DE AMSTERDAMMER WEEKBLAD VOOR NEDERLAND. No. 1-254 Waar gaan jullie heen?" schreeuwden wy beiden tegelyk. .Naar de kotta (hoofdplaats)," luidde het antwoord. W*ar gaan wg eigenIgk heen?" vroeg ik toen.- my'tt man; want het echoot my in de gedachte, dat w$ evengoed ons rijtuigje konden laten inspannen, Naar de besaran," zei my'n man. Met die woorden verdween my'n laatste greintje hoop! Ik dacht dat wij vluchten zou den, vluchten naar een ander dorp of ook naar de hoofdplaats, of ergens, waar geen Kloet en geen bandjir w»«, maar naar de besaran! Nat of wq. daar niet even vroolük bedolven zouden worden, als in ons eigen kleine huis! Ik zei evenwel niets. Vlak bij het huis stootten wy' op een groepje heeren. Hallo," riepen ze, en toen een dame ziende: Vlug mevrouw, u gauw naar binnen." We gingen allen, daar de steenenregen nog steeds aanhield. Wat zou het toch zy'n," vroeg er een. .Dat 's nou de Kloet, mynheer." Ik zag no£ in het duister, dat er iemand met zjjn handen in de zij voor ons stond. De keineet zal zoo 'reis tegen hem gezeit hebben: Hoor eens erwitjesj je riet dat ik twee staarten heb: als je nu niet aan het bommen gaat, loopt het by'geloof de wereld uit, of ze lachen mij uit, wat nog erger is l Ea dus, boeren, burgers en buitenlui, aansehouw het brommen van den Kloet!" Au, ik voel het," riep een derde; en ik heb juist gisterenmiddag myn haar gemilimeterdl" Een steentje was hem op zyn knikker gevallen. Brommen doet anders geen pijn," klonk het nu weer. Het was mij een raadsel, hoe ze zoo kalm waren, maar toen ik by het licht in de voorgalery kort daarop al die bleeke gezichten zag, begreep ik het onnatuurlijke van hun vroolykheid. Daar kwam hetzelfde rijtuigje, dat ons achterop gereden was, het erf op. De jonge vrouw stapte er uit en kwam half door haar man gedragen, binren. Toen ze langs mij kwam, zei ze opgewonden: Nu zou ik eindelyk wat by^onders naar huis geschreden hebben, en nu is het te laat!" Toen viel ze fliuw. Wy brachten haar echter spoedig weer by en den heelen avond zat ze stilletjes in een grooten wipstoel, nu en dan een woordje in het midden brengende. Haar man vertelde ons van zy'n tocht. Hy' was, ventre-a terre den weg naw de hoofdplaats opgereden, tot h\j op een groepje menschen stuitte, dat hem tegemoet kwam. Waarheen?" Naar de kotta," schreeuwde hy. Terug heer! de bandjir komt achter ons !" En terug ging het weer in dollen ren. Even voorby de fabriek klonk het weer van hen tegenkomende vluchtenden. Terug, heer! Naar het heilige woud! de bandjir is achter ons!" Zoo was hij ten einde raad naar de besaran gereden. Steeds meer families kwamen de voorgalery' binnenstroomen, enkele dames luid jammerende met een krullekopje tegen zich aangedrukt. De steenen kletterden met oorverdoovend ge weld op het zinken dak neder; wij moesten schreeuwen om ons verstaanbaar te maken. Vluchten! dat was in het eerste oogenblik het eenig >, wat men uit alle vrouwenmonden hoorde; de mannen waren kalmer, wisten trouwens ook, dat er niets aan te doen was, daar wy geen vermoeden hadden, welken weg de lavastroom en het water uit de wellicht gezwollen bergstroomen zouden vo'gen. Het rijtuig van den baas" stond reeds voor. Kom laat ons toch naar Kotta gaan", snikte mevrouw. Daar is de bandjir," klonken mannen stemmen. Naar de andere zijde dan!" Daar is ook de bandjir!" woorden, die weer door een luid geweeklaag gevolgd werden, daar geen der dames in haar angst het irrationeele van de opmerking inzag. Och toe, maak ze toch niet zenuwach tiger dan ze al zijn," klonk de basstem van den baas". Jantje, wil je wel eens niet huilen!" Hoe kunnen die dames zich zoo aanstel len," klonk het uit den wipstoel. We sterven er toch niet later door". U heeft geen kinderen, dat maakt een groot verschil," meende een heer vergoelykend. Maar u moet niet over sterven spreken, het loopt misschien nog wel los!'' Losloopan! n met Krakatau is de heele Westkust van Bantam verwoest en we zitten hier pal op den Kloet!" Haast op zijn schoot!" beaamde iemand lachend. Maar mevrouw, u moet niet vergeten, dat de Krakatau als 't ware u t elkaar gespron gen is en dan de Westkust is verwoest door dti zee." En hier is geen zee!" Ik zag haar opleven. Nu zal ik toch nog mijn brief kunnen lezen." Uw brief kunnen lezen ? !" Ja morgen komt dj Hollatidsche mail aan," zei zij lachend; ik had het zoo jammer gevonden als ik mijn brief van thuis had misgeloopen!" Ook ik begon weer meer mensch te word n en keek en luisterde meer naar wat er om ons heen gebeurde en gesproken werd. Hat was potsierlyk, zooals de meeste dames er uit zagen. Enkelen hadden eea vlechtje op haar rug bengelen en papillotten in het haar. Bijna allen waren, zooals ze gpklecd waren, uit bed en weggevlucht. Eén liep met een veel te korte sarong met grenadierspassen rond: een kip op hooge pooten. K ;n ander had geen vlecht; maar het kleinste knoedeltje achterop het hoofd, wat men zich maar de, ken kan; terwijl wij haar nooit anders gezien hadden dan met een reuzeükapsel, en vaak a'Jerlei speculaties hadden gemaakt over de hoeveel heid valsch haar, waarmee het gefabriceerd was. 'Eén dame won slechts bij dat profond négligé. Zij had prachtige blonde krullen, die r u vrij op rug en schouders neervielen. Zij was op bloote voeten, daar zij in den eersten, doodelijken schrik haar sloften niet had kunnen vinden, die zij later vlak voor haar bed terug. vond. De weg was met groote, puntige kriekels b:legd; arme voeten! Daar kwam een oud menscbje op ons af, zoo zwart als twee laarzen." Wij noemlen haar het geraamte", en dien naam verdiende zg volkomen. Met haar slappe nachtsarong en het glad weggestreken haar, met die diepe kringen onder de pikzwarte oogen geleek zij LU nog meer op den Dood dan gewoonlijk. De zwarte dood", noemde men haar dan ook wel eens als een variation au thcine! Ik heb het wel voorspeld", zei ze geheimzinnig. My'n dochter zeg: Vorst dood gaan, ik zeg, neen, lahar (uitbarsting) of pest of oorlog. Het staart van die komeet Joop naar beneden; als naar boven: Vorst gaat dood." Zouden wy niet een hombertje maken?" vroeg een beer, het is nu 5 uur, het kan nog zoolang donker blijven." Myn arme beo, als we bedolven worden, gaat hij ook dood!" hoorde ik een vrouwen stem zeggen, waarop een luid gelach van al de employés weerklonk. Ik heb myn horloge vergeten," zei een ander. O, ik ook," zei de heer van het hombertje, ik heb alleen gezorgd, dat ik luciiers, sigaren en sigaretten by' mij had, wie wil er eentje?"' Na, daaraan ha i niemand gedacht en de zaakjes vonden grooten aftrek. De kinderen, vooral de jongst en namen het geval hoogst philosophisch op Een kleine wereldburger zat rustig op den schoot zy'ner moeder den inhoud van een groote melkflesch leeg te drinken; een andere kleine baas ging by' al de heeren rond om postzegels", die niemand natuurlyk bij zich had, maar die hem bij heele bergen beloofd werden. De steenenregen had nu plaats gemaakt voor een aschregen, die heel geruststellend op het zinken dak neerruischte. Het onweerde, de vunrbollen warei verdwenen. Geen van ons had ooit zulk onweer bygewoond. De bliksem stralen schoten over den ganschen horizon neer en gelijktijdig met het licht barstte de eerste knetterslag los, vlak by' ons, recnts en dan nog een vóór ons en nog een en nog een. Het deed ons denken aan steentjes, die over het water gekeild werden en drie, viermaal de oppervlakte raakten, aan reuzensteenen, die door het lucht ledig geslingerd, in botsing kwamen met onze atmosfeer. Gehurkt in den uitersten hoek van de voor galery zaten de jivaansche bedienden met vrouw en kind rillend by elkaar, da waker met een verroeste piek in de hand, als schuttery' en beschermgee^t der fabriek. Om half zeven werd het licht. Een prachtig gezicht leverde de natuur in den schemering op: een sneeuwdag in Holland. Zwaar hingen de takken der boomen neder onder het gewicht der witte asch, die meer dan een duim dik op alle bloemperken en paden lag. Enkele heeren gingen sneeuwballen gooien" en wij riepen dat dit op den publieken weg verb >den was en dat wij er de schuttery by zouden roepen l Het aschregende nog zachtkens voort, tot groot ongemak voor onze oogen, die tranen met tuiten schreiden, of wy wilden of niet. Ia de geheele streek was, op onze bedienden na, geen Javaan meer te bekennen. Zij waren allen naar hun heilig bosch gevlucht, een uur hier vandaan, in de vaste overtuiging, dat Oaze lieve Heer die plaats sparen zou, al verging ook verder de gebeela wereld. Daar zaten ze om het stuk muur, dat er nog van een ouden Boeddah-tempel over is, den ganschen nacht bij elkaar en aten riet uit den tuin daar vlak in de buurt! Nu, na drie dagen is er nog steeds geen werkvolk te krygen; de kooplui nemen hier en daar hun plaatsje op de passer weer in. Toen het helder dag was, zag alles er toch recht treurig uit in dat gry'ze aschkleed, dat in het halfduister zoo wit had geleken. Het scheen ons toe, alsof de geheele onderneming in een winkel van een antiquair of in een museum thuis behoorde. Kr Ijgt bepaald een Pompeïaansch waas overheen, iets mummieachtigs en doods. Eén der dames is hard ziek geworden; de anderen kwamen met den schrik vrij; mijn jonge vriendin heeft haar briet raar huis kunnen schrijven en die van haar ouders gelezen. Wy ramen allen wat asch mee naar huis, als een herinnering aan dien ver^chrikkely'ken nacht, die wy zonder dat grijze hand jevol toch wel nooit vergeten zullen ! ... En ik teekende met de pen mijne indrukken van dien nacht. iiiuiiMiintiiiiiiiiniMMMi SociaL aanqzLq&nlïzbcn. <j <? De woningkweslie in Lirapol en de acti viteit w het steflelijt estnnr. De woningnood is groot in Linden, doch naar verhouding, grooter nog in L verpool. Dat wil wat zeggen. Li 1895 werden vier buiten gemeenten b j de stad gevoegd. T jt dien tijd was er gsen p'.ekj; meer open, waarop nieuwe huiden gebouwd kouden worden. K u de bevol king nam voortdurend toe ibij de j ingste volks. tel,ing had ds stad Obó 270 inwoners). Daarbij wa; het ceutnrn der stad sedert IbV) meer en meer ontvolkt, om plaats voor zaken te imken. Vandaar ontzct'eude opéuhooplng in ds buiten wijken. Vooral in de buurten der armen. Liverpiol had van alle stede.i in liet Britsc'ie lijk de meeste meuschen op elke acre. Ujk hyt hoogste sterftecijfer. Doch de corp iratie was »up to date" m hare gemeentelijke politiek. Nargeus werd en wordt zóó goed gezorgd voor de openbare gezondheid en het openbaar welzijn, als in Engoland's tweede sta.f. G durende de vorige eeuw zijn de lersche paupers, die in hun mooi en vruchtbaar land tengevolge etn:r gewettn'ooze staatkunde geen brood meer konden vinden, bij houdjrdtallen daarheen getrokken. Het nauwe verkeer tusschen Dublin en Liverpool bood daartoe geschikte s< legenheid, terwijl de talrijke, reusac''it'ge dokken, dien slechts aan voor landarbeid g. te ikte lieden de mo?'elijkhei l boden om een bestaan te vinden, >k mt de Wales togen de sociale j schipbreukelingen naar de groote handelstad. ? Alle beschikbare wouin^cj waren spoed g bi z-t. In allerijl werden met weinig kosien nieuwe huizen opgetrokken. M.;t sanitaire eisc'ien werd daarbij geen reAeaing geJujudeu. ])ni k \virn ook met te pas in de kraam van bouwspekiilauten, die uit, den woningnood een dujtje zochten 1c i slaan. De huizen werden bij bosj.-s, in den vorm i van hofjes gebouwd, mst nauwe ingangen, kleine j binnenplaatsen en de achterwanden tt-geu elkaar. j En maar al door nam de bevolking toe. sneller dan de hu:zen kouden worden opgetrokken. Als l haringen in een ton pakte i de proletar.è'rs zic'i in de enge krotten en kelderwonii gen op' en. l Het werd den gegoeden te benauwd. Zij vluchtten naar de gezondere omgevingen. Maar de arbe.! ders moesten zoo dicht mogelijk bij d* dokken ! en de vele ix;>orttiiagazijueu blijven. De toe', stani werd zoodanig, dat. in sommige buurt.n i liet sterftecijfer tot, 71.1 p:r JOOD steeg er, het, j geboortecijfer verre overtrof. Nog in 1894 ! stierven ui a buurt, de Vaux'iall Ward gt-j heeteii, -tl..S op 1000 personen, terwijl er op i een gelijk aantal levenden 41.1 geboren werden. lu 1MJ8 was het sterftecijfer in verschillende buurten hooger dan lid; in 1S99 bereikte liet in het Schotland district en de Exehange bijna 39, terwijl het eemiddeldc sterftecijfer vo >r de l gansene stad 23. l per 100U was. Als a'tijd hebben de kleinen van die elletdige toastanden het mees'e te lij ien. Nog niet lang geleden berichtte de medische gezoadneidsinspec. teur, Dr. Hops, dat in sommige districten der stad n kind op elke vier geborenen, sterft vóór het een jiar oud is. De helft der kinderen sterven vóór hun vijfde jaar. Ontzettend. Een vierde der sterfgevallen zijn het gevolg van besmettelijke ziekten, die voorkomen kunnen worden. Ook bij volwassenen. Vuile omgeving en onzuiver voedsel zijn de voorniamste oor zaken. Onreinheid en dronkenschap gaan altijd saa:n. In 1898 waren 209 sterfgevallen in de stad het, directe gevolg van overmatig drinken. In 1899 216. Dronkenschap komt het meest voar in de districten waar het sterftecijfer het hoogst, m. a. w. waar de ellende het grootst is. Hoewel, dank zij de ijverige bemoeiingen der corporatie, het sterftecijfer van 1893?1899 slonk van 32.0 tot 23 4 over h'-t algemeen, daalde ook het geboortecijfer van 32.0 tot 23.4 per 1000 zielen. Volgens de bewering van dezen deskundige, z'ji er in de stad 1432 *courts" die absoluut niet vjldoen aaa de elementaire eischen der hyg ene; 8184 huizen en bovendien no^ 3283 kelder woningen met, 11.000 bewoners, zijn verre beneden die eischen. lu de //eourts" komt weinig of geen zonlicht. De atmospieer is er altijd vuil; in de woningen, doordien de poreuje wanden gedurende vele jaren de onreine uitwasemingen der inwoners absorbeerden. Overal wordt be hoorlijke ventilatie gemist. Er zijn geen vol doende gemakken. De ingangen der hofjes zijn veel te eng en verbergen de huisjes totaal voor het publieke oog. Htt zou onverantwoordelijk zijn als het stadsbestuur zóó'n toestand ongemoeid liet voort. bestaan. Sommige besturen doen dat. Niet aldus de corporatie der stad Liverpool. Eerstens heeft zij een fl nke staf gezondheidsinspekteurs in dienst, zoowel voor toezicht op de woningen als op de levensmiddelen. Al die lieden zijn p aktiseïzoowel als theoretisch voor hunne taak bevoegd. De keurmeesters van vleesch zijn ervaren vleeschhouwers, die van visch ervaren vischhandelaars; terwijl de in spekteurs van de schoorsteenen der huizen ge diplomeerde machinisten en de andere inspekteurs bekwame bonwkund'gcn zijn. Da woninginspekteurs gaan van huis tot huis onderzoek doen. De inwoners worden bovendien zeer aangemoedigd om klachten aan te geven. In 1S9U kwamen 19.640 zulke, aangiften in Door het huisbezoek werden 72.1S2 gebreken ontdekt, 38.872 draineeringen werden gerepa reerd, 27.019 privaten hersteld en 58.SS8 wonin gen van water voorzien. lu dat ne jaar werden 128,000 herkeuringen uitgevoerd. Hehalve den mannelijken staf heeft, de stad nog een flinken vrouweiijken in dienst, in het geheel acht inspectrices. Dat is vaa groote beteekeais. De huismoeders spreken vél openhartiger met de inspectrices, die bovendien aan genen nog allerlei nuttige wenken omtrent het huishoudelijk leven geven, welke een inspekteur bezwaarlijk zal of kan geven. Door dezen staf werden in 1899 20-000 huizea bezocht, duizenden ycourts'j en 3577 eigenlijke «.üuins." Zij vonden f!e meesta woningen erbarmelijk vuil, legden 27.00.'! bezoeken af om te controleert of hare intsructies waren uitgevoerJ, en gaven bevel tot de deiinfectie van 4097 woningen, l i de meeste gevallen is de kleeding en het huisraad der a'me lieden zóó versleten dat ze i ;i de desin fectie onbruikbaar zijn. Vroeger weid de ver nietiging der goederen in geld vergoed. Dd insp.'Cteurs vonden echter vaak, dat het geld voor drank in plaats voir nieuwe kltêen uitgegeven werd. Sjdert een paar juren worden nu nieuwe zaken verschaft, eqiival i.t met die verbrand of vernietigd werden. Verschillende aniere zaken, verband houdende met de zorg voor de openbare gezondheid, moeten hier onbesproken blijven. Z>o bijvoor beeld bezit de stad thans een eigen inrichting voor de sterilisatie van melk en in alle wijken der stads der/Ks voor den verkoop daarvan. Zij levert d^ melk ter voeding van kleine kin deren, in zui»il-sschen van een bepaalde maat overeenkomstig den leeftijd der kleinen. '/, j verschaft tevens de spenen dairbij, die op gere gelde tijden geïnspecteerd moeten worden. DJ kindereu met deze gemeeütemelk gevoed, moeten cm de veer'ien dag^n gewogen w o den. Men heeft reeds den gu istigeu invloed van deze ondernem ng rp de kindersterfte kunnen consta'eeren. Mair om ons tot de woningkwestie te bepalen. Liverpool was een der eerste steden \v_varvau het bestuur inzag dat de oplossing van het woningvraws'u'; allén koi geschieden door vau ge meentewege te zorgen voor behoorlijke huis vesting der inwoners zoowel als voor afbraak van de ongezonde gebouwen. 11 eis iu l M l'J werden door de corprr-Uie z"s groot;' blokken huizen gebouwd, bevat1 c,ide 123 woningen De stijl dezer woningen is natuurlijk niet wat de la'ere gebouwen zijn. Vroegere wetten, die het huisje van het ,,parlikulier initiatief" zooveel mogelijk ongeschonden zochten te houden, waren zeer hinderlijk voor eene 11 uke gemeentelijke actie op dat gebied. Mst de woningwet van IS'.KJ is daarin veel ver beterd De gemeenten ontvingen meer vrijheid om den woningnood te bes'rijdeu. Toch liegen er tot lieden nog v,;le voetangels op den weg die a'léi voeren kan naar de oplüssbg van dat sociaal probleem. De corporatie iu Liverpool heeft zich, iu tegenstelling met andere gemeenten, voorna melijk bemoeid met aan de //slum"-b -.woners betere huisvesting U: versc'ialf :ii. jkinLmden wordt dikwijls de klacht vernom;:n, dat, de z s. gezeten" werklieden het meest proli'eereu van den bouw der woningen, die bestem l h :eten om de proletariers uit de slums op te lui!' n. Niet alleen zijn die woningen gewoonlijk te duur voor deze lied-jn, d ich zij gevoden zicb. eveneens niet op hun gemak in zu'ke nette Jiuis/es, die zoo hemelsbreed verschillen van de krotten waaraan zij zich gewerd hebben. De araiC lieden zijn meestal zóó gedegenereerd in de slums,", dat ze aangenamer en zindelijker omgevingen aanvankelijk niet uitstaan kunnen. Al dra vervallen ze weder tot het euvel der onreinheid. Slechts m :t geduld en langzamer hand zullen zij zich aan mensc'ielijker verhou dingen aaupa-sen." Daarmede heeft L:verpool rekening gehouden, /ij heeft, voor deze onge lukkig u zeer eenvoudige ma;u' degelijke wonin gen opengesteld. In het geheel bezit de stad 797 woningen in eigendom, terwijl 1)93 ten dtc'.c i,i de maak, ten deel in bouwplan vastgesteld zijn. Aan die 1190 woningen zijn 13 winkels verbonden. De huurprijzen variëren van /' 1.05 voor wo ningen vau n g-ootc kamer tot ? 3.3(1 voor woningen van drie en vier kamers. De ruimte der kamers varieert van 9V bij b voet tot, 12 bij 9 K voet voor slaapkamers; van 11 bij l O J-i voet tot 1GJ4 bij l l voet, voor woonkamers. Iu lysó werd een square bljkhuizen gebouwd, bestaande uit vijf verdiepingen met te samen 209 woningen en 12 winkels. Aan elk der vier blok huizen is een groote waschinrichting met ruime waschketel en afgezonderde waschplaatsen verbonden; het georuik daarvan is bij de buur inbegrepen. De goedkoopste woningen op een bovenste verdieping, hebben slecht» a kamer en i/doen" f\ 05 huur p r week. De ben edenwoningen hebben driu ;nke kamers benevens een achtertuintje voor f 3.30 huur. De huizen omringen een ruim en goed onderhouden plein, door ijzeren hekken van de s'raat voor de woningen afgezonderd. Het toezicht op de huizen is opgedragen ain een opzichter die jaarlijks ?1440 en een onder-opzichter die ?1080 als salaris ontvangt, benevens vrije woning in een der huizen en een uniform. Zij zijn belast met het verhuren zoowel als het innen der-huren en met het toezicht over de gebouwen. De allerlaatste huizen gebouwd voor de aller armsten bevatten tevens de allernieuwste toe passingen van gemeentelijke onderneming. Deze worden de // Dryden Street dwellings" genoemd. Het zijn drie rijen huizen, bestaande uit drie verdiepingen, bevattende 182 woningen. Een breed balcon, waarvan de trap op het einde van elke rij, geeft toegang tot de woningen op de eerste en tweede etage. Deze woningen werden aanvankelijk door een particuliere onder neming gebouwd, doch later door de stad over genomen. Er is veel vraag naar. Doch ze worden alleen verhuurd aan de uit slums" verdreven huisgezinnen. Elke woning heeft twee kamers, een waschplaats (,scu'lerv"), de beste sanita re inric'itingen en, naast een koudwaterleiding, gratis toevoer van heet water. Dat spaart den arme lieden niet weinig brand stof en werkt tevens de reinheid in den hand. Elke woning is voorzien van gas met het auto matisch mefersjsteem. Het grootere gebouw aan het einde van elke rij buizen, alwaar de stoomketel is geplaatst, b;vat tevens een »clubroom", een ruime zaal voor nuttig onderhoud en ontspanning. Allerlei spellen, couranten, tijdschriften en boeken zijn ter beschikking van de inwoners der huizen. Bovendien is daaraan een afgesloten speelplaats voor de kinderen ver bonden. De huisjes zija van binnen zeer een voudig ingericht met geschilderde wanden, doch over het geheel zeer solied. De huurprijs is slechts ?2.10. Geen wonder, dat daarnaar veel /rvraag" is. De rente van hit kapitaal in den bouw der gezamentlijke huizen belegd, was gedurende de laatste 10 jaren niet zeer hoog, doch werd be vredigend geacht. Ze wa* als volgt: voor de //St. Martin Colleges", 123 woningen, geopend 1809, kostende /2I5.14S, 2 pCt. voorde «rVic toria dwellines", 209 woningen, 1885 geopend, kostende /"81G 929, 2 :,io pCt ; voor de ,Juvcial Street dweLmgs", 101 woningen, geopend 1890, kostende ? 193.992, 3'/.-, pCt. De rente was gedurende drie jaren : voor de «.A l y Street dwellines", 34 woningen, eeopend in 1897, kostende ?75 SSO, gemiddeld 4^ pCt. (leze woningen zijn uitsluitend voor beter gesitueerde werklieden); en voor de «Gildart Gardens Colleges1', 88 woningen, geopend in 1S97, kostende totaal ? 114.200, gemiddeld 3?'',.-, pCt. Men ziet daaruit dat het der Corpira'ie niet te doen is om winst uit de woningen te klop pen, /j heeft daarbij uitsluitend het publiek belang en het welzijn vau het volk op betoog. Tliaiis rest haar een beslissendeu stap, waar over weldra een besluit zal worden genomen. Deze 8189 slums" en de 2390 voor de open bare gezondheid schadelijke helder woningen moeten weg, radikaal weg. Alleen de gemeente kan dat groote reinigings-en zuiveringswerk uit voeren. De onkosten der slooping met inbe grepen van de sc!iadcloo>stelhcg aan de tegen woordige eigenaars, ziju geschat op zes milhoen guldens. Het leenwenaandeel daarvan komt i:i de zak ken der slum-eigenaars terecht. Dat is nu een maal niet anders. Het wordt noodig geacht dat de gemeeu*e minstens 5000 nieuwe wonin gen daarvoor in de plaats stelt. Niet alle men schen verlangen een huis der gemeente in huur. /.ij let veel nauwkeuriger op naleving van de voorschriften der zindelijkheid en is strikti-r bij de inning der huren dan vele private huiscigeLa'en, die daardoor vele huurders aan het lijntje houden. Elke nieuwe woning wordt begroot op minstens / 2500, zoodat de Corporatie deistad Liverpool voor een uitgave vau omstreeks twintig millioen guldens komt te staan, als zij het gewichtige b :sluit neemt om de stad voor goed te bevrijden van de slums. Het blijft nog de vraag of deze reg^eriag haar da&rfos machtiging zal verleeneu. Of, tien termijn bij de leening kng genoeg zal willen stellen. \Vant dat is veelal eeii groo'.e hinder nis voor vele gemeenten vau goeden wille. Mocht de rigeering haar niet den voet dwars zetten, dan zal L:verpool zonder twijfel weldra het voorbeeld geven, doe dezen GorJiaausclicii knoop te behaLcljlen. L o n d o n, Jnui 1901. J. K. \. ]>. \. U «r -r r i iL MnM in de Hoofdstad Vóór het begin der zomervacantie wil ik nog even een oude schuld aanzuiveren en refsreeren over een paar uitvoeringen die sinds mijn laatste schrijven hebben plaats gevonden. In de eerste plaats dan het SyaiphonieOancert, dat van \vege het »Amsterdamsch Lyrisch Tooneel" is gegeven, onder leiding van den heer Pciter Kaabe, met het versterkt orchest van het operagezelschap, dat gedurende de zomermaanden opera- en operettenvoorstellingen geeft in den Artis-Schouwburg. Het is my niet bekend of'deze uitvoering beschouwd moet worden als proeve tot oprichting of tot instand houding van een vast orchest Is zulks het geval, dan zal men bij de beoordeeling dezer uitvoering een sterkeren maatstaf moeten aanleggen, dan wanneer dit concert slechts gearrangeerd is met de bedoeling het orchest eens symphoniemuziek te doen spelen, tot opheffing van het artistiek peil en tot ontwikkeling van het ensemble. In het laatste geval komen de voordeelen ten goede aan de operettenvoorstellingen. in het eerste geval echter zal men uit deze proeve moeten afleiden in hoeverre bet mogelijk is dat het orchest in de toekomst aan billijke eischen zal kunnsn voldoen. liet bleek mij dat er zeer goede krachten aanwezig zijn in het orchest. Onder de houten blaasinstrumenten merkte ik voortreffelijke qualiteiten op. Het stry'korchest had nog meer moeten studeeren; vooral eenige separaatrepetitiën zouden hier goed gedaan nebben. De heer Raabe is een vaardig dirigent met veel temperament. Hst eerste deel van Sehubert's «unvollendete Syoophonie" kwam my' ietwat te snel en te energisch voor. Daardoor veranderde het beschouwelijke dezer muziek te zeer in een hartstochtelijk Allegro. Zeer danktmar mag men den heer Uabe zy'n voor zy'n y'ver om compositiën van Nederlanders uit te voeren. In stillen weemoed werd gedacht aan den pas gestorven Mart. J. Bonman, den edelen mensch, den strevenden kunstenaar, den dierbaren vriend, zooals de heer Raabe, in bet met zotg saaugestelde programmaboekske zegt. Van hem werden uitgevoerd een Eglogue en Gavotte, twee werkjes van eenvoudig, melodieus karak ter, goed en dankbaar geïnstrumenteerd, waar uit ons opnieuw het beminnelyk talent van den helaas zoo vroeg ontslapen toondichter tegenstraalt. Voorts maakte ik kennis met een paar fragmenten uit een sprookjes-opera van M. C. van de Rovaart, n.l. »der Gaomenköaig". Het zy'n aardige nummers ; het eerste met gedempte stry'kinstrumenten kleine!!uittrek)es en klokjes en het tweede met cello- en viool-solo en harp enz.; handig bewerkte stukjes doch zon der veel diepte. In «Dichterdroom" van A. D. Loman vond ik wel diepte, doch het kwam my voor dat het uitdrukkiiigsvermogen van den componist niet steeds op gely'ke hoogte Btotid met zy'ne gedachten. Naast vele goed geslaagde momenten ontmoette ik ook een paar bizarre, JA zelfs brutale episodes; er zy slechts herinnerd aan de schelle trompetpassage. Mann's voorspel tot het treurspel >Medea" was zeker wel het r y'pst e onder de Nederlandsche compositiën. Het brengt het geheele orchest-apparaat in het veld. De klank van het volle orchest had ik hier gaarne voornamer gawenscht. Twee werken van den Finschen componist Sibelius en Liszt's «Pr ludes" hoorde ik niet meer. Het Finsche mannenkoor «Suomen Laulu" uit Helsingfors, onder leiding van den directeur Klemetti gaf Dinsdag 11. alhier een concert, waarop met uitzondering van een werkje van Keissiger. uitsluitend Finsche toondichters aan het woord waren. Sibelius, Merikanto en Jilrnefelt komen my' voor wel de voornaamste te zya onder hen. Het deed my' byzonder veel genoegen te kunnen opmerken, dat de meeste componisten hunne motieven hebben geput uit het volkslied. Me dunkt, een man nenkoor biedt zoo byzonder gelegenheid, tot beoefening der volkswy'zen. Haeft dan ook dit kunstgenre daaraan eigenlijk niet zy'n ontstaan te danken ? De Finsche wyzen lijken my byzon der sympathiek. Het is of zij alleen doortrokken zijn van een innige melancolie; enkelen schynen tot ons te spreken als in een klacht en zelfs daar, waar de humor en vrooly'kheid het woord voeren, mist men toch het zonnige, hetwelk men in de voortbrengselen van andere natiën zoo vaak aantreft. In dezen ty'd, nu het arme, ongelukkige Finsche volk zoo zwaar geteisterd wordt, nu het beroofd is van zy'n vryheid en een oifdr wordt der hebzucht van zijn reusachtige a nabuur, luistert men met nog zooveel te meer sympathie naar die eenvoudige tot het hart sprekende wy'ien en vooral niet minder, omdat de uitvoering getuigenis aflegt van den hoogen ernst, waarmede men daar in het kille Noorden de kunst beoefent; want de uitvoering der verschillende nummers was zeer verzorgd. Zoowel aan intonatie als aan nuancteringen mochten vryelijk de hoogste eischen gesteld worden. Het koor is niet groot; ik meen een vy'fen veertig man s|prk. Maar wat die heeren presteeren onder leiding van hun kranigen directeur verdient den hoogsten lof. Vrij lag 28 Juni woonde ik by een gedeelte der einduitvoering van het «Conservatorium der Maatschappy' tot Bevordering der Toon kunst". Het is niet gemakkelyk te refereeren over hetgeen op een dergelijke uit.oering geboden wordt. Het eene jaar toch zal een derge lijke inrichting rijker zy'n aan begaafde leerlin gen dan bat andere, vooral op het gebied van den zang, daar hierbij niet alleen rekening gehouden moet worden met talent, doch ook met stem. Aan een inrichting echter, waar een energiek man gelijk de heer Dan. de Linge aan het hoofj staat en deze gesteund wordt door kunstenaars, waaronder er zijn die tot de beste gerekend worden welke Aasterdam bezit, kan het niet anders of het onderwijs moet wel goed zijn, ook al beantwoorden nu niet alle voordrachten aan eischen, zóó hoog als men ze wel gaarne aan leerlingen eaner dergelijke inrichting zou willen stellen. Zoer voldaan hebben mij deé.èves die het a-kl 3 vioolconcert van Vieuxtemps, het cello-concert van v. G jens en het klarinet adagio van v. AVeber gespeeld hebben. Li het concert va:i Bieb, voor twee violen wogen de beide executanten niet tegen elkander op. Grooter bezwaar echter heb ik tegen de voor dracht van de bas-aria uit Ilaidel's Messias. Dit moeilijke stuk vereischt grootere technische ontwikkeling en meer adetnbaheersching, dan waarover de jonge zanger beschikt, die dit nummer voordroeg; zelfs al vordert men van hem niet meer dan man re lelijkerwij ze van een leerling mag eischen. Ojk liet de vocaalvorming veel te wenschen over; vooral in de o. a. op de woorden >vvenn er erscheinet 't" Het ware beter en voor den jongen man dankbaarder geweest, indien men voor hem, een stuk uitgekozen had, dat meer in zijn bereik ligt. T^t mijn spijt moest ik no. l, het concert vau VivalJi voor vier violen en no. '2 een zang-ensemble uit, »iie Zauberilö:e" van Mozart missen; ik hoorde daar echter veel goeds van. Gaarne vermeld ik nog dat, behalve een paar niet onverdienstelijke orgelvoorJrachtBii, alle nummers door het orchest van het Conservatorium werden begeleid. Moge de inrichting zich gestadig blijven ontwikkelen, zoodat ook die instrumenten, die thans nog door leden van het Concertgebouw-orchest werden bespeeld, binnenkort door leerlingen kunnen worden bezet! * * Ik mag niet onbesproken laten een vlug schrift dat den heer C. H. Cjster, den gaachten muziekdirecteur te Arnhem, uit de pen is gevloeid onder den titel ;oen voort woekerend kwaad op het gebied der Toon kunst". De heer Coster is ontevreden over de wijze waarop muziek-critiek wordt uitgei oefdnd. Hij zelf is steeds welwillend door de critiek behandeld, maar het is in het belang van jongere kunstbroe ders en vooral van hen, die pas als kunstenaars optreden dat de heer Cyster de pen opgenomen heeft. Bij bespreking van de recensiën wil hy in aanmerking doen komen die in dagbladen en die in vakbladen. By de eerste onderscheidt hij n i e t-o n d e r t e e k e n d e en onderteekend e. "\Yeinigen zullen het met den heer Coster oneens zijn, wanneer hij de eerste categorie onvoorwaardelyk verwerpt. De tweede soort recensiën acht de heer Coster evenmin onvoorwaardelijk te vertrouwen en wel omdat