?TT-V 1311 DE AMSTERDAMMEE A°. 1902. WEEKBLAD NEDEBLAND Dit nummer bevat een bijvoegsel. Onder Redactie van J. DE KOO en JUSTUS VAN MAÜRIK Jr. , UitgeTers: VAN HOLKSMA & WARENDOEF, Heerengrracht 457, Amsterdam. Het auteursrecht voor den inhoud van dit Blad wordt verzekerd overeenkomstig: de wet van 28 Juni 1881 (Staatsblad No. 124). Abonnement per 3 maanden / 1.50, ('r. p. post f 1.65 Voor Indië^per jaar n mail 10. Afeonderlyke Nummers aan de Kiosken verkrijgbaar 0.12 V' Dit blad i» verkrijgbaar Kiosk 10 Boulevard des Capuciuea tegenover het G rand Café, te Parijs. Zondag 10 Augustus, i Adverlenliën van l?5 regels f 1.10, elke regol meer f Reclames per regel 0.40 Anücea uit Duitschlaud, Oostenrijk en Zwitserland worden ii'tsluitefid aangenomen door de firma KÜDOLF ilOSSE te Keulen en door alle filialen dezer firma. Tot 15 Augustus aanstaande gelieve men brieven en stukken bestemd voor de Redactie, uitsluitend te zenden aan het Bureau van het Weekblad HEERENGRACHT 457. INHOUD: VAN YERBE EN YAN NAEIJ: I?S .nieuwe «Gezondheids-commissiën. door dr G. "W. B.?Java's ?economische toestand, door C. v. d. Pol. Een belangwekkende stryd, door S. WETENSCHAP : Jleue belangrijke dissertatie, door Armand Sassen. KDN8T EN LETTEBEN: Mnziekbeoordeeldingera, ?door Ant. Averkamp. In het Stedelijk Museum, , door J. W. N. Koloniale tentoonstelling, door A. T. De wonderbare wereld, door Herman Teirljnk, beoordeeld door Cyriel Buysse. Ons .geschoolmeester, III, (Slot), door J B. Schepers. Hulpmiddelen bfl het aardrijkskundig Onderwijs, II, door H. P. Geerke. De pokken te G-loue ester, ?door dr. Y. v. d. Plaats. FEUILLETON: 'n Slacht offer. Oorspronkelijke schets van F. de Sinclair. BECLAMES. YOOB DAMES: Internationale iünder-litterataur, II, (Slot), door N. van Hichtum. De teleurstelling, (Hist.), door G C. StellingwerfJentink. Allerlei, door Caprice. SCHAAK SPEL. FINANCIEELE EN OECONOMISOHE KEONIEK, door D. Stigter. SCHETSJES : De deserteur. Scbets van Wilhelm Muller Weiltof rg. INGEZONDEN. ADYEBTENTIEN. iliiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiitiiiiDiii De nieuwe Gezondheids-commissiën. Nu met l Augustus de Gezondheidsen Woningwet in werking zijn getreden, zullen dezer ? dagen de Gezondheids-commissiën moeten worden benoemd, waaraan een groot deel der werkzaamheden onder de nieuwe wetten worden toevertrouwd. Haar aantal i- in de wet zelve niet aan gegeven; vooreerst komt er eene commissie in iedere gemeente met 18,000 of meer inwoners en bovendien kan eene afzon derlijke commissie worden ingesteld in elke gemeente, waar dit om de eene of andere reden wenscbelijk moet worden ge acht; bij Kon. Besluit zijn reeds Maas sluis en Harlingen als zoodanig aange wezen, terwijl 33 gemeenten vallen onder de eerste categorie. Het overig deel van Nederland wordt verdeeld in kringen van een meer of minder groot aantal gemeen ten, te samen met niet meer dan 40,000 inwoners, terwijl voor elk dezer kringen ne commissie zal werkzaam zijn. De samenstelling dezer kringen is geschied naar de aanwijzing van de Gedeputeerde Staten in de verschillende provinciën, terwijl door den Minister was te kennen gegeven, dat er naar moest woiden ge tracht zooveel gemeenten bijeen te voe gen, dat dit maximum cijfer der bevol king van 40,000 inwoners ongeveer zou worden bereikt. Ten gevolge hiervan zullen, behalve de bovengenoemde, nog worden benoemd: 14 gezondheidscommissiën in Noord Brabant, 12 in Gelderland, 12 in Zuid Holland, 9 in Noord-Holland, 8 in Zeeland, 4 in Utrecht, 9 in Fries land, 7 in Ove)ijsel, 8 in Groningen, 4 in Drente en S in Limburg; in het ge heel dus 95 en te samen voor geheel Nederland 130 commissiën. In de meeste gevallen werden 8 tot 12 gemeenten bijeengevoegd, enkele malen echter, zooals bij de eigenaardige verhou dingen in Friesland feitelijk slechts een twee- of drietal, die echter elk toch uit meerdere dorpen bestaan. In Zuid-Holland, Zeeland, Utrecht en Limburg zijn sommige kringen gevormd van 20 en meer gemeenten. Het aantal leden dezer gezondheidscommissiën is niet door de wet beperkt, doch moet minstens 5 bedragen; de Com missaris der Koningin in iedere provincie heeft de beslissing; die van Zeeland heeft ?voor alle kringen zonder onderscheid het minimum-cijfer behouden, terwijl die van Friesland, al naarmate de verschillende grootte, ligging of beteekenis der kringen, een cijfer van 5 tot 11 heeft vastgesteld. Ook de benoeming geschiedt door den zelfden Commissaris uit dubbeltallen op gemaakt door den gezondheidsraad, die echter verplicht is Burgemeester en Wet houders van iedere gemeente in de gele genheid te stellen eene aanbeveling te doen. De leden worden benoemd voor een tijdperk van vijf jaren; zij treden af vol gens rooster, doch zijn terstond weder benoembaar. Een der leden wordt door den Commis saris als Voorzitter aangewezen en aan iedere commissie wordt door denzelfde de eerste maal een Secretaris toegevoegd, ' later op aanbeveling van de commissie ' zelve; ook een der leden is tot secretaris benoembaar. Deze Secretaris geniet een salaris, waar van een bedrag van f 400 door het Rijk wordt vergoed, terwijl een evenredige som door de onderscheidene gemeenten, tot denzelfden kring behoorende, wordt betaa'd elk in verhouding tot hare bevolking. De leden der commissiën nemen hunne betrekking kosteloos waar en genieten alleen reis- en verblijfkosten; toch zijn de werkzaamheden dier commissiën zeer omvangrijk en van groote beteekenis. Volgens art. 27 der Gezondheidswet die nen zij aan den hoofdinspecteur en de verschillende inspecteurs van bericht en raad in alle zaken, de volksgezondheid betreffende, houden zich op de hoogte van den staat der volksgezondheid in elke gemeente waarvoor zij zijn aangesteld en overwegen alle klachten ter zake van benadeeling der volksgezondheid tot haar gekomen, terwijl zij de inspecteurs en de besturen van provincie en gemeente moe ten wijzen op maatregelen, die van over heidswege zijn te nemen in het belang der volksgezondheid. Bovendien doen zij zelf de onderzoe kingen die haar noodig voorkomen, zijn den inspecteurs behulpzaam en verrichten overigens alle werkzaamheden, die haar behalve de bovengenoemde krachtens de wet worden opgedragen. De taak dier commissiën is dus zeer omvangrijk en van groote beteekenie; te recht is reeds gezegd, dat de goede wer king der nieuwe wetten voor een groot deel afhankelijk is van de activiteit dezer colleges. Het valt echter niet te ontken nen, dat de algemeene bewoordingen, waarmee deze rechten en plichten der nieuwe gezondheidscommissiën omschreven zijn, de gelegenheid open laten om in menig opzicht den weg in te slaan van het vroegere geneeskundig Staatstoezicht, waarbij ook de Geneeskundige Raden be voegd waren tot velerlei onderzoek en bemoeiing, die nochtans door de omstan digheden meestal tot een doode letter zijn gemaakt. Het valt echter niet te ontkennen, dat de gezondheidscommissiën in veel beperk ter kringen werkzaam, beter in staat zullen zijn de algemeene gezondheids toestanden te overzien en dienovereen komstig te handelen, terwijl bovendien de verplichting der gemeentebesturen om haar in kennis te stellen met alle verordenin gen, de volksgezondheid rakende en haar advies in te winnen, de kracht dier com missiën grootelijks vermeerdert. In :i opzicht echter zal de invloed der nieuwe commiseiën van groot gewicht zijn en is hare taak om in goede richting werkzaam te zijn duidelijk omschreven; het betreft de verbetering der volkshuisves ting ; daarbij heeft de wet haar de macht gegeven om de gemeentebesturen, die na latig mochten blijven, tot werkzaam op treden te verplichten. Volgens de Woningwet toch moet in iedere gemeente een verordening worden vastgesteld betreffende de eischen van be woonbaarheid van woningen. Deze ver ordening moet bevatten, voorschriften be treffende: de plaatsing van de gebouwen ten opzichte van den openbiren weg en van elkander, het hoogtepeil van den vl er en de hoogte der gebouwen, de af metingen der vertrekken, van trappsn en portalen. Boven iien moeten voorschrif ten worden gemaakt betreffende privaten, beschikbaarheid van drinkwater, vo ,>rkoming van brandgevaar, voorkoming van vochtigheid, hechtheid van fundamenten, muren, vloeren, trappen, zolderingen en dak, verwijdering van rook, water en vuil en toevoer van licbt en lucht. Blijven de gemeentebesturen nalatig, dan gaan de Gedeputeerde Staten zelfstandig tot vaststelling van zulke voorschriften over. Bij de hier besproken voorschriften worden ook eischen gesteld omtrent de zuivering van ongedierte in woningen, de afscheiding van slaapplaatsen, alsmede omtrent het aantal bewoners in verband met de ruimte. De gezondheidscommissiën nu hebben tot taak nauwkeurig toe te zien op de naleving dezer voorschriften en zij zijn daarbij geheel onafhankelijk van de ge meentebesturen; zij wijzen aan die be sturen de woningen aan die aan deze voorschriften niet voldoen en de gemeente raden zijn verplicht daarvan nota te ne men en maatregelen te nemen om in de gebreken te voorzien op de wijze zooals de wet hun aan de hand doet door onbewoonbaarverklaring, ontruiming, sluiting en afbraak. Wordt aan de adviezen der gezondheids commissie geen gevolg gegeven door de gemeentebesturen, dan hebben zij zich te vervoegen bij Ged. Staten, ten einde door hunne lusschenkomst de verbetering te verkrijgen, die zij noodig achten. De bemoeiingen van de leden der gezondheidscömmisstën kunnen nog op eigen aardige wijze worden geprikkeld door de medewerking en het initiatief hunner medeburger?. Drie of' meer meerderjarige ingezetenen eener gemeente hebben toch ten allen tijde het recht het' gemeentebestuur bij gemotiveerd bezwaarschrift te wijzen op den toestand van woningen, die blijkens hun persoonlijk onderzoek niet voldoen aan de bestaande voorschriften of die uit anderen hoofde ongeschikt ter bewo ning zijn, of waar bepaaldelijk aange duide verbeteringen noodzakelijk zijn of waarbinnen meer personen zijn gehuisvest dan volgens plaatselijke verordening ge oorloofd is. Voor den 15ien van iedere maand worden al deze bezwaarschriften in handen gesteld van de betrokken ge zondheidscommissie, die na behoorlijk on derzoek binnen eene maand daarover ad vies uitbrengt. Hetzelfde geschiedt wanneer het hoofd van een gezin of een afzonderlijk levend persoon zulk een bezwaarschrift heeft in gediend betreffende de door hen: bewoonde woning. Allerlei vereenigingen van philantrojjischen aard, van zieken- en armenzorg, wier leden gewoon zijn aan huisbezoek, kunnen dus medewerken om door tusschenkomst der nieuwe officieele gezondheids commissiën de misstanden in de achter buurten, wat de volkshuisvesting betreft^ op te ruimen. Een hoogst dankbare en bij uitatek nuttige taak wacht dier commissiën dus in de naaste toekomst; deze overtuiging zal trouwens ook de Ie.» ,£ moeten a»nsporen een benoeming te aanvaarden; want gemakkelijk zal hun werk, vooral in den eersten tijd, zeker niet zijn en het zal allicht moeite kosten zooveel perso nen bijeen te krijgen, die zonder vergoe ding zich beschikbaar willen stellen. Zoo als wij zagen zijn er toch 130 commissiën waarvoor te samen minstens duizend personen noodig zijn. Of er ook vrouwen tot leden zullen worden bïnoemd is eene vraag, die veler belangstelling gaande houdt. De wet verbiedt het niet en de werkzaamheden zullen voor haar niet te zwaar zijn, terwijl velen harer allicht meer tijd ter beschikking hebben om zich ernstig aan deze bezigheden te wijden. Aan niet weinige mannen toch, ook die van goeden wil zijn, zal te mid len van hun eigen werkkring d-3 tijd ontbreken om minstens iedere maand eene ver gadering bij te wonen en de onderzoekin gen te doen, die van hen gtëischt worden. En zelfs wanneer het groote leger van leden der nieuwe gezondheidscommissiën in alle provinciën bijeen is, zal het waar schijnlijk spoedig blijken, dat het toch nog te klein is om te doen wat voor de hand ligt. Hoe toch kan, zooals wij zagen, dat nu reeds hier en daar bepaald is, een college van bijv. vijf personen een kring overzien van 10 a 20 gemeenten niet alleen, maar op zich nemen, zooals de wet van hen eischt, om zich op de hoogte te houden van alles wat schadelijk is voor de volksgezondheid en de woninginspecties houden oveial waar het noodig is of ver langd wordt om naar gelang van omstandig heden al die maatregelen aan te geven, als noodzakelijk zijn ? Doch hoe dit zij; het begin is er en de practijk heeft reeds herhaaldelijk doen zien dat vele zwarigheden het best oplos baar zijn, wanneer men er voor staat; zoo zal het ook hier wel geschieden en sposdig duidelijk, hopen wij, blijken, dat de weg tot de zoo noodige verbetering der volkshuisvesting is aangewezen door de nieuwe wet en het alleen afhangt van de smennekes," in de gezondheidscommissie.1 vooral, om den gewenschten uitslag te ver krijgen. Aug. 1902. G.W.B. Java's economische toostand. Op 30 Mei werd te Bitavia de alge meene vergadering van aandeelhouders in de Javasche Bank gehouden. Hoewel deze heeren reden hadden om zeer voldaan te zijn de bank keerde toch over het boekjaar 1901 8J4 pCc. dividend uit zoo wa? het jaarverslag, door den president der bank, den heer J. R-ysenbich, uit gebracht, wel geschikt om tot ernstig na denken te stemmen. IQ zeer kalme be woordingen toch wordt daarin te verstaan gegeven, dat Indiëin 't algemeen, doch bizonder Java, nog een aantal magere jaren wachten. Het is aldus de verslaggever een in algemeenen zin voor Nederlandsen Oost lodiëniet voorspoedig jaar geweest waarover het verslag loopt. »Waar toch in onze kolonie, welker hartader de landbouw is, mis-oogst van het hoofd voedingsmiddel de bevolking hier en daar op de grens van hongersnood bracht, en dit samenging met lage prezen voor de meeste uitvoerproducten en met epidemische ziekten, die een groote steifte veroorzaakten, is het duidelijk, dat de welvaart niet kon toenemen en slecbts de hoop op betere tijden de beproefden kon staande houden." Ia dezen passus is geen woord dat doet denken aan effectbejag. Alle schrille kleu ren zijn hier vermeden. Het »hier en daar1' en »op de grens van hongersnood" moeten zeer ruim genomen worden, ruimer dan het gewone spraakgebruik het wil. Doel van het verslag is dan ook niet een beroep te doen op het nationaal ge voel ten behoeve van de millioenen Java nen, die ten prooi zijn aan honger en siekten, zelfs niet om de middelen aan te geven tot leniging van den nood, waarin de suikerindustrie verkeert; doch om den aandeelhouders duidelijk te maken waarom de Bank niet in staat is een nóg hooger dividend uit te keeren. De bloei van ndië's grootste geldinstituut houdt toch zeer nauw verband met den econotnischen toestand der bevolking van Java; de ver melding daarvan kon dus niet achterwege blijven in dit jaarverslag. «Lichtpunten in deze zijn zegt de heer R. in zijn verslag de afschaffing uitvoerrechten op koffie en indigo en het voorloopig succes van de suikerconferentie te Brussel, die althans leidde tot een conventie, welke, eventueel door alle par tijen aangenomen, het behoud verzekeren kan onzer suikerindustrie." Het is duidelijk dat de goede gevolgen T»n een en ander voor de bevolking nog niet merkbaar zijn. DJ eerstgenoemde maatregel, pas op het einde van het vorig jaar genomen, kwam daartoe veel te laat, en de tweede is nog bij lange na niet in werking. De heer R. stelt dan ook den aandeelhouders geen dadelijke voordeelen van de gencende lichtpunten voor ooge.., want hij zegt: »Doch zelfs aannemende, dat alles zich ten beste schikken zal, dan nog kan alleen gezegd worden, dat wij een overgangsjaar hebben doorgemaakt waarop wij onderstreepen waarschijnlijk nog meerdere, na genoeg gelijksoortige zullen moeten volgen." Indien iemand het recht heeft in deze voorspellingen te doen, dan is het zeker een president van de Javasche Bank, wiens onderhebbende instelling aangemerkt mag worden als de pols, wier kloppingen den toestand van geheel het Indische lichaam aangeven. Djch na zulke uitspraak vraagt men zich ontzet af, hoe het dan in die jarendurende crisis zal moeten gaan met de millioenen bewoners van Centraal Java, die, economisch geheel uitgeput, over geen enkel middel meer beschikken om den harden strijd vol te houden. Publieke lief dadigheid vermag hier niets meer, ook al voelde ieder Nederlander de verplichting wat helaas niet het geval is! om alles te doen wat mogelijk is, om hulp te bieden. De nood strekt zich over een grooter aantal menschen u't, dan Neder land inwoners telt. In de eerste schrik beeft de I idische regeering wel bijna een paar millioen gulden verbruikt om in den nood te voorzien; doch dit beschiet niet. Slechts tijdelijk afdoende hulp eischt reeds tientallen millioenen. Ei waar moeten die van daan gehaald worden !. .. Waarop dit. alles voor de uitgeputte bevolking zal neerkomen de heer R. beantwoordt in zijn verslag deze angst verwekkende vraag niet. Als zakenman heeft hij meer bizonder het oog op den mercantielen kant van de q'iaestie. Hij schildert de gevolgen der crisis voor de suikerindustrie. E'inige suikerfabr'eken kuanen nog bescheiden wineten maken bij prijzen als de thans vigeerende, welke meer dan twee galden per pikol lager zijn dan die van een jaar te voren; vele ondernemingen zullen zich kunnen staande houden tot betere tijden aanbreken, doch verscheidene, die in de voorspoedsperiode geen flinke reserves maakten voor de tijden van tegen spoed, zullen moeten te gronde gaan of van eigenaar verwisselen, als de toestanden niet spoedig verkeeren." 1) 1) Da verslaggever had hier nog kunnen bijooegen, dat thans beter dan ont bleek, koe noolig Int is van de regeerinj zulke wijziging van h:t Octrooi te vrujen, dat hit voor de Bank mogelijk zal worden de iti nool verkeerende ondernemingen bij Ie ipringea. De regeering zou zich daartoe onge twijfeld laten vinden. Dan wijst de verslaggever op de groote moeielijkheden die de importhuizen door maakten tengevolge het gebrek aan koop kracht bij de inlandsche bevolking, waarop de groote beschuldiging volgt zij het dan zeker niet als zoodanig bedoeld! tegen de heerlijke orde in ons anarchis tisch handels wereldje: Dd geldmarkt was ruim " Djch in de dessa werd het laatste pen ningske opgeofferd, om, zoo lang als hefc eenigszins kon, rijst te eten. De heer Bvertelt het op droog zakelijke wijze: »De buitengewoon groote rijstinvoerea wegens het mislukken van den oogst ten slotte door de danraan behoefte heb bende bevolking betaald hier en daar d. w. z. vooral :n het dichtbevolkte MiddenJava wellicht mei de laatste ten dieastestainde middelen, deden niet alleen bankpapier, doch ook in hooge mate stand penningen en pasmunt uit de circulatie terugvloeien en vermeerderden de behoefte aan remise, die zich bij de banken steeds meer doet gevoelen, naarmate de suiker crisis de realisatie van dat product be lemmert " Genoeg. Wij beklagen de suiker-aandeelhouders en andere geïnteresseerder. Velen vaa hen staan.bange, zorgvolledagen te wach ten. Maar wat beteekent het leed dier enkelingen, vergeleken bij dat van die milliosnen tellende massa, die, na tientallen van jaren achtereen een voorwerp van voortdurende verwaarloozing der op>volgende regeeringen te zijn geweest, than& gedoemd is te verkwijnen door gebre'i ? Nu zegge men niet: de rijst oogst kan goed uitvallen en dan is het grootste kwaad weer geleden. De best gelukte oogst kaa slechts een zeer tijdelijk en locaalloulaas f even. Steeds is hij verre onvoldoende, len herinnere zich blechts, dat in de laatste" eeuw de bevolking van Java meer dan verdubbeld is, doch dat de toename der sawahgr onden bij lange na geen gelij ken tred heeft gehouden met den aanwas der be volking. Verder heeft de suiker industrie zich van een groot deel der best bewaterde gronden meester gemaakt, In rui daarvoor kwam er wel veel geld onder de bevoUing, doch dank zij een zeer gecom pliceerd economisch proces dat ziclt overal voordoet waar de groote landbouw industrie haar intrede doet, en dat in dit korte bestek niet uiteengezet kan wordert strekte het loskomende geld u iet tot vermeerdering van de volkswelvaart, De toe stand is thans, niettegenstaande den om vang die de suiker-industrie verkregen heeft, zoo geworden, dat de regeering ziek in letterlijken zin vastgewerkt heeft. Want hetgeen zich thans voordoet, heeft men reeds langer dan een halve eeuw zien aankomen. Reeds lang is het uitge maakt, dat de economische wanverhouding op Java hoofdzakelijk moet geweten wor den aan gebrek aan irrigatie. Zoodra het beschikbare water behoorlijk verdeeld wordt, zoodat hier de oogst niet verdroog* en hij ginds niet door overstroomingen. verdelgd wordt, zal er voor bevolking en landbouwindustrie gelegenheid te over zijn tot planten en oogsten. Doch voor de regeering was het niet de vraag: hoe de bevolking voor haar ondergang te behoeden, ja, haar zoo moge lijk, tot een hooge mate van bloei te bren gen. Bij de Indische adviseerende autori teiten stond op den voorgrond, hoevee! directe baten door de irrigatiewerken aan de schatkist verzekerd werden. Nu vijf jaar geleden, toen er reeds periculum z/* mora was, wist de Indische regeering niet. beter te doen, dan ter beantwoording van. deze laatste vraag de Rentabiliteits com missie te benoemen, wier bemoeiingen sinds iedere poging tot verbetering verlamden. * * Thans is het zoover gekomen, dat men evengoed den oceaan leeg kan scheppen als grachten middels particulier hulpbetoon eenige noemenswaardige verzachting aaa te brengen. Er is slechts n middel ottt te helpen en te redden: er worde een flinke leening gesloten, en ijverig en door tastend al die bevloeiï^s werken onderno men en afgemaakt die reeds tien tallen van jaren verwaarloosd zijn. De hulp die wij hier te lande aan den nood lijdenden Javaan kunnen en moeten bewijzen is: een krachtige pressie uitoefe nen op de regeering .ten einde zij aan vaarde de conclusie waartoe de heer JT. Homan van der Heide op blz. 877 van. zijn jongste werk Eonomische Studiën en Critieken komt: »In het tijdperk der ontoereikende pro ductie waarin Java thans verkeert, is de voltooiing der Solsvalleiwerken op onbe krompen wijze daarom de meest urgente en meest eff-ctieve maatregel, die genomen kan worden." Den Haag, 3 Juli. C. v. D. POL.