No. 1316 DE AMSTERDAMMER WEEKBLAD VOOR NEDERLAND. daar de beer Heemskerk thans in staat is, om den »geest van toenadering'', welke zich tusechen de partijen vaak zoo liefelijk op het Binnenhof uit, na volbrachten arbeid in den Haag op het Pringenhof te kunnen overbrengen. Die «geest van toenadering" sprak ook uit de woorden van den heer Fabius, toen deze trachtte op te komen a voor De Standaard n voor zijn partijgenoot Heems kerk. De toon waarop hij dit deed, wa« zoo lieflijk, zoo »toenaderend", dat er voor den anders nog al prikkelbaren heer Ger ritsen veel zelf beheereehing moet noodig geweest zijn, om geen antwoord te geven, dat minder parlementair was. De groote vraag is echter, heeft het college van B. en W. niet geweten, wat de beer Gerritsen dreef. Volgens den wet houder Van Hall, was dit niet het geval; door den heer Gerritsen was op onoprechte wijze gehandeld, daar hij niet precies gezegd had, waar het op stond; ook de heer Heemskerk meende, dat de heer Ger ritsen hem mogelijke tekortkomingen wel wat duidelijker onder de oogen had kunnen brengen; deze had onomwonden moeten zeggen, wat hij eer e t in deze raadszitting zeide, maar nu vragen wij toch: wat moet men denken van een college, waarin een der meest werkzame en kundige leden zegt te zullen heengaan, en waarin niet a zijner ambtgenooten er op aandringt, dat hij duidelijk zegt waar het op staat ? Heeft men dit niet gedaan, dan wees dit heen naar een wellicht verholen vreugde, dat men van den «dwarskijker" dit woord is van den heer Heemskerk ontslagen was. Wij welen niet, hoe de voorzitter van het Dagelijksch Bestuur over dit allea dacht, want deze heeft gezwegen. Braakensiek heeft een profetischen geest gehad. De heer Serrurier is benoemd tot wethouder. Van de 36 aanwezige leden kreeg deze 21 stemmen, 11 stemmen waren in blanco, de overigen waren verdeeld. Wij weten nog niet, of de heer Serrurier de benoeming heeft aangenomen, maar vermoedelijk zal bij dit wel doen, daar de meeste leden, die op hem stemden, daarvan zich vooraf zullen hebben verzekerd. De afdeelingen zijn op het oogenblik bezig te vergaderen, misschien dat het verslag ons over vele zaken, die ons nu nog in nevelen gehuld toeschijnen, meer licht zal brengen. Amst., 11 September. SECANS. MMUMIUVUMItllllUIIMnlUUmiUlllllllttlll'OltSociale IIItltllIUIItHMUHIltlltlHIlUttHMIIHliUIWUiltllllHIHMIIIIlllMIIIIIIIIUIIII jarea fateïwelpiog. De Engelsche fabriekswetgeving viert dit jaar haar honderdjarigjubileum; ten eeuw herdenking, welke in velerlei bladen en tijdschriften in het buitenland nog al aan leiding tot beschouwing heeft gegeven. En naar 't mjj voorkomt, volkomen terecht. Het moet toch van het hoogste belang zijn na te gaan, tot welke resultaten de sociale wetgeving, welke in zoo hooge mate in onze dagen de wetgevende lichamen in beslag netmt, in dit bij uitstek industrieele land heeft geleid, en tot welke hoogte zij (hans is ontwikkeld. Het was in het jaar 1802, toen de eerste fabriekswft door Robert Peel werd afge kondigd. Deze wet had alleen betrekking op de boomwol- eii schaapswol-fabrieken, en had ten doel, de zedelijke en lichamelijke riUMIIItilUUIHHHtMIimillIIIUU KRYSTA. Poolse h e Novelle, VAN MARIA KONOPMCKA.. Naar het Duit;ch, door M. v. O Ze richtte zich op, tusschen de hoog-cpgestafeide kussens «n zat in het bed ineen gedoken. Jeaes... ach He«re Jezes.... Wat heb ik toch ? .... wat is er met me gebeurd ? ..." stamelde ze met koortsig-hijgende stem. Ze trok het afgezakte hem i over de borst te zamen en keek met grotfe or, rustige oogen om zich hfen. Da k&raer was leeg. De vlam men der bgna doorgebrande kolen in den haard hadden een blauwigen gloed. Een getle ruigharige hond si;uff'jlde voorzichtig over de onafgewasschen potfen en pannen en stoette af eri toa met zijn snuit tegen de houten lepels. D ia re aai t ia het achterhuis hoorde men het flidderen en klapwieken van kippen, die daar tusechen de balken hokten. DJ dag was bijna voorbü- Het matte sete cerlicht dat nog door de dcffe vensterruiten viel, bescheen mat een eigeraardigen grys blauwen glans de daar tegen over zittenda Krysta en tooverde een vreemd licht over haar gloeiend gelaat, kleinen mond en de groote, van koorts schitterende oogen, die door lange wimpers overschaduwd werden. Daar buiten, in 't dorp, heerschte reeds de rustige avondkalmte van herfsttgd; alleen in de gesloten hutten en achter do heiningen was nog levon en bedrijvigheid. Tot Kiyita dron gen dia gelulden echter slechts otduidelyk en gedempt door. In de kamer begon het döt.ker te worden; nauwel\jks zichtbaar meer was de midden balk van het lage plafond, waar, aan een ingeslagen kram, verschillende kleedicgstukken waren opgehangen. In die avondstilte weerklonken op eecs de bijlalagen van iemand die hout kloofde, vlak bq, met krachtige, regel ? matige slagen. Krysta luisterde er eene wyle naar en bliifte toen weer ati), roerloos naar het schemeriglichtende vensterje. Nu hief ze dj magere banden op, drukte die op haar klapen en de dotker omkringde oogleden sluitende, wiejde ze zich in stomme smart en wanhoap hesn en belangen der leerlingen te beschermen. Deze leerlingen waren gebonden aan een arbeids contract van dikwijls zeer langen duur. De «leerlingen" werden den fabrikanten bij groote gei a'en geleverd door de armen huizen en gemeentebesturen; en de manier waarop deze kinderen door de ondernemers werden geëxploiteerd, gaat alle beschrijving te boven. De kinderen werden bij troepen binnen de fabrieken gebracht, werden daar ook gehuisvest, en moesten dan 12 tot 14 uur of langer per dag werken, onder toezicht van een drijver. Peel's beschermingswët heeft aan dezen toestand niets ten goede veranderd. Zij werd door de autoriteiten niet doorgevoerd, door de ondernemers niet ernstig genomen, en door niemand gecontroleerd. Weinig beter ging het met een 5 tal fabriekswetten van ongeveer gelijke strekkiug, die daarna, tot 1833, werden afgekondigd, zonder dat het Parle ment een cent toestond om de doorvoering en conttó'e mogelijk te maken. Elt jaren na afkondiging van Peel's wet verkocht nog een Londensche pastoiy een aantal knapen aan een fabrikant, die ze weder aan een ander overdeed. De knapen wer den ten slotte door eenige menschenvrienden in deerniswaardigen toestand octdekt. Een fabrikant in Lancashire sloot een contract met een Londeasche pastoiy, waarin hij zich o.a. verplichtte, op 20 gezonde kinderen n idioot in den koop toe te nemen. Eerst met het jaar 1833 begon de werk zaamheid'der wettelijke arbeiders-bescher ming merkbaar te worden, wijl door eene, in dat jaar tot stand gekomen wet voor alle branches in de textielnijverheid de arbeid van kinderen beneden 9 jaar werd verboden, die van kinderen van 9?ISjaar op 8 uur per dag, en van 13?18 jaar op 12 uren per dag werd beperkt, en tegel\jk de nachtarbeid voor beide categoriën werd verboden, en voor het eerst werd toen ook eene fabrieks-inspectie ingesteld, om de doorvoering dezer wetteconiroleeren.Meer als dertig jaren had derhalve de Engekche fabriekswetgeving slechts op papier be staan, en er verliepen ook nog enkele tientallen jaren, vóór de kinderen-bescher ming tot volledige toepassirig kwam. De parlementaire erqrêes naar den kinder arbeid, die in de jaren 184L?'43 werden ingesteld, brachten nog immer schandelijke toestanden aan het licht in alle groote industriën. Het opkomende industrieele ka j i alisme hield geen de minste rekening met menschelijkheid of moraliteit; de kin derarbeid was voor hem een voorwerp van voordeelige txploitatie, en het vierde op dat gebied ware orgiën. Wat Friedrich Engels ons daarover mededeelt in zijn boek : »De Arbeidetde klasse van Engeland", grenst aan het onmenschelijke. E^n gevolg dier onthullingen was de afkondiging eener nieuwe wet, in 1844 waarbij voorkicderen van 9 11 jaar een CVs-urige, voor kinderen van 11?13 jaar een lOurige arbeidsdag weid voorgeschreven, en voor hel eerst ook de vrouwen ia de bescherming betrok, wier arbeidstijd tot 12 uur werd beperkt. Steeds echter bleef, tot nu toe, de bescherming beperkt tot de textielbranches. Zelfs de takken van bedrijf, die daarin nauw ver want waren : bleekerijer, ververijen, druk kerijen, enz. bleven van alle wettelijke bemoeiing vrijgesteld. De wet van 1848 bracht den tien uren dng voor vrouwen en jeugdige personen (van 13?18 jaren, die echter jarenlang eenvou dig genegeerd werd door de fabrikanten, die er zich in 't geheel niet aan etoordt-n. De ondtmemers werden in deze houding ver sterkt door het voorbeeld der regeering zelf, die sedert de onderdrukking der chaitisten-beweging da arbeiders als het ware met geweld in bedwang hield, de organi saties vernietigde, en de arbeiders weerloos en machteloos aan de fabrikanten over leverde. Eerst t'en weder nieuwe erquêtes over de toestanden in de fabrieken, thans gepubliceerd door de inspectie, een treurig be«ld wierpen op da ellende der industrie slaven, en de publieke opinie daardoor iiiiimiHiiiiiniiMiiiiiii weer heen en weer. Donkere dunne haarvlokken waren van onder de witte, lotjes gebonden hoofddoek over kaar hand gegleden; een zeruwacht-ge trek bewoog af en toe hare koottsbeete lippen en haar borst luj?de snel en or.rustig onder het linnen hemd. Op eens wendde ze het hoofd op z\j en hield haar adem in. Aan het voeteneind van bet bed, in den hoek tegen den wand aar, lag een, met een doek omwikkeld pak,'waaruit nu «en zacht kreunen kloek. Kry ta staarde met dcffjn blik strak naar dien hoek. ' Z? liet h%ar hatden in den echoot vallen en fl sterds: AU Antek nu eens... nu toch eens hier.. . . O Heere J >zes!''.... Haar pupillen werden nog grooter, ze klappertandde, over heel haar gezicht kwam een uitdrukking van ontzeitende, onuitsprekelijke angtt.... 't Gekreun was intusschen zaciter geworden en hield geheel op. Krysta strekte de handen als afwerend voor zich uit, wrong ze in wilde hevige ont roering, sloeg ze vóór het gelaat en liet zich dof sleurend weer in de kussets terug vallen. Gsheele stilte in het veitrek. ? Het was reeds volkomen donker gc.worden toen vlugge, haastige stappen onder het venster nader kwamen. Men hoorde iemand loope?, struikelen en bromawnd, tastend den weg zoe ken. De hond speurde dat 't de huisvrouw was; met ingetrokken staart sloop hij stil naar de deur. Do oude Kaïbowit-k stootte op den drempel tegen hem aan ea was b\jna o?er het dier heengevallen. Wel, heilige Geest! . .. . Wil j? wel maken da; je wegkomt l Marsch! . .. . Wie heeft dien rekel hier binnengelaten? Daar was ik haast o f er dat hoest gestruikeld... Slaap je, dochter?" Zonder antwoord af te wachten, ta^te ze in den schyn van het schemerend» vensterlicht naar de bank daaronder en pakte er den uit de stad meegebrachten voorraad op uit. Door het gestommel wakker geworden, fprong de kat uit baar hoek achter den haard te voorschijn, schuurde zich tegen de beenen dar oude vrouw en begon zacht te spinnen. Dat de koekoek je hale!" riep Karbowisk, dat matkeerda er nog aan! komt me dat beest ook nog tusschen mijn voeten gekropen ! ' Naar den haard toegaande, stootte ze tegen fmmer en kuipje. Wel allemachtig!... de haard zwart overal pikdonker 't znu 'n wonder Gods zijn, a's ik niets brak ! Nu ... tlaap je nog, Kry ta?" Ze hurkte bij den haard neer en begon hard te bla?en, waarby zij afwisselend hoestte en broui.le. Het ond«r de a^ch glo^ierds vmir vlamde op, 'u bo-ja rijshout dat, daarop gelegd, werd wakker geschud, kwam in 1850 de tien-urenw?t tol toepassing, die formeel slechts de vrouwen en kinderen beschermde, maar in de werkelijkheid ook wel degelijk den volwassen mannen ten goede kwam. In 18G2 werd wederom door het parlement een commissie benoem i,rnetopdracht, onder zoek te doen naar den toestand van kin deren en jeugdige personen in die bedrijven, die tot nu toe van alle wettelijke hescher ming verstoken waren geweest. En als gevolg van dit onderzoek, waarvan de resultaten groot opzien baarden, kwamen in 1861 en 1807 weder nieuwe wetten. De wet van 1864 omvatte de steen- en potten bakkerijen, de lucifersfabrieken chemische stoffen, en zij de-weverijen, en in 1807 werden alle groot industrieele bedrijven onder de beschermirigswpüen gebracht. Dat ge schiedde dus 05 j*ar na de eerste fabriekswet, en 34 jaar ra de eerste ernstige actie ten gunste d^r fabri< kswetgeving uit h«t volk zelf. Maar terzelfder tijd dat over de uitbreiding der arbeidswetgeving werd be raadslaagd, kon het parlementslid Fr-rrarid in het Ligerliuis (27 April 1803) verklaren : »De E"geifche boom wol industrie telt 90 ?jaren. In een tijdsverloop van 3 generaties »van het Engelsche volk heeft zij negen gene»raties van boomwol-arbeiders verbruikt." Het jaar 1867 staat aangeteekend als een keerpunt ten eoedein deE-igelschefabriekswetgeving. Van dien tijd af geraakte zij tot krachtiger ontwikkeling, waarvan de oorzaak voor een goed deel moet worden gezocht in de machtige opkomst der vak beweging, de trades unions. In dat jaar werd nl. den arbeiders het kiesrecht toegekend, wat ze destijds energiek wisten te gebruiken. Het ministerie Gladstone moest zijn weige ring, orr. den arbeiders het vertenigingsrecht te waarborgrn, en aan den wcnsch der geerganiseerde arbeiders om de 15 afzonderlijke iabrukswetten tot n fabriekswet om te werken, met zijn val betalen (1874). Het op volgende conservatieve micisterie begon, bij zijn optreden, met aan het vereenigingsrecht mter waarbor/en te verpchtff^n, en benoemde eene commissie om debvstaande fabriekswetten tot n, alles omvattend ontwerp uit te werken, en verbeteringen voor te stellen. De commissie legde in 1870 haar octwerp aan hel parlement voor, 't welk in 1878 werd aangenomen, en alle andere bestaande fabriekswetten. toen 1G in getal, werden opgehesen. Dat was dus de wet van 1878, die echter alleen eene generaliseering, maar slechts bitter weinig uitbreiding of' verbetering bracht. Tevergeefs hadden de fabrieks inspecteurs er op aan gedrongen, dat de wet alle industrieele bedrijven gelijk zou stellen, onder dezelfde bepalingen: ook in het vervolg bleef de arbeidswetgeving het eene bedrijf gehsel anders behandelen d<in het andere. Alleen de fabrieks-irspeetie werd belangrijk uit gebreid en gecentraliseerd. Er werd een chef inspecteur aangesteld, onder wien 5 hoofd-irspecfeuren stonden, terwijl 38 in specteurs en 9 sub inspecteurs over hetgeheele land werden aangesteld. Da volgende 25 jaren hebben voorname lijk gestaan onder den invloed dezer groote fabriekswet. Maar toch kwamen langzamer hand weder een aartal bijzondere wetten, zoodat aan het einde der eeuw weder een geheele revisie det'arDeid-wc'.ceving noodig bleek. Zoo werden in 1803 bijzondere voor schriften voor de loodwiti'abrieken en voor de broodbakkerijen uitgevaardigd; ia 1889 volgden er zulke voor de boomwolspinne rijen. DJ bijzondere fabriekswet van 1895 bracht bepalingen ter voorkoming van on gevallen en ter beperking van het aantal wt-rkliedtn in de lokalen. Verschillende voorschriften kwamen ter bescherming van het winkelpersoneel. Het rnijnweikersbedrijf werd grregeld bij wetten van 1887, '94 en 96 waarbij de arbeid van vrouwen, meis-jes en knapen beleden 12 jaar in rie tchachten geheel werd verboden, en voor kLapt-n van 12 tot 10 j tar tot hoogstens 54 uur per week beperkte. De wet tegen het truck-tysteem, reeda in 1831 01 flikkerde, bescheen helder het dorre, rimpe lige, maar energiete gelaat der oude Ka biwisk en haar hals met de vele rijen glaskralen. Toen 't op eens zoo licht gewerden was, opende Ivytta de o^gen en UiBterde met zwakke stem: Drinken"'. Didelyk was de moeder bij het hed en reikte baar het blikken bekertjj met water: Drink maar, dochter, drink maar! Als je wilt, kan ik ook thee voor ja zetten." Dawop boog ze zich over het hed en reikte raar tut omwikkel l pak. Wel, slaapt de j ing'-n ? heeft hij niet ge schreeuwd? Goddank! laat hem dan maar rustig verder slapen ... W a w is Pawel ? nog bij het houth?ikk(n? Hy zal nog \óór den nacht naar de stad moeten,... ooi meel te halen." Ze praaf.fe voor zich heen, ter wijl ze bedrijvig in de kamer op en neer liep en de zelf gestelde vragen dareüjk telve be antwoordde, ^e ttak de tleire lamp aar, wierp op nieuw blokken hout op hst vuur en legtfe barden en schottls in den emmer om af te wasschen, daarop ging ze weer r.aar de bank: Heb ik nu wel aan alles gedacht? of manksert er nog wat aan?" begon ze weer, ter wijl ze haar inkecpen caging. Thee enrhum zijn daar?lever ook?honig ook; verdsr: worst, zeep, suiker".... Daarop zich tot de zieke wendecdt): k h,?b in aar esn halven liter brande wijn meegebracht, van de beste! Kaneel en muskaat om te kruiden heb ik ook niet vrrgeten. 't Vet heb ik maar gezouten genomen. dat smaakt beter in de boonen. 'n Stukje vleesch voor de soep heb ik ook maar gekocht; negen kopeken hè1) ik er voor moeten beta len stel je voor! . . . negen kopeken ! Maar in Godsnaam! als er doopfecst moet ge vierd worden, dan moet 'c ook goed zijn l" K y-ita steunde zachtjes. De moeder ging naar haar toe, bleef voor het bad staan en streelde m«t haar bruine, knokige hand de gloeiende wangen der zieke. Waarom steun jo tcch zóó, dachter ? Wat heb je?... Waar doet 't je pijn ?" .... Kry^a zuchtte zwaar: Ach, 't doat pijn ... 't doet zóó'n pijn, moe der ! Mijn hart djet me pijn, ter wille van Antek, moeder, zóó, dat...." Ze kon met verder sproken en barstte in hewig snikken uit. De oude vrouw ging op den ra'.d van het bed zitten en schudde met. bezorgd geliat het hoofd. Waarom dei k je a'tijd weer aan Antek, dochter? Wat geeft dat LU?... De arme drommel ligt stellig reeds sedert lang in den grond! Twee JMr! dat 's 'n heela lange tijd, to-ihter! Als bij nog in l«ven was, zou by in (Men tijd (och zeker wel e^rs wat van zich heh1 en laten hooren ! Ka^prr. de vrijfr van Maluitge vaardig i, werd in 1887 en 189G her zien _ en verbeterd. In 1901 werd de geheele fabriekswetgeving herzien, samengevoegd, maar slechts weinig, verbeterd. De geschiedenis der Engelsche fabrieks wetgeving toont ons het beeld van jaren en jarenlangen, taaien strijd der Engelpche arbeidersklasse voor wettelijke bescherming tegen_ overmatige, dikwijls onmenschelijke uitbuiting der werkgevers, ook al moet het ons toeschijnen, dat zij, door immer nu eens bij de conservatieven, en dan weer bij de liberalen op den brdel te gaan, en verzuimende een zelfstandige politieke partij te vormen, niet altijd den juisten weg hebben bewandeld om tot een duurzaam resultaat te komen. Wie zich overigens indenkt in den Echrikkelijken toestand waarvan nu en dan eens, door de erquêtes, enkele bladzijden werden opengedaan; wie denkt aan de industrieele ellende waaronder vooral ook de vrouwen en kinderen gebukt gingen, die moet wel tot de conclusie ko men, dat de triomftocht der Eogelsche industrie gedurende de 191e eeuw plaats heeft gehad ten koste van de gezondheid, de levenskracht, van millioenen oudeen jonge zwoegers, en dat zelfs kinderen van 7 en 8 jaar niet werden verschoond ! In vergelijking met andere landen is de arbeidswetgeving in Engeland, niettegen staande haar ouderdom, in vele opzichten nog achterlijk. In Duitschland en Amerika worden de kinderen beter beschermd dan daar. Ea ten opzichte van de bescherming van volwassen mannen is de Engelsche we'geving zelfs aarts-conservatief tot op het gebeente. Stellig wordt dit laatste gemis ten deele vergoed door den sterken invloed der groote vak vereenigingen. Maar de groote, ongeleerde en zwak georganiseerde arbeiders groepen zijn dan ook weerloos aan de ergste toestanden overgeleverd. De geschiedenis dar Engelsche fabrieks wetgeving, die in haar eeuw van bestaan betrekkelijk zoo weinig is vooruitgegaan, en thans tegengehouden wordt door eene conservatieve meerderheid in het parlement, leert ons, dat naast haar behoort te staan een sterke onafhankelijke arbeiders-ver tegenwoordiging in het parlement. Zonder dal, blijft de arbeiderswetgeving immer lapwerk, afhankelijk van den economischen toestand der industrie, en van de wille keurige arbeiders genegenheid eener toevaHige meerderheid. Op n punt evenwel staat de Engelsche fabrieksinspectie bovenaan, d. i. wat betreft hare inspectie. Engeland heeft onder alle moderne landen de beste en meest actieve fabrieks inspectie, waartoe vooral de in stel ling der vrouwelijke inspecteurs veel heeft medegewerkt. En wij, in Nederland, weten er maar al te zeer van rmête praten, wat het zeggen wil, arbeidswetten te hebben met goede kwaliteiten, doch die maar al te dikwijls allén bestaan ... op papier. In dat oplicht kan de Engelsche fabrieks wetgeving van het oogenblik ons een voorbeeld zijn! S. MUI tut vinnniiiiMiiiiiiiiiiiitiiiiu Bnlolf Virehof . t Toen in het vorige jaar Radolf Virchow zijn tachtigeten verjaardag vierde, hebben wij den grooten gi berde herdacht als politicus. 1) En zeksr was hij als zoodanig eene hoogst interessante figuur, een man ; van invloed en gezag in het Parlement, ' hoewel zijne partij, de z g.n. FoHschritls paitei, bijna altijd tot de minderheid in Landdag en R'iksdag behoorde, li eds in den cor.flicltijd (18G4-GG) trad hij zoo sterk op den voorgrond, dat K smarck, vertoornd Hiiinniiiiiiijiiiiniiiiiiiii gosia Kowalczak ia ook in dien zelfden tijd weggegaan, maar hoeveel briefjes heeft die at federt niet gezonden I ... Wat? Ver V ver we,; ? Ja zeker is 't ver weg l Maar ook van verre komen er toch brieven aan, al wai 'c God weet van hoever van da»a ! daarvoor zorgt 't postkan!01 r; dat heeft allerlei miidelij 3 Z? laten de brieven zelfs door d $ zee zwemmen als 't moet .. als ze maar aankomen I En als Antek niet zelf had kunren schrijven, dan had hij zijn brief toch allicht door 'n ander talmen laten schrijven. Van ieder die weg is krijgt men toch wel 's bericht hos 't hem gait; alleen van dien nen armen kerel heeft Liemand ooit meer iets gehoord... Weg vfrdwenen als een steen in 't water. ..". Z j zuchtte en vervolgde ra een poosje: .Antek ! ... Antek ... en wat zou A'itek er r u aan kunnen doen, arme ziel! al was hij nog in levea ... dein zou 't zelfs r.og slimmer zijn ! ... Maar bij leeft niet meer .. . 4heen, n*en ! Z10 wis eii zeker als 't amen in 't gebed, die leeft niet mser. Onlangs teb ik r.og van hem gedroomd; ik zag duidelijk dat hij zout in 't voer van de Fch&pen deed; en dat zint wa-J zóó grauw, zoo grauw als de a'-ch van den haarl. Nou, d«t kan niets anders beteekenen dan dat bij dood is. Iedereen weet toch dat zout: dood beduidt... Doa nou maar ji DRS', Antek aoo gauw mogelijk te vergeten Hechter! Da arruo jongen zal nooit macr terug komen, galojfdat vrij, nooit meer!" Met een punt van haar schort veegde ze lattgzaatn de tranen uit haar oude oigen; KI ysta weende bitter. Een breede gou van smart was in haar hart en dreigde aar te verstikken. Hair raagare scaourte-s schokten, haar vingers krampten zich in de ku-tsens vast en brandende tranen vloeiden uit haar half gesloten oogleden. Diepe stilte heerschte een wijle. De doorgebrande kolen op dan haard begonnen reeds in elkwr te zakken en zacht knetterend uit te dooven. Af en toe vlamde nog even een zwak lichtschijnsel op. Plotseling wrong K-ysta in warhoop de ba-.den en hasr moeder verwijtend aanziende: Acb, mo^dt-r! moeder! Waarom toch hebben we dien knecht in huis genomen ?" De oude vrouw liet ds ha'id die de schort vasthield iti den schoot zakk;n, hield 't hoof l op zij gebogen ea staarde met pp3n mor>d, in de diepste veibazing de zieke aan. Waarom wüden knecht in huis genomen h-bben, ze^ je T Wat schcrk je i ou, dochter? droom je? of... Sla gauw 'n kruis met de linkerhand, dochter ! Waarom wij den krecht in huis genoiien hebben? Dat is me sok 'n vraag! Wie zou andera voor 't pnard en 't vee hcboen over zijne scherpe en meedoogenlooze kritiek, hem tot een tweegevecht uitdaagde, eene uitnoodiging, waaraan de geleerde, wtpn betere wapenen dan degen en pistool ten dienste stonden, natuurlijk geen gevolg gaf. Het is een raadsel, zelfs voor de ijverigsten en de mee-ït begaafden, hoe de man, die op wetenfchappelijk gebied esn waren reuzenarbeid heeft verricht, daar bij nog tijd vond om op politiek terrein pene zoo vruchtbare werkzaamheid te ontwik kelen. Lif den, die hem goed kerken, hebben wel eens beweerd, dat de arbeid in bet parle ment, zoowel in de openbare als in de sectievergaderir gen, voor hem eene ontspanning was van zijn rusteloozen wetenschappeüjken arbeid. Inderdaad, rust. in den gewonen zin van het woord heeft Virchow nooit gekerd. Hij had er klaarblijkelijk eeen behoefte aan, evenmin als asn weelde en uiterlijk eerbetoon. Vijf of zes uren slaap waren voor hem zelfs op hoogen leeftijd voldoende. Wij, gewone menschen, verbergen ons ge brek aan energie en volharding gaarne achter de verzuchting: »de geest is wel sewillig, maar het vleesch is zwak." Bij Vir chow, dien de natuur schijnbaar zeer karig met pbysieke kracht had bsdeeld, h heerschte de geest het onaanzienlijke lichaam volkomen en onbeperkt. Had niet een noodlottig toeval, een beenbreuk, voor eenige maanden stoornis gebracht in den geregelden gang van zijn bestaan, dan zou hij OBS waarschijnlijk rog lange jaren met de rijpe vruchten van zijn geestesarbeid hebben verheugd en beweldadigd. In alle nekrologieën over Virchow vin den wij hen vermeld als den grondlegger der zoogenoemde 'Cellularpalhologiè". Da uitdrukking vereischt misschien eenige na dere toelichting. " % - t ( De vraag, in welke deelen van het lichaam bepaalde ziekten oorspronkelijk zetelden heeft, tot voor ongeveer een halve enuw, de medici verdeel:! gehouden. De humiravlpatholoyie zocht dien zetel in de vochten (kumores) van het rnenFchelijke lichaan en onderscheidde daarbij vior hoofd vochten of »sappen": bloed, slijm, gele en zwarte gal. Een goeds menging van die sappen (eul;i-a<iie) maakte den mensen gezond, een slechte menging (dyikravie) maakte hem ziek. De tegenstanden^ de "solidair pathologen'1', zochten den oorsprong der ziekte in de vaste hestanddeelen van het lichaam, met name in de zenuwen. Virchow wierp deze onderscheiding omver: hij ging terug tot de cel, die bij de laagste organismen de hoofdfur ctiën, voeding en voortplanting, voor z;ch alleen verricht, die de draagster is van alle levensverschijr.selen, en dus pok van de ziekteverschijnselen. Wat waar is voor da organismen die slechts uit enkele of weinige cellen bestaan, geldt ook voor de hoogere organismen, die uit millioenen van cellen zijn samengesteld, welke zich tot organen hebbenged ff.-rentieerd, bij wtlkedus verdeeling van arbeid op grootere of kleinere schaal is opgetreden. De medicus, gewapend iiiiiimiiiiiiimiimiiii moeten zorgen ? Wie zou anders ons lapje grond nog zóó bewerkt en beplint hebben dat we er ten minste 't geld voor da belasting uitgehaald ha ben. En al 't anchre werk! H*<1 ik dat soms alles moeten doen ? Had ik den heelen boel alleen moeten ra-ijden, nu er geen heer en meester meer aan 't noof t staat ? Wat prait je dm voor onzin, dochter ? ' Hst oudje «prak hoe langer hoe harJer, tmakte de kleine grijs* oogen nog grooter open, trok A", wenkbrauwen op het la^e gerimp-lde voorhoofl hooger op en kèi maar niat van hare verbazing beko nen. Ooi Gols wil, sprsek tcch dochter l Zag wat ju bedoBlt?" Maar Krysta scieen niets te zien of te hooren. Ach moeder, moeder," herhaalde ze met smart in haar stem: Wavom heeft hij hier in huis gewoond? Waarom heeft hij me aldoor zoo echter de hi»len gezeten ! Dag en nacht heeft hij me rmgeloopen o' moeder, ik ben zoo diep rampzalig !" Haar stem verstikte in tranen, de handen vielen elap neer. Ze lag op hasr ru» haar smal bleek gezichtje scheen in de°va!e schemering als van was te zijn. Na een poo'j; begon ze weer met eea zachte, d)ch gejaagd s sten: B?n ik ooit uit dansen geweest? Heb ik ooit achter een heining staan praten of gekheid gemaakt met andere jongens? Ik wilde nem trouw blyven, op hsm wachten. Wat ik hem gezworen keb, dat had ik willen houden. En toch heb ik 't niet kunnen doen ! ... ik tol 't niet " Da oude vrouw zuchtte. Ja-ja! ja j»! dat alles is waar j 't is waar! Maar wat kan men er aan doen? Daar is nu niets m-.'er aan te vera ideren, arme ziel!" Weer stilte. Daarop begon Krysra opnicu^ no» zachter, als voor zich zelve f prekende: Hij had zóóreel vertrouwen in mij... net zooveel als in zijn eigen. Denk aan mü, Kiyjtal heeft hy gezegd, denk altijd aan run. l De wacht meester had hem reeds bij den schouler voor uit geduwd de ar deren waren al big de brug en hy hetfc nog telke; s weer 't hoof ] omgewend en geroepen: Vergeet ms nie*Kry-tal Zul je altijd aan mij der.ken? Ei z,'ó hsb ik nu aan hem geJacht! 2óó b n ik hem trouw gebleven!" Zs zjveeg geheel uifgepat en zuchtte diep. D i bijlsiagen hielden op; men hoorde duide lijk hoe da overgebleven houtblokken door krachtige handen in ds schuur werden terug geworpen 3 doffi vensterglazen waren nu vali buiten verlicht, de mian was opgekomen. (Wordt oacoljd).