DE AMSTERDAMMER WEEKBLAD VOOR NEDERLAND. No. 1427 , F;*-' onderwijs bepaald. Ik haast me daarom nog iets te zeggen van landbouw en coöperatie. _Welk een naam Desemarken heeft door zün landbouw en veeteelt, is genoeg bekend. "Van, Korsör tot Kopenhagen en van Kopen hagen tot jedser, op de zuidpunt van het eiland Falster, is het, wanneer men de enkele fjorden en bosschen niet meerekent, al heuvelachtig graanland en weideveld, zoover, men zien kan. Moge graaf Bernstorf in het laatst der 18de eeuw reeds veel heb ben gedaan yoar de opheffing van den boe renstand, vooral door een betere verdeeling van Jiet 'land -over de verschillende boer derijen ; van de 2de helft der 19de eeuw dateert de groote algemeéne vooruitgang. De modernste machines zijn voor de be werking van den grond in gebruik geno men ; heideontginning is in Jutland krachtig en op groote schaal aangepakt, als wilde men zich schadeloos stellen voor het verlies van de hertogdommen Sleeswijk en Holstein, een groot deel en nog wél het beste en vetste van het gansche land. Zonder vrees biedt thans de Deen«che boer aan buitenlandsche mededinging het hoofd; giaanrechten begeert h^( niét, neen, hij bestrydt ze, wanneer er sprake van is. De afzei van de produkten is hem op vele plaatsen al heel gemakkelijk gemaakt: In Haslev, een dorp in de buurt der oude ko ningsstad Boskilde, be zochten wy de coöpera tie Trifolium, zooals de naam zegt, een drie ledige inrichting. Dit klaverblad bestaat uit een reusachtig groote zuivelfabriek, waar de melk van 3000 koeien dagelijks .verwerkt wordt; een niet minder groote varkensslachterij, natuurlijk zoo modern mogelijk inge richt; e.n een groot eierendepöt met een heel praktisch toestel om te keuren. Van coöperatie te spreken en de groote socialistische coöperatieve bakkerij van Ko penhagen niet te noemen, zou zweemen naar partijdigheid". Uit den mond van den heer Andersen, direkteur dezer arbeidernes faelles bageri en -lid van het Hooger Huis, teekende ik de volgende punten op. In 1886 werd een kleine bakkerij opge richt met n oven. Sinds dien heeft ze zich voortdurend uitgebreid, zoodat er in 1902 een nieuw gebouw werd ingericht, de grootste coöperatieve bakkerij van heel Scandinavië, metseen stoommolen, £> groote ovens, baden voor de werklieden, een stal met 22 paarden, enz., enz. Het doel bij de oprichting in 1886 was, goed brood te leve ren tegen lagen prijs en de toestanden voor den werkman in het algemeen te verbeteren. Om dit doel te bereiken werd er niet meer dan 4 pCt. winst uitgekeerd aan de aan deelhouders (vroeger individuen en vakvereenigingen; thans nagenoeg uitsluitend vakvereenigingen), terwijl de overwinst benuttigd werd deels voor uitbreiding der coöperatie, zooals het exploiteeren van een brouwerij, deels voor het bevorderen van de socialistische beweging in het algemeen. Of het beoogde doel inderdaad bereikt is, schynt thans niet meer twijfelachtig. Hoe wel de graanprijzen sinds 1886 zijn geste gen, is het brood goedkooper geworden. Vroeger was het regel, dat de knechts bij den patroon in huis woonden; ze hadden 'een werkdag van léa 15 uur en een ge ring loon; de buitenwonende gezellen had den een weekloon van 16 a 19 kronen. Nu wisselen gedurende een etmaal 3. ploegen van werklui elkander af, zoodat de achturige werkdag hier verwezenlijkt is: terwijl het loon is gestegen tot 29 a 30 kronen per week. Dat er heel wat Kopenhagenaars van dit brood eten, is duidelijk, als men bedenkt, dat de 22 paarden dagelijks 25000 pond brood naar 600 verschillende winkels ver voeren. Het maximum dat er gebakken kan worden is 35000 pond per dag. Wie weet, hoe spoedig dit bereikt is en een nieuwe uitbreiding dezer reuzeninrichting nood zakelijk blijkt. Heb ik te veel beweerd, toen ik aan 't begin van dit opstel het als een geluk be schouwde; dat mejuffrouw Valeton en dr. Hoogvliet de leering en het genot van deze visit to Denmark" ook voor Nederlanders bereikbaar hebben gesteld? Hoe genotvol deze reis was, is wellicht niet voldoende gebleken. Laat men mij dan op mijn woord gelooven, als Jk zeg, dat be halve de telkens herhaalde verzekeringen van ingenomenheid met de visit", de vroolijke, opgewekte gezichten die men tot het eind toe zag, daarvan het doorslaande bewijs leverden. Mochten we aanvankelijk misschien nog vervuld zijn van de hevigste anglpphobie, de gemeenschappelijke belang stelling in onderwerpen van humaniteit en beschaving, welke ons voor een deel had samengebracht, liet geen plaats voor natio nale ijverzucht. Engelschen, Denen en Neder landers zijn hier dichter bij elkander ge komen en zijn als'vrienden gescheiden. Het spreekt van zelf, dat dit behalve aan Miss Butlin, die alles organiseerde, ook te dan ken is aan de boven allen lof verheven hartelijkheid der Deensche gastheeren en cicenones. Wie denkt hier niet aan den vroolijken heer Knudsen, den dienstvaardigea heer Werner, aan Fröken Borring, die het Engelsch zoo vloeiend en juist sprak, dat men meende eene geboren Miss te hooren, aan mej. Valeton, welke ik reeds een paar malen heb genoemd, maar die ik ook hier nog eens, en werkelijk niet in de laatste plaats, wensch te herdenken. Hoe vriendelijk en beschaafd het Deensche volk is; hoe er in Kopenhagen niets be speurd wordt van onhebbelijkheid van straat jongens en straat heeren", die onze groote steden vooral voor eerbare vrouwen maar al te dikwijls onveilig maken; hoe mooi en prettig de stad is met haar ruime wegen en pleinen, haar logische moderne architektuur, haar prachtige, voor ieder toegankelijke parken en tuinen, haar Söerne (meren) en haar Sond. dat weet ieder toerist die eenige dagen in Kopenhagen vertoefd heeft. K o 11 e r d a m. Dr. K. H. DE RAAF. UIT DB NATUUR LXXXI. Paddestoelen. 't Is treffend, in hoeveel opzichten padde stoelen, wat de eetbaarheid betreft, met vleesch. overeenkomen. Evenals bij vleesch vermindert de waarde van de paddestoel b\j het koken. Volgens sommige onderzoekers zouden er door het koken 40 pCt. van de 70 pCt. eiwitstoffen, die een versche paddestoel bevat, verloren gaan of beter gezegd onverteerbaar worden. Ook bederven veel soorten geplukte padde stoelen heel snel bij warm en vochtig weer en de geur verraadt den toestan'd, net als bij vleesch. Even schadelijk als vleesch in verge vorderden staat, zijn zulke oude paddestoelen; waarschijnlijk behoorenvele slechte gevolgen van het paddestoeleneten, die gesteld zijn op zal zoo licht geen giftige soort ferzeild raken, maar omdat in 't wild gegroeide paddestoelen vóór fijnproevers veel lekkerder zijn, worden ook ingezamelde exemplaren zeer dikwijls geconserveerd. Nog veel doelmatiger lijken mij de drie regels, welke dr. George Francis geeft en die hij op de scholen (in Amerika) aan schouwelijk wenscht te doen leeren. De gif tige «n de goede soorten worden in natura vertoond, en het eerste zoeken, ook de be reiding, gaat onder leiding van een des kundige. 1°. Eet of verzamel nooit een paddestoel in knoptoestand, want dan weet je niet zeker wie je voor hebt. 2°. Laat alle paddestoelen, ook de goede soorten staan, die al teekenen van verval, of sporen van insecten of slakkenviaat vertoonen. Een giftige Amanita (A. phallóides). De spörenplaatjes zijn wit, ook de sporen. Soms, niet altijd, is de steel hol. Gevaarlijke gelijkenis. rekening van vergif of op een verwisseling met gevaarlijke soorten, beschouwd te wor den als gevolgen van het eten van bedor ven waar. Dit nu komt bij vleesch, visch en eieren evenzeer voor en toch mijdt men om die reden deze voedingsmiddelen niet. Worden bij het plukken, conserveeren en toebereiden van paddestoelen dezelfde voorzorgen in acht genomen als bij andere aan bederf onder hevige eetwaren, dan zal dit bezwaar stellig te boven zijn te komen. Van groot belang kunnen eetbare paddestoelen worden, wan neer ze geschikt zijn om gedroogd bewaard te worden en dat zijn er vele, ook de reeds genoemde Boletus. Wat er zoo al geleerd moet worden aan hen, die zich om den broode met het inzamelen van paddestoelen voor de consumptie willen bezighouden, is heel uitvoerig meegedeeld in verschillende werkjes, van regeeringswege en door particulieren in het buitenland uit gegeven. Ik heb op 't oogenblik bij de hand: Unsre Essbaren Pilze" van dr. Julius Roll '95; Essbare and Giftige Pilze" van W. Obermeijer, uitgegeven door de Deutsche Lehrerverein" in '98; School and Nature", by Clifton Hodge 1902. Ten eerste moeten de inzamelaars voor zien zijn van goede, levensgroote, gekleurde afbeeldingen van een klein aantal eetbare paddestoelen, die in massa voorkomen en marktwaarde hebben ; alsook van de giftige soorten, die oppervlakkig beschouwd op de eetbare gelijken, zoogenaamde dubbelgangers. Die gelijken evenwel nooit zoo sterk op de goede soort, of een kind, dat het geleerd beeft, ziet (zie de figuur) of ruikt onmiddellijk het onderscheid. Bij de afbeeldingen moeten korte en duidelijke aanwijzigingen gedrukt staan, welke die kenmerken aangeven, waarop vooral gelet dient te worden. In de beide eerstgenoemde boekjes is dit op voortreffelijke wijze gedaan. Ten eerste over 't vermijden van giftige soorten. Gevaarlijke soorten bestaan er alleen onder de paddestoelen, die sporen-plaatjes of sporen-buisjes onder den hoed dragen; alle andere zooals stuif ballen, morieljes, Stekelzwammen, koraalzwammeu en trufl'els zyn ongevaarlijk; op n stuif bal na; die werkt alleen schadelijk, wanneer men er groote hoeveelheden van gebruikt; en deze, de ge wone scleroderma waarschuwt de menschen door zijn kleur en een zeer onaangename reuk al voor zich zelf. Alle buiszwammen met een ring om den steel zijn eetbaar; en ook zulke zonder ring, waarvan het adernet op den steel en de onder zijde van den hoed niet rood zijn; en boven dien het witte of geelachtige vleesch bij het doorsnijden niet verkleurt tot rood, paars, blauw of groen. Voorzichtigheid en kennis van zaken zijn vooral noodig bij de bladzwammen (plaatjes onder den hoed). Alleen zulke, die aangenaam rieken en smaken, komen in aanmerking voor consumptie; andere die branderig of bedwelmend, of ook maar duf rieken, al zijn ze misschien niet giftig, mogen niet inge zameld worden. Doordat met de champignons en melkzwammen, die ook in ons land gegeten wor den, wel eens giftige Amanita's en Lactariussoorten de keuken binnen zouden kunnen komen, is vooral de laatste waarschuwing tot de inzamelaars gericht, van belang. Onder de champignons, op bedden gekweekt, Agaricus compestre. De spörenplaatjes /.ijn rose, de sporen bruin. Steel niet hol. IX Mijd alle paddestoelen, die tegelijk'de volgende kenmerken hebben: een schotel of zak, of een geschubde knol aan den voet van den steel, een ring of manchet er om heen, en witte sporen. Dan ben je al vast zeker, geen giftige amanita's te plukken; daarna volgt de proef met de verkleuring ? van buiszwammen en tot slot geven mond en neua den doorslag. Een stukje zoo groot als een erwt, ook niet van de giftigste, hin dert niemand. Wie bang is, hoeft 't immers niet eens door te slikken, 't Is zelfs de vraag of de blauwfcleurende satans-zwam wel vergiftig is; stellig, njet voor alle menschen, dat hebben waagbatzige onderzoekers vol doende bewezen. Alle zijn 't evenwf} er over eens, dat padi»»> " iNiiiiiiiiimiwHiiiiiiiifl iiiiiiiiiiinmiiiimi J. J. BIESING, Kunnthandel. 's-GBAVENHAGE, MolenstraatjSJj4 en 67. Modtrne Schilderijen, Aquarellen en Gravures. Panorama-Gebouw. Amsterdam, Plantage. Antieke Meubelen, Porceleinen, Schil derijen, Perzische Tapijten. Fawf e prijxen. Toegang vrij. *<«? Laat Uwe woning inrichten ,,DEPHOE[\IF,ilSimsteril. Nieuwe ontwerpen. Smaakvolle ensembles. 7eer billijke noteering. Foto's en Prijscouranten en Begrootingen gratis. Plaatsing door eigen personeel onder volledige garantie. Vele attesten. ROKIN120, AMSTERDAM KMJHELS-HAARDENHAARDGARNITUREN izzENLAMPEN.zzz MEUBELEN T A P IJ T E N-E METAALWAREN AARDEWERK T- LANDRÉ-AMSTERDAM REGULIERSGRACHT-48 AmSTERDAffl AARDËUJERK EM KUNSTVEILINGEN. Directie: FREDERIK MULLER & Co. (ANT. W. M. MENSING). November IfMVI JDe zeer Toela.n.§rrijlk:e R.TJD. J. Moderne Schilderijen en Aquarellen. HierU'U meesterwerken van Analiste Jtonheur, Bosboom, Israels, Jtlaris, Mauve, Mesdag-, IVeiiliuys, Van de Sande Bakhuyzen, Weissenbruch enz. De catalogussen met twee albums, zamen 23 groote reproductiën, zijn verkrijgbaar tegen fl. 3. Ongeïllustreerde catalogussen kosteloos. Met inbegrip van andere verzamelingen worden op dien dag 150 moderne Schilderijen en 150 Aquarellen geveild. _ 15?10 November. VE UZ A M EL l ft «E*: Beeldsnyder van Toshol, Utrecht; Mr.C. G. Berger yan Hengst, Utrecht; Jhr. P. H. de la Court, Utrecht; E. Jacobson, Rotterdam; Rud. J. Kyzer, Amsterdam; Mevrouw Wed. Timmermans, Antwerpen. OUDE SCHILDERIJEN en familieportretten, waarbij van ANT. P AL, AM EI» ES, TH. WIJCK, J. VAN «OYEN, S. RUVSDAEL, JAN STEEN, enz. ttroot OUD SAKSISCH SERVIES. Kostbare OUDE PERZISCHE TAPIJTEN, XVI?XVlIIe eeuw. Uit twee Particuliere Verzamelingen. Uitgebreide verzameling DELFTSCHE STELLEN en SCHOTELS, uit eene bekende Collectie. GEKLEURD en BLAUW CHINEESCH PORSELI JN. Zeldzame KASTSTELLEN en fraaie SCHOTELS. Een buitengewoon uitgebreide verzameling OUDE MEUBELEN. Drie PARELSNOEREN, uit particulier bezit. Een uitgebreide verzameling DIAMANTEN en andere BIJOUX. Collectie R. Fraai OUD-HOLLANDSCH TAFELZILVER, als Broodmanden. Presenteer blaadjes, enz. OUDE WAPENS, fraaie Kanonnetjes, Geweren', Sabels, Lansen, enz. Vier groote staande Klokken met Muziek, en drie prachtige Tafelklokken. Merkwaardig groote Tuinbeelden door BAUERSCHEIDT. Kostbare Plaatwerken, ook handschriften met miniaturen. Zeer interessante collectie oud-Engel_sche Spot- en Sportprenten. Verzameling Japansche Houteneden in kleuren. MT (Brieven uitsluitend adresseeren DOELENSTRAAT 10). *^W De CATALOGUS Geïllustreerd met 20 Platen is eerstdaags verkrijgbaar a fl 1.50. IS -2O December. DE MUNTCOLLECTIE JOH. W. STEPHANIK, nummers, geïllustreerd met 17 groote prenten, is gereed De Catalogus, van meer en eerstdaags te verkrijgen a dan 7000 fl. 1. . FREDERIK MULLER & Co., Amsterdam, Doelenstraat 10.