No, 1119 DE AMSTERDAMMER WEEKBLAD VOOR NEDERLAND. l «peiling, werd ons toegezonden. Wy kunnen «venve! al vast mededeeleti, dat bereids hon derd twintig duizend Eransehe en Duitsche soldaten »hun dood" in de golven 'nebben ^avonden, terwijl eene onbeschrijfelijke hoe veelheid kanonnen en ander oorlogsmaterieel »in d» diepte der zee' is verdwenen. De heeren Krupp, Creusot, aandeelhouders der «Sociétéanonym&des forgerons etc. etc." zullen watertanden. Zoodra er nieuwe berichten komen van het oorlogstooneel zullen wij ze mededeelen. Om aan de kleintjes foor te lezen, ver zameld en bewerkt door A. E. KUIPIE, j Geïllustreerd. Haarlem de Erven Loosjes. 1898. Hoewel de jaarlijksche invasie van vertaalde boeken zér zekerden Nederlandschen auteurs en hunnen uitgevers niet ten goede komt, zoodat wij dan ook dien toevoer van niet oor spronkelijke werken voor het debiet van ons kleine land een beetje reusachtig vinden, zoo heeft de medaille ook eene gunstige keerzijde. De concurrentie wordt er door verscherpt en, op het gebied der illustratie vooral valt voor de Hollanders nog veel te leeren van het bui tenland.. Zoo ziet het hier genoemde werkje eene verzameling aardige, keurig geïllus treerde schetpjes, alle aan het Engelsch ont leend, er aantrekkelijk genoeg uit, om vele koopers te vinden. M«t de sReisschetsen van dr. A. II. Pareau" -(uitgave van Stockum) maakten w\j met genoegen kennis. Hiervan valt niet meer te zeggen dan dat zij, afkomstig van een gast van den gouverneur van Suriname, die maar steeds «dankbaar geniet", den toestand uit eenigzins rooskleurig gezichtspunt te zien geven. Het zijn overigens ware «'««schetsen, onder den indruk van het oogenblik neerge schreven, terwjjl nu en dan de scbryver als vakman (chemicus) menige nuttige opmerking maakt. Voor den gekozen titel »0nze West" geven deze reisschetsen evenwel te weinig. Zij bevatten slechts hetgeen door den schrijver persoonlijk gedurende eenige weken in Suriname is waargenomen, en kunnen om die reden, dan ook geen onderwerp uitmaken van verder debat. Zondaars en Zondaressen. Nieuwe schet sen vaa A. WEKEMEUS Buxrxo. Deze bundel bevat een vijftiental frissche schetsen meestal van humoristischen aard. De aardige goedgeteekende illustraties van W. Steelink en de fraaie stempelband maken dezen bundel zeer geschikt tot feestgeschenk. De uitgever is de firma D. Bolle, te Rotterdam. Kifljes in de Toov noereld is de titel van een bundeltje kleine verhaaltjes voor kinderen .geschreven door mej J. Goudsmit. De illustraties van J. Stumpff lijken «Mt *«er geslaagd. Uitgave van De Ilaagsche Boekhandel- en. Uitgevers-maatschappij. NIEUWE UITGAVEN. Almanak anno 1890. Nationale ChristenOeheelonthouders-Vereeniging, negende jaar gang. Gouda. T. J. Kousbroek. Koningin Wühelmina-Album, onderredactie van FIOEE DELLA KEVE Leiden. E. J. Brill. Moderne Huwclijkiimafkt, door MARIE COBELLI. Amsterdam, C. L G. Veldt. Allegro, door ELSE VAN BRABANT. Amster dam. C. L. G. Veldt. »Warendorfs-Novellen Bibliotheek." De Zwarte Kont, door CritiEr, BCYSSE. Amsterdam. Van Holkema en Warendorf. De Maagd van Orleans. Eene romantische tragedie van Fn. TON SCHILLER, in metrische verzen door TH. A. QDAKJBE. Schiedam. H. A. M. Roelants. De Liefde Sticht. Almanak voor 1890. Uit gave van Van Holkema * Warendorf, Am sterdam. tStudiën over Tijdnenooten,"door Is. QUJ':RIDO. 1. Frank van der Goes. 2. Fredmik van Eeden. S. Leo Tolstoi. 4. Steinlen. 5. Frans XetscherJohan de Meester. Amsterdam. E<n. Q lérido & van Cleef. ; ?-< Van Kasboekhouding, eene nalezing over de Millioenenstudie van den beer G. Roessingh van Iterson, toegelicht en beoordeeld door J. A. van Domer, door P. II. v. D. KEMP. 1s-6ravpnhage, W. P. van Stockum & Zoon. . De Vorsten van Oranje-Nassatt c>i de Jacht, door Jhr. R. C. Six. Deventer, U. E. Kluwer. Inhoud van Tijdschriften. Eigen Ilattrd'&Q. 49: Viva, door de Meerulaer, VII. (Slot.) Palmen, (Jow W. H. Wind, met afbeeldingen. Zonnetyd, door Ida Haakman. Kijkjes op het Bloemencorso bij de Inhul digingsfeesten te Soerabay», met afbeeldingen. St. Niklaas- Cadeanx, vr\j naar het Engelscb van Albert Lee. Het Oostindische Huis te Amsterdam, door S. Kalff, met afbeelding, l. De Sassenpoort te Zwolle, door J, II. Deibel, met afbeeldingen. Verscheidenheid. Feuilleton. tio*MMiiirmiiifiimmfmiiitmHMjHiiiiniH{MMfi»iiiiiiHiiiiiiintifiHfini Julins PrnltelBian Brommeijer. De teekenen der tijden zijn weer niet onverdeeld gunstig'. Het schijnt wel, dat er in deze wereld al toos iets te harre warren moet we zen. Dat gaat zoo in het groot, en ook in het klein. Hebben de Mo gendheden het voor een moment boven verwach ting met elkaar kunnen vinden ; komen zij tot vrede, vriendfehap, samen wer king, zooals nu Engeland met Frankrijk; of Frankrijk, Enge land, Italiëen Rusland (en opzichte van Kreta; of Ame rika met Spanje; of de Czaar met allen te samen om den vrede te bevestigen ; of Itali met de rest om deanarchis»len uit (e roeien, dan broeit er toch hier of daar weer wat, gelijk nu hier blijkt het geval te zijn met de... circulaire-Dunner. Heeleniaal'zuiver is de toestand nooit. Prins George, als Commissaris der Mogendheden, aan het regeeren. Het was deze opmerking, die ik verleden Dinsdag tot Nolting maakte.; niet Nolting de biljard man uit de Jordaan, maar zijn neef, die bovendien Sauvage heet. Ja, zei hij, mijnheer Brommeijer, terwijl over de grenzen alles schijnt sampn te loopen om ons nu eens een heerlijk Kerstfeest te doen vieren, klinken er om ons heen allerlei sinistre geluiden, die van den vredezang niet veel te verstaan zullen overlaten. Zeker, vervolgde ik, juist zooals jij je daar uitdrukt, was ook de conclusie van Quack, dien ik gister even sprak. Op elk gebied ten onzent een verdeeldheid, diep betreurenswaardig! Het is alsof de Neder landers er op zijn aangelegd elkander te haten en de duif des vredes weg te jagen. In de staatkunde de tweedracht maar steeds krijschender aan het woord; onder de god geleerden, menscben, die elkander het licht in de oogen niet gunnen; verder: geneesheeren die in het diepst van hun ziel col lega's voor kwakzalvers uitmaken; schilders met heel iets ergers nog dan verf' op hun palet; schrijvers die meenen, dat de inkt vooral is uitgevonden om er bun mede mensehen mee zwart te maken. Waar moet dat heen! Ja, let u maar eens op, de heele maatschappij is aangestoken; mannen en vrouwen; zeker, de vrouw ook. 't Is met mekaar n ruziebende. Of heeft u het niet gelezen, dat de zwakke sekse ook al mee gaat doen; dat de heeren en de dames in vergaderingen, zooal niet handgemeen ten minste mondo-eraeen worden in de slechtste beteekenis van het woord; dat zij bij gebrek aan educatie het over co-educatie hebben en komen tot co deelinatie en. de hemel mag weten, tot welke co's meer. 't Eenige wat een vreedzaam mensch nog hoop kan schenken is de houding der filosofen, dia, te berede neerd om elkander te minachten, er een voorbeeld van blijven geven, hoe men bij eenig verschil van zienswijze zijn dwalenden broeder in liefde gedenken moet; maar zooals u sveet juist de wijsbegeerte is zoo'n zeldzaam bezii! En daar komt nu, te mid den van zulk een onrust, die oorlogszuchtige opperrabbijn, dr. Dunner, met zijn circulaire aan, als ware de doos van Pandora nog niet vol. Een aanslag op de openbare school! Sauvage legde eenige opgewonden heid aan den dag, nu hij hoorde, boe Q.uack en ik over de zaak dachten. Ah! riep hij uit, al ware ik geen schoolopziener, mijn heer Brommeijer, de noodlottige strekking van dat rabbinaal stuk zou mij niet zijn ontgaan. Dadelijk zag ook ik wat Sassen daaromtrent zoo teranede heeft opgemerkt: me lieve menschen, de school is iets heerlijks, maar deze circulaire raakt, wat nog hooger is dan de school zelve: onze ver kiezingen, de politiek! Sauvage moest even zijn neus snuiten, en zoo gaf hij mij gelegenheid het woord te hernemen, wat anders wellicht niét zoo spoedig mogelijk zou zijn geweest. Zeker, wat, je daar zegt, is het juist. Ook mij heeft het getroffen boe Sassen direct den spijker op den kop heeft geslagen. Eerst, toen ik pas met die circulaire kennis had gemaakt, dacht ik bij mij zelf: nu, dat dienen de Joden zei ven te Veten ; 'willen zij een afzonderlijke school voor hun kindertjes, dan moeten zij die maar zien te krijgen, wat gaat, mij dat aan! Bovendien ik ben te weinig thuis in het Oude Testament en den Talmud om te kunnen beoordeelen of ze ook overvragen. Maar daar lees ik Armand'g artikel, en dadelijk blijkt me, dat ik zelf ten zeerste betrokken ben bij deze quaestie; dat wij, Christenen, wel degelijk geroepen zijn ons advies te geven, en als 't niet anders kan, met listen geweld, dien boozen toeleg van Dunner moeten helpen verijdelen; en van dat oogenblik af', hel) ik meemalen mij de vraag gesteld, hoe kou ik dat ook over 't hoofd zien V Het is duide lijk, deze schoolquaestie is er een van liberale politiek. nnnutniiinnniiMiinniMinnnnii MIIIMJilllMIMHIIjnMInlIIMMMUIMIMMIMIIMMnlIIIÜM IIU4IIMHJM-U Zoo geschiedde het, dat Sauvage en ik een wijl tegenover elkander zaten, om den anderen, onder het, uitsteken van de rech terhand, op den loon van steeds sterker overtuiging, herhalende: \>oliück .' politiek.' politiek!! politiek!! en daar is geen woord dat mij in mijn heele leven ooit tot grooter _ geestdrift en krachtiger geestesinspanning heeft kunnen brengen, dan dat woord, waar het onk maar van verre de beteekenis kon hebben van liberale verkieiinyspolitick. 't Spreekt dan ook van zelf, dat bij de volkomen over eenstemming, waai in we ten opzichte van een zoo belangrijk onderwerp verkeerden, het discours con amore werd gevoerd, of beter, dat ik heel wat, te vertellen had ; want Sauvage, al praat hij mee, 't zij zonder zelfverheffing gezegd betracht, waar hij in mijn presentie zich bevindt, steeds nog een bescheidenheid, gelijk hem tegenover iemand als mij betaamt. Mocht hij, waar voor ik evenwel niet durf instaan, ook in de overige christelijke en maatschappelijke deugden eveugoed onderlegd zijn, dan zou ik durven verklaren, dat de controle op het onderwijs daarin aan geen beter kan zijn toevertrouwd. Mocht ik zoo iets ook maar getuigen aangaande allen, die nog veel nauwer met mij verbonden zijn ! Maar.... IS u ik denk hierbij niet aan mijn vrouw, die zich bteeds een waardige egade betoont. Ook dezen avond deelde zij geheel in mijn gevoelens, en toen zij bemerkte, dat de circulaire van Dunner toch ook eenige somberheid over mijn ge laat wierp, kwam zij ons, zoo onder 't in schenken van een paar kopjes, tegemoet met d->n uitroep: O, mijnheer Sauvage, wat was Brommeijer blij toen hij vernam, dat de Duitsche Keizer, op vredelievende wijs Palestina zou gaan veroveren ; wie had destijds gedacht, dat een Amsterdamsche Opperrabbijn hem weer een deel van zijn vreugd zou benemen? Toch blijft, ook ondanks dezen tegenvaller, 18US voor ons Lutherschen een gezegend jaar ! Weetje nog wel schat, hoe je, na de kerkinwijding te Jerusalem, aan Böhringer schreef: hoera, het Lutherdom h («ft Jerusalem geannexeerd. Zoo ooit. dan mag het nu heeten : vrede zij binnen uwe poorten ! Jawel, glimlachte ik, en dat Bnhrmger terugschreef: Ik deel van gan.seher harle in uwe vfrrwring, druk echter niet, te sterk op dat Lut.heirdoiu, want de Evangelische Kirche, is wel niet menist, remonstrantsch of calvinist, maar voor ons zuirer Lutherscheu is er toch een luchtje aan. Kijk, zeg ik tot Sauvage, die dit 'naar half begreep, dat vond ik altijd z >o flink van Böhringer, dat hij zich /t,-c/'irs aan het Luthersch geloof hield; heel anders dan sommigen van zijn collega's ; je kondt daar geen haarbreed van afwijken, of je h ad t het bij hem verkorven, en een van zijn meest gewone opmerkingen was : als je de heterodoxie verdedigen wilt, waarom zou je je nog Luthersch noemen, zoo je het niet van hart en ziel. naar den vorm en den inhoud onzer oelijilenis, bent; ik acht dit even afkeurenswaardig, als wanneer een makelaar zich voor koopman, of een spekslager voor juwelier zich uitgeeft. Hecht, in het geloof is dan ook mijn i-ysteem gebleven, Sauvage, maar daarnaast de ver draagzaamheid nummer n, de verdraasrzaamheidei! de neutraliteit. J Iet grloof is-mijn staf, en de verdraagzaamheid om zoo te zeggen mijn sleutel... Met die Uvte kom je overal terecht. En dat bewonder ik nu in 't_ bijzonder zoo bij Wilhelm. Vol geloof ging hij naar 't Heilige land, je zond t denken, dat moest, hem deu toegang moei lijk maken, maar met de verdraagzaam heid opende hij zich de deur. Werd er wel ooit een heerlijker voorbeeld van tole rantie gegeven, dan toen de Keizer harte lijk den Sultan tegemoet trad, en hij de keizerin gearmd liet wandelen met Abdul nviiMiiiiiiiiiit Hamid, den beul, - althans als wijlen Glad ? stone zich niet in de qualificatie heeft vergist? Zie je, mijn waarde, de Evangeli sche keizerin bras dessus bras dessous met een Mohamedaanschen Christenmoorder dat is voor mij het lype van de echte neu/raliteit. Sauvage, alles behalve gewoon zoo con sequent te redeneeren, zat na te deuken, en hoorde mijn vrouw niet eens, die hem vroeg, pi' hij ook niet zou meenen, dat de circulaire van Dr. Dunner in verband stond met het Zionisme, dat, zich nu begon op te maken om Palestina wér te bezetten met hen, die de oudste brieven hadden ; en daar ik deze vraag ietwat voorbarig achtte, sprak ik door: maar al zal je het niet ge makkelijk zoo ver brengen in de verdraag zaamheid als Z. M. de Keizer, toch heb ik van der jeugd af het mij tot plicht ge rekend mij daarin te oefenen, en het is in die richting mijns geestes, dat ik vooral heb leeren dweepen met de neutrale school. Trouwens, zoo ging ik voort, dat ligt geheel in mijn aard, het is meer nog van nature, dan iloor redeneering of opvoeding ver kregen. Al vóór ik mijn belijdenis had afgelegd, vond ik die geloofsopsnijderij, waartoe hel beste geloof je zoo licht /oii kunnen verleiden, ver beneden mij. Wat kan er, zoodra je maar stevig in je over tuiging staat: let wel, ik zeg zoodra je maar stevig in je overtuiging staat, wat kan er aangenamer zijn dan er niet over te spreken en te doen alsof je er in 't geheel geen bezat ? Zoo ben ik dan ook het practische leven ingegaan als een ge boren neutraal, en dat heeft me mijn ge moedsrust, verhoogd en mij geen windeieren gelegd; want liet leven, mijn waarde, is neutraal, het leven, het kantoor, de IVeurs, -ja, ook de Beurs; ik bedoel niet je geldbeurs, natuurlijk, die is meer dan neutraal, en verdraagzaam tot voor valsche munt toe; neen de groote koopmansbeurs, dat instituut van tolerantie, omdat er zelfs de duivel niet zou worden buitengesloten. De Beurs dan, en van de Bours, de geldhoek bovenal; wie kent in de heele wereld een onzijdiger en toch ook yeelzijdiger hoekje? En nu zou juist uit dat hoekje, waar ik ieder jongeling, die zich het oog wil scherpen voor waarden en waardeering, eenige leerjaren op de f fffclfnschool zou toeimisehen, een .s'r/e-'cliool worden gehaald! Maar dat, schreit ten hemel!! Saavage knikte goedkeurend en begreep mijn verontwaardiging. Z-ioals u zegt... de irani-i/ecriiig tussehen joden- en christenkindertjes zou verloren gaan, als Dunner zijn zin kreeg, _ Maar wij, en als jij niet wilt, Sassen en ik zullen er voor zorgen, dat het niet gebeurt. Wanneer de kindertjes reeds naar de verschillende gelooven worden opgevoed, zullen zij in de maatschappij als vijandige machten zich tegenover elkaar stellen, ze zullen niet met elkander willen omgaan, noch met elkander durven handel te drijven, noch van elkander gelieven te profitt'eren. De secteschool is een andere naam, niet voor het geloof maar voor de onrenlraag"itftmhfitL En Sauvage, wat is dat een af schuwelijk^ ondeug(|, en een onvoordeelige ook! Het is misschien niet nood i g, het al weder voor jou te herhalen: hierbinnen ben ik een Lutheraan zonder vlek of rimpel, als 't noodig was, maai' 't is het (iode zij dank nog niet, als 'tnoodig was zou ik voor mijn geloof willen sterven, gelijk ik dan ook zeker weet, dat de Lutheraan' in me, mijn onsterilijk deel is, hetwelk mijn vrouw en Thérèse en jij, als je tenminste genoeg van me houdt om bij die gelegenheid aan mijn sponde te slaan, eenmaal zullen zien heengaan, maar... zoo Jang- jj; bier op aarde wandel, heb ik mij te oefenen in den om gang niet andersdenkenden, en hoe zal je dat beter doen, dan door het goede in hen te zoeken en in de aanwezigheid daarvan je te verheugen ? Eu als je maar terdege zoekt, vind je altijd wel iets aannemelijk» ook bij de grootste dwaling. Zoo b. v. sta ik vierkant tegenover de Eoorasche leer aangaande de heiligheid van sommige menschen, maar bij deonbekrompenheid van geest mij eigen, zal ik toch niet ontkennen, dat er iu de Sint-Niclaas iets uitstekends schuilt, voor iemand die een cadeautje waard is. Leer de kinde ren nu eens op de Luthersche Secteschool, dat^ er vau al dat Roomsche niets deugt! Nu, zoo ben ik nooit geweest en zal ik _ook nooit worden. Niet alleen het auti-katholicisme, ook het anti-semitisme. is mij ten allen tijde vreemd geweest. Dreyfus mogen ze voor mijn part dadelijk, schuldig of niet, loslaten; en als morgen den dag een van de Kothschilda om Th rèsa's hand komt, krijgt hij haar, mits alles regelmatig en wettig toegaat, binnen de drie weken mee ; in elk opzicht doe ik voor nie mand onder in verdraagzaamheid en neu traliteit of liberaliteit, zelfs niet voor mijn israëlietischen vrind, die metde heidensche. zon van Perzic in zijn knoopsgat loopt, of met het kruis van den allerhei]igsten Ver losser, hem door denkoning van Portugal om zijn buitengewone verdiensten geschonken. Enfin, ik wil het onderwerp niet uitput ten; genoeg om j"e te doen zien, dat de opvoeding in waardeering van je evennaaste, gelijk elke deugd, haar belooning met zich brengt, zooals dan ook jou en mijn liefde voor de neutrale school .... ten siotte leidr tot een volmaakte zuiver heid in de politiek, ons land en volk ten zegen . . . Daar had je op eens de poppen aan het dansen. Ttiérèse, die zich tot dusver stil gehouden had, sprong met een kleurtje op de wangen, waarvan ik de beteekenis al lang ken, uit haar stoel op, en riep, maar papa, dat hoor ik niet langer aan! Weet u dan niet, dat de iicnlrale, school een allerakeligst, nooihakelijk kwaad is; een kwaad, dat, ijrduld moet, worden, maar dat geen mensch van overtuiging en karakter mag liefhebben, omdat zij de kinderen, en de ouders met de jongens te samen, tot onver schilliger) vormt; een opvoeding door onder wijzers, wier hoogste deugd is, te zwijgen juist over datgene wat zij zelf meenen, dat net kind behoort te weten. En ais dan de een of ander opstaat, eeu overtuigd, eerlijk man, Jood, Roomseh, Protestatitsch, Behoudsman of Socialist, die scholen wil stichten, waarin de kinderen van zijn geestverwanten onder wezen worden in hetgeen hij het hoogste acht, moet u zoo iemand dan niet de eer geven die hem toekomt? Wat doet hij anders, dari eeti strijd voeren, waartoe hij geroepen is, tegen karakter-ontaarding ? U hebt den mond vol van verdraagzaamheid, en alleen om de Joodsche kindertjes op school en de Joodeche kiezers bij uw partij te kunnen houden, zou u de socialistische onderwijzers aan den dijk willen zetten ... dat, is uw tvkranlw.' Meteen liep zij drifug de kamer uit. Sauvage had dus evenmin als ik gelegen heid, haar te antwoorden. Jammer ge noeg ! Want je kotidt zien, hij zat tot boven aan toe volgeladen; en ik lachte eens even. Mij brengen zulke uitbarstingen volstrekt niet meer van streek; ik weet wat ze waard zijn. Toen zij de deur achter zich had toegeslagen, haalde ik mijn schouders op en stelde miju vrouw en Sauvage gerust met (ie woorden: Wat zeg je daar nu van 'f .longedames politiek ! 't Gevolg van slechtelectuur en bandelooze conversatie....