N°. 1209 DE AMSTERDAMMER A°. 1900. WEEKBLAD VOOR NEDERLAND Dit nummer bevat een bijvoegsel. Onder Redactie van J. DE KOO en JUSTUS VAN MAURIK Jr. Uitgevers: VAN HOLKEMA & WARENDORF, Heerengracht 457, Amsterdam. Het auteursrecht voor den inhoud van dit Blad wordt verzekerd overeenkomstig de wet van 28 Juni 1881 (Staatsblad No. 124). Abonnement per 3 maanden ? 1.50, fr. p. post f 1.65 Voor Indiëper jaar mail 10. Afzonderlijke Nummers aan de Kiosken verkrijgbaar 0.12'/> Dit blad is verkrijgbaar Kiosk 10 Boulevard des Capuoines tegenover het Grand Café, te Parijs. Zondag 26 Augustus. Advertentiën van l?5 regels ? 1.10, elke regel meer ? 0.20 Reclames per regel 0.40 Annonces uit Duitschland, Oostenrijk en Zwitserland worden uitsluitend aangenomen door de firma RUDOLF MOSSB te Keulen en door alle filialen dezer firma. I N H O V B. VAN VERRE EN VAN NABIJ: Uitstel van beta ling van den auikeraccyns, door dr. G. W.Bruinsma. Onhandig of bekrompen? door X. Evenredige ver tegenwoordiging, door Br. SOCIALE AANGELE GENHEDEN : Het eerste jaarverslag der Kamers van Arbeid, door S. p. p. KUNST EN LETTEBEN : Het Binnenhuis", door R. W. P. Jr. Een copie?, door W. 8. Boek en Tijdschrift, door G. van Halzen. Anna Koubert en Moeder Wassink, door J. H. R Boekaankondiging. FEUILLETON : Seringengenr, (Slot). Naar hetFranseh van Adolphe Hibeanx. BEOLAME8. VOOR DAMES: De levensloop eener Oostersche vrouw, door E. K.-H. Allerlei, door Caprice. Ingezonden. SCHAAKSPEL. PINANCIEELE EN OECONOMI8CHE KRONIEK, door D. Stigter. ALLER LEI. - INGEZONDEN. PEN EN POTLOODKBASSEN. - ADVEBTENTIEN. Mtnii iiinnmiiu iiiiiiiiintiii iiiiiuiiii MIIIIIIIIII Uitstel Tan betaling ran den suikeraccyiis. Het is een goed werk van de Kamer van Koophandel te Londen, dat zij de aandacht der Nederlandsche regeering heeft gevestigd op de wenschelijkheid om, ter bevordering der jamfabricage hier te lande, aan de fabrikanten uitstel te verleenen van betaling van den suikeraccijns. De heer P. N. Muller, die het adres dier Kamer in De Amsterdammer van 5 Augustus met lof vermeldt, behoeft echter niet, zooals hij zegt te doen, zich te schamen over het feit, dat deze waarschu wing uit den vreemde moest komen, om dat hij meent, dat zijn landgenooten er weer niet aan hebben gedacht. Op het 52ste landhuishoudkundig con gres, op 11 Juni van dit jaar te Maas tricht, is door den ondergeteekende de vruehtenteelt in Nederland, in verband met jamfabricage, behandeld 1) en met algemeene stemmen werd aangenomen dat het congres zich zou wenden tot de regee ring met verzoek, ten behoeve der jamindustrie, de wetgeving op den suiker accijns op die manier te wijzigen, dat de mogelijkheid van crediteeren evenals voor den wijnaccijns kan worden verleend. Het is zelfs meer dan waarschijnlijk, dat het adres van de Londensche Kamer het ge volg is van de bespreking op dit congres, omdat een drietal afgevaardigden dier Kamer uit Londen waren overgekomen en ijverig aan de discussiën cok over dit onderwerp hebben deelgenomen. Het lijdt ook geen twijfel of vele landbouwvereenigingen en fruitteelers zullen zich haasten hun aandrang te voegen bij die van deze Kamer van Koophandel, omdat voor hen vooral de zaak van het hoogste gewicht is. Het zal niet overbodig geacht worden dit nogmaals zeer kort in het licht te stellen, vooral ook om de aandacht te vestigen op een ditmaal beschamend, maar te gelijk leerzaam voorbeeld uit den vreemde, dat tot navolging moet aansporen. De bodem van Nederland is zeer ge schikt voor de teelt van zacht fruit, aardbezien, kersen en frambozen en vooral als kleine cultuur, als nevenbedrijf is zij voor den landbouwer hoe langer hoe meer een uitmuntend redmiddel, waardoor in tal van gezinnen het bestaan wordt ver beterd, nu de graangewassen bij voort during weinig winst opleveren. Millioenen kilo's worden jaarlijks voortgebracht en de teelt is nog voor groote uitbreiding vatbaar, zeer ten nutte van de kleine landbouwbevolking vooral. Verreweg het grootste deel van al dit fruit gaat naar Engeland om daar ver mengd met suiker tot jam. te worden ver werkt; over 't algemeen waren de prijzen, tengevolge van dezen gemakkelijken uit voer in de laatste jaren zeer bevredigend. Engeland zelf legt zich echter hoe langer hoe meer toe op het teelen van deze fruitsoorten en vooral uit het Noorden zijn de aanvoeren sommige jaren beduidend. De jamfabrikanten waren tot nog toe gewoon om nog voor den aanvang van het seizoen inet de fruitverkoopers te con tracteeren tot levering tegen een vastgestelden prijs; het was voor hen een soort van speculatie op de zeer wispelturige kansen van al of niet mooi weer en meer of minder overvloedigen oogst, die kon worden verwacht. De eenvoudige fruit teelers waren in zekeren zin vrij goed gedekt; wel zouden hun de groote win sten ontsnappen, indien door schaarste van het gewas of om andere redenen de prijzen op de markt later aanzienlijk om hoog gingen, doch zij wisten van te voren hoeveel zij per kilo zouden ontvangen en waren dus gewaarborgd tegen de mogelijk heid dat door al te overvloedigen aanvoer het fruit sommige marktdagen nagenoeg onverkoopbaar zou wezen. Het vorige jaar hadden sommige zeer groote en invloedrijke jamfabrikanten in Engeland contracten aangegaan voor leve ring tegen vrij hoogen prijs en de verbou wers van fruit hier te lande zouden er wél bij hebben gevaren, omdat de oogst uitmuntend was, indien niet onverwachts een kink in de kabel gekomen ware. Er mag bij het vrijhandellievende En geland niet gedacht worden aan protec tionistische manoeuvres, maar het trof hoogst toevallig, dat toen de oogst van dezelfde soorten fruit in het noorden van Engeland insgelijks zeer overvloedig bleek te zijn en tengevolge daarvan de alge meene marktprijzen aanzienlijke verlaging ondergingen, plotseling zeer groote hoe veelheden fruit, uit Nederland op veel hoogeren contractprijs geleverd, bij aan komst in Londen werden afgekeurd, krach tens een reeds lang bestaande wet, rege lende het toezicht op levensmiddelen. Honderdduizenden kilo's fruit werden in de Theems geworpen, de contracten voor verdere levering konden worden opgezegd en de fruitverkoopers in Nederland leden voor duizenden guldens schade. Welk een invloed deze afkeuring had op de prijzen hier te lande leert het volgende staatje. Op 14 Juli van het vorige jaar had bij de firma Lipton te Londen de eerste in beslagneming plaats van voor consumptie bestemd fruit; de markt(handels)prijs hier te lande van aardbeziën was toen als volgt: 12 Juli 1899 111/2 et. per kilo 14 11% 16 K -1^ j> » ^/* »» » t> Met deze voorbeelden voor oogen zagen de fruitteelers hier te lande met angst den nieuwen zomer te gemoet en aan nieuwen aanleg of vermeerdering der cul tuur durfde niemand te denken. Het moet gezegd worden, dat de zaak echter dit jaar een minder ernstig verloop heeft gehad dan algemeen vermoed werd; de prijzen, hoewel op verre niet zoo hoog als waarvoor het vorige jaar gecontracteerd werd, waren toch voldoende en bij het nauwkeurig toe zicht, dat door de verkoopers hier te lande op het fruit en de verzending werd ge houden schijnen ditmaal geen afkeuringen op ietwat groote schaal in Engeland te hebben plaats gehad. Toch dreigt alle teelers in de toekomst een groot gevaar, dat vroeg of laat hun geheele bestaan kan vernietigen. De con tracten met de jamfrabrikanten tot levering tegen vaste prijzen werden vroeger bijna uitsluitend gesloten door tusschenpersonen, agenten, opkoopers en groothandelaars in fruit, die op hun beurt het benoodigde van de verbouwers opkochten tegen wis selenden marktprijs of op overeengekomen voorwaarden; zooals hierboven is gezegd. Zoodra de fruitteelers hun waar in goeden staat hadden geleverd op de aangegeven verzamelplaats hadden zij recht op beta ling, onverschillig wat het lot zou zijn van de koopwaar bij verder vervoer of leverantie elders; zij waren zelf meestal onbekend met do plaatsen van verbruik. De schade het vorige jaar geleden is dan ook in hoofdzaak neergekomen op de hoofden dezer tusschenpersonen en fruit handelaars. Geen wonder, dat het meerendeel hunner dit jaar ongenegen was op denzelfden voet voort te gaan en de risico hebben getracht te verplaatsen door name lijk weliswaar tegen tamelijken prijs het fruit te koopen van de verbouwers, maar onder beding van goedkeuring bij aan komst te Londen; wanneer dus ooit op dezelfde wijze mocht worden te werk gegaan als het vorige jaar zal geheel de schade vallen op de fruitteelers en hun geen cent worden uitbetaald. Wie maar eenigszins bekend is met den omvang van dit bedrijf in sommige gedeelten van ons land en het geringe weerstandsvermogen kent van de meeste beoefenaars dezer cultuur schrikt bij de gedachte aan de ellende, die zulk een afkeuring op groote schaal in dat geval zou doen ontstaan. Het is daarom, dat moet getracht worden, hun bedrijf en hun bestaan op minder wisselvalligen grondslag te doen berusten; dit is mogelijk en in zekeren zin gemak kelijk door hen minder afhankelijk te maken van Engeland en de daar heerschende wetten. De jam bestaat bijna uitsluitend uit een mengsel te zarnen ge kookt van nagenoeg gelijke deelen vruch tensap en suiker; de vruchten groeien hier te lande en de suiker wordt hier te lande vervaardigd ; in plaats van beide artikelen naar Engeland te zenden, zooals thans geschiedt, behoeven wij ze slechts in ons eigen land onder elkaar te mengen. Deze eenvoudige zaak wordt echter bezwarend door de Nederlandsche wetgeving; in Engeland is de suiker onbelast, hier te lande wordt de prijs ongeveer verdubbeld door den accijns, die wordt geheven. Een jamfabrikant zou dus ongeveer tweemaal zooveel bedrijfskapitaal voor suiker noodig hebben dan zijn Engelsche collega; want al ontvangt hij dezen accijns ook terug van den verbruiker, omdat hij hem natuur lijk bij de prijsbepaling in rekening brengt of al wordt deze accijns hem teruggegeven uit de Nederlandsche schatkist bij den uitvoer van de jam naar het buitenland, hij heeft de som toch noodig reeds bij het begin zijner fabricage en zij wordt rente loos vastgelegd, zoolang hij blijft werken, geheel in tegenstelling met den fabrikant in Engeland, die dus een grooten voor sprong heeft. Al moet deze ook dienzelfden accijns betalen in den vorm van inkomend recht, wanneer hij de vervaardigde jam in Nederland invoert, hij ontvangt het bedrag onmiddellijk in den prijs terug, terwijl de Nederlandsche fabrikant het langen tijd heeft moeten voorschieten, van het oogenblik namelijk van den inslag der suiker tot aan den eindeUjken verkoop van het vervaardigde artikel. Dit verschil tusschen Engelsche en Ne derlandsche jamfabrikanten kan worden voorkomen door de laatsten eenig uitstel te verleenen bij betaling van den accijns en daartoe niet eerder te verplichten voor en aleer de bereiding van jam werkelijk is geschied en de aflevering of verkoop in het binnenland plaats vindt, terwijl bij uitvoer naar het buitenland dus geen restitutie behoeft te geschieden. Het is zeker dat een zeer groot bedrag aan dood kapitaal op die wijze zou worden uitge spaard en de mogelijkheid om in deze industrie te wedijveren met het buitenland alleen daardoor zou geboren worden. Bij den wijnaccijng geschiedt dit crediteeren eveneens; de schatkist heeft bij behoorlijke controle er geen schade bij; en nu de aandrang op de regeering van verschillenne zijden waarschijnlijk niet zal ont breken, is de veronderstelling niet te gewaagd, dat deze maatregelen binnen niet al te langen duur zullen tot stand komen. Welk een goeden moed wij op dit punt dus koesteren en hoe nuttig, voor land bouw en industrie beide, wij zulk een maatregel ook achten, wij zouden er niet mede tevreden zijn. Jam, een uitmuntend, lekker, voedzaam, frisch en onschadelijk genotmiddel; waarvan alle bestanddeelen worden voortgebracht door den Nederlandschen bodem, is niet bestemd voor Nederlandsche monden. Wij hebben haar door onze belasting zoo duur gemaakt dat zij wel in elk huisgezin van den arbeider tot den rijken koopman in En geland op tafel kan komen, doch dat behalve in enkele huishoudingen van ge goeden de burgers in .Nederland er zich van moeten spenen. De 8 a 9 millioen, die de accijns op suiker in Nederland oplevert, kunnen voor onze huishouding van Staat niet gemist worden, het is bij de herziening der suikerwetgeving enkele jaren geleden, her haaldelijk betoogd ; van afschaffing dier belasting in 't algemeen kan dus geen sprake zijn. In het naburig België, waar deze belasting op suiker evenzeer een welkome bron van inkomsten is voor de schatkist en de regeering toch de jam industrie in de hand wilde werken, heeft men er iets anders op gevonden. Juist drie jaren geleden, op 9 Augustus 1897 is een wet aangenomen, waarbij be paald werd, dat vrijdom van accijns kan worden verleend voor suiker, bestemd voor jamfabricage. 2) Natuurlijk zijn er een reeks van voorschriften waaraan door fabrikanten moet worden voldaan, ten einde van deze vrijstelling te kunnen genieten. In de eerste plaats komt zij alleen ten goede aan fabrikanten, die minstens 100.000 kilo's jam of een soortgelijk artikel (produits sucrés) jaarlijks vervaardigen, terwijl min stens iÖpCt. suiker moet worden gebruikt; welke hoeveelheid in tegenwoordigheid van beambten met de vruchtensappen moet worden gemengd. De bijzondere kosten van het extra toe zicht, voor deze wet noodig, worden op deze fabrikanten verhaald, wier vrijstelling onmiddellijk wordt ingetrokken bij het ont dekken van eenig bedrog, behoudens hun bestraffing volgens de gewone wetten. Merkwaardig waren de bijna onmiddel lijke gevolgen dezer nieuwe wetsregeling in België. Terstond legden verschillende fa brieken zich toe op het bereiden van jam en daarmee overeenkomende producten. Vooral een groote vereeniging nam de vervaardiging in handen, de Fabriquc Anversoise de Conxe/'ves; in Belgiëis de vruehtenteelt minder uitgebreid dan in Nederland, toch werd nog; geregeld fruit uitgevoerd naar Engeland. Toen echter deze groote fabriek tot stand kwam hield deze uitvoer bijna onmiddellijk op en letterlijk alle fruit in Belgiëvond binnenlands een gretige afname. Jam zelf wordt daaren tegen in Belgiëveel meer gebruikt dan hier te lande en de invoer daarvan ge schiedde geregeld uit Engeland. Als met een tooverslag is deze invoer gestaakt; de bekende potjes der groote Engelsche firma Grosse en Blackwell zijn uit de comestibelwinkels verdwenen en vervangen door die der Antwerpsche fabriek, geen wonder voor zeker omdat de prijs tot bijna op de helft is verminderd. De wet is nu twee jaren ten volle in werking. Alleen het eerste jaar van het tweede zijn mij de opgaven niet bekend is door deze nieuwe industrie drie millioen kilo's suiker gebruikt en ieder kan het verschijnsel waarnemen, dat b.v. vele arbeiders in fabrieken aldaar hun boterham smakelijk maken en daarbij de drooge keel verfrisschen door gretig gebruik van de thans goedkoope jam. Hoe groot het verbruik van jam hier te lande is, is geheel onbekend 3), doch in verhouding tot andere landen schijnt het onbeduidend; indien het mogelijk ware door een gelijke wet een gelijk resultaat als in Belgiëte verkrijgen, zou dit zeer zeker aanbeveling verdienen, doch nog meer omdat, zooals wij boven zeiden, de vruchtenteelt in ons land zulk een belangrijke tak van kleinen landbouw is, die thans ieder jaar met groote gevaren wordt bedreigd. Er bestaat een bloeiende exporthandel van Engelsche jam; indien door vestiging eener jamindustrie in Nederland, onze handel een deel daarvan tot zich kon trekken, zouden op zulk een wijze de belangen van velen te zamen vloeien en gebaat worden. Allerlei zwarigheden zullen worden op geworpen ; ik zie ze reeds opdagen in den gewonen phalanx van excepties en conse quenties, waardoor in Nederland op land bouw en industrieel gebied zooveel nuttigs vaak wordt tegengehouden; toch heeft deze regeering door de afschaffiing van den accijns op vruchtenwijn een stap juist in deze richting gedaan, laat zij vooruitgaande op dien weg duizenden kleine landbouwers steunen in hun bedrijf en nieuwe bronnen van bestaan openen voor landbouw, indu strie en handel, allen te zamen. Wat in het naburige Belgiëis geslaagd kan onder meer gunstige voorwaarden in Nederland niet onmogelijk zijn. Breda, 15 Aug. 1900. DR. G. W. BRUINSMA. 1) Zie ook Vragen des Tijds van Juni j.l. 2) Fruits, con/'its ou conservés, murmelades, gelees, conjitures, pates ou sirops de fruit*. 3) In het tarief der invoerrechten is jam gebracht ouder de algemeene rubriek: koek, banket, suiker en pasteibakkerswerk. Bij het nieuwe tarief door den minister voorgesteld is deze gesplitst als: lo. eetwaren, 2o. koek-, banket-, saiker-, en pasteibakkerswerk; :ïo. melk, gecondenseerde. De fout om jam gelijk te stellen met bonbons, koekjes en dergelijke snoeperijen, waarmee zij niets te maken heeft, wordt dus ook in het nieuwe tarief bestendigd. ") Onhandig of bekrompen? De Nederlandsche Regeering heeft naar aanleiding van de deelneming van ons land aan de Parijsche tentoonstelling op 11 Aug. eene reeks ridderordes uitgereikt. Waarom zij niet gewacht heeft tot dat het oordeel der internationale jury op 18 Aug. officieel bekend gemaakt zal worden, is onduidelijk Evenzeer de haast waarmede bij afzonderlijk vroeger besluit, den gezant het Grootkruis der Oranje-Nassauorde werd verleend. Men wist nog niet dat de verdiensten van ridder de Stuers ten opzichte der Nederlandsche tentoonstelling en tentoonstellers zoo ver schrikkelijk in het oog sprongen, dat die zonder verwijl erkend moesten worden. In de serie van 11 Augustus vinden wij commissieleden, juryleden en inzenders. Het is werkelijk goed gezien, inzenders die zich de moeite en kosten getroost hebben om iets goeds uit Nederland naar Parijs te zenden hiervoor een blijk van waardee ring te geven. Zij houden den Neder landschen naam in het buitenland op en dit is niet alleen van belang voor hunne zaak en voor hen persoonlijk, maar van algemeen Nederlandsch belang. Waarom moest de Regeering dit goede denkbeeld zoo bazig onhandig ten uitvoer leggen ? Wij zwijgen alleen op de onder scheidingen aan de kunstenaren verleend. Mej. M. Bosch-Reitz is met de OranjeNassau geridderd. De heer M. Bauer ook. Dat is alles. Is het nu niet belachelijk Bauer die met zijn prachtig werk zulk een schitterend figuur op de tentoonstelling ge maakt heeft, en in n sprong den Grand Prix verwierf', dezelfde onderscheiding toe te kennen als aan bijv. den expediteur der commissie wiens verdiensten wij niet be twijfelen, maar die toch van andere orde zijn, dan het werk van Bauer. Of bijv. hem in rang te plaatsen beneden den tot officier der Oranje-Nassauorde benoemden baron van Asbeck. DeNederlandsche Grand Prix voor de schilderkunst heeft men geheel vergeten. Als kunst geen regeeringszaak is is, dan had men mej. Bosch-Reitz en den heer Bauer ook buiten de benoemingen moeten laten. Is het dit wel, dan behoort men het streven der kunstenaars niet zoo kruideniersachtig te behandelen. X. Evenredige veHegenwoordigiiii!:. Nu dit onderwerp, door de nota van den heer van Gilse bij het Kamerverslag, hier te lande officieel aan de orde is gesteld kan het zijn nut hebben door een duide lijk sprekend voorbeeld er op te wijzen in welk een mate dit stelsel elders in staat is de gemoederen der kiezers te bevredigen. Wie ooit in Belgiëeene verkiezing heeft bijgewoond weet tot welk een toppunt van agitatie de kiezers gewoonlijk worden op gevoerd, zoodat de dag der stemming in de hoofdplaatsen zelden eindigt zonder opstootjes. Onlangs heeft voor de eerste maal de verkiezing van afgevaardigden voor de 2de Kamer plaats gehad volgens het stelsel der evenredige vertegenwoordiging en het eigenaardig feit heeft zich daarbij te Gent voorgedaan, dat na het bekend worden van den uitslag alle drie partijen, die aan den strijd hadden deelgenomen, tevreden waren en met vlaggen en muziek den uitslag vierden. De socialisten namelijk hadden twee candidaten gesteld, die beide verkozen werden; groottr overwinning was dus voor hen nist denkbaar. De liberalen hadden sedert 1885, dus gedurende vijftien jaren, nimmer een ver tegenwoordiger hunner partij er door kunnen halen; thans waren zij met drie candidaten in het strijdperk getreden, waarvan er twee verkozen werden, zoodat zeker alle reden tot juichen voor hen bestond. Eindelijk hadden de Katholieken een lijst aangeboden met zeven personen; zes van dezen werden verkozen, n meer dan zij eigenlijk verwacht hadden; voor deze partij bestond dus niet minder reden van tevredenheid. BE. Sociale Het eerste jaamrslag fler Kamers van Arbeid. Van de 60 Kamers van Arbeid in de jaren '98 en '99 opgericht, hebben zich 27 geconsti tueerd vóór l October 1899. Deze 27 vallen in de termen om van hun werkzaamheden over het jaar 1899 verslag uit te brengen aan den minister van waterstaat, die wat hem daarvan belangrijk voorkomt in een boekje verzamelt, ter mededeeling aan de Staten-Generaal. Van deze verzamelde jaarverslagen, die ons dus voortaan ieder jaar te wachten staan, is thans het eerste deeltje verschenen. Zullen volgenden misschien om hun inhoud belang rijker zijn voor den socialen navorscher hem brengt dit boekje een vrije schrale oogst van gewicht is het omdat het heel wat licht verspreid over de werking der Wet op de Kamers van Arbeid. Die wet is een zegen van boven geweest. Men had er niet ernstig om gevraagd, de arbeiders niet, en de patroons evenmin. Verzekering van den werkman tegen onge vallen, tegen ziekte, tegen ouderdom, verbete ring van de volkshuisvesting, verscherping van de arbeidswet ziedaar dingen door de arbei ders, of om de arbeiders ter wille te zijn, op de politieke programma's gebracht; maar over Kamera van Arbeid werd zelden gerept. Als, wat wij van harte hopen, die Kamers op den duur zullen blijken zich tot nuttige instellingen te kunnen ontwikkelen, dan moet toch op het oogenblik nog worden erkend dat b\j hunne oprichting bezwaarlijk kon worden gezegd : zij voldoen in een lang gevoelde behoefte. Zoo verklaart zich het maar matig enthou siasme waarmede de instelling in den aanvang werd ontvangen. Op den 2en Mei '97 stond de wet in het Staatsblad gedrukt, en anderhalf jaar later bestonden pas in 13 gemeenten van ons land Kamers van Arbeid. En dat, ofschoon in de memorie van antwoord op het voorloopig verslag der 2e Kamer wordt gezegd dat de bedoeling van art. l der wet is de oprichting eener Kamer gebiedend voor te schrijven" overal waar de behoefte daaraan is gebleken en een behoorlijke samenstelling mogelijk blijkt." Een behoorlijke samenstelling is slechts onmo gelijk in plaatsen zooals Maastricht, waar gebrek is aan behoorlijke patroons men herinnert zich dat te dier plaatse, en ook in eenige brabantsche steden naar ik verneem, de oprich ting eener Kamer van Arbeid beproefd is, maar mislukt door den onwil der fabrikanten om zittin? te nemen en elders scheen het dus de behoefte te wezen die ontbrak. Zelfs in het klein getal plaatsen waar Kamers werden aangevraagd en opgericht, scheen het nog niet van harte te gaan. Er werd zoowel door patroons als door werklieden bijzonder slecht gestemd. Van de 27 Kamers die verslag uitbrachten bedroeg het aantal patroons-kiezers 5325, dat der werklieden-kiezers bijna 30 dui zend. Slechts 1442 patroons, 27 pUt. en 9396 arbeiders, 31,5 pCt. namen deel aan de eerste verkiezingen. Van beide zijden kwam dus veel minder dan ' 3 van het aantal kiesgerechtig den op. Groot wonder is deze onverschilligheid voor lichamen welker werkzaamheid men niet kende, en welker oprichting door arbeiders en patroons met meer wantrouwen dan vreugde werd be groet, eigenlijk niet; en vooral is zij geen reden om te wanhopen dat ooit de Kamers zich tot