ffo. 1272 DE AMSTERDAMMER WEEKBLAD VOOR NEDERLAND. op haar verliefden Jüngling" in beide gevallen is onze Jüngling" even bel drau". Dit aan. te toonen was het dosl van het stuk. Nini ziet zich gedwongen ten liefde te huichelen, die niet bestaat. Dat houdt ze twee jaar uit, maar als op den vtrjaardag van haar huwelijk Torn alles in 't werk stelt om den gedenk ing tot een feestdag te maken, kan ze zich niet Janger houden en besluit hem alles te zeggen. Ze vindt hiertoe te eer de kracht, nu zij juist ook op dien d. g te we'.en komt, dat Mas van Kalstra r,og steeds van baar hou-:it en alleen met de rijke Jeanne getrouwd is, omdat hij gtld moat hebben OM te zaken van z'n vader in orde te brengen. De bekentenis wordt in het tweede bedryf in koelen bloede gedaan, maar niet even koel bloedig opgetumen. De dokter begrij t nu cok de kwaal van Jeann<% ie hij reeds lang onder behaLdelmg beeft, en die er herhaal; elrk ernstig op heeft aangedrongen dat ?ijne vrouw iaar zal ornen bezotkei'. Jeanre vermoedt iets van do vroegere verhouding <usschen t aar man en Nini en wil er het ware van weten. Ze wil het hebben van Nird zelf. In het derde bedrijf zien we Torn zelf ten briefje aan zyn vrouw scaryvea ota haar te dringen tot, het oride-rhoud met Jtanne. Nü;i komt en houdt zich best. Maar als ze daarna een ont moeting intt Max heeft, luistert Jeanne, die m?n s'apend waant, achter de deur, en ver neemt alits. Jeai.ne »t;rft. Tom gaat op reis om nimmer teniJ te keeren. Maar ouk insscben Max en Nini is geen heisul meer inogelyk. AlLs is aan flirddn". Ik be6oa met Heine erbij te halen, die in acht regeltjes hetzelfde neerschreef. En nu kan n.en 'c eens zijn met Heine, dat deze alte Greschichte''?in acht regtls immer neu" blijlt bij breedvoerig' r oehandeiing is het niet o.ibilii,k te verlangen, dat het oule vee haal door wat nieuw vertellen wordt opgefrischt. Dit mis ik by' Top Na., ff. riaae stuk speelt in den kring van. burgermeusehen: 'a dokter, 'tl kantoorman, die elkaar visites int ken en zich niet on er cheiden d >or eenige afwijking van de da^elyksche middeiuiat.gheid. lx. ke,m in verzoeking Nora ' erorj ie alen en een klejiLe vergelijking te mak t n. Hoofdpersoon in be.de stuk';;en is de vrouw. De vrouw iii Aiu Flarden", Nini, heeft eeuige trekken uie-t i\ora gemeen. Ook zij kouit, zy' het langs anderen weg en op andere gronden, tot het besiuit naar huwelijk te verbreken en voert dat brisiUit iaet vaste berekendheid uit. Maar nu 't verschil! Nora, een vrouw, wier karakter gewurUen is door feiten en ver houdingen,, die we mee aangezien hebben; wier besluit billijk s.cbij.-.r, omdat niet zij, maar haar maa de scuuld draagt van den verneerdeii toesiand; wier heengaan cp c'at en datoogenblik een geldige reden viniit in het gedrag van den m^n tegenover haar bekentenis van de fuut om zijnentwil b-gaan. En daar tegenover Nini, toestemmend in een huwelijk uit dcpit, denkend 't zal wel losloopen; komediespeieud twee jaar lang tegenover den besten, meeat liefheubanden man; ds kracht missend om haar eigen schuld te dragen, al was 't ter wille van hém, eu cynisch en onverschillig het porce,einen hui» van zyu geluk intrappen»!; ten slotte elke concessie weigerend. Zat er nu in dit stugge, <y,.isc:e van haar karakter, althans van ue umngen ervan, op zichzelf kracht, dan zou men er wellicht nug vrede mee ku nen hebaeii. Was er een oo^enblik sprake van, d»t da schrijfster ons had willen guven de koele ixrtkt'nende vrouw, d;e een man neemt omdat zi een ander..n niet. krygea kan, en hem vernietigt omdat ze er g«noeg vau heeft zyn Jietde te dulden ik zou nist gedacht hebbei: a<»n klagen over de grauwe burgerlijkheid van dit sluk. Maar Nim's cynisme, haar afkeerigheid van zijn liefdes betuigingen, dienen alleen c m ons op de hoogte te brengen van den toestaLd, om ons «eer (e IIIIIIIIHIIIItlllllimimlIIIIHIHIIIItlflIIIHHmmlIHIIIIIIIIIIlellllM ?miMIIIIIIllinillllllHIIMIMIIIIIIIMIIIMIIIIIIMIinillllllllllllllllllllllllllMI L E T T A DOOK 3) O U i'D A. **? (Slot). Het was de groote Mastia het fort, elat in de laatste jaren voor straigevangenis dienst deed. Htt zag er zwart en koud en ruw en onverbiddelijk streng uit. Bleek was de lucht, d:e er boven hing en een snerpende wind blies er langs. Zij ging de steile trap op, die men in de rots had uitgehouwen, om den voetgan gers e: n korteren weg te bezorgen, dan die welke door dieren en voertuigen werd gebruikt. Daarboven bevond zich een g-auw, leeg, somber plein; onvermoeid dwarrelden eie doire blade ren hier op, door de sterke windvlagen voort gedreven in wilden doodendan?. De groote Mastia sloot het plein aan drie kanten in. Onder de bogen stonden schild wachten, in het midden bevonden zich eenige stuLken geschut; en aan de eenige zijde, waar het plein open was, kon men over een wijde vlakte h-,en, ele Penicische Alpen onderscheiden. Met een huivering zag zij i.aar elat reusachtige, donkere, steenen gevaarte. I'j'u'er was het dus dïulrl Was het mi gehuk de t Rizzardo daar leiide hij, die in de irissche lucht, in den zonneschijn, onder de hoornen was opgegroeid V ischuw trad zij op een der schildwachten to en mompelde een vraag. De man bswoog zich niet en zag zelfs niet op; hij scheen ui; ma1 mer gehouwen. Een vrcuw, die voori ijzing, trok haar uij haar fcchort. Als je met ze praat, kom je in moeilijkheiel." Maar ik wilde z::o graag naar binnen," zeide Letta. Rizzo my'n verloofde is daar op gesloten. Ik heb zijn mes meegebracht. Hij zit voor iets, dat hij niet gedaan h^eft. Ze moeten hem vrijlaten. Hij is onschuldig." De vrouw begreep haar. Als hij daar opgesloten is, kun ja hem toch niet meer helpen. Ga maar weer naar huis, arme stakker." En de vrouw, die een teenen mand met kippen op het hoofd droeg, verdween, door een van ijzeren bouten voorziene deur, die zich onmiddellijk weer achter haar sloot, in een der bijgebouwen van het foit. Besluiteloos staarde Letta naar die steenen muren, die even strak bleven, als een gemaskerd gelaat. Zij durfde de schildwachten niet meer aan spreken. Daar hoorde zy opeens een zware, metalen klok luiden met langzaam wf gstervende, plechtige, ga'mende slagen. Het geluid vulde het heele plein. geven wat er tuwchen die tvtee aan de band is. Dit cynisme wordt nu in zoo hooge mate onpassend bij de situatie, dat we ons afvragen. hos die man twes jiiar lang naast di^ vrou.v geletfi kan hebben zonder ooit te heib-ien bemerk^, dat zij niet van hem hie'd. Al msaki men van d'.en dokter Toa nog zoo'n gneien sukkel, gotüiger nog dan hij al is, dan bli.ii h t toch een raadsel, (iat hy al niet veel eei acb'er de waarh^i-i is gekoinen. En zoo hij dia op den tweeden gedenkdag van zijn huwt lijs moest vernemen, »aaro:n ni t rp den eerste: ? Ik heb nu al schr^ver.^ ook den man in den cirkel getrokken. In N ra" d; zakenman, de egt/iit, de fortuin^oeker, die zich eeu vrru»' heeft gekozen o:n ham aangenaam bezig te houden wanneer hij uit zijn aken komt in Aa; F arden;' de brave Torn, die moreel ver nietigd word: ais hij vur/ieemt, d-.t bij het huis van zijn ;^eluk op Zïnd gebiuwd heeft, en zici nog lichamelijk gaat vernietigen bovendien om die vrouw niet rnae.r in den w(-g te ttaan. Men zou over dat slot van Aan Flarden" kunnen twister, zooals over het s-!ot van Nor»' getwi,t ie. Haei cluid'lijk is da schrijfster n.et fjese^st. E ;rst wil Toni trachten haar nog te houden, maar wil zij niet. Hij brengt haar onder 't oog, dat ze alleen zal staan r-p de wereld, zonder thuis, en daar bl kt ze eigenlijk heelemaal r.:et aan ge acht, te hvbben. D .n wil ze wrer we', maar i u wil bij niet. 't Is toch eigenlijk 'inmog'tijk, vindt bj. Ea dan opeeLs schijnt bij 't bestuit g«:ioaien te hebben om voor goed hèn te gaan, er een e'nd aan te maken, zoodat dus door de fuut -/an de vrouw niet zij zelf ten 01 dor gaat, maar dij man. Ik heb zoo'n vermoeden, dat Top Vvtt' een p:èce a these heeft uilien m-ikm. DJ steiling is blijkbaar deze: een ha v. iy'k zo:.der liefde, dat kan nooit goed gaan. ue steliir.g munt erer.rnin als de tabel uil eloor nieuwheid. Maar gO:d, men kan haar e>p een nieuwe rnani r bswij'.en. D;ie bewijzen lerijgBii we voor eéii. lo. Het kpeval Niiii-Tom 2'. ;iet huwelijk van Max en J<:an.ne, waarbij Max houelon blijft v.vn ziju vroegere insiejöeu J».:a-\ne stuift van jilouzle. 3). Als tegeiiha ger d i verlov;ng van Niui's zus er Ada, tegea den zin van haar iau.iue met een armen schilder, t1 rwijl za zoj'n mooie partij kan doen met een adellijken rnijiiheer. Als vier.te bewijs zou men kuuneu laten gelden dj koppsien ie rmeier, die N ni opgeofferd heeft aan een mooie pirtij" en 'truookAla doen wil. De beslist ongunstige indruk die zoo'n moedtr maakt, voert ook al tot de con clusie, dat geen andere over.veëinje;. dan liefde tot een huwelijk mogen leiden. Gaai we dwze drie of vier bewijzen van de stelling ra, dan ontdekken we o.'k al niet veel nieuw». De voorbeelden die we hier zien zijn dezelfde, d;e we in honderd derderangs romanm'jtis e genieten krijgen. Zelfs he.ei'c de schrijfster er nie;t tegen opgezien om juist Ada's voorbeeld dubbel abgeschmackt te naken eioor voor haar als b-mi dj te nemen den roemruchtt n armen kunstenaar, die tocb zoo rijk is aaa innerlijke kwalueiten. Nu is deza Ada voor my' de meest frisscha figuur van het geheele stuk. Afgezien van haar gruwelijke banaliteit Das n.acht d e Lube" en van haar v.ortdur n l aau 'c raam bengelen, waar even voortdurend haar idea-d schijnt veiorbij ie loopen, helrap ik dat mei j3 op uitingen van werkelijk jong i«>e.i, terwijl ik in de andere figuren niet meer zi! da i een romanbestaan. Dat j.aige aing kan ja ten minste ronelom bekijken, haar f»niihale1en bewegen zieti in ein plat vlak en la en si chts n kant van hun wezen zien, den kant die naar he-t verhaal'js gekeerd is Ik geloof te moguii be linten, dat mej. Top Ni» ff in gebreke is gi-b'eveu haar a.to (ieschichte" doe;r den vo:m harer vcort-te.iing zoodanig ni: uw te m-kop, dat ze weer recht heeft e-p btlarjgs'eliing. Over eenige technische gebreken spreek ik \ iet. Bij de 1. zii.g (ie vertooning door het RotteuUmsche Tooi,e 1order Van Eijsden zag ik ;iei) Is dat voor een gevangene?" vroeg zij op angstigen toon aan een ou .on man, d.e do bladeren wegveegde. Neen, vce)r de g;v*anger.en doen ze dat r.iet.' zti de man. De vrou;v van den directeur is dood daar luiden ze voor." Hoe kan men daar ii.komen?" Niemand kan daar inkonen." Ook niet om iemand, die daar opgesloten is, te zien V" Och, je bent niec wijs. Ga toch heen." Ik ben van heel ver gekomen, om iemai.d te zien, die onschuldig is." O..schuldig ? Wat doet dat er toe ? Iedereen, die daar zit, is veroordeeld. En daar wordt alleen re. ening mee gehouden." Maar ik heb hier zijii mes." Zeg dat maar liever niet. Men mag hier niet met messen loopen." En hij hervatte zijn werk. Zoolar>g het Hebt was bl.ef zij op de piazza dralen; toen kwam iemand haar last geven om heen te gaan en weer daalde zij de in ele rots uitgehouwen treden af en vo:;d in het ki ine staelje een rustplaats voor den nacht. Haar armbanden en koralen snoer had zij reeds verkocht en niets restte haiir meer dan een klein, armzalig somrr.e'je; maar zy werd opgehouden door ele h op Itizzaveio nu vroeg of laat te zullen zien. Den volgenden dag, enden daarop volgerden beklom zy ele ste'ile ro's en trachtte iets te vragen en iets te hooren. Maar men gaf haar ruwe antwoorden en begon haar met achterdcchti^e blikken aan te zien. Wél had het jubliek over dag toogang tot de piazza, maar een arm mensch. elat naar ron'slentert en geen bepaalde bezigheid ot' boodschap heeft wekt, in deze woelige tijden, steeds wantrou wen op. De oude inan, die nog altijd de bladeren wegveegde, begon bang van hasr te worden en zij kon geen woe)rd meer uit hem krijgen. Hij vreesde door haar in moeilijkheid te zullen worden gebiac'üf. Maar zij was zoo stil, en zoo elroevig, en zoo lijdzaam, dat men geen bepaalde reeien kon vinden om haar den te;egang tot het plein te or.tzeggen. Op den vijfden dag diende bet geluk ha».r. Een klein kind, tusschen ele twee en drie jaar oud, was de treden op handen en voeten afgekropen en boog zich nu ver over een diepte been om eenige mooie, bonte veldbloemesjes te plukken, die zijn kinderlijke fantaisie in ver- ukking brachten. Met zijn wollen hemdje bleef' hij aan een vooruitstekende, ijzeren stang ha1 gen en schreeuwde luid om zijn moeder. Maar voordat nog iemand anders het gevaar opmerkte was Letta bij hem, had hem vastge grepen en droeg het kleine, ontstelde schepseltje naar boven. De moeder omhelsde haar, de men seher., de er om heen stonden, prezen haar luid en het kind sloeg de armpjes om haar hals en gaf haar een kusje. Ze is een vreemdelinge, maar goed is ze," krijgt men heel sterk den indruk, geheel af werk voor zich te hebben, werk waaraan tijd en zorg besteed is. Het stv.k lijkt een gaaf en compleet specimen van wat 't wezen wilde. En dan spijt het me, dit boek te moeten schuiven in 't vakjo waar 't naar mijn oordeel behoort: dat van derderangs romannetjsslectuur voor dames. C. J. A. VAN BEUGGEN. Harmonium BraMsma. Eenige dagen geleden heb ik liet genoegen gehad kennis te maken met eea zeer l.elangr'ijke uitvinding op het gebied van den iustrumeiiten-bouw, eene uitvinding waarnrar reeds lang en door volt u gestreefd werd en die eindelijk den lieer E. Brauii-ina ts Hilversum gelukt is. Het betreft een instrument, dat niet, g lijk a!ls instrumenten met vas;e toonhoogte vau den te-renwi.ordigen tijd (piano, org< l, blaas'nstrumektei ) uitsiuteui de ge'eirip retreie stemming aang efr, waarbij dus lut octaaf in tvailf gelijke l a!vc tonen is veretee,d, doch waarbij bultend ea de tonen, oak nog 111 abso luut zuivere stemming klinken tn de verhou ding der intervallen is berekend in verbind met den grondtoon van den toonaard. Alvorens deze belangrijke uitvinding bij den l;:ef van het weekblad, nader te in'roduceeren, wil ik eenige geschiedkundige bijzonderheden re'evieren. R._eds aan den berreinden griekscheu wijsgeer Pyi.higoras, 52Üv. Gor wordt to: geschreven h t bepalen der intervallen door getallen, la hoeverre nu Pyihagoras zelf hienan de eer toikomt is nioe.lijk u t te make", daar er geene ?.esohniten van hem bestaan en hij al'es rnocde1 ug fan zijne leerlingen mededeelde, jk dezen gingen P dezelfde wij:e te werü, zoodat feitelijk de wetenschap van Pyt.h"g tras berust op overleveringen, tot. ongeveer Uet jaar 300 v. Car,, toi-u feu der disc peieii uit de l'yi.hagoruche s;ho-jl, Euclide-, geboekstaafd heeft wat de volgil-.ngeu van deii ouden wijsgeer als onaatitayburo waarheid irkeu.len. la uder g', va! is liet wei waaide 'ij:.lijk, dat, Py;,hagoras zijn kennis nan Ji E yptenarrn ontleend h;:eft, wur outw.kk'.Hrig op het, gt.be,i d.-r exacte weteusclmp, zoonls bekend is, rp e< n reusachtig hoogeu t ap stond. Ten aHen lijde zijn ^raadtioi1, oct'af, quint en qu.rt, de voornaamste touen geweest. 15oëtlnus (de Musica Lib. 1. cap. -0) zegt zelf.8, dat de oudste stemming der grieksche Lyra, t at aan deu tijd vau Orpheus (1250 jaar v. Cur.), wecrzegeven wtrd door het springende tetrachord c?f?;?c. Hoi feit dat men deze intervallen ook terug v.'iidt in de musiek van de vóór-ciiristelijke volkeren, bewijst dat uien de beteekeuis dezer g( wichtige tcouverhoudingeu gevoelde, zonder dat meu zicb er vermoedelijk rekenschap van kon gever. Pythagcras was dan de eerste die de ver houdingen dezer touen vast s*clrle m getallen. Wanneer men het monocbord li tot op de heïft veikortte dan oi.ts'oud liet hoogere ottiaf van den ongineelen tto;i. De verhouding vaa erondtoon tot octaaf werd dus als van 2 : 1. Tweecerden van liet miLoehord gaf de qu Lt weer (3 : 2) eu drie q'.urt vau de gespannen snaar deed het interval der quart, hooren (4 : .'i). T n oj-zichte van rfe verhouding di r terti», kwam inn tot de ci?l';ró SI: O t tnz. eii/. Wariüeer nu ec .ter aiie t.vaaf toi.ei', die wij binnen bet bere.k va-i een octaaf kjiiue", in zuivere qiiuteu worden gesU'ind, komt m :n aan htt e ui van dest'ii quiuti ncirkel een kleine zweving vau 74/73 te Inog uit. M-3ii noemt dit de Pythagoritcbe komma". Tot a ui het einde *au de XVlIe reuw heeft meu vrij algemeen dvze sttmmiug aangewend. ]) Moii'clioni is een uit de grijze oudheid dateerei.d instrument, waarbij een ; naar over een resonai;ce kast g< spannen is en waarbij eeu verschuil'btre ksm eirf lengte dezer sunar wille keurig kan doen wijiige». [?llllllllllllllltlilllElllllHlllilllllDIIIIIIMIIIIItll zei men. En de moeder riep met tranen in de oogen : Alles zou ik voor je kunnen doen! Alles!" Toen zei Lttta aarzelende : Een zekere Kuzardo Lizjara zit hier ge vangen. Zoudt ge r.iet gedaan kunr.en krijgen dat ik hem eens sprak ? Ik heb bier zijn mes, dat op de markt van hem gestolen is, juist zooals hij zei. Hij kau duïonmogelijk dat, waarvan men hem beschuld'g Ie, hebben gedaan." Er zijn geen menscben daar in die gevan genis," antwoordde de moedtr van het geredde kind. 't Zijn niets meer djn nummers. \Yat was zijn misdaad V" Hij heet Rizzardo Lazzare," herbaalde Letta. En hij kan nergens zijn (ian hier, wa t de pastoor zejif heeft den naam van dez3 plaats voor mij opgeschreven; kijk! Men zei dat hij een kameraad had doodgestoken. Maar elat is onmogelijk, want zijn mes was hem voor dien tijd ontstoler. Hier is het." De vrouw nam het gekreukelde stuk papier op en zag er werkelijk den naam van het stadje en eien o.lieieelen naam vau de gevangenis in nette kant oor letters op staan. Ja, d-.t is hier," zeide zij. Maar ik zelf weet er niets van en zij verliezen hun namen ; zij worden r.ummT-, ze zijn heek-maal niets moer. Maar y. hebt mijn kind gered. Ik zal voor je dosn wat ik kp.n. Ik ken een van de cipiers. Ua nv.t me mor; naar huis en eet eerst wat. Arme ziel, je ziet er zoo uitge hongerd en moe uit.'' Zij zullen me zeker wel bij hem laten, als ze weten dat ik zijn mes bij me heb V" Er wordt nooit ieinard b;j ze torgelaten. Het zijn geen menscheu meer," antwoordde de vrouw. Maar ik wil (och voor je doen wat ik kan. Kom mee en eet wat." Ik heb niets r.oodig," zei Letfa, Ik zou alleen IV.zzardo willen zien. ora.!&t we uu weten dat bij waarheid hcei't ges, roken." Rn hij is opgesloten wegers c.oorelï" Omdat hij Fulvio Nestio gedood zou hebben, ja. Mair ik heb altijd wel gezegd dat hij bet niet gedaan beeft en hij heelt het oe.k nie gedaan.'' 't Zal je toch niets geven, dat je hier bent gekomen. Je; movt beginnen met de mannen van de wet. Ais hij wezenlijk onschuldig veroordeeld is, kan er nii:.sch;en wel wat voor hem gedaan wor.len, maar het zal moeilijk zijn, heel moeilijx." Ik heb zijn mes hier; een marskramer had het hem ontstolen en kon nu ni' t niitig sterven, zonder het te hebben gezegd " 'k Vrees toch dat dit alles je i.iet ba' en zal," antwoordde de vrouw, nu ar misschien kan je het een <n ander van hem te weten komen door de cipiers. Mijn man zal je hiermee waarschijnlijk kunnen helpen. Hij is loodgieter en werkt hier soms". Mogen de Maagd Maria en alle heiligen u bijstaan," zei Letta. Toen echter de instrumentale muziek meer ge compliceerd werd en ook het modulatorische element meer op den voorgrond trad ik beb hier in 't bijzonder op het oog de compositiiën voor orgel en piano, twee instrumenten dus met vaste toonhoogte raakte rnen vast met de Pythagorische stemming en begon men de be hoefte te gevoelen aan eene wijziging der tot dusver gevolgde stemming. Het was Audreas Werckmeister, die in ziju boek //Musikalische Temperatur" (1001) de grondslagen vastlegde voor de z.g. gilijkzwevende temperatuur. 15ij deze soort stemming, thans algemeen gebruikelijk bij piaro en orgel, is eigenlijk geen enkel interval absoluut zuiver gestemd. De tertsen zijn zelfs - ??, komma te groot. Doch daar de onzuiverheid tamelijk gelijkmatig werkt en de modula' a geen zwarigheid aan den dag brengen, lieeft m: n er ncli tot op lieden maar mede vi rgenoi gd. Dat liieh in /.iju om vertn iïVn verzameling Praeiudiams e;i fuga's, genaamd //das woh!tetnperirl.e Kkvier", een standaardwerk geschre ven heeft met liet oog op de tcenmaals nieuw iugevo rJe stemming, behoeft wel niet in htt Ho'it te worden gesteld. Naast' de bi i i a besproken stemmingen heeft men nu nog de na'uuriijke zuivere stemm'n?, waarin o. a. de veraouding van de secocda is va tgpsteld al." 9. S, van de terts als 5: 4 enz. enz. Het verkrijgen van rein gestemde tertsen heeft, echr.er verschillenden mannen vau de wetenscbap steeds veel h o jfdbrekensgekost. Wiliiam Holder 2) mïrkt op dat, wanneer men eeu octaaf in 53 ouderdeeku v. rJeJf, het mogelijk wordt zuivere intervallen te verkrijger. Het verscMl in toonhooate bedraagt da i bij ieder dier 53 tonen 0,01SSG*, zijnde l gedeeld door 53. Hoewel er zu'kc harmoa:ums b?staan, zal hst wel iedereen duidelijk zija dat zij voor de practijk wtinig waarde hebben. Helmho'.tz (Die L"'nre von den To'iempiiudiugpn, Braunschwfig 1V77) spreekt van (en derge'ijk harmonium, waarmede hij ten overstaan van prof. joaclüm cxpcMiiei t':n gemaakt, heeft en waaruit hem bleek dat deie bij het. stemmen zijner viool, in de natuur ijkc, dus ivet getempereerd? stemming, ju'st, de quii-ten i;am als op zijn (H':lmholtz') harmonium en ook dut Joaclüm de terts en sext van deu tooiiladler evenzeer in de natuurlijke stemmii g mtoneerde. De Japanec'c Dr. S!>. Tanaka (S'uliëa im Gïbiete der rcinen S'i;nniu'g. Vi?rtelj»,h:sschrift fiir Musikwissensc'iafi, 1S01) heeft evenzeer een harmouiuDi doen vervaardigen i:i reine stemming, hetwelk cclit.er ni. t minder gecomplici'erd is ca mocilijkl'C len oplevert bij de modula'ic. Des te meer b:\vondering mag men koe-teren voor de uitviudii g van eien heer Brandsma. Di'.K heeft u.l. geheel op zijn aanwijzing een harrnoivum doen bouwen, door den orgeifabrikant Ko'ykiewicz te Weenan; een ins'rumett, dat uiterlijk hoegenaamd niet verschilt van een gewoon hsrmomurn met twee klavieren, doch dat van binuen een geheel andere coi^truc'ie bent. Door het uittrekken vau een paar registerknoppen kau men beurtelii ga de reine natuurs'eminiïf, de getempsref rde ea eie Pythagorische stemming aauweudeu. Zelfs kan men op ieder der beide klavieren ern der drie stemmingen te pas brengen; du5 twee st'malingen tege lijkertijd. Dit vooral is buitengewoon nuttig om bet verschil te doen Uooren. Ik aariftl dan ook niet om te vei klaren, dat ik waarlijk in booge mate verrast beu geworden, hier in werkelijkheid te hooren, wat, ieder musicus ge voelt en wat theoretisch ook als vaststaand woidt aangenomen, elocii dat. in de practijk tot, nog toe L,et, dan zeer moeilijk te observiereri viel; n.l. het onzuivere in d? stemming van een instrument, met bepaa'de toonhoogte. Kou men tot dusverre slechts door eei a cappella-kooi of ee-n stiijk-quartet zuivere liarmouii en .los n voortbrengen, ele heer Braudsma hè. f o het llw. s mogelijk gemaakt zulks ook op zijn harmonium te dcec. 2) 'i'rea'ise of the natural grouuds and princips of harmo; y (1731). Drie dagen verliepen zonder dat da vrouw baar iets bijzonders vertellen kon. Maar, in haar huisje in de stad, maakte zij een bed gereed en wilde dat Letta bij haar zou slapen, want zij zaj w-l dat haar nieuwe vriendin zeer a'm en ellendig was en geheel alleen stond, zooeUt zij zich wél vreemd mo..st voelen in de noordelijke provincie. lederen dag begaf Lïtta zicb. opnieuw naar da k eine piazza, met het groote, dreigende : fort, dat het aan drie kanten insloot en, aan de vierde zijde, het gezicht op de Peninische Alpen, Wier kruinen als zilver schitterden in het iicht der zon. Kunnen de gevangenen die bergen zien?" j vroeg Letta aan ha ir gastvrouw. j Lieve; hamel,ze zienniii s anders dan de padden, ' d;e i.-ndiT den grond huizen," was het antwoord. j Letta huiverde. | l at groote gebouw drukte haar neer, scheen ! baar te beklt-m-nen aL eeu groot beest, dat haar op de hor,~t lag. Zij zat op het lage, steoiirtüniuu ijs eu vloeit een kram voor het kleine kin:1, maar onderwijl dacht zij aan llizzaril", nu zoo dicht bij baar, aan eien ande ren kant dier muren, en tcch zoo ver van haar af. Wat voor r. u t ba i bet toch hem zoo opge sloten te h(>ud-nV Wat nut, zelfs al was hij werkelijk schuldig 't En hij was onschuldig Zij voelde naar het oudf1, hoornen mes, dat zij tusschen hair kiceren verborgen hield. Den vijfden dag kwam de mosder van het kind i p haar af en zeide: Ik heb den cipier, dien ik ken, gesproken. Om drie uur zal hij hier beneden, in da kerk zijn. Hij wil liever niet gezien wordtn, want ze mogen eigenlijk riet spreken over de gevangenen. Maar hy wil je wel zeggen wat hij weet." De kerk, die zich aan den voet der rots bevond, was een donker, somber gebouw, uit deiizeH\ien tijd dagteekenende aU het fort. Zij werd weinig bezocht, ofschoon de mis er ge regeld gelezen en de vesp.r er gezongen werd, waarbij dominicaner geestelijken dienst deden. Er heerschte een nachtelijke duisternis toen Letta binnentrad en het zware, zwart lederen gordijn achter zich liet neervallen. Eeu lange, schraip, kaalgeschoren man wachtte haar bij den ingarg. Hij was een der gevangenbewaar ders. Een zijner weinige vri^e oogenblikken moest hij aan dit onderhui l geven en dit droeg Liet tot !-ijn goede stemming bij. Zijn band omk'emde eeu revolver, die hij ond.tr zijn overjas verborg..u hield. Piizzardo T zei Letta hijgend en onwille keurig ki.ieUe zy op den steenen vloer neer voor dezen man, die haar op dit oogenblik zoo almachtig voorkwam als een god. Rizzardo Lazzare '! Ik bid u, vertel mij alles van hem." Hy heeft, van de makt terugkomende, een kameraad gedood en werd tot twee en-twintig jaar gevav genisstraf veroordeeld ?" Neen, hij had geen mes ! Luister, o luister toch ." Wat nu, behalve de buitengewone eenvoudig heid in den tastatuur van het harmonium drs heeren Brandsma, vergeleken bij vroegere proeven vaa dien aard, aaa zijne vinding nog zooveel grootere waarde verleent, is het gemak, waar mede b:j modulatie, de stemming van den eenen toonaard verlaten kan worden om plaats to maken voor die vaa den nieuwen tronaard, zonder dat het spel behoeft onderbroken te worden De speler behoeft slechts m^t de knie een schuif te verplaatsen, welke bevestigd is aan het ondere:ude vau het manuaal, en men verkrijgt dadelijk de gewijzigde betekenis der intervallen in verba, d met dtn grondtoon van den nieuwen toonaard. Bijzonder gewichtig vind ik hierbij do toepassing van het vermin derd septime accoord en zijne op'< s<i.i<j. In de getemp .reerde stemming beschouwt men het verm nierd septime; aceoord eu al zija omkecririgeu als een opeenvolging van drie kleine tertsdi. Alletn' op liet papier verschilt b.v. es, gis, b, d, van f, g's, h, d. leder die op de hoogte is van de sccoordenlerr, weet dat l et eertte arcoord thuis behoort in il i kl. 3 eu het tweede iu a kl. 3. Op de piano klinken beide accoorden precies hetzelfde. ]Shet alzoo op het harmonium van den heer Braadsma. Bij het eerste accoord zal de schuif aanwijzen den tooaaard van fis kl. 3 eu <'au klinkt de oplossing in bet acooorA (is a cis vol komen bevrudigeud. B j het twsede verm. 7 ace. wijst de EC u.f den toonaard aan van a kl. 3 en zal els oplossing moeten vo'gen op e a c. Probeert man uu echtar ele laatste oplossing te doen volgen op het een t vermei Ie 7 ace. of omgekeerd, wil men f gis b ei (dus met drn schuif op a kl. 3) laten oplossen in fi-, a, cis, dan wordt m. n eerst rec'.it gewaar hoe onzuiver die accoordverbiüdmg k inkt. Onbeholpsn mo'ulatif'u str; fi'in dan o k zichzelven op het harn oaium van djn !'e:r Bramlsma. Gaarne zou ik nog meer Wil! n medulre'en over 's h'ereii Braudsma's be'angrijke uitviudirjp1, doch ik geloof, dat uitvoi rigf.r msdedeelingen eerder thu s behooren in d-; kolomm'n van e:n vakblad, diii m d e van »d.e Groer.e". Alleen wil ik gaarne beksnrcn dat htt mij na de keüu srnakiug met bedoeld harmouiu n nog meer bleek dan vroeger, h~,c ju-st onze oude zangers uit deu a cappella-tj l ded< u met, steeds bij iederen nieuweu toonaard te tran"pODee;en eu hun groud'oou en verder daarop rustende laddereigere tonen, bepaalde 01. veranderde namen te geven ut, re, mi, fa, sul, 'a, si. Trou wens in Eu^eiiand is deze wijze van z ugen nog zeer verbreid door de Tonie Soifa Assoc;a'iiu". lu Frankrijk is di zelfde wij/e vau zii/gen in gebruik door de Gi!i:i-p.ir:s-C:ievé-Ti tho Ie eu m ons Ifnl, me;-r bepafl.lelijk in Am.,teriam, heeft de heer Dan. de Lange zich beijverd de Chevé-methode populair 'e maken. Het zij mij vergund tot slot nou een paar volzinnen aan te halen uit IhlmholU' Lehre von deu Toue.u[li eluugeij", elat pr;;eht/ge r.o-k, dat trots ziju geleerden iu'ieul zoo k'&ar en bevattelijk gestylecrd is. Ilelniheiltz schrijft o. R. nair aaLle.d.ng van de Eugekche l\nic Solf".koren : //Die Solfeggis'en nun sirgen nach natüriichen, i:ici.t rach tempcrirt;n latirvaTcn. Weuii ihre Chöre van tiner teaip rirt u .-gejl beglei'et werden, so ei.tsteheu sehr merklic'ie Dilfjrenzen und Störungen vsii r; nel sie sich iüvo Ikommenen E nklauge int eiu r enharrnoniscbau Orgel finden. Saiiger uiden dass es leicht.T ist nach der Begleitung dtr gsiauuten Orgel zu siig-n.unel aucli won', dass sie das Instrument v ii'ircud des Siugcus 'nicht höivn, weil es liirii'icti in vollkommein r Harmonie n;it i! ivr S'.'mme i:t und keme Schwebuiigcn maciit. Nach diesen EifahruLge-n, gkube ich kaun k;ia [zweifel da ber ble.ben, wenn toch ener da wa', dass die theo-eriSih bcstimmten lutrrvalle, wtlche ich in meiuem Buche die na' rliche i genauut habe, wirklici die na' rliche r das uuvcrdorbene Oar smd, riass ferni r die Abweiciiungeu der temp.rirteu Stimmung dom lllltlBlllllillïlllllliinilllllllNIlniBPItlllMilMlIIIIIII En zenuwachtig wrong zij do hinden. 't Doet er met meer toe of hy het gedaan heeit of niet," zeide de cipier, 't Spijt rne wel voor je, maar de man is dooi!: ruim een jaar geleden is hij gestorven aan koorts tn dysenterie. Maar hij was al cenigen tijd van te voren beelemaal wezenloos. Hij is versuft door de eenzaamh id in de cel. De familie heeft hier toch bericht van gekregen'.' Ben jij familie van hem V ' Lstta zweeg. Begrijp je me niet ?" vroeg de man. De moeder van het geredde kind logde haar handen op ele schouder-i der geknielde gestalte en trachtte haar te doen opstaan. Begrijp je hem niet ?" Toen herhaalde do e';picr: Aan ds (anrlie m.,et kennla van het over lijden zyn gegeven." Letta bleet z,vijgen. Aan de mogely'kiieij van zijn dood had zij nooit gedachr. Het voor ch ot der andere vrouw tusschen haar vingers klemmende vroeg zij: Vraag hem waar bet giat is ik ?wii er heen." Er is geen graf," zeide de cipier onge duldig. Het lichaam is hier in de gracht gedaan, met ongeblusc'ute kalk; bet hoofd heeft de dokter. Goeden morgen." Even raakte bij zijn pet aan en liep met krijgshaftigen tred heen, terwijl het geluid van zijn hardo voetstappen op den stetuen vloer langzaam wpgstieif. Toen voelde Letta, die nog steeds geknield lag, haar houid duizelen en eensk'aps viel zij voorover op ele steenen, zich don boezem kwetsende aan het hoornen mes, dat zij bij zich dioej. Op een avond, toen de lage Novemberzon rood wegzonk achter de heu reien, kwam zij weer thuis een afgetobde, magere, gebogen, langzaam zich voortsleepende figuur, die het eerst door den hond werd herkend. Juist op eiat oogenblik kwam ook de ou'e man aan met een grooten bos hout, pas :'n het bo^cn gesprokkeld. Hij liet hem vfcllen rn riep: Vrouw! Vrouw! Daar is Letta, of 't ;'s haar geest." Toen snelden zij op haar toe en grepen haar bij den arm en fchudden haar alsof zij zich vergewissen wilden ot zy het werkelijk was. Rizzo, Rizzo!" liepen zy. Heb je hem gezien? Hoe gaat bet beru? Wat zei hij wel? Gelooven de cipiers het? Zullen ze hem vrijlaten?" Letta duwda hen op zij, viel op de bai k voor het huis neer en bedekte het gelaat met de handen, die onstuimig door den hond werden gelikt en geliefkoosd. Hij is dood," zeide zij met doffe stem, reeds s-inds meer dan een jaar en hij heeft geen graf."