DE AMSTERDAMMER WEEKBLAD VOOR NEDERLAND. No. 1486 Het tuin-dorp Bournville, door M. E. EDWARDS?NOEST. ^Bournville\ligt in het N. O. van Worcestershire, vier mijlen ten Z. W. van] Birmingham. Eenige der huizen meene bekendheid; de heer Cadbury echter werd er voortdurend aan herin nerd, doordat hij veel in aanraking kwam met de werklieden uit Birmingham. Gedurende meer dan veertig jaren toch, was hij de leider van een druk bezochten helft betaalden, 2*/2 pCt. rente betalen. Op deze manier werden 128 huizen tegen kostenden prijs verkocht. De ondervinding heeft echter geleerd, dat dit systeem misbruiken deed ontstaan. Daarom werd er, ten minste voorloopig, mede gebrowerden in 1879 gebouwd, maar verreweg de meeste dateeren van 1895. Het geheele dorp is nu in handen van de Bourn ville Village Trust" (Commissie van Beheer), die het be-administreert, maar het heeft zijn ontstaan te danken aan den heer George Cadbury, de groote cacao- en chocolade-fabrikant, die het eenige jaren geleden ten geschenke gaf aan de Engelsche natie. In de Akte (Trust Deed), van deze grootsche schenking, komen o. a. de volgende bepalingen voor: Het is de wensch van den stichter, iets bij te dragen tot de verbetering en vermin dering van de misstanden en kwalen, die ontstaan uit de ongezonde en onvoldoende volkshuisvesting, aan de fabrieksarbeiders eenige van de voordeelen te verzekeren, die het leven op het land met zich brengt, en hen in de gelegenheid te stellen, zich met het gezonde.landbouwbedrijf bezig te houden." Het doel dezer stichting is: de verbetering van den levenstoestand van werklieden en fabrieksarbeiders uit de buurt van Birming ham en overal elders in Groot-Brittannië, door hen te voorzien van goede woningen, tuin- en bouwgrond en open ruimte." Wij mogen aannemen, dat de kwalen en misstanden, die voortspruiten uit de onvoldoende en ongezonde volkshuis vesting," tegenwoordig vrij algemeen bekend zijn. Duizenden onzer mede schepselen worden gedwongen te wonen op een manier, die een schande is voor onze beschaving. Zij moeten samenhokken in benauwde, vuile, stinkende sloppen en stegen, beroofd van frissche lucht en zonneschijn. Nooit verkwikt zich hun oog aan wuivende bloemen en groenende boomen. Reeds van kindsbeen af zijn ze bekend met allerlei kwaad, zijn zij omringd door verleiding en ondeugd van allerlei aard. Dit alles leidt onvermijdelijk tot zede lijke en physieke ontaarding. Het kan bijna niet anders, of menschen, die in dergelijke treurige omstandigheden hun dagen slijten, gaan zedelijk en lichamelijk te gronde. Al moge het aan sommigen gelukken, zich na harden kamp aan die verderfelijke invloeden te onttrekken, verreweg de meesten gaan ten onderen vergrooten het talrijke leger van mis dadigers en gedegenereerden. Verder moeten we niet vergeten, dat Village Inn. bijbelcursus voor mannen. Bovendien werkten in zijn fabrieken dagelijks 4000 werklieden en zoo raakte hij bekend met de levensgeschiedenis van honderden mannen, allen slachtoffers van de ongun stige woningtoestanden, hierboven be schreven. In n woord, hij kwam in direct contact met het woningvraag stuk." Hij zag het als een treurige werke lijkheid in het leven van de mannen, die hij kende en herhaaldelijk opzocht in de sloppen, waar zij woonden. De heer Cadbury nam vastberaden het besluit alles in het werk te stellen, om verbetering te brengen in die on houdbare toestanden. De beste oplossing, die hij vond, was, de menschen in de gelegenheid te stellen de dicht bevolkte stad te verlaten voor de gezonde om geving der vrije natuur. In n woord, zij moesten terug naar het land." Toen de heer Cadbury tot dit besluit gekomen was, bestemde hij een groot gedeelte van zijn landgoed Bournville voor de praktische uitvoering ervan, en elke voorzorg werd genomen om over bevolking, het kwaad, dat hij wilde be strijden, te voorkomen. Er mochten niet te veel huizen worden gebouwd op het land, noch te veel menschen in die huizen wonen. Er werd besloten, dat elk huis door een grooten tuin moest omringd zijn; dat geen gebouw meer ruimte mocht be slaan dan omstreeks n vierde van het stuk land, waarop het werd geplaatst; dat de wegen breed moesten worden en aan weerskanten met boomen zouden worden beplant, en dat omstreeks n tiende van het geheele gebied de wegen en tuinen niet meegerekend voor parken en speelplaatsen moest worden bestemd. Volgens deze voor schriften werd met het bouwen van het dorpje Bournville begonnen en in n jaar verrezen niet minder dan 200 huizen. Hij besloot de huizen te verkoopen, doch het land in erfpacht te geven voor den tijd van 99 jaar, daarvan jaarlijks een zekere huur te heffen en in de huurceel artikelen op te nemen, die de huur ders verplichten alles in het werk te stellen wat aan het doel van den stichter bevorderlijk zou zijn. Om personen, die geen voldoende Triangle. zelfs daar, waar de levensvoorwaarden veel beter zijn, dan de zoo even geschil derde, velen gedoemd zijn jaar in jaar uit te leven in sombere huizen, zonder tuinen, in eentonige straten, die zich mijlen ver uitstrekken en hen scheiden van bosch en veld. Natuurlijk zijn deze feiten van algeken, en de andere huizen werden bij de week verhuurd. Bij het aanleggen van het dorp heeft men niet alleen gelet op de eischen der hygiëne, maar ook op die der schoonheids leer. De grond is heuvelachtig en zeer boschiïjk, en waar dit mogelijk was, gedaan, om het bestaan en de uitbreiding van dit dorp volgens dezelfde beginselen te verzekeren. De heer Cadbury heeft dit bereikt, door het dorp over te dragen aan een Commissie van Beheer (Trust). Vooralsnog zijn slechts 100 acres" land voor bebouwing gereserveerd, maar wanneer het geheele dorp is voltooid, zal het batig saldo worden gebruikt om andere landgoederen aan te koopen, hetzij in de buurt van Birmingham of elders, om daarop tuin-fabrieksstadjes te doen verrijzen. De gift is onvervreemdbaar en geen der inkomsten komen ten goede aan den stichter of zijn familie, maar worden allen in handen gesteld van de Commissie van Beheer. We laten hier uit de akte eenige aan wijzingen van den stichter van de Com missie volgen, betreffende de wijze aan beheer, die echter alleen gegeven zijn als voorbeelden en niet met het doel om de Trust in iets te binden". Het verschaü'en, de oprichting, bewoonbaarmaking of verbetering van woningen en het verkrijgen van land in eenig deel van Groot-Brittannië", welke woningen moeten worden betrokken door werklieden en fabrieks arbeiders. Het is de wensch van den stichter, dat, zoover als mogelijk is, zulke woningen slechts n vierde beslaan van den grond, waarop ze respectievelijk zijn opgericht. Op de over gebleven ruimten moeten tuinen of grasvel den, bij die gebouwen behoorend, worden aangelegd. De stichter verwacht, dat de huur, indien het uitvoerbaar is, zóó laag worde gesteld, dat de woningen onder het bereik vallen van werklieden en fabrieksar beiders, die hij. zonder dat dit door hen als liefdadigheid" kan worden beschouwd, wenscht te onttrekken aan de ongezonde en overbevolkte woningen, nu door hen be woond". De stichter stelt verder voor, dat de werkplaatsen en fabrieksgebouwen, die moeten worden opgericht, niet meer dan n vijftiende zullen beslaan van den grond. waarop zij zullen verrijzen". ming gekozen en de jaarlijksche en tusscheatijdsche verkiezingen WBkten steeds veel belangstelling. De raad heeft reeds veel goed werk verricht, vooral op het gebied van tui nieren. Hij zorgt o. a. voor den co-operatieven aankoop van planten, struik gewas, bloembollen en tuinwerktuigen, welke laatste daar in huur worden ge geven, organiseert verder bloemententoonstellingen, cursussen en lezingen op aller lei gebied. Het is natuurlijk moeilijk nu reeds de goede resultaten op zedelijk en maat schappelijk gebied te constateeren. Dat zij echter bestaan is boven allen twijfel verheven. Als wij de financieele zijde van de onderneming beschouwen, dan zal het ons duidelijk zijn, dat, wil de stichting geheel aan het doel van den stichter beantwoorden en het dorp werkelijke waarde verkrijgen als een aanschouwingsles in de verbetering van de volks huisvesting, dan ook alles moest worden bestuurd volgenscommercieele beginselen. In 1902 gaven de Trustees een stuk grond, in het dorp gelegen, ten geschenke aan de Ruskin Society", om daarop een gebouw te plaatsen als herinnering aan wijlen John Ruskin. Dat gebouw, dat nu bijna voltooid is, bevat een schilde rijen-zaal, een bibliotheek en zalen voor 't houden van lezingen en 't geven van cursussen. De heer Cadbury was ook van mee ning, dat het dorp niet aan zijn doeKzou beantwoorden, indien het geen goede scholen voor de kinderen bevatte. De stichter van Bournville beschrijft zijn onderneming als een kleine bijdrage tot de oplossing van een groot vraagstuk." Mocht het voorbeeld van den stichter algemeen gevolgd worden, dan zouden wij de oplossing van het woningvraagstuk belangrijk nader zijn gekomen. # * * kapitaal bezaten, in de gelegenheid te stellen toch een huis te koopen, werd hun toegestaan een hypotheek op het pand te nemen, of het geld werd hun op de meest gunstige voorwaarden voor geschoten. Zij, die minder dan de helft van den koopprijs betaalden, moesten .3 pCt., en zij, die de helft of meer dan de heeft men de boomen laten staan. De woningen zijn, of met hun tweeën, of met hun vieren aaneengebouwd. De architect W. A. Harvey, heeft er nauw gezet voor gezorgd eentonigheid te ver mijden. De artistieke bouwstijl maakt dan ook een van de vele aantrekkelijk heden van het dorp uit. De meeste woningen vóór 1901 gebouwd, zijn voor zien van twee zitkamers, een bijkeuken, drie slaapkamers en verdere gemakken. Enkele van de grootere huizen hebben vier slaapkamers en een badkamer voor zien van warm en koud water. In de laatste twee jaren zijn verscheidene huizen van een geheel ander type ge bouwd. Deze hebben n groote zitkamer in plaats van twee kleine, een bijkeuken niet een badgelegenheid in den vloer, om ruimte uit te sparen, drie slaapkamers en in enkele gevallen een zolder. Er worden nu ook eenige kleinere huizen gebouwd met slechts twee slaapkamers voor kleine gezinnen. De huur verschilt van /'JÏJ50 belasting inbegrepen tot ?7.20 per week de belasting niet inbegrepen; er zijn ook enkele grootere huizen, die een hoogere huurwaarde heb ben. Birmingham voorziet het dorp van gas, water en draineering tegen den prijs van f:\W voor elke ? 12.?huur. (Water niet inbegrepen). De oppervlakte van den tuin, die bij elk huis behoort, bedraagt gemiddeld 600 vierkante yards. Er worden rijen fruitboomen geplant appel-, pere-en pruimeboomen die, behalve dat zij een goeden oogst opleveren, een aardige afsluiting tusschen de tuinen vormen. Behalve de tuinen, die bij de huizen behüoren. zijn er nog 200 afzonderlijke stukken bouwland, waarvan druk gebruik gemaakt wordt door de bewoners van de naburige f'abrieksplaatsjes. .Kr zijn ook twee landbouwklassen voor jonge lieden opgericht. De wegen zijn 42 voet breed en aan weerskanten met boomen beplant. Land voor den aanleg van parken is aanwezig en een dorps weide en een speeltuin voor kinderen worden er ook gevonden. Naast den speeltuin ligt bet badhuis, waarvan druk gebruik gemaakt wordt. Nadat zulk een dorp in liet aanzijn was geroepen, moesten er stappen worden Uld Block. De beheerders hebben het recht met spoorweg- en stoombootmaatschappijen schikkingen te treffen over goedkoope middelen van vervoer. Zij mogen land in erfpacht geven, het verbeuren of ver koopen, het ontginnen en gereed maken voor bebouwing of het wegschenken; geld uitleenen of beleggen, kerken stich ten, verder hospitalen, scholen van allerlei aard, technische inrichtingen, bibliothe ken, wasscherijen en badhuizen, enz. op richten. Maar alle scholen en inrichtingen, van welken aard ook, door de beheerders gesticht, moeten zorgvuldig vrij worden gehouden van sectarische invloeden." De schriftelijke toestemming van alle beheerders is noodig, voordat de ver gunning tot den verkoop van sterken drank kon worden verkregen. Ook hangt het van de beslissing der beheerders af aan welke voorschriften zij kan worden gebonden, betreffende den tijd, waarop sterke drank mag worden verkocht en de hoeveelheid, waai in hij mag worden verstrekt. Alle geldelijke voordeelen, voortsprui tende uit den verkoop van sterken drank, worden bestemd om dien verkoop zooveel mogelijk tegen te gaan door de oprich ting van ontspanningsplaatsen en derge lijke ten gebruike van de gemeenschap. Dit artikel eindigt met de volgende veelbeteekenende woorden: de beheerders zullen moeten trachten bij al hun hande lingen in dezen steeds indachtig te zijn aan des stichters bedoeling, dat met den verkoop en het gebruik van sterken drank geheel zal worden gebroken, indien naar hun oordeel, geen grooter kwaad in het leven wordt geroepen." Nog n artikel moeten wij in zijn geheel aanhalen : Het bestuur \an de Trust zal zijn neu traal op godsdienstig en politiek gebied; er moet steeds ten strengste op worden gelet, dat liet vrij blijve van alle invloeden, die strekken mochten er de een of andere gods dienstige of politieke kleur aan te geven; ook zou het een verkrachting van de bedoe ling des stichters zijn, indien iemand werd uitgesloten op grond van zijn godsdienstig geloof of politieke richting." Kr is ook een dorps-raad opgericht. De leden van deze raad, die vrijwillig hun diensten verleenen, worden bij stemVoor belangstellenden, die nog meer bijzonderheden over dit tuin-dorp zouden willen vernemen, deelen wij mee, dat de gegevens voor bovenstaand artikel zijn ontleend aan de brochure The Bourn ville Village Trust", door John H. Barlow, Secretaris van de Commissie van Beheer. Mnziefc in de Hoofdstad. Een opvoering van Mozart's Don Juan werkt op onzen geest, gelijk een verfrissehend bad op het lichaam. Ongestoord kan men zich aan het genieten overgeven en vol charme blijven de heerlijke melodieën in onze ooren naklinken. De Don Juan-stof heeft steeds veel aan trekkelijkheid uitgeoefend op dichters en musici. Zij is het eerst behandeld door een Spaansch geestely ke, G-abriel Tellez, die, onder den schuilnaam irso de Molina, in zijn vaderland een grooten roep genoot in zijn tijd. Vervolgen-i kwam Don Juan naar Frankrijk en Italië. Molière maakte hem tot den held van zijn Don Juan ou Ie festin de pierre" (lö(55) en Goldoni schreef zijn Don Giovanni Tenorio ossia il dissoluto." Gluck schreef muziek voor een ballet Don Giovanni" eu in onze dagen kent ieder Richard Straus' Don Juan-Toudichtung" naar aanleiding van een gedicht van Nic. Lenau, Da Ponte, die voor Mozart ook den Figaro tekst bewerkt had, maakte den meester op merkzaam op den Don Juan en met graagte nam Mozart het libi-etto aan ter compositie. De eerste opvoering zou te Praag plaats vinden, zooalg de meester reeds te voren den Pragenaars beloofd had. In September begaf Mozart zich reeds naar de Boheemsche hoofd stad, hoewel het werk nog in geenen deele gereed was. De componist haastte zich er ook niet bijzonder mede en genoot veel van het aangename verkeer met zijn Prager vrienden. Vooral het kegelspel trok hem bijzonder aan. Men zegt wel eens schertsend, dat het grootste gedeelte zijner partituur op de kegelbaan onttsaan is. Zeker is het, dat op den voor avond van de uitvoering (29 October 1787) de ouverture nog moest geschreven worden tot groote ongerustheid van zijn omgeving. Mozart zelfwas echter zeer opgeruimd daarbij en onder het genot van een glas punch werkte hij maar door aan zijn ouverture, terwijl zijn vrouw hem sprookjes voorlas en vertelde en de copii'st hem de natte bladen onder de handen wegnam. Het voortreffelijk Praagsche orchest speelde 's avonds de ouverture <i prima vifta en wel zóó, dat de componist verklaarde: Sie sei