D K A M ^ T K K 1) A I\l M E R W K K K U L A D VOO U K K D K U L A iN D. M o. l-''45 F. C. P. Boterhoven de Haan. f < van Martha of das Stübchen bij Gretchen. De hekeen-tooneelen zijn van een satanische kunst(enmakerij). Als docior Faust jong getooverd moet worden, staat op het tooneel een rpod-gloeiende pot (electrisch mica), waaruit dampen sissen; en nu en dan bellen zelf-ontvlambaar gas ik denk: phosphorwaterstof. Daarbij 't grootste satanische vuurwerk, dat in het bereik van den tijd ligt. Stoomsissen, wolkendamp, natriumknetteringen. Het is, of Schlenther ons eens iets ongehoord-bizonders heeft willen geven. Goethe zou paf staan, als hij kon zien, hoe deze tijd zijn Faust vermag te spelen. Heden staat de regie voor niets. Brahru brengt lijkenkoppen pp het tooneel; chte van de anatomie, in zijn gestraald kunstwerk Blauw baard. Reinhardt-lijken met hun eigen koppen onder den arm : Frülings Erwachen. Natuurlijk zijn en de lijken en koppen onecht. Schlenter bezem-rijdende heksen dat je den tempel der kunst verslijt voor een 21ste eeuwsch kermistentje. En je piekeren gaat: hoe zou d'ie dat toch in elkaar hebben alsof je in een variétézat, bij een goochelaar; en niet in een van de eerste schouwburgen en souyereinste kunsttempels der wereld. Deze tijd zoekt; vindt ook hier en daar 'n gedegen goudklompje. Maar het zal weldoen niet te vergeten, en als leus boven elk tooneeigangetje te zetten dat de natuur vormen eenvoudig zijn, en in de kunst het eenvoudige het diepst in de ziel vermag te grijpen Ook in de zegging, hoewel af en toe vuur werk in den nacht, of bont gerinkel met zeyentiendeeuwsehe braceletten was over drijving. Magnifiek was alleen Kainz; als Mephisto. Hij teenliep en sprong niet, als de duivels van vroeger. Hij droeg ook niet het welbekende rooie Krampus"-pakje. Hij was door en door: ein Kavalier wie andere Kavaliere." Wel manifesteerde ie zich met stoomsissen en bliksems rommelende regieelectriek. Wel had Sehlenther hem niet volkomen 't gewaad van een zeventiend'eeuwschen edelman gegeven,en had ie nog een tikje duivel- coupe in zijn kleeren; maar in zijn wezen zat 'n streven naar eenvoudigheid. Wat een duivel bijzonder kleedt!?De tooneeltjes in Auerbach's Keiler waren uniek. De drinkebroers, het milieu; het een nog mooier, kunstzinniger dan het ander. Alleen de duivel werkte wat al te veel met laagkokende koolwaterstoffen. Telkens benzien- of benzolvlammen. Dat maakt op den duurte goochelaarssjeuigen indruk in een tragedie. Al is het spel fantastisch gedacht. Juist bij die klassieke drama's, die den menschen van onzen tijd soms den indruk geven, of waren zij met parodistische bedoelingen saamgeklad, moet opgepast worden voor te veel overdrijving. Ik zag ook die Rauber van Schiller. Gansch bizonder. Het interieur van den ouden Mohr schitterend. Ik heb nooit den draken-dialoog uit Schillers jeugdwerk erg geapprecieerd. Sein letzter Senfzer war Amalia! Als de bode binnenkomt, ben ik krom-gerold van den lach, toen ik het stuk voor beteerst van mijn leven op een Duitsche Schralere" zag- Maar hier in het Burg theater. Je werd er stil van. De wereld weet veel te weinig, en met name het Rijksduitsche volk weet veel te weinig, hoe een tempel van het klassieke Duitsche drama hier staat; met welk een studie en welk een praal er de 17e en 18e eeuwsche tragedies der grooten worden gegeven. Wat een geheel-andere verschijning wordt zoo'n kunstwerk, dan in een deeltje miniatuurbibliotheek of op de schoolbanken. De kunstenaars van het Burgtheater zijn juist van het slag, in staat de schatten van beeldrijkdom en philosophische levensraad uit den mijngang, waarin de rythmen als ertswagentjes heen en weer rammelen, te delven. Men heeft geen hinder van den effenen woordval. De meesten spieken proza. Geen-een, of hij let op de bt'lwkmin oneindisjprecieser, dan op rijmklank of rythme. Daar was Emmerich Robert, die den Corolianus en den koning Oedipus nu wel geen hoofdfiguren van Duitsr.h klassiek tooneel uitbeeldde. Hij is een stylist van het woord. Hij geeft het pathos zoo onopgeschroefd mogelijk. Hij speelt z'n rollen. Z'n zenuwen zijn de snaren, waar d'ie op tokkelt. Hij speelt niet eiken avond gelijk. Zijn kunst heeft niets aangeleerd?, niets van uiterlijk heid. Alles komt uit hemzelf voort. Kainz, de romanticus der zenuwen die het woord en het rythme hanteert als een floret. En niets dan edele schermslagen en plastische standmomenten er mee laat zien. De oude Sonnenthal, die compleet het type is van een acteur der Laube-richting, en die vooral een temperament van kalme goedmoedigheid bezit in het eruptieve spreken zwakker en die daarom in den rustigen Nathan der Weise" zijn culminatie mocht bereiken. Een toonaangever in de Weensche samen leving. Voor Burgtheater-acteurs trouwens staan de nobelste poorten open! Onbegrij pelijk, voor wie aan toestanden als de Hollandsche gewend is. Ook onder de vrouwen zijn er 'n paar, die als geknipt zijn voor het klassieke drama. Die Medelsky, empire. De kleine gracieuse Frau Albach-Retty, tout-a-fait rococo. Allen zijn ze door ouderen in de traditie van het Burgtheater geloodst die niet in den ordinairen zin des woprds een sleur, maar een welbehoede erfenis is van den geestelijken vader van woord- en kleurregie: den kleinen zuren heer Laube. Zijn stijl is realistisch in z'n grondtrekken; idealistisch in z'n uitingen. De pathetische declamatie heeft ie overboord gegooid; het groptsche gebaar behouden. En zoo hebben we in zijn artistieke prestaties iets, dat als een projectie van het dichtwerk op de waar heid opgevat kan worden. Iets dat alleen hier te zien is. De keizerstad trouwens heeft voor zulke kunst publiek. Ergens anders zou men allicht niet zoo goeden kas maken; soortgelijke begeestering wekken. Een gegoede burgerij van eruditie kale kunstzinnige studeerende jeugd voor de 4e galerij; en een abonnements-loge-adel, die het verleerd heeft zélf de regie voor te schrijven, en tevreden is den kunstzinnigen mentors van theater-regie en journalistiek na te loopen; bang voor blamage. W e e n e n, December '06. Het Intellectualisme. i. H. DE RAAF, Her bar f s Metafizica, Psy chologie en Kthiek. (Groningen 1905), blzz. 400. Op den titel afgaande, zou men meenen, dat het den schrijver dezer zaak- en omvang rijke studie alleen te doen is om den lezer Herbert's gedachten sfeer voor oogen te stellen. Ware dit het geval, zijn werk zou, naar zaakkennis, opzet en betoogtrant, onver deelde toejuiching verdienen. Herbart, als mensch en als denker even eerbiedwaardig, heeft een wijsgeerig stelsel ontworpen, dat, mits critisch gevolgd, rijke vruchten afwerpt, waarin echter een vertrouwbare gids, gelijk de schrijver ongetwijfeld is, geenszins overbadig schijnt. De verrijking, althans ver ruiming, van het abstracte denken, is echter den schrijver geenszins hoofdzaak, /ijn werk is berekend voor de school wereld, gelijk het dan ook uit die kringen, op den omsla?, goedkeurende beoordeelingen toont. Oogmerk van het boek is derhalve de grondslag te zijn, waarop, in Herbart's paedagogische richting, voortgebouwd worden zal. Wij hebben voor ons de onderlaag voor Herbart's plaats als, na Comemus, Pestalozzi, Fröbel, schepper der nieuwere paedagogische wetenschap. Tegen deze onmisken bare bedoeling des schrijvers, niet tegen zijn boek, behoort ernstig en nadrukkelijk te worden gewaarschuwd, n'en déplaise de lofspraak van christelijke en andere school bladen '. Duidelijk en klaar moet het worden gezegd: de Herbartsche opvoedingsmethode als geheel hoeveel behartigenswaarde wenken, in onderdeelen, hare ontvouwing behelzen moge, is een groot gevaar voor ons schoolwezen. Bloot verstandelijk, ver armt zij den geest, doordien zij de eisenen van gemoed en hart onbevredigd laat. Hare eenzijdigheid bedreigt, in het kind van heden, de harmonische ontwikkeling van alle menschelijke gaven, en verstoort, voor de samenleving der volwassenen van morgen, haar kostelijkst goed: gevoel van en voor solidariteit. Hare verheerlijking, ja vergoding van niets dan intellect, met verwaarloozing der ontginning, bewaking en aankweeking van 's menschen /achten, teeren gemoedsaard, geeft steenen voor brood. Denkende ouders ontwaren allicht, dat, langs dien weg, van des kinds gemoeds leven het hoogste eene geometrische figuur wordt gemaakt. Zij missen daarin toon, kleur, warmte, opbruising, geestdrift en vinden afgepastheid, regelmatigheid, stelselzucht. Dra wordt, door minder na denkenden, doch die als ware het bij iiituitie de leemte gevoelen, een surrogaat gezocht en een zijdelingschen blik geworpen op de kerk. Deze, wier omarming altoos doodelijk is, treedt haar prooi liefderijk te gemoet, met heel haar arsenaal van fleemende en vleiende betuigingen en be toogingen. Zóó doemt eene noch verwachte noch zelfs vermoede uitkomst op. Liet de openbare school, ten onzent, door Herbart's begoocheling zich verlokken, zij zou, tot hare eigene ondermijning, een vurig begeerd bondgenoot van clencale krachtsinspanning worden. Kortelijk saamgevat en voor wien Montesquieu's uitspraak: il ne s'agit pas de faire lire, raais de faire penser, in toepassing weet te brengen, is de /aak deze. Herbart behoort tot de meest consequente denkers. Als soldaten in het gelid, staan de deelen van zijn betoog, rij aan rij geschaard. Is de ^rondtrek toegegeven, de b>>uw van zijn werk is onberispelijk, vastgemetseld. Gij gevoelt u in een ruimte, waar, hoe koul eu kil en naar en onbehaaglijk, onverstoor bare ordening hnerscht. Aan des ontwerpers oog is niets ontgaan en het een is aan het ander vastgeklonken, uit het ander afgeleid. Van Herbart's metafysiek is ziji e p^ychologie, en van zijne psychologie is zijne ethiek het uitvloeisel. Alle drie de/.e vertakkingen vinden in zijne paedagogie Herbart's lievelingsstu iie hare openbaring en belichaming. Naarmate derhule de kfiiiiisiieining van /i]i)C leer ik herhaal: mits critisch?is eene onschatbare oefensrhool in het abstracte denken, kan men over ijne paedayogie dan slechts oordeelen, wanneer hare bestanddeelen worden blootgelegd. Herbart's metaphysica nu is een sproi.g in het luchtledig. Herbart's psychologie maakt de ziel in den meest letterlijken zin zielloos, en Herbart's ethiek heeft tot plechtanker en steunpunt. den en kelen mensch, midden in 's Ie ven s si roo ming geplaatst. Het kind, straks jongeling of man, zonder weerstandsvermogen in die ijle atmosfeer grootgebracht, gaat noo 1wendig aan geestelijke bloedarmoede lijden. Beschuldigingen moeten geslaafd worden. Ik ga het beproeven. Herbart's meilniplnjxini. Voor llebart, op den zetel van Kant geplaatst, doch in ware werkelijkheid diens tegenvoeter, is de ziel een onder vele reaien. De bedoeling is niet, dat zij bestaat daaraan twijfelt niemand maar dat haar aard voor ons kenbaar is en te doorgronden valt. Keneeerste tegenstelling alzoo met Kunt, volgens wien ons kenver mogen niet verder dan tot verschijnselen reikt, het onzienlijke wezen echter nooit bereiken kan. Wil men weten, hoe de natnnrunylosoof' Lotze, bedachtzaam gelijk wi inigen, over Herbart's grove dwaling" oordeelt. Ziehier de plaats: Dit sh-chts weten «ij, dat wij niets winnen, door de avontuurlijke poging, C. W. J. Ramann. f iiliiiMmminiiiimtii eerst te zorgen voor eene algemeene werkelijkheidsstoffe, een reale, en van daaruit de werkelijkheid in leen over te dragen aan datgene, wat zich er aan laat aansluiten; dat wij veeleer het bestaan beschouwen moeten als eene in zijn tot stand komen steeds onbegrijpelijke zetting, die onmiddellijk en zonder tusschenlid opdatgene valt, dat den inhoud van het zijnde vormt. De slotsom onzer beschouwing kan aldus worden uitgedrukt, dat het reale niets anders is dan de idee op onbegrijpe lijke wijze geplaatst in den vorm eener zelfstandigheid, die tot werken in staat is." 1) De heer De Raaf'besluit zijne ontvouwing van Herbart's ontologie met deze woorden: Deze leer van het zijn en van de qualiteit van het zijnde" zegt Thilo is de vaste grondslag der voornaamste metal'yzische denkbeelden van Herbart. Wie derhalve zijne Mftafijzicit en de hierop gebouwde Psyrholoiji» omverwerpen wil, die moet eerst beproeven bovengenoemde stellingen te weerleggen" (blz. 70). Zeker, eu dit -in geschied, maar ongelukki gerwijze heeft de heer De Raaf er niet de minste aandacht aan geschonken. J. A. LEVÏ. 1) II. Lotze. Mikrokosmus. (Leipzig 18(59), II, 158. Kunst in het Vaticaan. De kunsthandel Wed. CT, Dorens & Zoon te Amsterdam houdt eene tentoonstelling van Kunst in het Vaticaan" (25 Januari tot 15 Februari 11*07), zijnde eene volledige ver zameling reproductiën naar alle schilderijen en fresco's uit de Vaticaansche zalen en log gia's, de Sixtijnscbe kapel en de Pynacotheek. De 180 groote reproductiën (waarvan 10 naar Fra Angelico, 44 naar Michel Angelico en ilO naar Kiphaël) zijn uitgevoerd in kooldruk-photographie door de bekende firma Braun Clement &, Cie. Reclame biljet. J. Rotgans heefteen reclame-biljet getre'send voor de Tentoonstelling van Automobielen, te houden in liet Paleis voor Volksvlijt in Februari a.s. Dit biljet onderscheidt zich door goed gekozen tinten en krachtige contour. De firma Maison Lüers frères, Paleisstraat te Amsterdam, verspreidt een catalogus van hare artikelen op het gebied van tafel- en huishoudgoe leren, onderkleeding enz., die zich onderscheidt door bizon der fraaie uitvoering. Aan het illustratieve gedeelte is vooral veel zorg besteed, in het bizonder mogen vermeld worden de afbeel dingen der damasten tafel- en servetgoederen. D.mBIKlREBlSAMlT ACHTER ST. PIET ER 16 -:- -:- Utrecht -:- -: MAGAZIJN VAN COMPLETE MEUBELEERING EN STOFFEERING VERHUIZINGEN. TRANSPORTEN. SPECIALE AFDEELING ANTIQUI TEITEN EN KUNSTVOORWERPEN | KOOPT GIJ l W' of krijgt #ij het voor een paar dagen. nadat andere lezers het beduimeld hebben? Jndieu gij het gevaar voor besmetting niet voorbij/.aagt, zond t gij liever n goed en mooi tijdschrift koopen, dan meerdere uit een leesiimehting te ontvangen. ELSEVIERS is volgens de groote pers en alle kenners beslist hetmooisteNederlandsehe geïllustreerde tijdschrift. f I3.5O per jaar, inclusief 12 buitentekstplaten (photogravnies, kleuren drukken, etsen en litho's), bij alle boekverkoopei's en bij de Uitgevers-Maatschappij ELSEVIEE", Amsterdam. J. J. BIESING, 's-GRA.VENHA.GE, Molenstraat 65. 65A en 67. Moderne Schilderij*!, Aquarellen et firavim. Kunstzaal Panorama. Panorama-Gebouw, Plantage. TENTOONSTELLING van Werken van HERM. HEYENBROGK. Kttlréf 9S cl», tffttffltjls» genprtHl. Tentoonstelling van Krytteekeningen nagelaten door . CT, G. in «Ie Knnstzaleii van J. C. SCHiiLLEK, Plein 22«, 's-Gravenhage. Gedurende de maand Februari op werkdagen geopend van 9 5 uur. Vrij entree. ETIKETTEN FABRIEK» i hlTHOGRAPHISGHG ? Bekroond Nijverheidstentoonstelling Leeuwarden 'it'06 Magazijn Oud-Holland" Damrak 75, Amsterdam. Directie: P. C. PAERELS. Imitatie- en Antiek Kunstsnijwerk, Koper- en Zilverwerk, Porselein, Glas, Tin, Oude Perzische Tapijten enz. enz. ATELIER VOOR HET VERVAARDIGEN VAN OUD-HOLLANDSCH SNIJWERK. TELEFOON 7261. '25 JANUARI?15 FEBRUARI 1907 :- TENTOONSTELLING ?: Kunst in het Vaticaan" EEX VOLLEDIGE VERZAMELING :?: R E P R O L) L' C: TI K N X A A R A L L E FRESCO'S EN SCHILDERIJEN [W AAR V A N _... . .... ... . 44 NAAR MIC11KL ANGELO :-: :-: :-: 110 NAAR RAPHAEL] -: :-: :-: :-: :-: - KUNSTHANDEL Wed. G. UORENS & ZOON TOEGANG VRIJ ROKIN 56 OP KOPER EN ZINrV. Gt&°W?FELlX MERITIS" nEIZER5 TEL . 2ÖO7 NAAMLOOZE VENNOOTSCHAP ZEISTER FABRIEK _ _ ._VAN KOPERWERKEN 2 MINUTEN VAN STATION DRIEBERGEN MODERN EN ANTIEK. KOPERWERK GIETERIJ VOOR FIJN KOPER EN BRONS ? ORTUKRPl ? VOOR ? R?CLAO)f S ? BO?NBAI7D?n ? T2L '"' " ' " Js. VAN G1HKEL ===== ZEIST == FABRIKANT VAN KUN8T-KOPERWERKEN LN OUD-HOLLAND8CILE MODERNE- EN ANDERE STIJLEN Alp. Kist- en Kunstnii S I ER KUN SP' IV. SSpiegelstraat 3£ï. Verschillende soorten Aardewerk, Batik- en Borduurwerk, Koperwerk, Beeldhouwwerk. Schilderijen. Teekeningen, Etsen, Foto's en Lithografieën. Antiquiteiten (Meubelen, Aarde werk, enz.) RUDOLF ELION & C».