tam 6 DE AMSTERDAMMER WEEKBLAD VOOR NEDERLAND. No. 1174 s," Ijjke, het absolute z\jn steunpunt zoekt ter formatie van eene staatsregeling, moet daarby uitgaan van twee fundamenteele, in z\jn oog onbetwistbare grondstellingen: lo. van de anthropomorphe voorstelling van Gods wezen en bestier, d. w. z. van die voorstelling, welke in een menschelijk brein ontsproten, met menschelijke macht spreuken aangedrongen, en met menschelijk redeneervermogen, doorgezet wordt. 2o. van de uitsluitende, iedere andere opvatting afwijzende waarheid van eigen meening, uit krachte waarvan eeniglijk en alleen, naar luid der bewering, het eeuwig heil verworven, of de eeuwige verdoemenis beloopen wordt. Aldus handelt ieder theocraüsch stelsel, omdat het, zonder zelfmoord te plegen, niet anders handelen kan. De Syllabus is, naar wij weten, van Rome uitgegaan, maar een andere Syllabus zou de onderteekening van (Jalvyn dragen, gelijk wederom eene andere, die van Parnassim der Joodsche kerk, welke aan Spinoza zich vergrepen. Het lied is hetzelfde, alleen de wijs verschilt. Zoodanig theocratisch stelsel in Calvinistischen toonaard, heeft dr. Kuyper zijnen amerikaanschen hoorders ontvouwd. Het opmerkelijke daarvan is de poging om, met verwerping van de leerstellingen der Revo lutie, aan te toonen, dat met en door en krachtens het Calvinisme juist hetzelfde wordt verkregen, als de constitutioneele rechtstaat ons geeft. Een theocratisch stelsel derhalve, dat er zóó begeerlijk, zóó verlei delijk, zóó aanlokkelijk uitziet, dat men er naar grijpen zou, om het morgen aan den dag in te voeren. _ Men ziet .?dit is een gansch niet ge makkelijk bestaan, en een probleem, waar van de oplossing eenen geest, zoo veer krachtig als dien van dr. Kuyper, aan trekken moest. Het gaat dan ook niet zonder eenige diplomatieke handigheden, reticenties, algemeenheden, slingers om den arm en stilistische valluikeu, maar het gaat toch. Mij althans zou het niet ver bazen, indien de argelooze lezer deed, wat ik zooeven aanduidde, namelijk ging meenen, dat het geraden kan zijn onze immers profane wetenschap op te doeken, onze Constitutie in de archieven weg te bergen, en onzen dorst naar vrijheid te gaan .lesschen in de Calvinistische wateren. Intusschen, er z\jn ook niet argelooze lezers, en voor hen moge eene vingerwij zing geoorloofd zijn, naar hetgeen er al zoo schuilt onder de bloemrijke beeldspraak des, ook in de kunst van woordschikking, talentvollen schrijver. Ik kies daartoe de 3e lezing: »het Calvinisme in de Staatkunde" als het meest zich leenende tot eene toe passing, waarin wij allen zijn betrokken. Wij nebben alsdan te onderbcheiden tusschen hei doel, het middel, en de uitkomst van des schrijvers leer. Alle drie zijn zonder veel omwegen aanwijsbaar. Het doel is: de Kerk naast den Staat. Het middel is: begrips- en geschiedvervalsching. De uitkomst is: prieaterheerschappij en geestesafstomping. Laat ons, steeds zonder omwegen, het bestek gedoogt niet uitweiding die punten aantoonen. Het doel. De schrijver zegt (91) te wenschen: »De vrije Kerk in den vrijen Staat". Dat h\j met de voegwoorden in de war is, ziet een blinde, indien deze althans de ontvouwing (95) lezen kon. Uit het uit gangspunt: »de Overheid, dienaresse Gods" kan worden afgeleid en is afgeleid al wat men maar wil: theologen-tuchtmeesters, kerkelijke besturen-adviseurs in zaken van Staat, het vrije woord gefnuikt, de conscientie geweld aangedaan, de wetenschap aan ban den, critiek van de Schriften gesmoord. Onder meer b.v. noemt de schrijver »het recht der Overheid om Godslastering te keer te gaan (95). Tot dit, op zichzelf onbe paalde, begrip kan ongeveer alles worden gebracht, vooral wanneer men in de Schrift een 'axiomatisch dogma" (43) ziet, en hare uitlegging naar den trant van een »Abnormalist" bepaalt (126). Nu late men niet zich gerust stellen, door de vriendelijke concessie, dat »het Calvinisme een pluri formiteit van kerkformatie" gedoogt (95). Want niet op de vrijheid van te belijden, maar op de vrijheid om niet te belijden, komt het aan. D. F. Strauss verhaalt, hoe Frederik II eenen boer, die op 's konings woord: in meinem Staate kanii jeder nach seiner Facon selig werden, het bescheid volgen liet: ich wünsche aber gar nicht selig zu werden, wel met groote, maarniet met toornige oogen zou hebben aangekeken. Ik vrees zeer, dat ons boertje, onder het regiment van dr. Kuyper, er niet zpp makke lijk afgekomen ware. Godslasterlijk is, zoo men maar wil, de gansche tekstkritiek van Bijbel en Schriften. Godslasterlijk, de gansche wetenschappelijke richting van het materialistisch determinisme. Godslasterlijk b.v. het antwoord van een fransch natuurvorscher aan Napoleon I, op diens vraag: waarom in zijn werk de naam van God niet voorkwam: Sire je n'avais pas besoin de cette hypothese. En wat het kerkelijk tuchtmeesterschap betreft, men stelle zich voor welk*» onderwerpen, de als van ouds zoo zachtmoedige heeren tot hunne bevoegd heid kunnen en zullen gaan rekenen: rechtspleging in matnmonieele en testa mentaire zaken, misdrijven die tot hals zaken, en deze in actie, gestempeld moeten worden, vaccinedwang, bestendiging van het eedenspel, lijkverbranding, Malthusianisme, censuur eene lijst, die naar be lieven en met ietwat kerkelijke scherp zinnigheid waaraan het den heeren niet pleegt te falen, kan worden aangevuld en uitgebreid. Waarlijk, ondanks alle verzekeringen van dr. Kuyper, wil het mij voorkomen, dat zijne leer onze grondwet kort en goed omkeert. Ik lees Thorbecke's verklaring nopens (onze) «staatsregeling, welke de »kerkgemeenten als particuliere vereeni«gingen, vrij om God elk op hare wys en «naar hare regels te dieneu, eerbiedigende, »ze enkel als burgerlijke genootschappen, »aan het gemeene recht wil onderworpen «zien" 3). Dit is een regel, een richtsnoer, een maatstaf voor den Staat, gelijkelijk voor allen. 01 wij verstandig doen, met dien regel in te ruilen tegen het rumoerige odium theologicum, waarvan de 17e eeuw davert, en wij de liefelijke staaltjes nog steeds voor oogen zien, schijnt mij zeer de vraag. Het middel. Dr. Kuyper wil ons het navolgende doen gelopven: «Tegen deze «Calvinistische belijdenis nu staat tweeerlei «andere theorie, die van de Volkssouvereimüeit, gelijk ze in 1789 antitheistisch te «Parijs geproclameerd is, en die van de »Staatssouvereiniteit, gelijk de historisch«pantheïstische school in Duitschland haar «uitspon, lijnrecht over'i (77). Het is moeilijk, het warnest van dwa lingen of kunstgrepen te ontrafelen. Be proeven wij het, m breeden slag. De tegenstelling van Volkssouvereiniteit is Vprstensouvereiniteit. Waarom maakt de schrijver haar niet? Omdat hij de overheid, d. i. iedere overheid, ook den koning «door God ingesteld" acht (74) en toch, op het voetspoor van Calvijn, in de republiek »een gunste Gods" erkent (75). Daardoor komt een Nederlander, die tot republi keinen spreekt, wel een beetje in het ge drang. Met zijne gewone handigheid, redt de schrijver er zich uit, door de vriendelijke mededeeling: «dat God vrjjmachtig is om «aan een volk (de republikeinsche over«heidskeuze) te ontnemen of' ook van meet «af niet te geven, als het volk er onbe«kwaam voor was, of het ten hoogste ver«beurd had door zyne zonde" (76). Nu, dit is ten minste eene gracelijke keuze aan ons volk gelaten. Dr. Kuyper slaat echter twee vliegen in n klap, door van de Vorstensouvereinileit te zwijgen. Nu kan hij fier uitroepen: »dat «men zich smadelijk verlaagt door te buk«ken voor een menschenkind, wiens adem «in zqne neusgaten is" (73), en voor de overheid het droit divin yindiceeren, weswege dan ook net Calvinisme tegen de Volkssouvereiniteit zjjn zou. Jammer echter, doodjammer, dat hij op beide punten de geschiedenis in het aangezicht slaat. Het leerstuk van het droit divin heeft met «de neusgaten" niets uit te staan, maar is de historisch aanwijsbare terugslag van Philips IV op de leer der twee zwaarden, in de Bul «Ünam Sanctam", door Paus Bonifacius VIII verkondigd. Het Calvi nisme nam dit leerstuk over, en is voor «het bukken" zoo weinig bevreesd, dat het, ook bij ons te lande, den koning souverein noemt, en de grondwet, door hem geschonken acht. Dit kan men lezen bij den buiten lander Stahl, maar ook bij de Nederlanders mr. v. Idsinga 5) en mr. Fabius 6), gelijk men het vernemen kon van prof. Nienhuis, ter gelegenheid der grondwetsherziening van '48. 7) Deze allen zijn of waren op rechte Calvinisten, en achtten desniettemin «het bukken voor een menschenkind, wiens adem in zijne neusgaten is" opperbestmet deze hunne overtuiging vereenigbaar. Of weet iemand het anders uit te cijferen, wanneer verkondigd wordt, dat een volk, deemoediglijk, uit handen van een koning, eene grondwet ontvangt, die deze evengoed weigeren kon? Nog erger blunder begaat de schrijver, waar hij de Volkssouvereiniteit aan het Calvinisme tegengesteld acht. Zij is het zóó weinig, dat haar grondlegger, Althusius, een rechtzinnig Calvinist was; dat Geprg Mason, de vervaardiger < van Virginia's constitutie, volijverig Calvinist was; en dat, in het gemeen, Wemgarten van de Independenten schrijven kan: «De ware sou«vereiniteit, leerden zij, komt alleen aan «het volk toe" 8). Al verder, zou volgens dr. Kuyper de volkssouvereiniteit in 1789, «antitheistisch" zijn opgetreden (77) terwijl de Amerikaansche constituties Gods naam vermelden (75). Jammer wederom, dood jammer, dat dr. Kuyper hier eene sierlijke vrijheid zich veroorloofd heeft. In de Inleiding van het werk der Constituante, de Déclaration des droits de l'homme wordt va.n: «Présence et sous les auspices de l'Être suprême" gewaagd, precies even zoo als dit geschied is, in de verklaring van het Amerikaansche congres. Met de staatssouvereiniteit is de schrijver niet gelukkiger. Zij zou zijn een product van Duitscblands philosophisch pantheïsme" (80). Volgens haar, was de Staat: «een ge«heimzinnig wezen, met een schuilend ik, «met een zich ontwikkelend ststatsbewustxyn, «met een zich sterkenden staatsiOT/, door «een langzaam proces zich bewegende naar «een hoogste staatsdoeZ" (80). In dit alles schuilt slechts n product, te weten, van des schrijvers vindingrijk brein. Vooreerst, behaagt het hem allerliefst door elkander te knutselen twee begrippen, die met elkaar niets te maken hebben. Ik bedoel de staatssouvereiniteit en de staats per soonlijkheid. De staatspersoonlijkheid heeft met pan theïsme precies zooveel uit te staan als de Joodsche Kabbala met den Westerdoksdijksviaduct. Zij is het middel om aanschou welijk voor te stellen: de eenheid van den Staat, en keert zich tegen de splitsing en scheiding van staatsmachten, sints Montesquieu, in theorie en practijk verkondigd. De Duitsche school noemt den Staat: een genootschap, en wel het hoogste genoot schap. Zij acht den Staat onafhankelijk van zijne burgers, omdat dezen voorbij gaan, de Staat blijft. Indien men nu verzot is op beeldspraak, kan men dit noemen : een ik met bewustzijn, of wel een «mystiek begrip" (80). De zaak echter is zóó nuchter en doodeenvoudig, dat een kind haar be grijpt, tenzij een Calvinist, met klem van drogredenen, haar verduistert. Vervolgens, is der Duitsche school de staatssouvereiniteit niet: «een oppermach tige staatswil" (80), ook niet: «eene doodende theorie" (81), maar doodeenvoudig wederom, eene eigenschap, te weten de on afhankelijkheid van den Staat. Gerberzegt het nadrukkelijk: «Souvereiniteit is alzoo niet zelve staatsmacht, maar beteekent slechts eene eigenschap der volkomen staats macht" 9). Of het Calvinisme Staten begeert, die een ander naar de oogen hebben te zien, weet ik niet. Voorshands wil het mij voorkomen, dat de Transvaalsche Boeren ' daar anders over denken. Eindelnk, doet het goed te vernemen, dat dr. Kuyper: «hoog de Souvereiniteit Gods handhaaft" (81), alhoewel men van meening zijn kan, dat die Souvereiniteit, door niemand betwist, den overigens gewaardeerden steun van dr. Kuyper niet behoeft. Misschien ook zou men van oor deel kunnen zijn, dat dit bazuingeschal een toontje lager wezen kon, nu men, naar wij zagen, van Calvinistische zjjde, zoo grif is in het afleiden der Souvereiniteit Gods op «menschenkinderen in wier neusgaten «adem is." De uitkomst. De schrijver deelt ons mede, dat het Calvinisme «de vrijheid der weten schap" bevorderd heeft (119). Aan hem danken wij tevens de opsomming van het geen een Calvinist zooal gelooven moet (47) met inbegrip van de sanctie des geloofs: hel en verdoemenis (48). Eindelijk oordeelt Trademarlc THEE - E. BRANDSMA. Trademark UMI & «MES, L KIDSCH K S T K,.» AMSTKItlJAM. ?Jft '»W Groot Beddenmagazjjn. Groote collectie Wiegen, Kinderledekanten, Luiermanden, Babytafeltjes, Babybascnles, etc. etc. Vraagt geïllustreerde catalogus, Geheele pgnlooze verwijde ring van Likdoorns. Voor belanghebbenden aanbevelingen ter inzage. Spreekuur lederen werkdag van 9 tot 12 uur en van 2 tot 5 uur. WILLEIVI BULMER, PED1CUEE. Singel 159. 167 KALVERSTRAAT 167. WED. w. VAN DER HULST, ttnfleverancier. UITCEBjRKIjUft: COLLECTIE Luxe en Fantaisie Artikelen. Engelsche en Weener Lederwaren. Struisveeren en Fantaisie Waaiers. 167 KALVERSTRAAT, AMSTERDAM, PHILIPPONA KETELAAR, KALYER8TBAAT 166, AHBT E Rl» AM. SPECIALE INRICHTING ?oor h«t vervaardigen v»n volledige Uitzetten en Luiermanden. Op aaavraag worden prijsopgaven en modellen franco toege*onden. A. SIKKEL, Amsterdam, Damrak 63. Utrecht, Oudegracht. van Inrichting tot Meubileering geheele huizen. Meubels in alle stijlen tot zeer concurreerende prijzen. Begrootingen en teekeniugen gratis. Franco zending door liet geheele rijk. Door Geneesh. algemeen aanbevolen. Met Eere-Diploma en Goud Bekroonde PRAEPAKATEN VAN -l H TOP h P -|_al Uv/HG meest krachtige en versterkende KINA-TVIJN tegen zwakte, zoowel bij kinderen als volwassenen, gebrek aan eetlust, slechte spijsvertering, zennwhoofdpijn, ter verster king na ziekte of kraambed, koorts en hare gevolgen. QüINA-LAROCHE FERRüGIXEUX in het bijzonder tegen Bloedgebrek, Bleekzncht, kwalen van Kritischen leeftijd, enz. Verkrijgbaar in flacont a ?1.90 en ? l?. _ voedzaam, versterkend, aangenaam van smaak, vooi dagelyks gebruik, vooral voor kinderen, zwakken en klierachtige gestellen zeer aan te bevelen. Als geneeskrachtige drank by stoornissen dtr spijsverteringsorganen en diarrhée, ook voor zuigelingen en kleine kinderen. Prijs p. bus a ^ KKr. ?1.70, a V* Kgr. J O 90, a Y» Kgr. ?0.50. Chemisch Moll/cniUor Speciaal voor Kindervoeding. In bussen a V* znirere l«ombUlrU!l Kt,r_ ?0.90, % Kgr. ?0.50, X Kgr. ?0.25. Acthmo Pinarotfon Het rooken eener halve Cigarette is voldoende na IIII l ia Viyai OllCU ter bestrpirg van de hevigste aanvallen van Asthma etc. In doosjes a ?0.80 en ?0.50. TamarinHp Bonbons FRUIT,PURAGATIEF,te8enverstopping, l dllldl HUIG DUNUUIIb AambeieM, Migraine, Congesties etc., vooral ook als laxans voor kinderen, bewyzen de Tamarinde Bonbons van KRAEPELIEN & HOLM belangrijke diensten, daar de vorm voor het kind begeerlijk en de smaak aangenaam is. Prys per doosje ? 0.90 en ? 0.50. algemeen erkend als het BESTE huismiddel by Hoest, Verkoud heid en Keelpijn, het is een slijinoplosserid en verzachtend middel bjj uitnemendheid, uitsluitend in Q flescbjes ver krijgbaar. Prijs ? 0.20 per fleschje. _. De Preaparaten mn KRAEPELIEN &HOLM te Zeist, gyn allen voorzien van etiqnetten, waarop de naam en handteeJcening en verkryglaar bij de meeste Apothekers en Drogisten. KRAEPELIEN & HOLM, Hofleveranciers, Zeist. Geen beter, solider en goedkooper adres dan bij J. ELSENBURC, IM. Z. Voorburgwal 177. TELEFOONADRES No. 2699. »aaml.TenB.?HÏ&IlA".teAiBsteriain. Artikelen voor Ziekenverpleging. Kantoor, Fabriek en Hooldmagazgn: BOK1N 128, o/d Nederlandsche Bank. (Telephoon 1884.) ongeëvenaarde sorteering. Geïllustreerde Catalogus op aanvrage. K1NADRUPPELS van Dr. DE VRIJ Het krachtigst werkend middel tegen Malaria (binnenkoortsen) algemeene zwakte, bloedarmoede en bleekzncht. Vraagt oyeral de Q verzegelde flacons a / 1.?, voorzien van nevensstaand fabrieksmerk. Men lette daarop. Bjj overmaking van een postwissel a / 1.15 volgt franco toezending door de Chemische Fabriek van H. NANNING, Den Haag Sunlipt m U bmllen. Eerste Nederl. Verzekering-Maatschappij op het Leven, tegen Invaliditeit en Ongelukken, gevestigd te 's-Gravenhage, Kneuterdjjk n. Directeuren: Jhr. Mr. W. SIX en Mr. A. F. K. HARTOGH. Adjunct-Directeur: P. DEURINK. Bykantoren: te Amsterdam, Utrechtschestraat hoek Rembrandtplein; te Rotterdam, Gelderschestraat, Plan C No. 4. Volteekend Maatschappelijk Kapitaal waarop 20 pCt. is gestort. Verzekerd Kapitaal op het Leven, uit. 1898. . Verzekerde rente Ontvangsten over 1898 ? 1,500,000. 16,717,290.28 469,260.01 , 1,519,902.59 Reserven en Zekerheidsfondsen ultimo 1898 Bezittingen ultimo 1898 Tegen ongevallen met doodelijken afloop, ultimo 1898 invaliditeit, gevolg van ongevallen, ' 5,083,683.57 5,371,226.81 38,171,666.59 41,984,463.28 ZUIDER HYPOTHEEKBANK, te Blti:i»i. Maatschappelijk Kapitaal: EEN MILLIOEN GULDEN. Directeuren: Mr. H. R. VAN MAASDIJK en E. J. M. DE BRÜIJN. De Bank verstrekt gelden onder Eerste Hypothecair verband op Hnizen en Landerijen, tegen nutige rente en geeft 3}£ pCt. en 4 pCt. Pandbrieven uit, in stukken van ? 1000.?, ? 500.?en ? 100.?, (interest l Januari en l Juli). Nadere inlichtingen te bekomen ten kantore der Bank, zoomede te Amsterdam b\j den heer THEODOOR GILLISSEN en b\j de Hoofd-Agenten de heeren A. JACOT en W. OLDEWELT, Keizersgracht 127. Verzekering-Maatschappij HOLDA". Pamrak 74, Amsterdam. Werkkracht verzeker i n g. Omvat ZIEKTEN, ONGELUKKEN, ORGANISCHE GEBREKEN. _ In^ 1898 werd door de Maatschappüuitgekeerd o. a. voor infec tie, influenza, blindheid, zenuwoverspanning, longontsteking, verlies of breuk van ledematen etc. SMITS & SCHULZ, Tuimarchitecten, NAARDEN en BUSSUM, belasten zich mei den aanleg en de verandering van kleine en groot* Tuinen, Parken en Buitenplaatsen. SAM, PICKNICK PUNCH origineel systeem P.J.A.CHRISPIJN's Sam. Pickw. Punch is prima kwaliteit en veel waterhondend* punch van Rum. Fabriek: Boomsloot, Amittrd,