zondering en zoo komt het ook dat er van die i'ijjjes-mannen zijn; dat zou niet hel geval wezen, indien er zoo schandelijk ge.knoe.id werd. Er zijn dus jongens die een, in alle op zichten goed, examen doen; dia hebben dus op die janboelscholen kunnen profiteeren. Er zijn ook jongens, die eren hun diploma krijgen; dat ligt i!iet aan de sc/wlen, maar aan de jongens. Of het eind-examen, en de wijze waarop het afgenomen wordt, volmaakt is? In geenen deele. Of' ik een school examen daarvoor in de plaats 7,ou wensehen 'l Daarover is ampel en breed geredenerd door vakman nen. Ik heb geen gelegenheid dal punt hier te bespreken. Daarvoor heeft het weekblad geen plaats beschikbaar; dat begrijp ik. Ik heb wel eens gehoord, dat de leerlingen der Burgerscholen, die te Nieuwtdiep en Alkmaar geplaatst worden, lang niet. altijd de petste nummers h;;len; maar dat ?.?! zeer spoedig tot de beste leerlingen dier inrichtingen beiiooren. I;;dien dat zoo is, zal het wel daar door komt-n, dat bij 't admissie-examen 't zoogenaamde nooif'.nkclijkf er 1102- niet ij'.erraxt in zat; maar dat ze moer on/>rikkelrndt.\iul:'rwi.is hebben «c-noton dan leerlingen van zoogenaamde drilscholen. Nu heb ik trob'y.en dat de joi'golui, met eii;d-dip!<>nia, geen schit terend figuur Ie Breda hebben gemaakt. Maar er hebben zich shchts weinig bezitters van eind-diploma aangemeld; misschien wel omdat /ij, eenmaal dat getuigschrift bezittende, dat den toegang opent tot IVlu on d". Uni versiteit, bever iets ai ders worden dan officier. Ons volk is niet oi>; militair, dat blijkt o. a. uit de mooi te die het, kost om on//> jonireus bij 't; resei vokador te krijgen. En irie ziin nu 'Ie kandidaten voor Breda geweest'/ Waren het misschien voor een groot deel de zooge naamde njljrsiiiaiuirn '?' 't Zou ges nzins oiiinogeli.ik y,ij:> en 't y.ou toch 't eerste y.ije. wat onderzocht moest worden, wil men zich o\vr hot. resultaat van het, examen te Breda ue-u oordeel vonnon. \ an \^'>~> t'it l1-!!."» doden 5!i.'ï5 jovgc-iifden eind-fXïiniei: ; d:;;,rvar, we,d,n !!7s O. 1. ambteu.'iur en studei.ten; ll'71 im:< -nirurs. tocl-iioldgeii on Miidenteii; 1M doctoren on studenii.ii iu do wis- 'ii ir.isuu'-kuiïd.'; 71 dootoivn on studenten in de medicijnen, 1''1 doctoren en studenten in andn].- vakken; !i!2 artsen ;n sludontarlson : 1U5 apothekers eis stilde m apothekers; Jli'l.iffieioren en cadi-is; ?i.7» k'.v;:n,eu in dt-n handel; 2K1 bij 't fabriekwezen; II! bij bankinstellingen; 25s bii 't, onderwij-; M! werden liindmotors; 27 ambte naren i>ij hu bi.scliwo-ten ().-!.; 211-k\van;;;n bij ngi-lratio on iiolüst.iiijioii : 1 (il bij don po-t en toiogr:;atdiensi.: 1!I7 in verschillende andore. botre!\k;i.gen : 25 bleven ambteloos: 157i;voi'k.dt n ; van Uil' bleef' de latere bcslemmiüg onbekend. Aan d'1 universiteiten slaan deoud-lee,rlin;ren der 11.11. B.B. een goed figuur. Voor arts slaagden, .nodurcndc de laatst': yos cursussen, aan d" vii-r itnivi r-'iu itcn 1-^.7 |:('! lu^.-chen do .u ij'j jaar, togen 7.1 p('i. \.i i de joiig( hii -'er yaii;:!.-ia; ^ ! [.('t. lusseh. n di' li'_ r-n 7 .i-';:r te^en 77 p('i. van de gvi i;;:-ia; -- !<',?_' ]C(. deden er l\i-scho!i (ie S en >'a j,;:!!1 i>v.:i' tc.'.on 2,'! O ]i('i. \-an de eudhcrliiij;'!! d'-r ./yinnn-ia. XüHjurlitk i;an i' het .?il. (). v-el verbei'-rd woiden : o-i hei wor.'li. ouders zoo zorgvuldig tusschen de verschillende standen hebben opgetrokken. Zoo ziet men het gebeuren dat de zoon van den kleinen kruidenier, officier, ontvanger, poslambtenaar, arts of O.-I. ambtenaar wordt. Niet hij, die veel vermogen heeft en een goed klinkendeii naam, maar die de beste vermogens heeft, kan bij goeden wil, het 't verst brengen. Dat is in 't belang van het vaderland. U dankende, geachte redactie, voor de verleende plaatsruimte, Een direrteur ccner II. B. -j. c. mnmimmmit Sociale J V tijd dai de wol, wordt, herzien. Maar ik u'eloof dat oii.s voik do II. U. iiiei zou willen missen. Kn gooi kwaad ;ot kon is iu-i. dat zo i'! ,'ü. ei' i u n-eer iv<.rde-i bezocht ."u do \-,.'it:i;g IS Voor t. C'! gl'i>iii. i;.chl. v. ior v;,ders roe!.- op sen. n go i'! ,'ü. ei' i u tOiïoil'-.Vijol ;{'<_?:(_? gedei 111- !n-: ;:e'-i;. de jan!'oe!.-'i-iioioii IÜPI;».: opieiliig g'Mioie;:. Kn .joi;goii« uit. bijna alle standen dier niaat>chappii kunnen de 11. B. bozoekon en kifinti // eiannen worden die naar de hoogste betrekkingen kunnen ding-'n. n!n er tnifir ,rni ii. ./'. 7..io werkt de II. 1). krachtdadig mee om de muurtjes af te brektii, tlie onze voor nniiiiiiiiiiiniiiiiiiiiniiiiimuiiiiiiiiiinnimMmiMiMimiiimiiimnminiiiii Lanfcf en sociaal-democratie. In de landbouw-paragraaf van het ver kiezingsprogram, verleden Zondag door de sociaal-democraten en hunne medestanders bij de stembus van dezen zomer vastgesteld, komen o. a. de volgende zinsneden voor: »Betere regeling van het pachtcontract ten bate van boeren en arbeiders, berustende op het beginsel, dat alleen pacht behoeft betaald te worden van de netto opbrengst van het bedrijf, dus nadat van de totale opbrengst zijn afgetrokken de noodzakelijke onkosten, waaronder ook een voldoend inkomen voor den pachter en zijn gezin en een voldoend loon voor de arbeiders zijn begrepen." «Uitbreiding van het onteigeningsrecht der gemeente, zoowel ter verbetering van de woning toestanden als ter voorziening in de werkloos heid en ter verbetering van den toestand der arbeiders, met name, wat de landelijke ge meenten betreft, om deze in staat te stfHen, aan ingezeten arbeiders zooveel grond en bodrijfsmaieriaai tegen den laagst mogelijken prijs in gebruik te geven, dat /.ij van hun arbeid op dien grond geheel kunnen be.-raari". Er zullen, dunkt mij, lezer? r/nn, die met verwondering van dezen sociaal-democratischen eisch kennis nemen. Immers, men zal vragen: het is den sociaal-demoeraten u-, doen om de afschaffing van het privaat hex.it; en achten zij het. aangewezen middel daartoe gelegen in de versterking van den smnd der boeren ? De sociaal-democratische ir m ij is er een van loonarbeiders, proletarier-, bez:ih!'>/,erj; hoe kan het haar roeping zijn, nn;>>i den ve'.larbeider, die /.eer zeker tot de proietar er- gere kend kar. worden, ook den pachter haar iuiip te beloven ; ja een gehecle categorie van nieuwe pachters te doen opstaan! Op hei eerste ge/icht heeft de/.e bedenking iets redelijks. Zoove< ! dui zend, maal is van sociaal-democratische, zijde al lijd en altijd weer betoond,dat het klein bedrijf in den ongelijken strijd der concurre.uie onder gaat en noodzakelijk onder gaan moet, on zoo dikwijls is de toeschouwer van het opslikken van kleine, doov groot e bednjveu geinig-1 ge weest, dat hij in dit dosma een der karak teristieke en door feiten ge>teiü'de para'r'-uf'en uit de, socianl democratische gcloüfsbel.-doiiis heeft ge.tioji. Iv.i nu, plotseling, is het dogma dogma-af, er. gaan de sociaul-dumoeiv-i."!'ijve ren voor de u'ibi'eidmg van het klctn b,-drijf' het klein l.iedrijf, dat, gedoomd i-1 ten 'loodt:! Gelijk gc/.e;;d de bedenking heolïiet ; ivdeiijks. M;un' b.oii ligt ook een nnUvo-ivd voor i!e hainl. Klriu l» drijf' is in deülai:"'>ouw uiei hoi/e'i'dt- .-is i:i handel en :ii.iv.'r!>..-:d. Klein bedrijf' is er \-.>!sirekt niet, ahij-.l k!.-in 'i ???:!(, e'i klein bedrij!'is er in geenen de.-l-.- 'd, piek mul. een lagen lr:ip van tPchnir'c:.'?"!:!.vii-.keliri'r. Bestaat in m<-.nige nijverheid, n:\-\-; een machinale p r.-s h.otio, op grot.i \- \\: -'n Men voel goi-clioeid, het handwerk \«>r< .-.s de r.nistieke. de technisch mee-t v«,h>;uik!<> afdoc-liiig van lie! vaK, bij den landbouw ';--ddt, on zi-ker in Iv.ir-.ipa, dar, de intensieve euliuur afneem! naarmate het bedrijf groter v.'".n 11. Wanneer 'dus d>- sociaal-democraat l;et klein bodnjf in de. hand werkt, hevoider: iiij de productiviteit, van den arond; ma-sr w a; den vorm van bezit betreft, beslist, hij ten iruüste van de kleine eigenaren evenmin ai- van de p-eoten : hij oel'«M>t, rh-ebts zijn \iiv''i"d in d- rieliling, d:,- e;:ar /.ijn mec-ni:i^ lot afsehiifti.-ig vun i:ei privaat bez;t leid'. W tin t iie eruirir.p; :i.i'i ef'eoivijd-. ?_"''??!!?,!, dal de urodue'iiovoi'ü,. >i;c ;io aï.-chaf li-u' vis het p;'iva"i-bezit v:n>!''>ereii!i, de :'ono:-r ?.'. :e. bij d'-n landbouw door de vorbrokk'-h' 'r der Tiv.o'e in kl-ir..- bedrijnen si;-rk i-' i'evoid.-rd. (/?opera;!;1 vo -,r het iükoopeti van m ? -'Mailen en zauil'.oivr», voor htt aanscs;!!!, n van machine:-:, voor liet verwerken, hè! veii-o ,pcn viva hel. r/iMniiet. voor Iel, steunen d--'' door toironspof d »??' i'? lie.'en. C' opera!ie. I'O.T ge vormd MAiii' ;!e verdec.liüg van de'i b..dom, ilaar !oe:re|}:.sl -looi' 'v.-n dnrpsgi mr», n-ohap. Dooi1 /icii i:i de bres te stelion v-or de paehieis, en door 7.elfs bun aaüi.i! ?/? oveel moo-eiijk te ver-eeenleren, iiegaan de .-o- iaaldemocraten goen rcaüouaire dunt. ilun