No. 142V DE AMSTERDAMMER WEEKBLAD V OOR NEDERLAND. Praatjes over Bouwkunst. U. .(Slof). Bij de huizen, tot dusver besproken, onderscheidt zich de lange gevel door eene behandeling, die getuigt van een streven om hem met den korten in har monie te brengen. Dikwijls echter werd alleen aan den voorgevel zorg besteed, en de zijgevel vrijwel geheel onversierd gelaten, ofschoon die niet minder in het oog viel. Een voorbeeld van een derge lijk huis vindt menHeerengracht 439, hoek Koningsplein, uit de 18e eeuw. Hier is de smalle gevel van gehouwen steen en van velerlei sieraad voorzien, terwijl de lange gevel uit gebakken steen bestaat en de uiterste soberheid vertoont. De hoekhuizen waren al van ouds door neringdoenden zeer gezocht. Een oud rijm gewaagt nog van den bakker op den hoek" en van het blazen dat hij deed, om het gereed zijn van zeker soort bollen den yolke bekend te maken. Nog tegenwoordig worden vele hoekhuizen door bakkers bewoond. De broodfabrieken hebben echter haar invloed doen gelden en heel wat bakkers zijn uit hun hoekhuizen getrokken, omdat zij de mededinging met de fabrieken niet kon den volhouden. Ook tappers en slijters plachten graag een hoekhuis voor hun bedrijf te gebrui ken. Zij versierden hun deurposten met de bekende tonnetjes, waarop vrij Wijn" geschilderd stond, ofschoon hun klanten nooit haast om wijn vroegen, en zij dien, zoo zij hem begeerden, niet voor niets kregen. Men noemde toen zulk een ge legenheid een wijnhuis, hoewel ieder wist, dat er slechts jenever verkocht werd, al hing er soms een fraai in hout geene den tros druiven uit. Als het hoekhüis door een bakker be woond werd, dan bezat het aan de lange #,?% Vi^:v ' &*&*>"; ",' ' '?? ? " Huis'Heerengracht hoek Koningsplein. Huis Prinsengracht hoek Spiegelgracht. zijde _ meestal een zoogenaamd pothuis, waarin de eigenlijke bakkerij, die de kelder innam, uitkwam. Wie s'nachts langs dit pothuis ging, zag er de bak kers aan het werk. Van zulk een pot huis werd vaak een klein deel afgeschoten en aan een kruier of een schoenlapper verhuurd. De kruier vond het niet noodig, zijn familienaam den voorbijgan gers kenbaar te maken. Het opschrift bord zei eenvoudig Jan de Kruijer, stuurd dekens na de volmolen" of iets dergelijks, waarbij het met de spelling niet nauw werd genomen. Doch was de letterkundige ontwikkeling van Jan maar gering, hij genoot daarentegen een onbeperkt vertrouwen en was het waard ook. De bakkers, de tappers, de kruiers en de schoenlappers hebben de hoekhuizen op de beste standen reeds sinds verschei dene jaren verlaten. Alleen in de min der aanzienlijke buurten treft men ze nog hier en daar aan. Die hoekhuizen toch zijn veel geld waard geworden, omdat zij, met de aangrenzende gebouwen, na afbraak, het terrein leveren, dat tegen woordig voor groote winkels, magazijnen en kantoren het meest gezocht is. Telkens ziet men oude hoekhuizen met hun belendingen afbreken, om plaats te "'"" "MiiiHWiiiiiiiiiH i lllilliiiiiiii luim n n iiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiimiiiiiiiiii iiiiiiiiiiimiiiii De heer Offermans expoceeit hier een Vioolbouwer". Dit schilderijtje mist de innige aandacht die de kleine Mesker doet uitmunten; het gezicht van de man, juist in zulke gegevens een hoofdzaak, is niet genoeg behandeld als mensche gezicht, ofschoon er een soort type (wat geheeten wordt een dorpstype) van gemaakt is toch mist dit schilderijtje ook op deze tentoonstelling een zekere werking niet. Het schijnt wel, dat, hoewel we veel verloren, toch in psychologi sche macht vooruitgegaan zijn. Er is eveneens een W. Maria met een aar dige gauch'erie in den stand der eenden enz. De clou echter is de 2 paarden vechtend, het witte en het bruine the Godolphin Arabian en het andere Hobgoblin". Even eens genoemd Het Duel". Het verhaal is bekorend; het slanke en edelere het win nend van het zwaardere in een furie door een wond. Het schilderij is zeer groot. En Tsnap. Maar leeg. Het is merkwaardig als kunnen, maar niet als kunst. Zoo zijn ook haar andere werken. De honde-koppen zijn beter, maar ook in deze voelt ge de leeg heid. Er zijn twee Carl Seiler verder, schil derijtjes, die de precisiteit trachten te be reiken van een Bakker Korff b.v., maar die de fijne geest missen, de fijne coloratie. Het best van de/e twee is: Important Documents" (1897) dat aan fijnheid het andere Confidential Conversation" overtreft. Wat hier aan Hollandsche kunst verder is, munt niet uit. En ik sluit dit artikel niet af zonder nog 's de hoop geuit te hebben, dat gaarne een goeie tentoonstelling van het buitenland of buitenlandsche schilders we hier mochten zien; maar dat van dit soort hoe minder we er aantreffen, hoe liever het is. We hebben zeker de gebreken van het kleine land, waarin we leven, maar we zijn nuchter ge noeg om ons niet te laten verlakken" op dusdanige manier. PLASSCHAERT. InPnliM Tentoonstelling (Koekkoek ete, from London). Deze tentoonstelling is aangekondigd op een wijze, niet ongeluk aan die waarop het Circus Carrézijne voorstellingen van te voren reeds laat weten aan de stad, waarin het zal optreden. En deze vergelijking non claudicat'. Het gehalte van de schildergen daarbinnen (uitgezonderd de Mesker, de Geroux, de W. Maris, 'n Offermans) is even eens kermis-achtigs. Zelfs de Jozef Israëls hebben iets raara." Toch is dat alles een merkwaardigheid, die ik u zou raden te gaan zien. Niet om de schilderijen, om de vreemdsoortige lieden, die men rond ziet dwalen. Een aantal menschen, die ge nooit anders op tentoonstellingen vindt, bewegen zich te midden der gedrapeerde schilderijen, voor het schilderij The Duel" de clou dezer gebeurtenis. In de Gazette de» Beaux Arts (Salon 1866, pag. 517) wordt het schilderij van L. Bonnat' No. 8) besproken: M. Bonnat qui cette année a fait sensation nous semble avoir choisi une toile démesurée pour peindre l'anecdote de St. Vincent de Paul prenant la place d'un galérien. Il y a quetque chose d'un peu peeant et d'un peu gros dans cette peinture bien tudiée d'ailleurs et modelée avec energie." Wat ons slechts verre treft is in dit ding de bekwaamheid der schildering wat ons in dit schilderij hindert is het weinig innerlijke van deze voorstelling, geschilderd naar het niet nieuw praecept, o. a. met toe schouwers kijkend naar het voorval van achter de tralies. Mij schijnt de Nicol dan nog van voornamer gehalte, met het niet gansch onfijne dorpje in de verte; vooraan de groep-der-menschen, léven-loos alleen wat; met houding zoogenaamd natuurlijk, maar eigentlijk onnatuurlijk. Eveneens niet zon der conventie noch dikheid van verw is De' Veyrassat wiens specialiteit, hoewel niet uit sluitend, dergelijke gegevens was als hier ter tentoonstelling is: Op de binnenplaats etaat bij een welgeschilderd en toch weer niet weigeschilderd paard en jonkman, en kout hij niet op rustique en charmante wijze met de jonge vrouw die aan de deurpost leunend staat en kijkt naar hem? Er is verder een beter ding: een Qeroux, paarden trekkend met iets van den drang in hun lichamen van de paarden van Daubigny (in het Mesdag museum) maar van andere coloratie. Er is een Mesker (Th.). Ge kunt van deze schilder niet zeggen dat hij ooit iets maakte, dat groot was. Dit is totaal buiten zijn bereik. Maar ge kunt zeggen, hem zettend tegenover Henkes, dat hij bereikt wat Henkes nooit bereikte. Ze hebben allebei een behagen gehad in hun tijd die piet-lutterig was. Maar Mesker heeft soms een eigenaardige innige stilte kunnen geven, die Henkes nooit bereiken zou ia zijn groote noch in zyn kleine werken. Dit schilderijtje (uit '72) stelt een man voor met pantoffels aan, die wel wat te huiselijk van uitdruk zijn, zittend aan een tafeltje, met een lithographische steen bezig. Dit op het eerste plan. Aan z'n rechterhand staat een kamerschut met de Kembrandt met de de gepluimden baret op, in de fond ziet ge een muur met een dingske. Er is inder daad, op kleine wijze, een kleine innigheid in dit werk, die het te midden van de ver schrikkelijk groote schilderijen die hier hangen, aangenaam en verpoozend maakt. Een bezoek aan Denemarken. II. (Slot). De inrichting der middelbare scholen (hoogere burgerscholen en gymnasia) heeft in 1893 een totale hervorming ondergaan: Tot hun 15de jaar krijgen alle leerlingen hetzelfde elementaire middelbare onderwijs. Daarna moeten ze kiezen tusschen drie afdeelingen nl. lo de klassieke, waar Latijn en Grieksch als hoofdvakken worden onder wezen; 2o de mathematische; 3o die voor de moderne talen, waar geen Grieksch, maar ?wel Latijn wordt geleerd. De leeraars aan deze scholen hebben allen een akademischen graad. Hoe deze regeling, die hier te lande de hoofden tegenwoordig ook bezig houdt, in de praktijk voldoet, zou men volgens prof. Jespersen eerst na een langer tijds verloop kunnen vaststellen. Bizonder veel doet Denemarken VOOT zijn lager onderwijs. Aan den bouw en de in richting der volksscholen wordt geen geld gespaard. We zagen een zgn. Friskole, een armenschool, waar 700 jongens en500meisjes gratis onderwijs genieten. Ze staat in een ruime, frissche buurt; een tuintje scheidt ze van den openbaren weg; rechts strekken zich twee enorme speelplaatsen uit met maken voor hooge en breede gebouwen, die geheel uit den toon der omgeving vallen. Weldra zal er, op wat als goeden stand geldt, geen hoek meer zijn, die niet zulk een gebouw te aanschouwen geeft. Kort na 1870 werden te Berlijn en te Weenen de eerste hoekgebouwen van dien aard gesticht. De architectuur trad daarbij in dienst der reclame, een taak, die haar tot dusverre niet was opgelegd. In het bijzonder de levensverzekering maatschappijen poogden door zulke ge bouwen het dubbele doel te bereiken, reclame te maken en het dóór de premiën gevormde kapitaal rentegevend te beleg gen. Doch ook groote Winkeliers en logementhouders hebben het voorbeeld, door het buitenland gegeven, gevolgd. De reclame is zeker geen bron, waar uit zuivere inspiratie valt te putten. Men mag er den architecten dan ook niet hard om vallen, wanneer zij, tot zulk werk gedwongen-, geen scheppingen hebben voortgebracht, waarin zij hun ziel konden leggen. Dikwijls eischten de bestellers het zoo getrouw mogelijk navolgen van een buitenlandsch voorbeeld of het toepassen van een bepaalden stijl. Of de architect dan al betoogde, dat wat te Berlijn, Weenen, Parijs of New-York past, daarom nog voor het Amsterdamsen kader niet geschikt is, de bestellers wil den daar niet van hooren, en zoo bleef den ontwerper slechts de keus, voor het winst belovend werk te bedanken of zich naar de opdrachtgevers te voegen. Wie zal er hun hard over vallen, dat zij het laatste kozen? Huis Keizersgracht boek Leidschestraat. '' asfalten vloeren; aan de achterzijde en links zijn tuinen, ook een botanische, waar de onderwijzer alles kan vinden wat hij in zijn les noodig heeft. Gaat men het gebouw binnen, dan komt men door een voorportaal op een breede trap, die uitloopt in een lange breede gang; rechts en links van deze gang bevinden zieh de lestókalen; halverwege scheidt een beschot met een deur de jongensafdeeling van die der meisjes. Zooals op deze eerste verdieping is het ook op de tweede en derde. Op deze hoogste verdieping zagen we een pracht van een keuken, waarde onderwij zeres gereed stond, aan haar klas van 13en 14-jarige meisjes een theoretische les te geven in de kookkunst. Behalve dit ne uur theorie krijgen deze leerlingen nog 3 uren in de week praktisch kookonderrich t; ieder heeft dan haar bepaalde taak ; een zeer dankbare, want als alles goed gebraden en gekookt is en netjes opgediend, mogen ze zich aan tafel zetten en het zelf bereide vleesch en de zelfbereide groenten lekkertjes opsmullen. Doch hierbij wordt een zeker decorum in acht genomen. Alles gaat in den goeden vorm: de meisjes zijn verdeeld in vier families" van zes. die ieder haar eigen disch hebben. Vlak bij deze keuken was de mooie provisiekamer en een waschvertrek, waar enkele meisjes bezig waren met het reinigen van het tafellinnen. Dat er in de beneden verdieping een keurige badinrichting was voor jongens en meisjes, waar elk kind eenmaal in de 14 dagen gebaad wordt, zal den lezer nu misschien niet meer verwon deren. Een uitstekend gymnastieklokaal ont brak natuurlijk evenmin; de jongens waren juist bezig aan de ordeoefeningen en dit ging met de grootste ijver en opgewektheid. Ten slotte zagen we nog een groot lokaal in de benedenverdieping, waar de kinderen gedurende de wintermaanden driemaal in de week een warm maal krijgen. Aan deze school zijn behalve het hoofd 25 onderwijzeressen en 17 onderwijzers werkzaam. De schooltijd is van 8 uur 's morgens tot l uur na den middag en van l tot 6 uur 's avonds; de eene helft der kinderen komt 's morgens, de andere helft 's middags ; om den langen schooltijd van 5 uren te breken zijn er twee pauzen, eene van 20 en eene van 15 minuten. Met hun 7de jaar komen de kinderen op school en ze betalen althans op de Friskole geen schoolgeld; op de andere scholen bedraagt het schoolgeld niet meer dan 12 kronen. Het traktement van de onderwijzers klimt van 1100 Kr. tot 3000 Kr. (d.i. ruim ?2000) na 20 dienstjaren, terwijl het maximumtraktement van het hoofd der school 3800 Kr. bedraagt met vrije woning, licht en brandstof. Nu ik toch over het lager onderwijs spreek, moet ik nog even melding maken van een bezoek aan de Staten» Laerer 'Höjskole, een Rijkshoogeschool voor onderwijzers,een groot gebouw, waar onderwijzers (ik meen gratis) kunnen wonen en zich onder leiding van bekwame mannen in de een of andere rich ting hunner keuze verder kunnen ontwikke len. Boven in dit onderwijzers- tehuis was een keurig ingerichte kookschool, waar Fröken Karen Blicher ons vreemdelingen deed water tanden van de heerlijke spijzen, die ze, al keuvelend, vóór onze oogen bereid had, t. w. Eisengröd met 'n amandel, de traditioneele traktatie op den Deenschen Oudejaarsavond, Vooral de groote afmetingen hebben het tot stand brengen van iets, dat een Amsterdamsen karakter had, verhinderd. Waar het alleen het vernieuwen [van een oud hoekhuis gold, zijn de ontwerpers soms zeer gelukkig geslaagd, en hebben, zij getoond, dat het alleen van de om standigheden afhing, of zij al dan niet iets konden voortbrengen, dat met de omgeving in overeenstemming was. Als zeer verdienstelijke werken noem ik den sigarenwinkel op den hoek van de Keizers gracht en de Leidschestraat, dien op den hoek van de Kalverstraat en den Heiligeweg, en de beide huizen aan de zuid zijde van het Sophiaplein, tusschen den Amstel en de Reguliersbreestraat. Wat in deze gebouwen behaagt is, dat zij, ofschoon rijk in hun onderdeelen, toch niets bijzonder in het oog vallends yertoonen. Zij zijn echter reeds een vijftien tal jaren oud, en dagteekenen dus uit een tijd, toen de reclame nog niet zulke groote eischen stelde. Ook in dit jaar kwam een hoekhuis gereed, dat de, tegenwoordig zeldzame, deugd heeft, niet uit den toon te vallen. Ik bedoel de vergrooting van het gebouw der Handelmaatschappij naar de zijde van de Spiegelstraat. Hier heeft de ontwerper de gelukkige gedachte gehad, de hoofdlijnen van het oude gebouw, in de 17e eeuw naar een teekening van Vingbopns opgetrokken, te volgen. Mis schien is de verdieping gelijkstraats een weinig te modern-Brusselsch geworden, en mist het beeldhouwwerk der bekroning cachet; het geheel echter steekt gunstig af bij andere hoekgebouwen, omdat het zich zoo goed in zijn omgeving voegt. Het kan mijn doel niet zijn, hier al de moderne hoekgebouwen in bijzonderheden te bespreken. Wanneer de meesten als kunstwerken minder geslaagd moeten worden geacht, dan komt dit door de buitensporigheden, waartoe de ontwerEers, waarschijnlijk niet uit vrijen wil, un toevlucht moesten nemen. Nu eens moesten zij hun gevels uit witverglaasden steen, soms weer uit rood graniet samenstellen, dan weer ze grootendeels van glas maken, of er zulke zware motie ven voor gebruiken, dat men aan de middeleeuwsche versterkingsbouwkunst werd herinnerd. Vaak werd buiten gewone rijkdom begeerd, dan weer sober heid ; de architecten bleven niet in gebreke, ieder naar zijn smaak te bedienen. Door de nieuwe hoekgebouwen begin nen de Amsterdamsche stadsgezichten meer en meer een ander aanzien te krijgen, daa zij vroeger hadden. Wie aan het oud karakter hechten ergeren zich telkens, als zij weer een aardig plekje zien ver dwijnen, en er een kantoorgebouw of een winkel voor in de plaats zien komen. Anderen weer meenen, dat de modernIIIINIII UMI l MIMI MIMMMIIMIIIMIIIIIMIMlnlIMIIIIMMI en de vermaarde Eödgröd med Flöde. Haar heusch aanbod om er van te gebruiken na men we gaarne aan; het ging er in als klokspijs, zeker een bewijs voor de voor treffelijkheid der bereiding, als men in aan merking neemt, dat we nog geen twee uren geleden van de lunch waren opgestaan. Eigenaardig Deensch zijn de hoogescholen voor het volk. Na den ongelukkigen oorlog met Pruisen en Oostenrijk begreep men, dat het volk wakker moest gemaakt worden en degelijk ontwikkeld, om weerstand te kunnen bieden aan de gevaren van buiten. Ergens in Sleeswük (den naam van de stad ben ik vergeten) werd de eerste hoogeschpol voor het volk opgericht; weldra boden zich tal van mannen met hart en hoofd aan, om zich aan dit onderwijs te wijden. Nu zijn er 70 van deze scholen over gansch Dene marken verspreid. De populaire Jacob Appel, direkteur van een hoogeschool, een stoere man met krachtig gesneden tooneelspelerskop en guitigen oogopslag, deelde er ons allerlei van mee: Deze scholen leiden niet op voor een bepaald examen, maar beoogen enkel en dit is zeker niet weinig elkeu man en elke vrouw zoover te ontwikkelen, iseering der Amstelstad moet worden toegejuicht, omdat zij het bewijs geeft van het leven, dat daar nog heerscht. iiitiiiiiiiiiiMiiiiiiiiiitiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiii Huis Kalverstraat hoek Heilige weg. Misschien gaan de eersten, gedreven door hun zucht tot behouden, te ver en hebben de laatsten gelijk, als zij meenen, dat Amsterdam gelukkig niet, gelijk Venetiëen Brugge, alleen op zijn oude schoonheid behoeft te teren. Er zou echter een middenweg kunnen worden bewandeld. Aan de eischen, die het moderne leven stelt en die de in richting der hedendaagsche hoekgebouwen beheerschen, is niets te veranderen. Doch wel zouden de bouwmeesters bij het ontwerpen der gevels meer dan zy-thans doen, rekening met de omgeving kunnen houden. Het heeft nu den schijn, alsof de be doeling is, het nieuwe gebouw een zoo groot mogelijke tegenstelling met die der buren te doen vormen, en daardoor de aandacht van den voorbijganger te trekken. In onzen tijd' van reclame kan niemand zich daarover verbazen. Voor onze bouwkunst zou het echter te wenschen zijn, dat zij niet meer zoo uitsluitend zich in dienst der reclame had te stellen. Want terwijl er nu groote sommen besteed worden aan wer ken d;e geen blijvende waarde kunnen hebben, ontbreekt het aan geld voor meer ideale ondernemingen, die den architecten een waardiger arbeidsveld zouden openen. A. W. WEISSMAN. IIIIIIIIIIIIIIMIIIIIIIIIIIIMIIIIlllMIIIIUIIMIIIIIIIIIIIIIIIIIIIiiiMIIIIIIIIIMIIIIIHfl dat ze in staat zijn, te genieten van de zegeningen van sV>ciaal en intellectueel leven. Christelijke vorming, zeide de heer Appel, was hier hoofdzaak; daaraan hadden deze inrichtingen ha.ar grooten bloei te danken. De voornaamste vakken zijn geschiedenis, Deensche taal, letterkunde, aardrijkskunde, natuurkunde, teekenen, gymnastiek en ge meenschappelijke zang. 's "Winters, als het landbouwbedrijf grootendeels stil ligt, wor den ze hoofdzakelijk door jongelieden en mannen bezocht, in 't geheel 3500; 's zomers komen de (vrouwen en) meisjes; hoeveel kan ik niet met juistheid zeggen. Voor een bedrag van 30 shilling per maand hebben deze?studenten" kost. inwoning en onderwijs. In de lijn van dit onderwijs vallen de groote meetings tijdens de maand Septem ber, welke zich uit de oorspronkelijke oogst-feesten ontwikkeld hebben. Groote letter kundige of sociale onderwerpen worden er voor het volk behandeld. De heer Appel noemde ons als voorbeelden de Eenaissance", het Brahmanisme", Stuart Mul", Milton", Shakspeare". Dit jaar zou er wor den gesproken over den philosoof Spencer. Misschien heb ik me reeds te veel bij het mi m IIIIMIIIIIMIIMII Twee Verwanten. iiniiiiiiiiiiiiHiiiiiniiiiiiiiiiiiii De Gysbrecht van Amstel van de Amsterdamsche Beurs. De H. Theodorus. (Kathedraal van Chartres; XlIIde eeuw.)