?pp No. 143? DE AMSTERDAMMER WEEKBLAD VOOR NEDERLAND. artistiek te beheerschen en dus de kans op tegenvallers te verminderen. W«l verre van de hoofdtrekken van het ontwerp volkomen aannemelijk en de details voor verbetering vatbaar te kunnen vinden, acht ik het aesthetische grondbeginsel onjuist ia zooverre, dat het niet op eerre voor onze stad geschikte wij^e werd uitgewerkt. Tot zoover de bedenkingen van meer aesthetischen aard. Wat betreft de finantieele zal ik korter zijn. Prof. Henrici heeft blykens het verslag eëner voordracht, (de letterlijke tekst die vermot delijk opgenomen is in zijn onlangs verschenen bundel Beitrage zur praktischen Aesthetik im Stadtebau'' bezit ik nog niet) zeer juist gezegd: Nur h chsteZweckmasdgkeit vermag einer Stadtanlage den Ausdrnck vollendeter Schönheit zu verleihen. Die Ansprüche des Verfcehrs, des Geschaftalebens, der Volkswohlfahrt ui,d der Volksgesundheid mussen vereint erfüllt werden, wenn das Ziel höehster Zweckmaszi^keit erreicht werden . soll. Dabei iat in jedem Binzelfalle nach allen diesen Richtungen hin die Aufgabe zu prüfen imd so buiig zulösen als irgend möglich ist." Deze autoriteit zou het dus allerminst eens wezen met het raads lid van Dijk, als deze na te hebben verklaard, dat hij met het oog op de kosten aanname van de uitbreidingsvoordracht een ramp voor de stad zou achten aldus voortgaat: Dit verwijt treft den architect niet; als kunste naar had hij niet te vragen of het plan te duur was, enz." (verslag Handelaiilad). Nu zal volgens de flnantieele toelichting van het plan ten slotte de uitbreiding aan de stad niets kosten niet alleen, maar verdient zij er o. a. een sport-en tentoonstellingsterrein, een vaart naar Rotterdam en een park aan. De uitgaven zijn opgeteld; het aantal Peschikbare meters bouwterrein opgemeten en een eenvoudige deelsom stelt den verkoopsprijs op ? 30.30 per M2. Dan gaat de toelichting voort: Bij de tegenwoordige grondprijzen vergeleken is het gevonden cijfer zeer nor maal, in de tegenwoordige stadsuitbreiding zijn prijzen van ? '25 tot ? 30 in de minder gezochte buurten en ? 30 tot ? 40 in de meer gezochte buurten de meest voorkomende, terwijl deze laatste tot / 50 en ? GO oploopen". Deze toelichting echter laat buiten beschou wing of deze prijzen, althans die in de minder gezochte buurten, nitt abnormaal zijn opge dreven ? ook door toedoen van de ge meente en dus niet ter vergelijking kunnen dienen. Wie waarborgt daarenboven dat die prijs van ? 30.30 niet wordt verhoogd V Hoe is het bij de terreinen achter het Rijksmuseum gegaan? De M2, grond die volgens de berekening te leveren zou zijn voor ongeveer ?35, doet nu bijna het dubbele. De stad bedingt een erfpachts-canon die overeenkomt met een koopprijs van /'05 per M2. Is eene overeenkomstige prijsverhooging te wachten indien de exploitatie van het plan eens tegenspoed heeft ? Deze prijsberekening wil een beschouwing in verband met de volkshuisvesting uitlokken, Het wil velen voorkomen dat het der ge meente er in de eerste plaats om te doen is te geraken tot onteigening volgens den nieuwen IVden titel der Onteigeningswet, van alle gron den waarover het uitbreidingsplan zich uit strekt voor zoover die haar nog niet behooren. Daar\oor is veel te zeggen mits zij naderhand zich niet gaat stellen op het slandpunt vanden terrein-monopolist en trachten wil een prijs voor haar grond te maken die is the highest which eau be squeezed out of the buyers". Er bestaat natuurlijk verband tussehen den prijs van den grond en hetgeen er op mag worden gebouw d. Het raadslid J. N. IFendrix nu heelt volgens het //«H(Ws5/ttrf-verslag der Raads vergadering van 21 December als zijn hoofd bezwaar ontwikkeld ; dat de Raad spoe lig zal moeten beslissen over de bouwverordening en zij die de zajik voorbereiden, weten, dat aan den bouw liooge eischc-n zullen worden gesteld, die de kosten ervan zeer zullen verhoogen. Velen meenen dat men die meer dere kosten zal moeten vinden op de kosten van den grond, op de grondeigenaars dus. De kosten van den bouw zullen misschien 20 u 30 pCt. stijgen, de prijzen van den grond zullen in verband daarmede misschien 30 a 40 pCt. dalen en dan faalt de geheele bero" kening van den directeur van publieke wer ken. Het kan zijn dat de Raad vele bepaTussehen avond en morgen, Vertelling van LOUISE WESTKIRCH. I. Dank u!"... klingeling-ling ling . . . Hij legde den hoorn van den telefoon neder en keek in de elegant gemeubelde heereul\amer roud met die vreemde, starende uitdrukking, die. menscheiioogen aannemen, wanneer zij de dingen, die hen dagelijks omringen, voor de eerste maal van een geheel ander standpunt beschouwen. Zijn b ik viel op den spiegel en bleef niet een soort objectieve nieuwsgierigheid rusten op het innemend, ofschoon eenigszins afgeleefd en op dit oogeublik buitengewoon'bleek gelaat, dat hem van uit de sprookjesachtige glasbloemeii der Venetiaausche lijst aanstaarde. Toen liet hij zich met een lange zucht op de sofa vallen. De handen op de knieën, de oogen strak gevestigd op het perzisch tapijt voor hem, bleef hij onbewegelijk zitten. Hij moest er zich indenken, het zich duidelijk trachten te maken, dat, wat plotseling over i hem gekomen was, als een lawine, waarheid bevatte, dat hij arm was. Doch't kostte hem mceite, zich zoo iets voor te stellen; hij kun er niet bij, 't wou er maar niet bij hem in. Zoo vér hij denken kon, was hij rijk, enorm ryk geweest.. Zijn vader, de zoon van een bankier, had kapitaal en krediet van de geerfde bankierszaak tot zulk een hoogte weten op te voeren, dat, volgens de algemeene opinie, voor zijn erfgenaam, die rijke bron | van inkomsten onuitputtelijk moest zijn. Hij zelf geloofde dit ook en sinds hij allén chef was, had hij de zaak op denzelfden voet blijven voeren, zonder zich met gewaagde of roekelooze speculaties in te laten want het geld zelf, had. omdat hij meer dan ge noeg meende te bezitten, weinig aanlokkolijks voor hem zonder veel belangstelling lingen der bouwverordening niet accepteert, dan verandert de zaak. Spreker stelt dus voor de voordracht aan te houden totdat omtrent de nieuwe bouwverordening zal zijn beslist." De Raad wordt dns voor de vraag gesteld bij de gekombineerde behandeling van uit breiding en bouwverordening: zal ten koste van de woningen getracht worden de hooge grondprijzen te maken, zonder welke het projekt- jerlage rinantieel onuitvoerbaar is. m.a.w. moet de bouwverordening opgeofferd worden aan het uitbreidingsplan'.' Het antwoord be hoort m. i. beslist ontkennend te luiden. Is geen kuuipromis van belangen mogelijk, dan blijft slechts een weg: een ander,economischer ontwerp te maken, waardoi r <ii terreinen goedkooper uitgegeven en tevens goede wo ningen gebouwd kunnen worden. De statistische gegevens, gelijk die o,a. voor komen in het Verslag van het Gemeentelijk BJUW- en Woningtoezicht te Am- tjrdam over 1903 ' wijzen, ook voor hen, die de toestanden niet persoonlijk kennen, overtuigend uit, hoe veel nog te verbeteren valt in de woningtoe standen der minder bemiddelden. Van welken overwegenden invloed deze in het algemeen op 'het gehalte van geheel het volk zijn, wordt o. a. uiteengezet in het reeds haven geciteerde werk van dr. Bauer, Der Zug nach der Stadt und die Stadterweiterung. Eine rassenhygiënisehe Studie.' Hij schrijft: Ein Puukt ware noch zu erörtern die Wohnung. Dieser mussen wir als dem Kernpunkt unseres hemas einen eignen Abschnitt widmen. Hier uur so viel; wir haben konstatiert, dasz die Ab\vaiideruiij; ein Zeichen sei dafur, dasz aut' dem Lande irgend etwas faul sein müsse. U'ir sehea, dasz der Stadter in Scharen hinaus ieht aus der Stadt, sei es zum Sonntagsbummel, sei es zur Ferienreise, obgleicli er drauszeu dasz nicht lindet, was er sucht. Was ist's, das ihu furttreibt? Ist es uur das Solinen nach der Natur? Oder sollte diese Ab .vanderung voii der Wohnung ein Zeichen sein dafiïr, da^i auch hier etwas faul ist? \Virhaben geschen, dasz Beruf und Vergii gen den Suidter strapazieren, dasz die gewöhiiliche Art, wie er Luft schniippt", der Gang durch Straszen und Anlagen ist. Je mehr sich diese was Luft und Ruhe anbelangt dem f reien Lande nahern, um so gunstiger. Wir haben weitor gesehen, dasz d e Ruhelosigkeit dasCharakteristikii:iules stadtischeu Lebens ist. Xur ein I'latz bleibt dem gohetzten wo er Ruhe linden ki'mnte : seine Wohnung. Die soll wieder gut uiachen, was Leben und Beruf verdorbeu haben. Hier soll er nicht nur Ruhe, er s-jll auch Rauin, sic'h zu regen und vor allem gute Luft linden. Darin ligt der fundamentale L'nterschied zwisscheii Stadtuud Landleben, wie zu'isschcn Stadt- und Landwohnung: der Landbewohner ist bei seiner Arbeit im l"reien; er kannes nachher aucli in einer maszigen Wohnung aujhalten; dem Stadter solltu die Wohnung nicht nur den Aut'enthilt im breien ersetzen s'e sollte auch ein Konglomerat von Schadigungen gutnia-ohen, weiehes grüszer ist ais aller Schaden, den die tchlecbtes'e Wohnung dem Landbewohmr zufügeii kann, Dasz wir das alles uieuials erreichen kónneu ist s:o klarwiedie Tatsache, dasz die Stadt kcine Wiese ist. Aber es erfolgt daraus als Mindestfurderung: die Wohuung soll wenigstens so besehaften sein, dasz sie wenn sie auch keineswegs alle Schadigungcn ausgltieht, zuiu miiulesten keine iieiie hinzuiïigt \\'ie wenig dieser Forderung bis jetzt Rechnung getragen wird, darüber wird in den nach.-ten Abschnitte zu verhandeln sein. Wir weiden zu beachten haben das.! die Wohnung um so gröszeie Bedeutung bekummt, je kleiner" in sozialer Hinsicht ihr Bewoliner ist, je mehr er durch dtn Kampt' ums Dusein mittgeuommeti \\ird, je geringer sein Ein kommen, und darnit seine Ernahrung und je schwücher für ihn die Möglichkeit ist, wcnigstens zeitweise die Stadt zu entllieheii." Bij <le in Amsterdam heerschcnde toestan den is aan te nemen, in do toekomst nog meer dan op het moment, dat het overgroote deel van de nieuwe woningen bestemd zal zijn voor do minier bemiddelden. Vooral wanneer overgegaan wordt tot de onbewoonveiklaringen, waarvoor blijkens liet zooeven genoemde verslag ree Is bijna 3000 woningen aauj,eteekend staan, een aantal dat zeker nog aanmerkelijke vermeerdering ondergaan kan en zal. In het eerste, noordelijke deel der uitbreiding is evenwel in verhouding juist rtnTHilïiiilllniliitiritininri iimmHiiimiiiiMiim)ntiimHHim*NCtt£ of ijver aan den dag te leggen, waiithet leven biedt hem, die ze betalen kan, veel meer afwisselende genoegens aan, dan het droge, saaie kantoorwerk vermag te doen. Hij had niet een zekere geringschatting neergezien op den taaien arbeid, waaraan hij zijn rijkdom te danken had en hij was hoe langer hoe zeldzamer op zijn kantoor verschenen. De zaak marcheerde toch wel, of hij er al dan niet kwam. En daar ze hem onverschillig wareu, begon hij zich ook langzamerhand te vervreemden van die fijne draden der geld zaken, die als een eeuw igdurend veranderlijk weefsel over de beschaaide menschheid zich uitbreiden. Hij liet don ouden procuratie houder grommen en bromimn en leefde het leven van een jongen, rijken man, wiens middelen hem veroorloven, dal te doen in de vaste overtuiging, dat hij niet te gronde kón gaan, wat zijn geldelijke aangelegenheden be! o'. Hij was geen vrkwister evenmin als hij een bepaalden hartstocht voor hel een of ander bezat. Als hij speelde, wat zelden gebeurde, verloor hij met de grootste koel bloedigheid zijn ettelijke honderde- guldens, en als hij er duizcinle terug won verliet zijn koelbloedigheid hem evenmin. Hij wist te beginnen, doch hij wist ook precies, wanneer het tijd voor hem werd, uit te scheiden. Hij kocht verscheidene wetenschappelijke en filosofische \\erken en las ze zelfs; bijstelde! de kunst oneindig hooger dan het ballet, en hield van de vrouwen, zonder zich door haar te laten beheerschen. En ondanks deze benijdenswaardige gelijk matigheid van natuur zon hij morgen ge ruïneerd zijn! De dnik der ongunstige tijden had hem eensklaps neergeworpen,, gelijk de lawine den niets kwaads vermoedenden wandelaar verplettert. Ken op schijnbaar soliede basis rustende vennootschap, waarvan Hektor llamann's eigen zwager president was en waaraan hij op aandringen vairdicu zwager had deelgenomen, was totaal mislukt. Hij was door zijn eigen zwager schandelijk bedrogen. Kn daar faillissementen, insolventverklaringen, enz. somlijds nog aanstekelijker zijn dan influenza, sprong tezelfder tijd een bank, die jaien en jaren het onbepaald slechts zeer weinig ruimte voor volkshuis vesting beschikbaar. Volksforum", markt, feest- en sportterrein, burgerwij k, plantsoen en villaterrein beslaan verreweg het grootste deel der 227 H. A. Maar niet alleen bij den bouw van der gelijke arbeiderswoningen ook bij die van eenvoudige burgerhuizen wordt bij hooge grondprijzen het voorschrijven, uitlokken of mogelijk maken van verbeteringen zeer be moeilijkt. En toch zijn deze vooral bij arbeiderswoningen met name uit een oogpunt van hygiëne en vrijheid van bewoning deels beslist noodzakelijk, deels wenschelijk. Het denkbeeld moet we :en den grondprijs zoo laag nnogeiijk te houden als eenigszins be reikbaar is, opdat zoo veel geld als mogelijk voor de verbetering der woning beschikbaar blijft. Xu is de grondprijs van ? 30.30 wel een gemiddelde, maar ik geloof dat de duurdere terreinen niet dien invloed kunnen hebben dat de prijs van het terrein voor de volks huisvesting, dat het grootste deel van het projekt zal beslaan, dientengevolge noemenswaard onder de f 30.?? zal kunnen worden gesteld. Met den gelachten vi labouw zal het vermoedelijk wel zoo'n vaart niet looper1, zelfs niet bij terreinen van ? 30.?de M2. Er blijft dus niets anders over dan een economischer plan te aanvaarden dat minder kost en tevens meer uitlevert. En zulks is niet onmogelijk. Dat de ontwerper niet, gelijk hij zelf verklaarde, zich in de eerste plaats door finauticele overwegingen lieten leiden, is aan zijn werk te zien. In het eerst in exploi tatie komen! noordelijk deel van den uitleg komt slechts 41,5 pCt. van het terrein be schikbaar voor bebouwing en daarvan nog slechts 30,1 pOt. voor gesloten bebouwing. Bijna 00 pCt. van liet onteigende terrein blijft dus niet alleen onbebouwd maar zal aan aanleg en onderhoud groote sommen kosten. De pleinen, parken en plantsoenen kunnen aanmerkelijk worden ingekrompen zonder dat over onvoldoenden toevoer van licht en lucht kan worden geklaagd. Bovendien is het plan onbillijkerwijze be zwaard met eenige miljoenen voor werken waarvan de gansche stad profijt zal hebben sluizen, vaarten, een sportterrein, een park, efc. Gewichtiger is voor de bebouwing de op merking dat de diepten der blokken althans in de wijken der goedkoopere woningen te groot zijn genomen. Aldus wordt elk perceel belast met een niet onaanzienlijk bedrag voor een onnoodig grooten tuin. die in zijn doorgaans slecht onderhouden toestand meer van nadan voordeel dreigt te zijn. Terwijl juist het streven moet wezen naar breede (en l ige) perccelen, waarbij elk vertrek aan de buiten lucht kan uitkomen, wordt door do diepe terreinen juist een smal huizentype uitgelokt omdat anders de terreinkosten te zwaar zouden drukken. (Op dezen grond verschil ik van gevoelen met den heer Gos.-chalk, die van meening is dat de diepte der huisblokken te gering genomen is. iraiuli'lfl/lud 29 Dec. '04). In dit bezwaar is echter niet te gemoet te komen/onder vermoedelijk vrij ingrijpende wijzigingen in het plan te ver oorzaken. Het doel loont echter wel de moeite. De] bouw van goed*.», goedkoop f woningen in de nieuwe buurten dient van stadswege te worden gestemiil ook om de ont volking van de minderwaardige woningen in de oude stad in de hand te kunnen werken. Op de vele grillig gevormde bouwblokken is woordelijk van to.-passing 't -.'een ik reeds i n De, Aiiixti'i-dniiiiin'i' van i! Dec. schreef met betrekking tot de moeilijkheid, ja onmoge lijkheid eener rationoele. praktische verkave ling die door regelmatigen terrcinvorm ook tot. goedkoopen bouw leidt, l'it hygiënisch oogpunt willen mij bovendien de in de vele spitshoekigo bouwblokken ontstaande hoeken weinig lijken, In het voorgaande werden enkele bezwaren tegen htt ingediende uitbreiding-plan samen gevat, in de gedachte dat ouk ten deze: If we all work in our own way, the truth is certain to come uppermost at las;." Sedert de Woningwet het do gemeenten voortaan onmogelijk maakt zich achter on macht en gebrek aan bevoegdheid tegenover de terreinbe/Hters te verschuilen, il ragen zij do volle verantwoordelijkheid ook voor het aesthetische resul laat der uitbividingsp'annen. Dit sluit echter welbegrepen zuinigheid niet uit. Het is verre, van mij,een van klcm-connnercieele opvatting goluigcnd uitbreidingsplan te wenschen. Het plan kan ruim en breed blijven, al wordt ook een einde gemaakt aan de, vooral bij Amsterdam's tegenwoordige omstandigheden roekelooze terreinverspilling en ongemotiveerd weelderigen opzet. Eten zuiniger projekt kan tijdens de uitvoering eerder en gemakkelijker uitgebreid worden dan een ab ovo te optimistisch opgezet plan naderhand weer ingekrompen. Het idealisme, waarvan dit plan, ook blijkens de toelichting getuigt, houdt op verschillende punten in. i. geen rekening met de realiteit zoodat hier te hoog gegrepen wordt. De vaststelling van het ingediende project zou in. i. moeten worden betreurd. Een ongezochter en praktischer, maar vooral economis'cher oplossing moet worden gezocht, waarbij dan als van zelf ook vele der andere bezwaren, en daarbij de aesthetische znüen ondervangen worden. Daartoe zal eene om werking van het project, niet slechts in details maar ook in zijne hoofdlijnen noodig zijn. Ik zou dan ook wenschen dat de beraadsla gingen van den gemeenteraad alsnog in die richting leiden ! J. H. W. LELIMAX. .Lrchitcct-Jngen'ew. IIIIIIIIIIIIIIIIHliftllllUllllllllllllllllllflIllfinillllHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIHII cciaio, MiiimitiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiMiiiiiiim tlllllllllllllllMMIflIlHtl D vertrouwen van het groote publiek en van de handelswereld genoten had. Dit faillissement ontnam Hamann de rest van zijn nog ovei gebleven kapitaal. Des mid dags waren do over dit feit in omloop zijnde geruchten op de beurs verspreid en zoo even had Hektor per telefoon bei'icht ontvangen. dat. wat men fluisterde, waarheid bevatte. Hij was totaal geruïneerd en het zon hem onmogelijk zijn, aan al zijn verplichtingen te voldoen. Wat, nu? Een oogenblik dacht hij aan de depots, die in ie biandkasten op zijn bureau opgestapeld lagen, i let was echter slechts een voorbijgaande gedachte, niel eens een verzoeking. Neen, dal niet! 11 ij had de wereld van haar schoonste zijde h-eren kennen en was er-n weinig geblaseerd. Zóóveel waarde luid het leven in ieder geval niet, dat hij het met ecu laagheid zou willen knopen. Nog kón iiij inel een zuiver geweten en reine handen gaan. zoo y.óu hij ook gaan. Gaan? Ja, maar hoe? Wou hij wer kelijk gaan '.' Natuurlijk '. Zij. die hun toevlucht niet lot de (b'po-ito's namen, gingen even goed dikwijN ook gingen ze. na zich die toegeëigend te hebben : maar dat, was laag. Dan was het duizendmaal beter vóór dien tijd te verdwijnen. Of... zon hij anders doen en blijven? -- Ja, hoe zou dat. zijn??l lij dwong zich een oogenblik tot heider naden ken. Wat zou er gebeuren? Alen zou komen om zijn bureau te verzegelen, beslag op zijn boeken te leggen, Dan zouden zijn huis, zijn paarden, zijn meubelen, de Veneliaanscho spiegels, het echt-1'crzisch tapijt, zijn schil derijen, die, hij met zooveel welbehagen ver- l zameld had, verkocht worden. Vien zou hem het aantal jassen, vesten, dassi-n. enz., wat hij behouden mocht, ang-tvallig toetellen, er om kibbelen of' /.ijn mcerschtiimeii sigaren pijpje een wei Idcartikcl was ja dan neen, en meer dergelijke onhebbelijkheden uithalen. En als dan alles afgdoopen was. zou hij met een klein handkollertje, dat zijn heele hebben en honen bevatte, opstra-.U "'.,iar.. Kn als hij niet werkte van den vroegen morgen tot den laten avond, zou hij niet- te eten hebben. Studie oeer kuis-arbeid, door mr. dr. II. >?>. VELDMAN, Secretaris der Gemeente Kampen. Amsterdam l'JDl, W. Versluys. Het vraagstuk der huis-industrie is eon vraagstuk van donzolfdon aard als dat (k-r krotwoningen in (Ie groote steden en dat der werkeloosheid : het is n der vormen van de sociale ellende, die, voort spruitende uit de, op hot stolsol der vrije beweging on van hot particulier kapitalisme gegronde productiewijze, daarmee innig ver bonden zijn, on niet ernstig zijn te koeren of to verbeteren, zonder die vrije" beweging hooi wat to beperken, en do voorrechten van Jat jiarticuiior kapitalisme ernstig te bekorten. On,lei1 huis-industrie wordt ver staan dio ont/.ettend uitgebreide industrie in inanui'uctiair-vorm, in do confectie, in do sigaren-industrie, in clo kunstbloomcnbraiiche, schoonmakorij, naaisters, broisters, en talloos voel andere bedrij ven moor, waarbij Je mannen on vrouwen on kinderen die daarin oen karig stuk brood verdienen, lange werkdagen, ja soms onmenscholijk lange werktijden, moeten doorbrengen in kleine vertrekjes, op zolder- of' achterkamertje, waar nauwelijks hot licht kan binnendringen, 011 de atmosfeer verpest wordt door stoffen, Jampen of reuken, die uit do te verwerken stof' voortkomen, en waar voldoende venti latie ontbreekt! In <li<' huisindustrie wordt hot moest geloden. Daar zijn Je werktijden hot langst, Jaar zijn Je looiien hot laagst. Do arbeids-inspectio kan zo niet bereiken, do vakvereeniging kan hen niet organiseeren. De kinderarbeid teert er als oen woekorplant iu verscholen hoek, waar (ie hand dos wieders nooit komt. .. . Bleekheid, slechte woning, lang on onge regeld werken, lichamolijkoen verstandelijke degeneratie van Je kinderen, gevaar voor do openbare gezondheid wegens do om standigheden waaronder gobriiiks- en geuotartikolon in de huis-industrie worden ver vaardigd; onverschilligheid voor Je sociale, óók zelfs voor do arbeidersbeweging: gee stelijke lethargie, iu n woord: so-.-ialo, moreole, matoi-ieolc, en verstandelijke ellende ziedaar al gevolgen en eigenschappen van do huis-JMlustrie, Jio allén daarom bestaat, on bloeit, on zoo vastgostrengelJ xit in Je maatschappij, oni'Iiit : - ij»rilku<>i> jiro'l itrrci't ronr i.t' irai'< nin<irl,'t, <?>[ uui iji'cn Over dit maatschappelijk k\vu-iJ : Je huis industrie, over al do sociale on hygiënische govaren dio zo medebrengt, eu over al het geen wat tot nu toe tot hare \oiJ\vijning of' hare verbetering in wetten is geregeld on in do literatuur is voorgeslagen, hooft mi1. Veldman, Jio voor do lezers van dit weekblad goou onbekende is, oen boek ge schreven, 't welk ik gaarne mot oen enkel woord wil aankondigen. Tot nu toe was in onze Nederlandsche literatuur op sociaal gebied geen enkele aparte studie over dit onderwerp voorhanden, en waar in den laatsten tijd al meer en meer op dit onder werp de aandacht wordt gevestigd, n door de mededeelingen der arbeids-inspeetie, n door het feit dat in het buitenland over dit onderwerp zelfs aparte congressen be legd worden, daar is het boek van mr. Veldman een welkome aanvulling voor onze sociale literatuur zij het dan ook minder als A-i(('/*e-boek, als hoedanig het is bedoeld, dan wel als handboek. Het geheele inge wikkelde vraagstuk is door mr. Veldman in een betrekkelijk kort bestek (170 bl».) gecompileerd, en dat op zeer duidelijke on zaakkundige wijze. In do eerste 30 blz. zijn weergegeven, aan de hand van Verslagen en .Rapporten, al do sociale, lichamelijke en hygiënische nadeelen, die de huis-industrie met zich brengt, en de gezamenlijke vrou wen- en kinder-exploitatie, die op dit gebied gepleegd worden. Arbeidstijden van 100 uren, ziekten van allerlei aard, worden daarin aan de hand der feiten gem moreerd. Het beeld van den te midden der zijnon werkenden huisarbeider, geholpen door al de leden van zijn gezin, die maar eenigs zins daartoe in staat zijn,"mogen voor som migen iets liefelijks hebben, voor den inge wijden is het een treurig beeld!" De arbeidsinspectie, waaraan mr. Veldman talrijke feiten ontleent, constateert dat daarbij voorkomen weken van 1()0 of' meor werkuren! Borstlijden onder de sigaren makers en andere ziekten zijn daarvan het gevolg, om van al de overige ellende maar niet te spreken. Dan geeft mr. Veldman eon overzicht over wat tot nu toe tot bestrijding van de nadeeligo gevolgen der huis-industrie is godaan en voorgesteld. Het meest radicale middel daartoe ware: afnchafthiy dir lnu,.-<iwlustrif, d.w.z. verbod. Maar dat ware toch niet door te voeren, omdat de belangen van den werkgever," d.i. van het kapitaal, ,,bij den togenwoordigcn toestand te groot zijn." Eon der eerste middelen, die althans een licijin van wettelijke regeling on con trole vormen, is: de registratie van don huisarbeid, d.i. de rff/illchfe aangifte dooi de ondernemers van de arbeiders, die' in eigen woning voor hen werken, mot publi catie van straat of' steeg, huisnummer en verdere bijzonderheden, ton controle voor publiek on arbeids-of goxondlioids- n-ipoitie. Dan: voorschriften voor do huisindustrie i u :t belang der Openbare Gezondheid, die alleen bij voldoende registratie der liuisiiuhistrieolon mogelijk zijn. Vorder: voor schriften voor arbeids-bescherming ook voor de huisindustrie, ruimere luchtruiinto, licht, ventilatie, arbeidsduur, enz., p olijk m Zwitserland on sommige staten van NoordAmerika reeds bestaan. Dan vindt de heer Veldman de gelegenheid, nog oen hoofd stukje te wijden aan wat hij n der mid delen acht, waardoor liet publiek kan mede werken, om do arbeidsvoorwaarden ook in de huis-industrio to verbetoren, n.l. don Verbruikerïbond, waarvan hij de ijverige secretaris is. Vervolgens bespreekt de schrijver hot zooi' rationeolo, in Australi reeds practisch toegepast wordende middel, hetwelk ook do Duitsche vakveroonigiügcii oischeii, n.l.: het c<i*txt<-l!eit vitn icn minimum loon bij </>? ii'af foi)/' it'e /titixii/t/iitifrii', waar door <io ourzutik v^n do voorkeur dio vele ondernemers daaraan geven, n.l. do ijoi-d/.?o/i/i/i', in vergelijking mot do overige in dustrie, wordt weggenomen, liosli.-t spreekt do schrijver xich hierover niet uit. Dan: het inricl.ten of voorschrijven van oigoii werkplaatsen voor de thuis-workors, óf'door overeenkomst mot do werkgevers, ót' d >or hulp dei1 stedelijke vegocring, gelijk in eeiugo Z\vit-orsche steden met succes wordt toege past, on in het aanhangsel een zakelijke i-ritiok op dat gedeelte van hot ontworpArbeidswet van dr. Kuypor, wat op de huisindustrie betrokking hooft, welke critiok reods vroeger in hot Hinidrlxbltiil verschoon. Do bijlagen bevatten dan ten slottc, alles wat er op dit oogonbli:-c aan wettelijke regeling op dit gebied bestaat, in Duits'c!:laml, Zwitserland, Engeland, (.'anad.i, de Staten van Noord-Amerika, en Australië, d.w.x. don woordelijken inhoud van al Je desbetreffende wotton en verordeningen. Ik heb don inhoud van dit boek, waarin heel wat compilatie-arbeid is vertegenwoor digd, ietwat uitvoerig gememoreerd, wijl ik iimimiiMiimiiniimiiiciM Hij vertrok zijn mond onwi.lekeurig tot eon lach, neen 't was een bittere lach. Als men zeven on dertig jaar is doet men /./o iets niet mooi1." mompelde hij in zichzelf. Noen, dan zou hij maar liever zijn pistoloiittüuit het Jijnbowerkte kastje aan den wand tegenover hom nemen en heengaan ! I'ijna zonder oenig aarzelen wierp hij het leven weg. Het schuim had hij er afgedronken, zelfs dat begon hem reeds te vervelen, hij verlangde niet den beker tot don bodem to ledigen Even rees het verleden voor hem op. Ken buitengewoon gezocht persoon iu gezelschappen was hij niet. geweest, een bepaald nuttig lid van de maatPchajijiij even min. Voor zoover hij wist. had hij no lit met opzet iemand leed gedaan en als hij iemand geholpen had, was dat toe te schrijven geweekt aan zijn goodhai tigheid en aan het feit, dat hij zonder eenige opoffering van eigen genoegen-: en uit oen royale beurs helpen kon. Als hij dus in allo .-tilte ver dween, zon zijn dood bij niemand oen leegte achterlaten. Hij had vrouw noch kind. Zijn vrienden onder de velen misschien ('én trouwe makker zouden hem begrijpen en vergeten. Ja, toch, -?eene was er, die hem betreuren zou zijn zuster, do vrouw van den man, die door het bankioet dor vennootschap allerscbandelijksi gecompro mitteerd werd ja. die zon verdriet om hom hebbon. Maar stond zij op het oogenblik zelf ook niet voor een hopelooze toekomst? Hield de vraag, wat moot er van ons, wat van ons kind worden, haar niet geheel eu al bezig? Het verlies van haar oenigon broeder Z"U een droppel meer zijn in de zee van ellende, die haar te wachten stond, maar wat had per slot van rekening dit verlies to betoc-kcnon bij het verlies van eer, fortuin, rang, stand? Zijn besluit was genomen! Hij zou gaan! Nog dien zelfden avond, dan had hij mot al die formaliteiten, die het gerecht in dergelijke omstandigheden voorschrijft, den volgenden ochtend niets meer te maken. Hij zou zich hier in deze kamer op de sofa uiislrekken, men kon ook in liggende houding gemakkelijk genoeg afdrukken. Gereed Vo hij, zijn papieren waren in orde. zijn geweten was zuiver. Ja1' met oei: ironischon trek om den mond ,,ik beu altijd een orde lievend meusch geweest!1' Do antieke I->an-<che pendule op don schoor steenmantel sloeg' acht. uur. Plotseling, her innerde hij zich, dat hij dien avond mot do kleine Kita zou gaan ?'oiipeeren. Wal, zou zo boos zijn, dat hij haar liet wachten, , . . wachten ja, voor altijd ! . . . M-.mr waarom zon hij haar ook eigenlijk laten wachten; hij kon toch best naar haar toogaan, on /ijn leven mot 0011 vroolijkeii avond besluiten? Een avond had hij nog voor zich. Zou het sterven niet lichter val len in een opgewekteu champagneroes on bij de herinnering aan bloemen, licht en vrouwcnschoonheid, dan met een hongorigen maag in een eenzaam vertrek 011 als laatste herinnering de schrik van geruïneerd to zijn? Je boven do dingen vorhellon, dat, was altijd de hoofdzaak!" Kr word geklopt. Ja !" Do deur werd voorzichtig opengedaan, ecu jong meisje stond op den drempel. Zij droeg oen wilton matelot met witte voile; een elegant lichtgiijs manteltje en eon kort blauw lakonsch rokje, waaronder fraaie, hooge knooplaarzen to voorschijn kwamen. Toon het meisje de deur weder zorgvuldig achter zich gesloten had, sloeg zij haai voile op. Lili!" Ja, oom Heckie, ik ben het!" Waarachtig! Lili Endomann, zijn nichtje. hot eenig kind van zijn zuster stond voor hem mot haar mooi, levendig gezichljo. baaislank figuurtje. Een liefelijke knop, die mettertijd oen prachtige bloem beloofde te worden. Ze zag er eenigszius gejaagd on onrustig uit. Ik kom hier, oom Ilockie, om . . ." mot eon vragend gebaar weos zij op de portièros . . . wo zijn toch immers alleen oom, kan nie mand ons hooren?" ,.Zoo, zoo! een geheim dus?''