DE A M S T K R D A M M E U WEEKBLAD VOOR NEDERLAND. No. 1541 Noord-Hollandsche Raadhuizen. door A. W. WEISSMAN. In de tegenwoordige provincie NoordHolland vindt men verscheidene van de gestorven Jacob van Campen heeft toe geschreven. Een weinig minder statig f ebouw verrees in 1737 te Edam. Naarden ad zich reeds in 1601 de weelde van fraai stadhuis veroorloofd, en nog een in 1772 was Weesp zóó welvarend, dat het een raadhuis kon doen bouwen, het welk wat degelijke pracht aangaat voor .Baadhuis te Schoorl. meest bekende raadhuizen, die Nederland rijk is. Amsterdam is trotsch op 's Werelds achtste wonder", waaromtrent ik in dit blad,f(twee jaar geleden bijzonderheden heb medegedeeld. Haarlem bezit in zijn stadhuis het oude paleis der graven van Holland, dat in 1630 naar Lieven de Key's ontwerp in zijn tegenwoordigen staat is gebracht. Alkmaar kan er zich op beroemen, zijn stadhuis uit het begin der 16e eeuw te hebben bewaard, al geen ander onderdoet. Over deze monumenten, alle ten /eer ste merkwaardig, zal ik echter thans niet spreken, doch de aandacht vragen voor eenige kleinere raadhuizen, die men in dorpen aan de overzijde van het Y aantreft, of liever misschien aantrof, daar het zou kunnen wezen dat sinds 1890, toen ik ze nog zag, er eenigen zijn gesloopt. Men moet in het oog houden, dat, tot Luthersche Kerk te Edam, die in 1740 ter plaatse van het vroegere raadhuis werd gebouwd: ,,Dnar eertijds tci.i'rd hei heilig recht Tot nut van 't Algemeen beslegt Wordt nu naar 'f voorschrift ran Gods II oord De vrede- en boetbazuyn gehoord" Onder de voorrechten, aan steden en dorpen toegekend, werd dat van eigen rechtspraak het hoogst geacht, en zoo zien wij dan ook meestal het beeld van de blinde gerechtigheid, met zwaard en weegschaal,in de raadhuizen aangebracht. Als een voorbeeld noem ik den gevel steen in het raadhuis te Ouddorp bij Alkmaar. Vrouwe Justitia staat ook nog op den gevel van het raadhuis te Barsingerhorn bij Schagen, dat in 1622 voltooid werd, en een zeer aardig vooibeeld is van den bouwtrant uit dien tijd. Wel is de stoep gemoderniseerd, zijn de trappen van de zijgevels ver dwenen, werden de kozijnen veranderd en bleef zelfs het aardige torentje, dat uit het dak rijst, niet geheel in zijn oorspronkelijken vorm, maar men behoeft geen groote verbeeldingskracht te be zitten om zich voortestellen, hoe alles in welstand geweest is. Het zoo schilderachtig gelegen dorp Schoorl tusschen Alkmaar en Schagen, bezat in 1890 een klein raadhuis van 1601, dat in zijn eenvoud een zeer karak teristieke schepping genoemd mocht worden. Nauwelijks grooter dan een boerenwoning onderscheidde het zich toch daarvan door de sierlijk gemetselde toppen der zijgevels. Nog slechts r, dezer toppen bestond, de andere was verdwenen. En zelfs de bestaande was niet gaaf meer, daar zijn bovendeel door een herstelling in de 18e eeuw een anderen vorm had gekregen. Hoe dit bovendeel misschien eenmaal geweest was, toonde de gevel van het raadhuis in het nabij gelegen Groet, in 1022 gebouwd. Een ander gebouwtje, in denzelfden geest, doch van 1652, zagen wij in 1890 te Groot Schermer. Toen was het als woonhuis verhuurd, doch het beeld der gerechtigheid boven de deur en de leeuw met liet wapenschild op den top her innerden toch nog aan de oorspronke lijke bestemming. Raadhuis te Groot Schermer. werd de toren op weinig smaakvolle wijze gerestaureerd. Hoorn richtte het 17e eeuwsche logement der Staten van West-Friesland tot zijn raadhuis in, Enkhuizen bouwde in 1688 een weidsch gesticht, dat het nageslacht ten onrechte aan den toen reeds dertig jaar vroeger 1795 toe, een Nederlandsch raadhuis in de eerste plaats een gebouw was, waar recht werd gesproken, waarom men het, op dorpen, dikwijls rechthuis noemde. Het Rechthuis" te Watergraafsmeer is nog iederen Amsterdammer bekend. Zoo leest men ook in den gevel der «li woesth /egt: xl toch weer Raadhuis in De Rijp. Of het raadhuis toen in het geheel geen schade heeft gehad, blijkt niet. On w vaderen bouwden zóó stevig, dat als het houtwerk van een gebouw ook al door brand verwoest werd, de gevels bleven staan eu met weinig moeiti te herstellen waren. In IS'.MI waren in het raadhuis geen merkwaardigheden meer te zien. Maar de gevels hadden nog grootendeels hun oude vormen behouden. Op den middentop zit de leeuw, die het wapenschild van Prins Frederik Hendrik hield, een gevelsteen herinnerde, door de daarop afgebeelde haringbuis, aan de vischvangst, die De Kijp in de 17e eeuw tot grooten bloei bracht, zooals dit raadhuis nog getuigt. Het benedendeel van het gebouw RaadhuH te ' >roet. Sierlijker nog is de gevel van het raadhuis te (J ra ft, die in KJl.'i werd vol tooid. Hier vindt men de geestige afwis seling tusschen het rood van den gebakken steen en het wit van den grocfsteen, waarin onze vaderen tusschen 14.'!U en I630 zooveel behagen schepten. De twee vensters naast de deur werden lateidichtgemetseld, de kozijnen eu de top veranderd, maar toch is het niet moeilijk. zich den oorspronkelijken toestand voor te stellen. De onbekende ontwerper, die het beeld van Prins M a u rits in den gevel plaatste, moet zoowel do werken van Lieven de Ke\ te Haarlem als die van Hendrik de Kevser te Amsterdam be studeerd hebben. Aan den eersten ont leende hij den vorm der zoogenaamde Tudor-bogen." aan den tweeden de ver sieringen, in de/e bogen aangebracht. Geheel in den geest van De Kevser is het raadhuis in De Uijp, dat ge/ogd wordt door den vormaarden Lecghwater te zijn ontworpen. De ordonnantie van het geheel doet aan de thans afgebroken waag op de Westenuarkt te Amsterdam denken, doch is rijker opgevat, omdat aan de trapgevels van de zijden nog een derde, die den voorgevel kroont, werd toe gevoegd. Dit gebouw is ontsnapt aan den brand, die in l (i.14 De l Lij p bijna geheel ver3! ij k een opschrift in de kerk diende tot waag, waarom een stoep noodig was, waarlangs men de bovenvertrekken, waar recht gesproken werd, bereikte. Die stoep heeft misschien aanwaaraan de heeren zaten, was er nog in 1890, - en, hadden ook de oude stoelen in het vertrek gestaan, men zou zich in de 17e eeuw verplaatst hebben Raadhuis te < iraft. vankei ij k een rijke balustrade bezeten, welke echter sinds door een borstwering van gewoon motsclwerk is vervangen. Terwijl al de tot dusver genoemde raadhuizen, ofschoon van buiten nog in tamelijk goeden staat, niets van hun binnenbctiiniueringen bewaard hadden, heeft de trouwzaal van het raadhuis te Jisp nog geheel haar ITeeeuwsch karakter behouden. Ofschoon boven de deur van dit gebouw het jaartal l (!.")() te lezen staat, wijst dit blijkbaar niet den tijd der stichting, maar dien eener toen ondernomen ver bouwing aan. De aanleg is dezelfde als in De Ivijp, daar de benedenruimte voor waag was bestemd en de eigenlijke ver trekken van het raadhuis op de ver dieping aanwezig waren. De toegang naar die vertrekken ge schiedt niet langs een stoep van buiten. doch binnendoor. Is die stoep er eens geweest, en weggebroken, iu Ki.lO, toen de niiddentop gemaakt moet zijn r1 In ieder geval hebben de beide toppen aan de einden ecu vroeger karakter, en kunnen de beelden van de gerechtigheid en de liefde, die nu in de goot van het dak staan, door den oorspronkelijken ontwerper daar niet zóó bedoeld zijn. Mogelijk stond alleen de gerechtigheid op den ouden top, en heett men later de liefde laten maken, om de symmetrie te herstellen. Want het beeld der liefde is nu voor een raadhuis juist niet het meest, toepasselijk. De boven/aal heeft een schouw met fraai gebeeldhouwde pilasters en Delf'tsehe tegels. Daarnaast bevinden zich eikenhouten muurkasten. !^en prachtig gesneden balie met bank werd gemaakt. om schout en schepenen te scheiden van degenen, waarover zij recht spraken. De kunnen denken. Ik hoop, dat de raadhuizen, die ik be sprak, nog bestaan, en dat men ze ge3 \U>'¥~^ :* ^ d"** 'ïori<u -.*! ^mtuimLJr ' »-^<r ,i1SiHT rir Raadhuis te Barsingerhorn. laten heeft, zóó als zij waren, daar zelfs de best bedoelde restauratie toch aan gedenkteekenen van het verledeue hun oud karakter niet kan teruggeven, als dit eenmaal te loor is gegaan. // Raadhuis te Jisp.