Ko. 1371 DE AMSTERDAMMER WEEKBLAD YQOR NEDERLAND. digheden verkeerende seksegenootén veracht, omdat zij heimelijk in huis werk verrichtten. " Van de« hulpelouzen toestand en de ellende dezer arbeidsters kan men zich best een voor»telling maken; als msn eenige der wetsbepa lingen nagaat, die ten opzichte der huisindustrie gemaakt werden en die ia de archieven zijn bewaard gebleven. Wij vinden o.a. reeds in 1560 een bloeiende huisindustrie il de stad Plauen. Hat vervaardigen van sluiers, grootendeels op bestelling door N rnberger kooplieden, gaf tal van meisj ?» en vrouwen een middel van bestaan, la 1600 werd door dten stedelij'sen raad een //sluierwet" uitgevaar. di»d, waarin illes tot in de kleinste bijzonder heden geregeld werd, van loonen ec'ater werd geen melding gemavkt. Toch was h :t bekend, dfat men de meisjes het loon in wol uitbetaalde in plaats van in baar geld. Het beruchte trucksjiteem ging overal gepaard met huisindustrie. Ook in Hamburg en iu Lüieburg werd het dten wevers geoorloofd hun arbeidsters het loon gedeeltelijk in brood en bier uit te betahn en dte verdiensten reikten ternauwernood om zich de hoogst noodige levensmiddelen aan te schafLn. Het valt niet te ontkennen, dat overal, waar déhuisindustrie vereenigd is met boerenbedrijf, zij als bijverdienste op bare plaats was. Waar bet bezit van kleine stukken grond in zwaogj is en niet alle handen noodig zijn om die te bewerken, daar k au de huisindustrie heilzaam werken, zooah de SchwarzwalJer uurwerken industrie op het einde der 1?J eeuw. Men verlieze tchter simmer uit het oog dat de huis industrie den arbeiders op genade en ongenade overlevert aan zijn werkgevers, want de arbeider Weet ti<t tut welken prijs ziju arbeid verkocht wordt en verder weet bij o ik T itt welk loon de andere arbeiders ontvangen. Zoo is hij vin meet af aan ten opzichte van zijn werkgever ia een ongunst ge positie. Zoodra de huisindustrie in plaats van een bijverdienste ren hoofdbron werd ca» bestaan, waarbij zich voegde de vrees voor werkeloosheid en honger, toen maakte het systeem van niibuitiiff en de daarmee gepaard gaande ellende zijn intrede. Men denke aan de over bekende toestanden der wevers in Sileziëen der arbeidsters, werkzaam in de kleedenndustrie in d« groote steden. Tasscben de twee laatstgenoemde industrieën bestaat een zeer groot verscbi), want terwijl bandweverij tot het verleder.e gaat behooren door de in hare plaats getreden machineweverij, is de m idem e kleederindustrie geboren uit de economische ontwikkeling gedurende de laatste 50 jaren. De geschiedenis van haar ontstaan is ten nauwste verhonden met de geschiedenis der groote steden 2). DJ meerdere toename van het spoorwegverkeer bevorderde de voornaamste moderne ir dustriëan, b.v. het vervaardigen van machines, kuist sm:derijen, meubels, elektrische benoodigbeder, enz. enz. A'les moest snel en goedkoop vervoerd kunnen worden en daarom concentreerde zich de industrie meer en meer in de groote steden, zijnde deze de centra van het spoorwegverkeer. De behoefte aan arbeiders nam toe en er ontstond een enorme trek haar de groote steden uit kleinere steden en dorpen, welker bloei daardoor stilstond en zelfs achter uitging. DJ booge loonen, die hun aanvankelijk werden aangeboden, waren voor hen het groote lokaas. Sp >edig echter zag men in dat het loon van den vaier niet toereikend was voor fcet onder bond van het heele gezir. DJ bovenmatig booge woningbuur, de toenemende duurte van levens middelen dwrneen vrouw en kiaderen bij te dragen tot bestrijding d« kosten van het huishoude». Ook was er in huis geen voldoend werk meer voor de vrouw en de volwasssn dochters. Om te bfgrijp'n hoe groot het aantal vrouwen bedroeg, dat uitzag laar bijverdiensten, moet men bedenken, dat in de in cpkomst zijnde industrieën slechts mai nen gebru kt werden, en dat aantal werd log aanmerkelijk versterkt door de vrouwelijke bevolking, die door de landver huizers was achtergelaten. Van 1S51 tot ]8SO trokken uit Duitschla^d 2s/4 millioeu metscheD, waarvan in Pru:ssen CO pCt. en in heel Duitsch land 58 pCf. tot bet minnelijk geslacht behoorle. DJ achtergebleven vrouwen vonden op het land g'en weik en stroomden naar de groote steden, waar zij op de eene of andere wijze aan den kost trachtten te komen. Dit over-aanbod van vrouwenhanden was de voorlooper der moderne DE KONING KOMT! Naar het Daitsch, VAN KARIN MIC H AE L IS. (Sof). De oude vrouw lag in haar bed en dac'at er over pa, wat zij den volgenden dag zou aantrekken. Want d^n koning van h = t land. ontvangt men tocb niet in zyc dr.a^he kleeren, zelfs niet as men va'i uit de eerste verdieping naar heai ky'kt. Edele gevoelens \lamden in haar op. Zou het niet m^gelyk zyn, den koning de j ipon van geel brokaat ten geschenke te geven voor zy'n vrnuv, als aandei.ken aan een oude vriendin? Wanneer de jipon een beetje vernaaM werd, zou za de koningin zeker wil passen; de rok wai e f el wy'd, dat zou toch zeker wel genoag zy'n voor een koi:ingin? Of zou zy beai den zil.eren theeketel geven, en de op de heide gevonden oude munten ? Keen, zy zou zelt de brokaatzijiea jïpon aantrekken. Da stnotkant wa-i een beetji ver sleten, maar wie zou dat van da straat af kunnen zien? En. het lyfje was wel wat rauw, maar dau moest ze haar corset maar een beetji sty'ver dichtrygen. Toen vaderlje negen-en- veertig j lar geleden die japon had gekocht na den dood van den gekken kamer heer, die een verzameling vrouwenWeeren en sieraden en hertegeweien bad nagelaten, had zy haar aangepast en toe i zat ze als gegoten. Sedert dien t\jd had de jipon met zakjes kamfer in alle plooiea in de katt gehangen. Op de derdïplank van de hoekt ast lag een dozy'n gesteven en gestreken rokken wat een geluk, dat ze daar niet konden kreukelen! En d»n kon zij baar stoft':n laar ;en aantrekken. Ja, die waren ook wel w*t nauw, maar dat moest maar; op vilten pant.fi'els kon zij toch niet voor den dag komen. Toen begon y erover te peinzen, of de koning met een gouden kroon op bet hoofd en gezeten op ean gouden troon zou voorbijkomen cf alleen maar een nut hermelyn gevoerden fluweelen mantel zon aaihabben, en met dergely'ke gedachten ging de nacht vooray Jens Hansen lag onbewege'yk in zy'n bed, steeds weer zy'n Oaze Vader" buiend uit dankbare vreugde. Hij was bereid te sterven, groot-kleederindustrie. Zoo verbazend snel als de groote steden, nam ook deze industrie toe. Van jaar tot jaar daalden de loonen. Duizende vrou wen werkten z ch letterlijk dood, opdat Daitsclilandren voornamelijk Bsrlijn de gansche wereld vaa goedkoope kleedingstukken voorzien kan. 3) Bij gelegenheid van de staking der WeenerConfcctiearbtidetE(8terf) bleek o.a. dat hinnen 2 jiar tijds de loonen van 2 fl. 50 op 80 kr., (l flirijn = fl. 1.20, l Kreuzer = + 2 ceLten) dus 63 pCt. daalden. Wat dit voor de familie budget bednidt kan zich de lezer voorstellen ! Die vermindering moet door langeren arbeidstijd ingehaald worden, en zoo volgt op elke loons verlaging nog grootere inspanning, onvoldoend voedsel en kortere nachtrust. E»enals de onder nemer in de mildeleeuwen, zoo is in onze dagen de coamissionuair de tusschenpersoou tusschen weikman en verbruiker. Gewoonlijk wordt hij als de eigenlijke bloedzu ger beschouwd. Doch ten onrechte. Hij voorziet evenals vroeger de ondernemer in een bestaande behoefte. In de kleederindustrie zijn tal van {ehuwds vrouwen, werkzwm, die hare woonplaats kiezen moeten da v, waar zich de werkplaatsen hunner resp. mannen bevinden. De woninghuur verwijst bovendien da arbeid sters naar bepaalde stadsgedeelten, die dikwijls ver af gelegen zij a van de fabrieken. Zoo'u tusschenpersoon bespaart de arbeidster den langen weg naar de fabriek, waar ze soms uren lang te wachten beeft, alvorens zij uitbetaald wordt, en hij ontlast den fabrikant van da moeite om met elke arbeidster afsonderlijk te onderhandelen. Wel bestaat zijn verdienste in hè*, verschil tusscben de Eom, die hij van den werkgever ont vangt en de loonen, di) hij zijn arbaidsiers uitbetaalt; het is dus in ziju belang de laatsten zooveel mogelijk uit te buiten ; maar ook daar waar door bijzondere omstandigheden de tusschen persoon overtollig is geworden, b.v. in OostLoriden, z'jn de loonen aanhoudend gedaald. Niet bij den commissionair ligt de hoofdfout, maar bij het volslagen gemis aan bescherming der huisarbeidslers. Hst, volgende moge als voorbeeld diener. In 18GS werd een arbeidster door de B -rlijuscbe firma S^butze en S.ebenotark aangeklaagd weeeas verduistering vau wol. Bij die gelegeiheid is gebljker, dat de wol, die zij ter bewerking kreeg ia vocbtigen toestand werd aLewoj>en; bij let ifliveren der waren nu di« door het droog worden miuder in gewic't weiden bevon den dan de geleverde wol, werd het gewichtsverschil van haar loon atgetrikken, waardoor de firma in een half jaar tij Is 20 thalei (30 gld) voordeel had! De oatwikkeling der huisindustrie is in alle landen dezelfde als hierboven beschreven. Terwij' in Duitschland, ondanks ds vreeselijke toestanden, die do-ir de werktttking der confectiearbsiders in 1896 aan het licht zijn gekomen, en die door da uitgebreide euq ie e we k i de Vereeniging voor sociaal-politirk m l SUS en 99 instelde, waar bevonden werden, nog niet het geringste gedaan is om aan dit uitbuiting systeem paal en perk te stellen, heeft men in andere landen met succes getracht die ontwik keling langs betere banen te leiden. In Engeland maakt de wet geen vertchil tusschen. bedrijven op fabrieken en bedrijven op werkplaatsen in huis. Dit heelt 1engevolge.dat zelf de kleinste bedrijven onder de arbeidswetgevirg vallen. Heeft eeu naaister of een bot k linder slechts -i werkit'r, dan moeten dezelfde voorschriften iiasekomen worden als in een fabriek waar 500?rOO arbeiders werkzaam zijn. De! lezer, bij wien eenige kenLis van arbeidsbewegins^ ver ondersteld wordt, za' dadelijk inzien, wat een groote stap m de goede richting dit is, verge leken bij de Du tsclie wetgevirg. Il 1897 heeft men in Duitschland een proef genomen om de besche'metde wetten uit te breiden over de kleinere bedrijven, tnaar alweer werden daarvan uitgezonderd juist d e bedrijven, voor welke die voorzor^sunatregelen het meest nojdig waren r.l. voor de arbeidsters bij de kleedermdujt.rie. DB kleine kleermaakster, die geea kapitaal b :zit, die vaa hare klanten eiken termija aanneemt, zich op eiken prijs laat afdingen, kan alleen bestaan door van bare arbeidsters de grootst mogelijke hoeveelheid arbeid af te persen. Deze kleine niet-levensvatbare bedrijven, die de ruï.e zijn voor de arbeidere, zouden onder een arbei Iswetgeving als de Engelsclie onmogelijk zijn. In zoodra hy d*n konicg halgeziei, maar zien moest hij heio. E s ige jirea gehd m toen hy zyn teïtamant had gemaak', waarbij d3 stad en het zieken huis tot eenige erfgenamen werjen benoemd, hadden de dornu 6 en de burgem ester hem eea bezoek geira.'h , on ham te b2dank;n en om te vragsn, of hij sjms winschte, ridder van de Danebrog-orde te worden. Neen," nal Jins Havsen toen geantwoord, maakt u du adellijke men;chen maar liever tot ridder. Voor e n burgerman als ik is het voHoerde, een eerlijk man te zy'n. Moeder en ik hebben het bee'jj geld, dat wy' door de s*ad verdiend hebben, niet gegeven om o is met zulke mooiigheden te laten betalen. Dat past alee voor voarcatne manschen." Hy werd geen ridder. Ei nu kwam de ge dachte bij hein op dat bet toch eigenlijk wel goed zou hebban gestaan a's bij, wanneer de koiing voorbijkwam, zijn j is met een ridder orde hal kunnen ver.-ier^ii. Zou de vlag wel in orde zijn ? B j die gedachte brak het zwe t hem uit. Da ritu waari i de stok moest worden va'tgezet, wai misschien wel ? erroest en het vlaggedoek was misschien opdevnivei doorgesleten tengevolge van het lange ligg'n op de warme zold rksmer! Gelukkig maik'e die angst al hael gauw plaatu vojr ejnaange namere gedachte. AU de koaing voo bij k «au m )estan er bloemen wordin gestrooid, ea waar in de stal groeide z io'n overvloed van bloemen als in den tuin van Jacs Haisen? Allezoulen ze worden af^plukt en zichtjsa op nat hoofd van dien goeden, lieven koaing wordea uitge strooid. Jens Hansen bad wesr zijn Onze Vader, tot dit de oude hangkiok in de woonkamer vijf uur sloeg. Tosn stonden de oudjes op, en hielpen e kaïr met aankleeden. Toen de oude vrouw schelds kwan Mjtte daddly'k binnen met As koffie. Ook zij was zich bewust van de plechtigheid vaa den dag, want gewoonlijk sliep zij op dezen ty'i van den morger. no;; den slaap van den rechtvaardige. Ja, de vlag en de v!a»gettok en de ijzeren ring waren in orda. Ei om de vlaj; in deu fritschen morgenwind te hooren wapperen liet Jens Hansen zich heelemaal op straat brengen, waar hy in de laatste tien jiren niet was De oude vrouw begon dadelijk met haar toilet, en Mette moest baar daarby behulpzaam zijn. E?rst moest zij het corset sty'ver aan trekken, toen de japon vasthaken en gladstry'ken en ten slo'.te moest zij haar meesteres kappen Engeland bes'aat bovendien het uitdrukkelijk verbod na sluiting der fabriek werk mee naar huis te geven. Waar dit verbod niet bestaat, daar i? elk max:mum arbiilsuur illusoir. De fabrikanten verstaan de kunst bij bet publiek het medelijden op te wekken voor de vlijtige arbeidster, die graag wat meer verdienen wil, zoodra een dergelijk wettelijk voorschrift ttr sprake komt. En het ligt toch zoo voor de liand, da', de geringe meerdere-verdienste absoluut niet opweegt tegen de krachtsverspilling van den kant der arbeidster. In werkelijkheid wordt den fabrikanten de gelegenheid gelaten de werk uren zijner arbeider£(sters) naar believen te rekken. In Engeland heeft men getracht de huisin dustrie te regelen door den fabrikant de verp'ichting op ie Itggen een lijst te houden van al de arbeiders, die buiten zijn fabriek werk zaam voor hem ziju en die lijst geregeld in te dienen bij den Inspecteur van den arbeid. Bij de staking van 1896 in Duitschland stelden de stakers buvengenoemle wet als een der hoofJvereischter. Natuurlek miet een dergelijke wet als de basis beschouwd worden, waarop men verder bouwen kan. Eerst op grond van zulk een wet mag men verwachten, dat men met succes kan doorvoeren het verbod werk te laten verrichten op werk plaatsen, die niet beantwoorden aan hygiënische eischer, kleederen te maken, te wasscnen of te verstellen in een huis waar een der inwoners aan een besmettelijke ziek'e lijdt. Bij den ontzettenden omvang, die het sweatmg systeem in Linden onder de huisarbeiders genomen heeft, vonden de Inspecteurs het bijna onmogelijk er coutiöle op uit te oefenen. Cbarles Boorh stelde daarom voor niet alleen den werkgever, maar ook den eigenaar van het huis, waar een bedrijf wordt uitgeoefend, verantwoordelijk te stellen voor de nakoming der twee laatstgenoemde wettelijke voorschriften. Het Parlement ia:n het voorstel ten d-ele over. Ofscioou de Eügelsc'ie wetgeving een groote vooruitgang is, voldoet zij toch niet geheel en al, waat ook m E-jgsland tobbm arme naaisters op hare zoldeikaaiertjes zich das? en nacht af voor hongerloonen vau fl 3,60 a fl 4 SO 's weeks, zonder da* d"e wet er i :ts aan doen kan. Hoe hierin verbetering aan te brengen ? Menig maal is door eea commissie het denkbeeld geop perd een tar ef vast te steil :n, waaraan ae comm ssiounairs en de confectie-arbei Jers( -ter>) zich moeten houden. G-Steld dat men dat invoerde en een commissie, door den S aat be noemd, draagt zorg voor de handhaving daarvan, het tarief zou zjo laaj gesteld m >etan woeden, dat men ternauwernood een verkorting vau arbeidstijd verwacbteu kan. De ou-hy^ieuische voorwaarden, waaronder de arbaids.ers vaak meer lijden, dan Z3 zelf weten, worden daardoor geetiszaia veroeter.'. Keumerkend is tie^ dat in landen, waar de Lu s.ndustrie het krachtigst wordt bestreden, men minder gewicht legt op een minimum taritf a's wel op werkplaatsen, die aan zekere by^i uische woorwaariieo. voldoen. De huismdu-iirie belemmert bovendien de invoering vaa techni sche verbeterirgen, b.v. het vervangen der trapnaaimachines door electrische naaimachines. Er bestaat, zoover ik weet geen enkele industrie, die i.iet even goed en zelfs bc.ter in gezoidi, luc'itige lokalen bedreven kon worden, als iu benauwde tirmten, die tevens tot slaap, huis kamer en keukeu dienen. Daarom dieu huis industrie bestreden te worden. Z >olang er hu s:ndustne hes'aa*, bestaat de isoleering der arbeiders, eu titt gevolg daarvan is emdeloozs werkuren ea hongerloonei. Daarom zijn d:e maatregelen wecschelijk, weke de huisindustrie voor den fabrikant niet wius'gevend mak'il. Hiernaar heeft de A nerikaansche wetgeving voornamelijk in Neft-York, Ma*sacbusetts e i Illinois gestreefd, en dit heeft men ia Austral.ëbereikt. Maakt men een emde aan de isoleeri'ig vaa den arbeider, dan volgt van zelf een wederzijdsclie bespreking van be langen, van,een vakvereeniging tot h=t tegengaia van den loondruk en tot verkorting van arbeilslijd en verkrijging van batere arbeidsvoorwaarden. Weïie de wetsbepalingen zijn, die Amerika heefr. ingevoerd, is in liet soc.aal weekblil vau 2 Mei 1.1. behandeld, zoodat ik hier niet m her! ahtig zal treden Wilde ui5u echter dergelijke wetten in Duitsch land of Nederland invoeren, z o zoude behalve zooals in de dagen van de crinoHnea mode was geweest. De nECh'mu?s, diémet kanten was bezet ej anders ook als dagmuts dienst deed, werd voor dien dag af0'edanKt en Mette moest al oin half zeven de nioüite gaan wakker schellen om een kapsel met bloemen en fliddereade l'ntea u:t te zoeken. Oua acht uur zat de vrouw dea huizes in haar staafsie gewaad voor het venster van de eerste verdieping. Zij rook sterk naar kamfer en moest telkens niezen, en de heele kamer rook ! aar kamter, zoodat de vliegen halt bedwelnd op het vensterkozyn j.eeri'ielen. De zon scheen regelrecht naar binnen, bijna te sterk, maar Mette vond dat dezydenjipon dtardoor juist zoo mooi glansJd,?precies als verrcae bjt«r. De oude vrouw zat even stil a's gewoonlijk; alleen haar vingers waren onophoudelijk in be weging: z\j kon niet na'aten haar japon te betasten. Jens Ilinsen was gestreken noch gesteven, niemand dwon^ hem, zich in een pak kleeren uit lang vervlogen tijden te stekeu. Gesteund op zijn stok en op Lorer.z arin strompelde hy' rond de.or den luiu. E k oogenblik stond bij stil, stak tastend zijn arm uu, pakte een heester beet, en zeide: Hier Lorenz, snijd bier noj maar wat a , maar voorzichtig, hoor, voorzichtig!" E-i <ïa'i bukte hy zich, zoodat a Ie gewrichten van zijn lichaam kraakten en s'reek met di hand over de bloemenwetlde in de perken. Hier Lo enz, goudsbloemen, en reseda l Wit ean deerlijke geur! en kijk eens hier, kleino vergaet-mij nietjes. Pluk ze allemaal maar af, allemaal! De koning komt niet eiken dag!" Zoo werd de tuin geplunderd, en ten slotte werd de oude Jsns Hansen weer naar boven gebracht, waar hy tegenover zijn vrouw voor het veneter plaats nara. G)d's zonneschijn," zeide hy. Zorg vooral, dat je mijn zijden jipon niet kreuieit," zeide zy. Op een tafel dicht by het raam stonden een waschmand en een bak! rog, baide tot aan den rand met heerly'ïe geurende bloemen gevuld. Niemand wist hoe laat de koning eigenlijk zou komen; sommigen meenten om twaalf uur, anderen ooi vier uur; het hing ervan af, hoe dikwijls de koning onderweg de boot zou laten stilhouden. Da baai was vol zwarte booten met witte zeilen en roode wimpels; op de landingsbrug en langs den oeverkant krioelde het denheelen de fabrikauten, niemand er zich met meer ener gie tegen verzetten als de arbeidsters zelven. Elke hervorming gaat noodzakelijk met wee gepaard; slachtoffers zullen er vallen; ook is het mogelijk wat Florence Kelleij voorspeld heef, dat tengevolge vaa het verbod der huis industrie, zooals de New-Yorkscbe wet feitelijk is, de groot kltedei-bdustrie ten gronde zal gaan. De vraag is echter, is het de moeite waard het verdwijnen te betreuren van een industrie, die duizenden vrouwen tot werkmachines maakt, van een industrie, die het broeinest is, waar de tuberculose kunstmatig wordt aangekweekt en die alle pogingen tot bevordering der volks gezondheid verlamt? Folgens de volkstelling in 1895 zijn er in Duilschl'jnd niet minier dan 92000 vrouwen, die in de kleederindustrie werkzatiih zijn. D«e opgave is op verre na niet hoos; genoeg. Ein nauw keurige opj;a"e is niet mogelijk, daar in Duitsch land de f«b ikant tiet wetteljk verplicht is het aantal arbeiders op te geven, die buiten zijn fabriek voor hem werkzaam zijn. Da behoefte aan kleediagstukken zal blijven beslaan en daario moet worden voorzien. Duitsch land zou den roem verliezen dat het ten koste der gezondheid van du:zendtn vrouwen en van het toekomstige ges'ach', ten koste van het welzijn van ontelbare arbeidersgezinnen de ganse' e wereld voorziet van goedkoope kleedingstukken! Dat Duitschland in s'aat is op dit gebied andere landen concurrentie aan te.diea is daaraan toe te schrijven dat het door h itgerloonen billijke wtrm leveren kan ea door onder-bieden op de wereldmarkt. E. KüNST-HElJNNEMAN. U .t: «dia Fraitenbewegung''. 1) Zie W. Sjmbart, Entsthehung der H<usindu trie. 2) Z:e Dr. Weber Eatwicklungsgrundla^en der frauenhausindustrie. Schriften d. Ver. für Sozial-politik, bl. S5. 3; Een aansc muwelijk beeld van deze toe standen geeft ,la Olbeig ia de brochure: Das Elend i. d. HausUiustrie d. Konfection, Leipti^ b. Gruuow 1S9G. De Enielsclie Fab i. Tot nrg tos was geen volledige en systeuiatisc] btwerktt; ge.-cliieJenis geschreven van de Eaa;elsc!ie finrietcsw'tgevi g, de moeder der ibtertatioral^ wetgtvug vau dien aard. Des te veruiiiiSteüjker is het voor mij liggende werk der ni!S5(s Hutchas in Ilarrison : A Hidory of Fuclory L-'giilalion, me" e^n voorwo-.ri van yliny ArVv.oo, uryeg-ven door prof. Hswins, een duvcteur der Lon'/on School of Eronomies en gepubliceerd door de ii MS, P. S. lungaudÖJ a.liier, p ijs tien eu eeu halve sïilhng. De sr"'»eleu der industrieele revolutie, hier te lituds begonnen, worden vaak toegeschreven aan de overgangsperiode veroorzaakt door de omwikkeling der mac>>i:ierie en da aaaruit voortvlo ieude rpwerüiig van een nieuw produc ietysteem. s viaar1', zaggen de auïeurs van dit aaiioevtlenswaurdi^e werk, //hoe meer wij de zaak besciouweu, dis te zekerder worden wij ovcrtu gd, dat het fibnekss'elsel en de machi nerie slecits nauv n war> zij vonden.... De miuHCiit ag van l, et kinderleven, de begeenghei l Laar kinderarbsid eu de o .rechtvaardige toepassing der armenwet, hadden Let meiischj'ijk nihtjriaal verschaft dat med JOgejkO) zou worden g exploiteer u". D; huidige toestand der maatschappij is allesbehalve wat bij behoort te ziju. Ma ir, bij is vrij wat humaner dan di: welke bestoul vóór Sr R'ibert Peel (Ie oudere) in 1S02 de Enge ltc'ie fibr ekiw.ett>evirjg inluidde tot op een lialve etuw.dtarni. Het arme volk werd tten wcin:g btter aan als lastdieren be'chcuwJ, slechts goed genoeg om de andere klas eu der maatschappij vau de noodige levensgemakke i te voorziïii. Koningin Eluabetk's armenwet van 1601, beval, dat alle amias i^e k nderen en weegen in het een of ander vas of amoac'it niaestea worden opgeleid. Wat een schandelijk misbruik is daar van gemaakt, vóó; z iowel als ia ie iu.lustrieele revolutie. Ue kleine stumpeis, die Int ein^eluk haddeu arm te zijn geSoren, werden zoaara z ?. kru pen korden aan bet werk gezet, om van 5 of G uur des ochtends tot 10 uur dts avonds, dag van kinderen ; de eigenaar van het logement *a< bezig een koiiinkJijia tatel voor de nota belen te eieklfin tegen z ;stien kronen hetcouvert, en iu tii Z eka^bajijrstra*t zalmen voor aiie vensters on ie mantcaen zitttii, want daar woonden bijna ijiet a:>ders dan ou te men&cbxn. Mette ea L Teiiz zaten oeneden in het gedeajp'e licht vau rie deel. ieder druk bezig aan een br'ikom iu de koniLkly'ka kleuren; zy' rekenden er op d 10: hat le/eu op straat wei bytyda te zullen worjea gervairschmvd voor de konibt van den stnet. Dan ouden Juis Hinten had de tijd nog nooit zoo lang geduurd, als op dejen daj;. Nu en dan, als de zon hem p'otseling met vollen gloed in bet gezicht scheen, kwam er Ie,en in nem. Dan streek bij met de hand over de doffe oo^en en zeide : Moeder, ik zie duidelijk de poort van den touwslager Andersen." O; : Daar wordt warempel Eipen Michelsens ou 1e gescheurde vlag voor den dag gehaald!" Maar toen de oule man even duideiyk roode kersen op inosderijes muis meetde te zien, kreeg by ten antwoord: Jens Hansen! Kr zijn geen ksrsen op de muts van je oudj; alleen maar gele linten en violette rozen. Bj klaarlichten dag moetje je niet met inbeeldingen ophouden." Nu j i, ja 't kan zijn, dat ik rozen voor kersen aanzie, ik word langzamerhand een da^jj o ider!" De zijden japon van de vrouw des huizes paste niet goed by pap, en de hèir- des huizes was zoo vol gesparren verwachting, dat het h:-;iu onruogelyk zou geweest zy'n, een bap naar binnen te kry'gen. Daarom vastten zy samen. De zon besoa langzamerhand te dalen. Hare bloedroode stralen schenen schuin naar binnen op het oude paar. De vliegen gonsden, de kamferlucht had iets bedwelmends, en de ouderwetsche hangklok was op de boyenverdieping niet te hooren. Blinde rnenschen vallen gemakkelyker in slaap dan anderen, zy' behoeven geen luiken of gordijnen te sluiten, en zoo geschiedde het evenals gewoonlyk op dezen ty'd van den dag, dat de twee oudjes kalmpjes insluimerden ... Moeder, moeder! daar komtby aan! Giuw, moeder, gauw dan toch ...." Wielgeratel in de straat. De oude vrouw vliegt vaa de stoel op. Twee paar tastende, bevende handen maken het ven ster open, en goudsbloemen, reseda, vergeetmij nietjes en half verwelkte rozen worden op het koninklyke rytuig uitgestrooid. Moedertje soms den ganschen nacht tevens, in de sp'nkamer of met touw uitpluizsn bezig te worden gehouden. E;n schrijver dier dagen, verdedigde het laatste werk voor kinderen slechts vijfjaar oud op grond van dei veif isscheuden geur van het oude touw l Th*y thnt piek oakum are connually refreshed wilh the balsamic odour of il. De armbestuurders gaven de kinderen jong yin de leer", zooals het heette, bij private wevers en spinners, die vervolgers geheel voor hen moesten zorgen, zonder dat de armvoogden er mar omzagen dat de kleinen menschlievend behandeld werden. Doch de ouders bleken dikwyls niet de minst harde meesters voor hunne kinderen. Deze werden dikwijls aan s'oel of muur vastgebonden om te beletten dat zij voorover vielen wanneer de slaap hen des avonds overmande. Het was toen feitelijk de omgekeerde wereld: De kinderen moesten werken voor het levensonderhoud der ouders! Hoe wei ,ig hart hadcieu de menschen dier dagen voor het teedere leven der kinderen! Een geneesheer verklaarde in 1819 voor een onierzoekingscommissie, dat 12 uren arbeid per etmaal voor tieijuige dreumessn in een slechte atmosfjer volstrekt niet nadeeli^ voor hunne gezondheid was. En een collega van hem oor deelde 10 uren voor zevenjarige jongskens niet te veel. Zulke g voelens itn opzichte van het jonge geslacht oer armen waren vrij wel alge meer. En hè', eerste b-roep tot. verbetering van zijn iot, dat in 25 Januari 1796 uitging van den gezondheidsraad te Manchester, was niet op humane gronden gebaseerd, maar op ovcrweg'iigen van eigen belang. Daarin werj ir op gewezen, dat de exploitatie en ellende der kinerer, arbeidende in ovirbevolkte ver'rekkerj, niet alleen het bestaan der gemEe^sc^ap, maar tevens, ea speciaal, dat der hoogere klassen bedreigde. »L/e veiligheid der rijben", zoo heelte het, »h nauw verbonden met dea welstand der armen". De fabrikanten en patroons verdeüg'en of verontscbnldigden het exp'ci'eeren der kinderen met Le1; arm-a^ge argument, dat het bestaan van hun bedrijf daarvan afuing. Er wareu toen gelukkig nog merschen die daarin volstrekt geen verontschuljicing zagen voor het vermoorden der kleinen. 11 chter Grosa van Msuchester, veroordeelde in 1SOI een tpitner tot 12 maanden dwangarbeid wegens verregaande ixplo.tatie van een armtnkind. De Qjau verdedigde zich met datzelfJe praatje, hetwelk eeLi^e andere werk gevers efineens ten zijinn gulste aanvoelden. De recü'er gaf daarop li;t volgeide b tciieid dat ik cursivter, als heblei.de ook voor onzen tijd, ofschoon eeu eeuw i.ariier, nog waarde: uWanneer de fabrikanten volk uden, dut sij zonder den ar eid dezer kinderen hun bedrijf niet stnnnde kunnfn houden, dan zrg ik hun dat de iiijcerheid niet tot bevrediging Dau de zucht nuur ?Keelde voort ff i zet, maar in liet belang t/er n natschappij onmiddellijk opgegeven moei w rden." Aan dergelijke vnjuioe-lig cp: nlijfc uitgetp oken m eüingen wa< het groo'ende-ls te dauken, dat ae eerste fabrtkswtt in 1S02 zonder i'pnositie door htt parl»meit aREgeLomea Kïtrd.Sir R>bert l'-e), ein r'jke fabnkart. en vader tn den premier ^ati 1S34 en 1S11, Lam a's tewoon parlemenUl d daartoe Let- uitatiif. M hij werd daartoe bewogen, i aar hij ztlf opentart g bekende, doir de overluiging di>t de toistaisdm in zijn eigen fabri ken zeer slecht «a-eü. Het ontbrak hem echter aan den nood'gen tijd om daarin veran der ng t: breiger, wes'a ve hij die laak aan het parlemt-nt opdroeg. Zij:i Ileidth ani Moruls of Apprcnüces Act" bescherm Ie ttllee-üde leerlingen, tu m uut bij'.tnlcr de arnienkiLdereii. Hun nachtwerk moest larg«sm<-rhard tot op Juni 1S04 g. h-el ophouden. Het uiüx mum van hun dBgrlijkschen werktijd werd op 12 uren gisteld. Zi| uiOiSten oi.demci.t m lezen, rekeien en schrijvcu en eens per jaar een 11 uw pik kleerea ontvangen. Voorts werden j-ms^ns en meisji s in afzonderlijke vertrekkenondergebracv.t BLmocht n niet meer dan twee in n bed slaper ; eei,s per maani moesten de k nderen een kerkdienst bij wonen. De voorsteller wilde de wet ook op andtre dan katoen- en wolfabrieken toepassen. Mair dat werd alleen aangenomen rnet betrek king tot het witten der fabneksmureti, mii.st.ens tweemaal per jaar, en het zorgen voor voldo;nle ventilatie. DJ g oote bsteekeais dtz^r Aci was dat in begii.sel ui-gemaakt werd »de noodzakelijkheid van den staat, den ouder der natie, om ds voogdij buigt en ny'gt en vadertje roept met luide stem : Mjedcr, de koning is een kranige kerel!' lün. van de straat klinkt een steni omhoog: Hartelijk dar k, lieve meLSchen l" toan was het rytuig voorbij Moeder! Heb ik niet gezegd, dat ik mijn gez cht zou terug k.ijgenV De gouden kroon, den gouden appel, al es heb ik even duidelyk gezien ah indertijd torn Frederik de Zssde onze stad bezocht." En dan den hermelijnen mantel, vadertje, met il iweel gevoerd Heere-myn-tijd ! my'n mutsbanden zy.i los Regaal! l Als hij dat nu maar i iet heeft gezien !" Wat zei hij dat vriendelijk en eenvoudig: Hartelijk dank, lieve me-Etcben !" Ja, ja moeder, r,u mogen ze ons gerust begraven, nietwaar? Nu hebben wj Dei emarken's konii g gezien!"' Daar Mette en Lorenz niet te voorschijn kwamen, strompelden de ourij's zelf naar be neden, en eerat toen zij de deur open deden werd het tweetal wakker. Lorenz had de nieuwe sokken aan , Heb jullie hem gezien ? heb jullie hem ge hoord r Hartelyk dank, lieve meiischen !"h<;eft hy gezegd." Mette en Lorenz schaamden zich diop, dat zij het groote moment hadden verslapen, en j.ikten er dapper op los over kroon, scepter en ryksappel. * * In hst telegram, dat dien m'ddag was ge komen, stond: Zijne Majesteit gaat aan land op het eilacd Samiöen kan eerst tegen midder nacht worden verwacht" Groote teleurstelling. De twee eenige buurrytuigen uit de stad, benevers de sj-es van den boterhacdelaar Jochensen en de staatsieboets van den landraad reden als natte poedels uit pure ergernis door de Ziekenkarnerstraat raar buis. Daa- werden zij verrast door een regen van bloemen, waar voor de boterhandelaar Jochensen met luide stem had bedatkt. Toen Lorenz den volgenden dag vertelde, wat er in de courant stond over de midder nachtelijke komst van den koning, vroeg de oude vrouw: of hij haar dan een ander maal geen gelyk zou geven, als zy beweerde, dat er in die nieuwerwetsche kranten niets dan onzin en leugers stonden?'' Doch Jens Hansen zeide op zachten maar beslisten toon: Wat wy gezien hebben, dat hebben vy ge zien, en dat kan noch de courant, noch de telegraaf ons ontnemen."