DE AMSTERDAMMER WEEKBLAD VO'OR NEDERLAND. No. 1157 ? Goethe-tentoonstelling te Dusseldorf. IV. (Slot.) Vondel was hoogbejaard toen een heimelijke trek zjjn hart trok naar zyn geboortestad, Keulen, en naar den blonden R\jn. Goethe had de jaren van den vollen mannel\jken leef t u d achter zich, toen ook zyn hart dien heimelijken trek naar den Ryn gevoelde en hu zich aangordde den grootvorst van Europa's stroomen weder te zien en te toeven in de stad aan den Run, die op hem en h\j op haar zulk een grooten invloed heeft gehad, in het kunstzinnige Dusseldorf. Aan den Rijn en den Mainz waren voor Goethe, gelijk bij dichterlijk betuigt, de schoonste herinneringen verbonden. Was ich dort gelebt, genossen, Was inir all dortheïentsprojsen, Welche Frende, welche Kcnntniss, War' t'iu allzulang fiestandniss Mög' es jeden so erfreuen, Bie Ert'ahreuen, die Nenen ! Erst Empfindung, dann Gedanken, Erst ins Weite, dann zu Schranken, Aus dem Wilden, hold und mild, Zeigt sich dir das wakre Bild. Als jongen van veertien jaar heeft Goethe in 1763, het eerst den R\jn gezien. Iets later, in 1765, in een brief uit Wiesbaden aan z\jne zuster Cornelie schrift hvj er opgetogen over en verzoekt haar de handkus over te brengen aan eene schoone te Worms, aan Charitas Meixner, wier portret ter Dusseldorfer ten toonstelling pry'kt, een portret aan de Goethevorschers tot dus ver onbekend. Voor goed werd Goethe's hart getrokken naar den Rijn en de Rgnprovincie na z\jn langdurig verblijf in 1772, als jonkman van 23 jaar. Dat verblijf, in Wetzlar, werd van groote beteekenis. Tal van herinneringen wekken Wetzlar op, Goethe «praktikant am Reichskammergeriohte." De eerste stille weken in de schoone omgeving van de oude ryksatad. Studie van Homerus, Pindarus, lectuur van de Geiznereche idyllen, van Goldsmith's: Einsames Dörflein", enz. Alles vredig en rustig. Dra leert bij Lotte kennen, de aanminnige blauwoogige dochter van ambtman B u ft', en haar vrjjer Johann Christian Kestner. Te Wetzlar is het leven schoon en verrukkelijk voor hem en tevens hoogst tragisch. Hij ver keert dagelijks bij de familie Buff. Lotte nam er de plaats van moeder in. De jonge kinderen speelden gaarne met Goethe. Stille, schoone uren heeft hy er met Lotte en haar aanstaande gesleten, uren, die hem later zjjne zielsrust zouden benemen. Hy kreeg Lotte lief, ofschoon haar hart een ander behoorde. H\j verlaat met gebroken hart Wetzlar, om niet het geluk van Lotte te storen. Te Wetzlar doet zich de eene herinnering na de andere op. Daar is: Het lijden vanden jongen Wertker ontstaan. Nog menige plaats bewaart er de herinnering aan, als de boom, het jagershuisje en Werther's graf. Geen huisje of kluisje te Wetzlar, geen persoon, geen schriftelijke gedachtewisseling, al wat op Goethe's verblyf te Wetzlar betrekking heeft, is op de Dusseldorfer tentoonstelling vertegen woordigd. Brieven, portretten, gravures, ge droogde bloemen, dagboeken, enz. enz. doen den beschouwer in den Werther's ty'd terugleven. Het lijden van den jongen Werther en de wereldsmart heeft den greotsten invloed op de wereldliteratuur gehad. In Holland dreef het Feith tot het wandelen op kerk hoven en het versomberen van zy'n en veler ander leven met kerkhofgedachten. Napoleon I, voerde op reis bij zijne boeken, ook Werther's ligden mede, In de dagen te Erfurt, waar hy de vorsten van Europa de wet stelde, wenschte hy er ook Goethe te zien om met hem te spreken over Werther's lijden en er eenige zeer grondige aanmerkingen over te maken. Over dit bezoek aan Napoleon te Erfurt in 1808 heeft Goethe eerst in 1823 aanteekening gemaakt: »De keizer teekent bij aan zit aan een groote ronde tafel te ontbyten. Rechts van hem staat Talleyerand, links Daru met wien hy in gesprek is. De keizer wenkt mij naderbij te komen. Lang en met groote aan dacht ziet hy mij zwygend aan. Dan zegt hy eindelyk: »Vous tes un homme I" Ik maak eene buiging. Napoleon bracht het gesprek op Voltaire's Mahomet, een treurspel, dat hy' scherp kriti seerde. Van Werthir zeide Zyne Majesteit, dat hy het zeven maal gelezen had en het ook medegenomen had naar Egypte. Daarna maakte Z. M. aanmerkingen «gleich einem kunstverstandigen Kleidermacher, die an einem angeblich ohne Naht gearbeiteten Aermel, so bald die fein versteekt Naht entdekt." Daarna sprak Napoleon over Voltaire's Mahomtt. Met afkeuring sprak hy over de tooneelwerken, waarin het noodlot heerscht. »Wat" zeide de keizer »wat wil men toch van het noodlot ?" De politiek is het noodlot! De dichterlijke rechtvaardigheid staat gelyk met absurditeit. Het ware tragische is het »injustum en praematurum". Op het hofbal te Weimar, 6 Oktober 1808, onderhield Napaleon zich op nieuw met Goethe. Weer over hetzelfde onderwerp sprekend, maakte de keizer o.a. de opmerking, dat hy 't treurspel beschouwde als eene leerschool voor vorsten en volkeren. Goethe was eenige dagen later ook tegen woordig by de tooneelvoorstelling van een Fransen gezelschap met Talma aan het hoofd, in den schouwburg te Weimar. La mort de Cesar. Deze vertooning trok zeer de aandacht van Goethe. Napoleon ontging dit niet. Met hem over 't stuk sprekend, zeide de keizer, dat er beter treurspel van te maken ware, en, den dichter in het gelaat ziende, vervolgde hy : «Schry'f gy een treurspel over den dood van Caesar. Toon de wereld, dat Caesar haar tot grootheid en geluk zou gevoerd hebben... als men hem tijd hadde gelalen zyne grootsche voornemens te volbrengen. Het schryven van zulk een treurspel zou het verhevenste deel van uw leven kunnen worden." Napoleon Boodigde Goethe ook dringend uit te Parijs te komen. Hy moest zich aan de kleine verhoudingen ontwringen, en leven in een stad, waar het nieuwe leven opbloeide. Goethe heeft er ernstig over gedacht, doch het is er by hem niet toe gekomen. Voor Napoleon, die hem als ridder in het legioen van eer opnam, heeft hy alty'd groote vereering bly'ven koesteren. Goethe gevoelde zich ook wel een weinig ge vleid door het gesprek over Werther's lijden. Aan Set lijden van den jongen Westker heeft gelijk reeds gezegd werd de Dusseldorfsche tentoonstelling eene groote plaats ingeruimd. Alleen de verschillende uitgaven bevatten honderd nummers, waaronder twee Hollandsche edities. Al de herinneringen, bloemen, teekeningen, portretten en rariteiten, Werther's graf, Lotto's bloemen, zelfs stukken der gordijnen van Lotte's kamer ziende, leeft men geheel de sentimenteele periode mede. Goethe verliet Wetzlar aan den Rijn met gebroken hart. »Im Thai" onder de schoone vesting Ehrenbreitstein vindt hy afleiding in het opwekkend gezelschap ten huize van de geestige en ontwikkelde Sophie van Laroche, waar hy vele nieuwe kennissen maakt en zich laat boeien door de schoone oogen van Marie Laroche. Van het schoone dal uit ging Goethe, Ry'nopwaarts naar Mainz en van Mainz terug naar Frankfort. In 1774 doet Goethe een tweede Rynvaart, in gezelschap van Lavater, Basedow en anderen. Op deze reis komt hy in Dusseldorf en leert op bet buitengoed Pempelfort thans Malkasten, nabij Tonhalle de familie Jacobi kennen, die reeds een kleinen kring van hoogontwikkelden om zich verzameld had. Als er een plekje gronds in Duitschland, wegens zy'ne herinnering aan de helden en sieraden in wetenschap en literatuur, die daar gewandeld en verkeerd hebben, klassiek ge noemd mag worden dan is het Fempelfort, met zy'n aan weiden, bronnen, boomgaarden en schil derachtige boomgroèpen ryken tuin, en het daarin verscholen liggende huis met groote zalen, waar eens de edele, aristokratische den ker, de schepper van »Alwill und Woldemar" Jacobi vele jaren lang als gastheer de toon voerde. Daar in de klassieke rust van gaarde en hof vond Goethe verkwikking na den veldtocht in Frankryk; daar genoot Herder met zyne vrouw »gute Stunden,untergIücklichemDache", daar kwamen te waardscbap Willem van Humboldt; Forster, de wereldreiziger; daar verkeerden als vrieLdin des huizes de geestige en vrome vorstin von Galitzin; Diderot; Hemsterhuys, de Hollandsche geleerde wiens beeltenis ter tentoonstelling ligt nevens eene teekening van hem; voorstellende den gastheer, voorts Franz von Furstenberg, graaf Leopold Stolberg, en vele anderen. In de Olmenlaan hebben Goethe, Herder en de gastheer vaak uren op en neer gewandeld, verdiept in gewichtige gesprekken over kunst en wetenschap. De hof en gaarde zy'n nog in wezen, ook de boom, waarin Goethe zy'n naam sneed, thans nog duidelyk leesbaar. De klassieke rust van hof en gaarde geniet men er nog als in Goethe's dagen. Het landgoed Pempelfort is in 1860 aan de Dnsseldorfer schilders in eigendom overgegaan. Zij noemden het: Malkasten. Huis en gaarde zy'n als vroeger. By de opening der Goethegedenkfeesten te Dusseldorf, die met tusschenpoozen tot October zullen duren, vereenigde Freiher van Rheinbaben, regeeringspresident in de Rynprovincie, een groot aantal kunste naars, kooplieden, journalisten en industrieelen met hunne dames aan een avondfeestmaal in de open lucht, in de groote olmenlaan, waar Trademark THEE - E. BRANDSMA. Trademark Slaapkamer-Ameublementen in Pitch pin-, Noten-, Eiken- en Mahoniehout. WIT GELAKTE MEUBELEN Eng: genre. Franco levering door geheel Nederland. Specialiteit van Overhemden op maat, Dassen, Boorden, Manchetten, etc., hij VVE W. V %\ DER Hofleverancier. Reis artikelen. IParapluies. 167 Kalverstraat, AMSTERDAM. PHILIPPONA KETELAAR, fournisseur de la Cour. KAL.VERSTRAAT 166, A M 8 T E R l* A M. GRANDE SPECIALITE POüR Tronsseanx & Layettes. Sur demande envoi franco de Devis et de modèles. Verzekering-Maatschappij HOLDA". Damrak 74, Amsterdam. Werkkracht verzeker i n g. tkeeringen bij iedere ongeschiktheid tot werken, zoolang die toestand voortduurt. Omvat ZIEKTEN, ONGELUKKEN, ORGANISCHE GEBREKEN. Genre LIBRE AESTHETIdUE. = Behangselmagazijnen C. B. SCHNEIDER, Leidschestraat 79. Men leze de recentie in dit blad van 7 Mei en in het Handelsblad van 7 Mei, ie blad. Geen beter, solider en goedkooper adres dan bij J. ELSENBURC, N. Z. Voorburgwal 177. TELEFOONADRES No. 2699. Grootste Inrichting van nieuwe en 2 d e hands MEUBELEN. Amsterdamsch Verkooplokaal, Warmoesstraat 158 o/d St. Jansstraat. Schriftelyke garantie. Vry'e bezichtiging. F. A. VOSKÜIJL, Directeur. n Haag, Gebattikte Gordijnen, Portières, Tafelkleeden. Stoelzittingen, Kussens, Réticules en Teacosy's, volgens teekeningen van Hollandsche Artisten. Speciaal ingericht tot levering van SretLeole Irxtérievtrs. Arts and Crafts -- den Haag. DRINKT HOLLANDIA" TAFELWATER Ch. TOULET. Spuistraat No, 38, AMSTERDAM Portretten-Bogaerts in Olieverf kleur e ti. De grootste waarborg: Onze Portretten mogen niet behouden worden, indien de gelijkenis niet volkomen bevredigt. Uitvoering in moderne Kunst-richting op verlangen. Wy leveren een onvergankelijk, volkomend gehjkend, in olieverf geschilderd Portret naar elke photografie. H^~ H.H. Kunstschilders, die hunne Portretten, naar de natuur afwerken in hun eigen Kunst-richting, besparen tyd door ons te belasten met de eerste uitvoering naar photografie. Prijscourant gratis op aanvraag. H. BOGAERTS * Co., Boxtel. KINADRUPPELS van Dr. DE VRIJ Het krachtigst werkend middel tegen Malaria (binnenkoortsen) algemeene zwakte, bloedarmoede en bleekzncht. Vraagt overal de Q verzegelde flacone a ? 1.?, voorzien van nevensstaand fabriek smerk. Men lette daarop. Bjj overmaking van een postwissel a ? 1.15 volgt franco toezending door de Chemische Fabriek van H. NANNING, Den Haag CATZ FIJNE Geniia-Olie, Kraepelien & flolm's OÜINA LAROCHE Opwekkend, versterkend, koortsrerdrijyend, de meest krachtige en versterkende Kma-Wijn. _ Aan bevolen door tal van Geneesheeren, Bekroond met eere- diploma en Gouden medailles. MET STAAL, zeer aan te bevelen bij bloed armoede, bleekzucht, enz. Prijs per lll flacon. ? l .90, V, fiacon ? \ . KRAEPELIEN * HOLM, HOFLEVERANCIERS, ZEIST. Depots te Amsterdam by de 11.11. Apothekers J. H. VAN MEURS, Kalverstr. ; J. M. POLAK, Hoogstr. en Galerij 34; J. A. STOLTE & Zn., Keizersgr. b/d Reestr.; NIENABEE & KISJES, Haarlemmerdijk ; A. VAN TUIJI.L, Paleisstr. ; J. M. HULSWIT, Vondelkade ; G. J. SCIIUIJT Jr., Haar lemmerstraat 140 ; Haarlem, MONS & GEYSEBLS, en verder in de bekende depots. BESTE en Controle in Financiëele- Handels- en Parti culiere Administratie. D. STIGTER, Amsterdam, Alexanderkade 4. Onderlinge Verzekering- Maatschappij JUVENTUS gevestigd te AMSTERDAM. Opgericht , 1887. Reserve op Ult Afd. I. December 1897 ? 25167,83 M. Militie-Onkosten Verzekering ter bestrijding van de Onkosten en geldelijke nadeelen aan den Persoonly'ken dienstplicht verbonden. Afd. II. Huwelijks-Uitzet Verzekeringen. Prospectussen en Tarieven en alle inlichtingen gratis verkrijgbaar b\j de Directie, den Texstraat 41 en bij H.H. Agenten. Artikelen voor Ziekenverpleging. Kantoor, Fabriek en Hooldmagazijn : ROKIN 138, o/d Neilerlmidsche Bank. ('felephoon 1884.) JltltK.AIOItS (VOLLEDIG) van aï? l.£3O. Geïllustreerde Catalogus op aanvraag. Heereiigraclit 363, Amsterdam. KAPITALEN verkrijgbaar voor Ie en 2e Hypotheek. GELDEN beschikbaar met n solieden borg van af f 100 tot elk bedrag voor langen tijd. MT Bouwcredieten tegen billijke voorwaarden. Kantooruren van 1O?l en 7?9.