Historisch Archief 1877-1940
DE AMSTERDAMMER WEEKBLAD VOOR NEDERLAND.
No. 1490
De Plateelbakkerfl De Distel."
In de Werkplaats.
De Baliër maakt mooi weefsel zonder
teekening te volgen. De kunst zit in
hem, of, zooals hij zegt: zij zit in zijn
hart."
Een Duitscher heeft ongeveer hetzelfde
gezegd van Nederlanders ten opzichte
In ons land aan de boorden der rivieren,
waar geschikte klei aanwezig is, vindt
men de menéchen, die grof aardewerk
maken. Weinig gereedschap vereischt dit;
een wiel zou bijna kunnen volstaan. De
maker van gewoon aardewerk, van potten
en pannen, enz.', heeft niets meer noodig
dan een mop" klei, een pottenbakkers
schijf, d. i. een loodrechte as met eene
Gouda maken, zelfs oude mannen, op
diéwijze, bloempotten a la minute. Deze
Srimitieve bewerking noemt men
opraaien".
De schijf wordt in de Plateelbakkerij :
De Distel" slechts gebruikt bij uitzon
dering, b.v. als W. G. F. Jansen zoo
genaamde gestroomde potten" maakt,
zeer gezocht bij schilders, om, door de
man, die dit doet, precies zóó als
talloozen, honderden jaren voor hem, noemt
dit: op schijf zitten".
Naar een ontwerp, van Bert Nienhuis,
of van W. G. F. Janssen, wordt het
model in gips afgedraaid", en vervol
gens voor iederen halven vorm, waarin
later de klei wordt gegoten of gevormd,
een moedervorm gemaakt. Is de gietklei
gens wordt de klei met sponsen en
ander gereedschap aangedrukt, en de
overtollige klei afgesneden. De twee
halve vormen komen nu op elkaar. Zoo
blijft de vorm staan, tot hij lost." Het
afwerken geschiedt evenals bij gegoten
voorwerpen.
Nog een manier om vazen te maken
is met het kaliber Schablonenhouder",
Het opdraaien. Het draaien van een vaas uit een mop klei.
Teselschilderen.
van het maken van aardewerk, al heeft
menig volk al vroe? de kunst van
pottenmaken en pottea-bakken verstaan. In
den bijbel en bij Homerus leest men er
over. De kunst zal niet veel jonger zijn
San de wereld oud is. In China is de
pottenbakkerij uitgevonden 2698 jaar
vóór Christus. Opgravingen te Babyion
en Ninivéhebben dikwijls aarden krui
ken en schotels voor den dag gebracht,
die van kunstvaardigheid, spreken. Pot
scherven zijn steeds, waar ze gevonden
worden, een teeken, dat er menschen
geweest zijn, en dat wel eens, in een
tijdperk, dat men er, met betrekking tot
het menschelijk geslacht, nauwelijks eenig
ander overblijfsel heeft.
De behoefte van den mensch aan
vaatwerk heeft het pottenmakersbedrijf
in het leven geroepen.
waterpas gelegen houten schijf?-?de kop"
? eene lager gelegene en hieraan evenwij
dige tredeschijf. De pottenbakker brengt
deze en dus ook de andere, die met haar
aan dezelfde as bevestigd is, door middel
van zijn voet, in beweging. Tegelijkertijd
bewerkt hij, met vochtige handen, op
de bovenschijf de mop" klei, die hij on
middellijk vorm geeft; hij gaat er met
zijn duim in, om de holte te maken,
daarna met een paar vingers, om den
bodem te maken, bojem trekken"
en eindelijk met de heele hand om de
scherf" op dikte te brengen. Alle ge
reedschap, dat hij dan nog gebruikt, is
een stukje plaatijzer om de ongelijkheid
af te scheeren, en een koperdraadje, om
vaas of vaatwerk van de schijf' los te
krijgen. In een minimum van tijd heeft
hij een aarden voorwerp gereed. Te
later er aangebrachte sterke kleur, een
vroolijke noot aan den toon van een ver
trek of een atelier te geven.
Het sier-aardewerk heeft natuurlijk
geheel andere eischen gesteld. Bij het
vervaardigen daarvan wordt de schijf
niet gebruikt, tenzij voorzien van eene
machine, kaliber" genoemd.
De schilder W. G. F. Jansen, wel be
kend door zijn werk op schilderijten
toonstellingen en verbonden aan de
Plateelbakkerij: De Distel" heeft vijf
waterverfteekeningen gemaakt, voorstel
lende hoe aan genoemde fabriek een vaas
het aanzijn krijgt. De afbeeldingen hier
nevens zijn reproducties van zijne
teekcningen.
De eerste stelt voor : het reeds bespro
kene opdraaien", d. i. het draaien van
een vaas uit een mop" klei. .De
werkin deii vorm gegoten, dan laat men die
een poosje staan inzuigen. Het gips
zuigt het water van de gietklei op, en
na korten tijd kan men den vorm
leeggieten.
De brij, die zich dan nog in
vloeibaren staat bevindt, loopt weg, en er
ontstaat een korst van klei, die wel
dra eene voldoende vastheid heeft. Xu
lost" men de vaas en kan er aan het
afwerken worden begonnen, als: het ont
doen van gietnaden, het glad-sponsen,
en de oortjes, in den drukvorm gedrukt,
er-aan garneeren.
Grooter werk wordt gevormd"; dit
is sterker dan gietwerk. De twee halve
vormen de bolvormen worden dan
naast elkander gelegd, en, in iederen
vorm een koek, van klei, geklopt, op
eene natte dikke gipsen plaat.
Vervolopgesteld boven een schijf. De vorm
wordt op de schijf bevestigd, een mop
weeke klei wordt er in gegooid en het
kaliber aangedrukt. Het kaliber is zoo ge
steld dat de dikte van de scherf overblijft.
Het werk blijft staan totdat het door
en door droog is. Bleef het ook maar
eenigszins vochtig, het zou in de oven
stuk springen.
Dit alles geschiedt in de giet- en
droogzaal.
Uit de gietzaal gaan de klei-vazen
naar het ovengebouw waar ook een
kleine oven is om proeven te nemen,
proefmoffeltje" genoemd. Er wordt
biscuit" gestookt. De vazen worden dan,
evenals bij een oven vol geglazuurd goed,
in hermetisch gesloten bakken van
vuufvaste klei kapsels" geplaatst, waar
de vlam omheen slaat. Bij het overgaan
Giet- en vormzaal. Het afwerken van een gevormde vaas.
(i lazuurkamer. Bijwerken van een geglazuurd vaasje.