DE AMSTERDAMMER WEEKBLAD V 00 B HBDERLAND. No.1397 O u. d-A. m s t e r d a m. I. Het Kerkelijk en Godsdienstig Leven. Er zijn weer een paar belangrijke afdeelingen toegevoegd aan het fraaie, wetenschappelij ke prachtwerk Amsterdam in de Zeventiende Eemv, de uitgave der firma W. P. van Stockum en Zoon te 's-Gravenhage. Prof. dr. H. C. Rogge heeft gezorgd TOOI- Het Kerkelijk en Godsdienstig Leven", dr. A. Bredius voor de Schil derkunst" in de hoofdstad gedurende onze groote eeuw. Beide rubrieken waren dus toevertrouwd aan de beste krachten; aan mannen, die volkomen thuis zij n op die terreinen. De afleveringen zijn weder versierd met: -een groot aantal reproducties van fraaie of zeldzame platen en portretten, die zieh in onze openbare en particuliere verzftmelingeii bevinden. De kop- en staartstukken der hoofdstukken zijn weder ontleend aan de meesterwerken onzer oude decoratieve kunstenaars, die zoo uitmuntten in fijnen smaak en vindingrjjkheid. Prof. Rogge doet in een inleidend woord vooral uitkomen, dat Amsterdam zijn buitengewone welvaart voor een niet gering deel te danken heeft gehad aan zijn groote vrijzinnigheid in zake gods dienst en daardoor een toevluchtsoord ?werd voor landgenooten en vreemdelingen, die elders verdrukt of vervolgd werden. Zij en geen andere stad in Europa was in de Zeventiende Eeuw voor alle ver drukten zulk een Eleutheropolis en Irenopolis. Later kon men ons land terecht ook noemen Cette terre classique de la liberté." Nauw had de stad Amsterdam het Spaan sche juk afgeschud, of zij nam de ten doode vervolgde Engelsche Puriteinen gastvrij op; na een halve eeuw zou zij evenzeer Royalisten en Episcopalen binnen hare poorten ontvan gen. De in Spanje en Portugal vogelvrij verklaarde Jood mocht zich in vrede hier nederzetten en wijk bij wijk bevolken. Tegen het einde der eeuw waren het weder Fransehe Protestan ten die, door de her roeping van het Edict van Nantes in grooten getale herwaarts kwa men, om in een ander gedeelte der stad, on der het mild bestuur eener geëerbiedigde overheid, bescherming te vinden. Ofschoon men niet zoo dadelijk de ver volging van Spanje vergeten was en de verbittering van de Protestanten tegen de Katholieken te diep geworteld was om den laatsten volle gods dienstvrijheid te kun nen verleenen, wist een wijs bestuur de zaken zóó te leiden, dat vrij spoedig ook de Roomsche godsdienst in kerken en kapellen in het openbaar beleden kon worden. De verschillende lotwisselingen der Katholieke kerk in de vrijgevochten Geuzenstad en het ontstaan der plaatsen van eeredienst, worden door prof. Rogge nauwkeurig uiteengezet. Het door den volksmond gedoopte Onze-Lieven-Heer op'zolder" in de Heintje-Hoeksteeg, thans de Amstelkring, is natuurlijk niet ver geten. Dat evenwel de Katholieken te Am sterdam er telkens aan herinnerd werden, dat het uur der volkomen vrijheid voor hen nog niet geslagen had, spreekt wel vanzelf. De Protestanten waren natuurlij k menschen en geen schapen of engelen; zij waren de bloedplakkaten en de brand stapels nog niet vergeten. De regeering liet zich niet van het spoor brengen: Zij waakte, dat de handlangers van Spanje zich niet van de gehechtheid aan de moederkerk konden bedienen, om sa menzweringen te smeden tegen den jeug digen Staat; maar zij heeft aan de Katho lieken zooveel vrijheid gelaten, als onder het toenmalig staatsbewind en met het oog op de rust en de welvaart der bur gerij kon worden toegelaten". Dat vooral het' oog werd gehouden op de Jezuïeten is niet te verwonderen. Zij hebben nooit in een goed blaadje gestaan bij de regee ringen, in welk land dan ook. Nog heden is dat zoo. Peter Rijser een van het ge zelschap, klaagde steen en been over hun vervolging. Maar daar tegenover staat de getuigenis van pater Dekens, die iet wat later als provinciaal van dezelfde orde'op^zijn visitatiereis Amsterdam be zocht en verklaren kon, dat de uitoefening van den Katholieken'godsdienst hier bijna vrij was. Werkelijk werd van 1629 tot 1641 [in Amsterdam geen conventikel Trigland. Balthasar Bekker. uiteengejaagd, niemand werd gevangen genomen of beboet". Tijdsomstandigheden en bijzondere fei ten, zegt Rogge, gaven soms aanleiding | tot ^scherper toezicht op de heimelijke samenkomsten. De onderdrukking der Protestanten in Duitsohland, en de inval van het keizerlijk leger in de Vel u we brachten de Katholieken in verdenking | van verstandhouding met den vijand en | de Staten van Holland zouden opnieuw hot plakkaat hebben doen afkondigen, ; indien Amsterdam [het niet had tegen gehouden. j Evenals onder de Protestantsche gees: telijken beethoofden, dwepers en verstan' dige, humane lieden gevonden werden, ! kwamen te Amsterdam Katholieke priesj ters voor ?{van onderscheiden kleur en l hoedanigheid. Sommigen werden inge! daagd en verbannen, anderen zeer geacht j en gewaardeerd. Pastoor Marius, de vriend i van Vondel, en Johannes van Neercassel ; behoorden tot de goede elementen. De : laatste prentte zijn geloofsgenooten ge'?? hoorzaamheid jegens de overheid in, die | wederkeerig hem hare achting deed blijken. ! De leek wordt in dit opstel uitstekend op de hoogte gebracht ook van al hot geharrewar in den boezem der Protes tantsche Kerk zelve, hoe de Remon stranten en Contra-Remonstranten elkaar voortdurend in het haar trachten te vliegen en belasterden. Men moet wel ! eerbied krijgen voor Amstels vroede mannen, die door hun wijs beleid olie trachten te gieten op die woelige zeeën van de hartstochten der godsdienstige vooroordeelen. Want, de kerkelijke heeren zijn ten allen tijde wat mans geweest, van af de inquisitie tot aan de paneelzagers. Toch waren er tal van geestkrachtige, kranige persoonlijk heden onder de in sommige opzichten dikwijls zoo bekrompenen. Men kan het hun portretten, naar de schilderijen of gravures onzer groote meesters van penrw\t QotLs v.-ti ai laf'zsw' d.' -c^.^~> fff crS / <~r n Wijoeidpm/ne TCIC.<. incto-ni/fiiLn nwnJOf-n '<L£n. vtrvichto \ et artió ncstra itmco ajtimatori JlOQZA.Oy,1.YDIR.-.HVlJTJO j QiïninOJliöcbjlrvanaöJV\fldt D.C (? (+~A.mina. cxcwüt. Menno Simonsz. seel en naald, meestal aanzien. Beschouw eens dien Arminius, of Gomarus, Trigland, Vossius, Coccejus, Voet. Het zat hun niet uitsluitend in de baarden en snorren. Het zou heel wat wijsheid, karakter en zeemanschap kosten, om de stugge recht zinnigheid van een Plancius te overwin nen. Aan veelzijdig heid ontbrak het Plancius echter niet. Zijn welsprekendheid en scherpzinnigheid ging gepaard met veelomvattende ken nis; hij toch was niet alleen godgeleerde, maar verstond ver schillende talen en beoefende de wis-, sterre- en aardrijks kunde. In 1592 ver vaardigde hij zelfs een wereldkaart, die geruimen tijd anderen tot model heeft ge?diend. Aan de reizen van Heemskerk, Barentsz en Linschoten heeft hij den stoot gegeven. Yan zijne aanwijzingen be diende men zich bij de eerste tochten naar den Indischen Archipel en jaren lang werden geen stuurlieden naar die streken toegelaten, die niet door hem waren geëxamineerd. Is het wonder, dat hij ook in kerkelijke zaken eischte zich te richten naar zijn kompas ? En?dat wees naar het kille noorden van Calvijn. Bestaat er soms geen goed portret van Plancius? Onder de vele beroemde god geleerden mis ik noode het conterfeitsel van dien stoeren, veelzijdigen ZuidNederlander. Wat is het toch belangwekkend en vermakelijk over 'die oude tijden te lezen! Die Amsterdamsche vroede vaderen wa ren zoo vol levenswijsheid, menschenkennis en leukheié. De humaniteit der predikheeren vermeerderde steeds onder hun wijzen invloed. Het duurde niet lang of jaarlijks in het begin van Januari waren de dominés de gasten van burge meesters, als zij met schepenen en the sauriers aan een maaltijd op het Stadhuis of een der Doelen vergaderd waren. Aan het dessert kregen de dominés al het banket voor hun vrouwen en kinderen mede." Zijn in die dagen misschien de dominésklonten" in zwang gekomen? Rogge spreekt met veel waardeering over de twee Van Baerles, die paragons" Simon Episcopius.