DE -A M i T 'K R'D A M M E R W E E K B L A D VOOR NEDERLAND. No. 1582 luehtigs, iets oppervlakkigs, iets duns, iets theatraal», en in de eerste plaats iets alsof zij niet op haar plaats is da,ar waar zij is, alsof zij in elk geval daar in dat huis niet behoorde, naast de uit de muren en gewel ten zei ven met hun kleuren en voor stellingen voortkomende, die muren en ge welven zelve zijnde, mozaïeken. Hier ziet men htt verband der kunsten eerst en hoe beeldhouw-werk en werk van platte voor stelling door kleuren deelen zijn der bouw kunst. De m Dzaïeken>zijn dan ook eenvoudig mooyer. Ja, vallen al die hartstocht-en veiheffings-geestes- lotgevallen van die bizondere, van die sinlime, individuen, die ons in hun olieverf-kunst' lieten zien hóe bodioifd zij om Christus' lijden waren en tot welke heerlijke verrukking zij zich ver hieven om de Madonna in hare heiligheid te aanschouwen, niet bijna weg naast het werk "dier nameloze menigte werklieden, die zonder bewustheid", zonder passie, zonder 't zeif te weten, alle dour n zelfden hoogen, heiligen sehoonheidsgeest bezield, de mozaïeken van San Marco hebben gemaakt;' Ik spreek van olieverf-kunst, maar men vergete niet, dat ik op dit oogeriblik alleen spreek over R e n a i s s a n ce-Kunat en de Primitieven hieronder niet geheel betrek. Mijne meening is deze, dat de mozaïek kunst een edeler kunst dan de schilderkunst if>, dat zij i a den San Marco eea geheel heeft gegeten, wtarnaast niet alleen geen ten-toon-stelliogs zaal met meesterwerken in olie- of waterverf maar zelfs geen huis met opzettelijk door een gDOten meester voor dat huis geschilderde olieverf-schilderingen of frescoos geplaatst kan worden, terwijl ik echter daar wil laten of er niet eenige vierkanten meters schilderkunst bestaan die de vierkanten meters \bestaande mozaïeken overtreffen. Ik voelde in den San M a r c o niet aan stonds dio innige toespraak, die voor ons, van ras en geboorte Christenen uit het ?Noorden, sommige Gothische kerken hebben; de Gothische donkere, grauwe spitsboog, met het zoet-gekleurde venster boven aan, heeft een aard als die van Thomas a Kempis>, een dadelijke, en voor alle niet geheel-ge lukkige gemoeds-geeteldhedcn genezend werkende, meosleependheid; maar, scheen het mij dan al een eenigszins Ooaterseb, aanstonds was het mij toch als trad ik in een paradijs. Ik vond ook zoo heerlijk, wat nergens in die afmetingen bestaat, maar wat toch in een paradijs wel zoo behoort dat de geheele vloer n schoonheid was. Denk eens aan, waar de blik ook ga, waar de blik, die nu eenmaal naar schoonheid dorst, zich ook plotseling vestige, of verwijle, of over henen dwale, overal, overal schoonheid, om te streelen, met den blik, ook met de hand, om te drinken, met den blik in te drinken, langen tij l door. Ik weet nu ook waarom de bezoeker van den San Marco een paradijs betreedt. Dit huis is een paradijs geworden om dat de makers er' van zelf waren in het ?paradijs. Stel u voor een geheel gebouw gemaakt door menschen, wier geest was als die der Primitieve schilders. En Goethe, die van dit alles niets heeft gezien, wien ?leest zijne aangename 11 a l i ii n i s c h e 11 e ise en denkt aan zijn Gothische proeve in .den weinig waarde-vollen F a u s t deze .schoonste bloei der Kunst na den GriekschRomeinschen tijd vreemd is gebleven, die hoven den San Marco de voorkeur gaf aan dien, door anderen trouwens ook schoon te noemen, gevel door Andrea Palladio voor het onvo'tooid g.ebleven gesticht der Carita, hier te Venetië, op de tweede binnenplaats van het hedendaagsche I ns t i t u t o di Belle Arti! De Byzantijnsche koepels van San Marco "zijn een andere hemel dan die der Primitieve Italiaansche schilderijen. Maar ik wil zeggen, dat een gelijkelijk volkomen en ook negatief namelijk -voor zoover het beider tegenstelling tot het GriekschRomeinsche betreft soortelijk gelijke verrukking of heiligheid van geest d t gebouw en di'e schilderingen heeft ingegeven. L. VAX DEYSSEL. Tolly's ATaarAet-En^e/sc/),vanHarrietPrescottSpofford II. Den volgenden middag, op het uur, dat de baak werd gesloten, liet de president Harrison bij zich komen in zijn particuliere kamer, en be^on zonder omlegen: Mijnheer Harrigon, ik heb gehoord van uw zeer belangrijke uitvinding. D" hebt die on!angs aan den heer Devoy laten zien, en te oor deelen naar alles, wat hij mij erover heeft verteld, zal uw machine een omwente ling te weegbrengen, in de industrie, dat wil zeggen, wanneer zij behoorlijk wordt, geëxploiteerd." Het doet mij erg veel pleiier, mijnheer Mau'ererer," zeide Hariison blozend, dat u, en de heer Devoy er zoo over denken. Ik zelf geloof het ook. Dat wil zeggen ik hoop het." Dat begrijp ik," zeide de heer Ma'ileverer glimlachend. Maar de heer Devoy stelt zeer veel belang in uw model ik kan eigeniijk wel zeggen, dat hij er enthousiast over i?. En hij is zoo kalm en verstandig, dat zijn en thousiasme mij ertoe brengt, te zeggen, dat ik uw model graag zelf ook eens zou willen zien." Dat zal mij bijzonder veel genoegen doen, mijnheer M. uleverer,' was het verheugde antwoord. U hebt maar te zeggen, welke tijd u het best schikt." ? T^aat ik dan zeggen: morgen om dezen tijd. Ik zal dan eenige van onze directeuren meebrengen. En als het model werkelijk foo interessant is, dan kunnen we dadelijk een maatschappij oprichten en een begin maken met het vervaardigen van de machine en het reclame maken ervoor!" Ik . .. neemt u mijn niet kwalijk, mijnheer JMauleverer.. .. Br is al een maatschappij gevorm i." Wat? Al een.'maatschap pij gevormd? 'Wérkelijk? En door wie? Uit wie bestaat die maatschappij ?" vroeg de president op een toon van gezag. Enkele van mijn vrienden en buren zijn bereid hun overgespaarde geld ervoor b;schikbaar te stellen." Dr, F, yan Esien's walirg. Hahe nur, ach! Philosophie, Juristerei und Medicin, Und, leider! auch Theologie Durchaus studirt, mit Heiszem Bemiih'n. Da steh' ich nun, ich armer Thor, Und bin so klug, als wie zuvor: Heisze Magister, heisze Doctor gar, Und ziehe schon an die zehon Jahr, Heraus herab und quer und krumm, Meine Schuier an der Naso hcrum Und sehe, dasz wir nichts wissen kunnen! Das will nür schier das Herz verbrenr.en. Zwar bin ich geschei Iter als alle die Laii'eri, Doctoren, Magister, Schreiber und l'fiifi'ei.; Mich plagen keine Scrupel uud /weifel, Füruhte raich weder für Ilölle noch Teufel Dafür ist mir auch al'e Freud' ontri:-sen, Bilde mir nicht ein, was Kechts zu wissen, Bilde mir nicht ein, ich könnte was lehren, Die Menschen zu bessern und zu bekehren. Auch hab' ich weder Gut noch Geld, Noch Ehr' und Herrlichkeit der Welt. Wanneer onze Oostelijke naburen de Duitsche uitgave van dr. F. van Eedens de Blijde Wereld," rlie in het midden dezer maand verschiji t, zullen gevolgd zien door het artikel Mijne ervaringen op sociolo gisch gebied," opgenomen in de G.ds van October en van de hand deszelfden schrij vers, zullen zij onwillekeurig aan de juist aangehaalde verzen uit Goethe's meester en levenswerk denken bij het lezen van eene pericoop als de volgende uit bedoeld artikel: liet is niet noodig hier ren uitvoerig verslag te geven van mijn practische socio logische experimenten. De mededeeling moge volstaan, dat ik in de tien jiren, verloopen sinds ik voor het eerst meende theoretische kennis door practisch. onder zoek te moeten toetsen, de meest verschil lende takken van bedrijf (orsoonlijk heb aangepakt en uitgeoefend, dat ik warmoezenier, landbouwer, fabrikant, winkelier en zelfs koopman ben geweest, ten deele met onverwacht succes, ten deele met onverwachten tegenspoed en dat ik alle zwaarte van zorg en verantwoording, van organi satie-moeite en van rinantieelen nood, van werkstaking en failliet heb ondervonden. En ik kan getuigen, dat als het al moeielijk of onmogelijk is de anatomische structuur der menschelijke hersenen te leeren uit een boek zonder afbeeldingen, zonder model len, zonder eigen waarneming, het leeren der maatschappelijke structuur op die wijze, nog vele, vele malen moeilijker is." Toch is er verschil, dat niet mag worden voorbijgezien. Niet enkel moet de derde versregel veranderd worlen Und, leidei! auch Sociologie! maar de wijsheid van onzen dichter-denker is in dit opzicht meer de socratische genaderd: Und sehe, dass wir nichts wissen k (innen! Das will mir schier das Herz verbreunen. Hij is echter te veel dichter om vrede te kunnen hebben bij een niets wees ik behalve dit eene, dat ik niets weet." Hij kan nog geen afstand doen van de oude idealen, illusies, utopieën noem ze zooals gij wilt laat daarom de uitgave van zijn werk, met als toevoegsel 't genoemd artikel, toe. l lij zegt er van: Wat ik in de Blijde Wereld" gelegd heb, behoef ik niet terug te nemen. Maar als ik het thans weer zou schrijven, zou ik veel sterker nadruk leggen, veel scher per licht laten vallen op sommige waarheden dio mij door harde ervaring bijzonder ge wichtig zijn gebleken." De vraag kan rij ?en, of't niet beter ware, 't boek opnieuw te schrijven, om te werken. Ik wil en durf deze manier van doen dan ook verdedigen noch afkeuren. De schrijver zelf neemt er de verantwoordelijkheid voor mimMmiumiMimiitimimiimniimiijiiiiimiiiimmMiiimmHiiiiii Zijn bereid ? Dus zij hebben het nog niet gedaan?' De contracten zijn opgemaakt en liggen ter onderteekening gereed." Mijnheer HarrLon, vindt u niet, dat dit een beetje on vriendelijk, onvriendschappelijk is?" zeide de president op eenigszins wachter toon. En vindt u bovendien uier, dat het een beetje kortzichtig van u is ge-veest, d-iar u toch wist, dat de directeuren en ik zelf in staat waren, de zaak op groote schaal op te zetten. Zoo get-ft het immers niets. Ik wil het woord ondankbaarheid niet gebruiken, maar uw handelwijze toont zeer zeker een groote mate van gebrek aan vertrouwen." De president was blijkbaar getroffen door dit gebrek aan vertrouwen, want hij leunde zijn hoofd op zijn hand en keek voor zich neer. Het hart van den armen Jolly bonsde hij zou de gevoelens van den president niet met opzet hebben willen kwetsen voor al het geld in de bank. O neen, neen, zóó moet u het niet op vatten !" riep hij uit. Ik zou liet niet gewaagd hebben ik zou zoo brutaal niet hebben durven zijn ! Mijn vrienden hebben van 't begin af alles er van geweten. Zij hebben alles meegemaakt, zij kennen alle onderdeelen bij name; het is voor hen van bijna e/en groote beteekenis als voor mij. /ij heb ben hun o vergespaarde geld, en zij hebben zoo'n vertrouwen in de zaak, dat zij bereid zijn, dat eraan te wagen." Hun overgespaarde geld! Een verzameling spaarpotjes! Maar dat is i timers belachelijk! Dat is immers niet de moeite waard ! Wel, te oordeelen naar hetgeen Devoy erover heeft verteld, zitten er miliioenfn in. als de zaak op de juiste wijze wordt aangepakt! U kunt dat niet doen. U hebt geen initiatief. Kom, kom, we mogen niet denken aan xoo'n verspilling van tijd en geld ! Het contract is nog niet geteekend, is het wel'!" Maar ik heb mijn woord gegeven." Uw woord l Welke uitvinder heeft nu ooit zijn woord gehouden ! Dat zal niemand verwachten !" Mijnheer Mauleverer !" Hoor eens even, mijnheer Harrison, als .dit soms een soort complot is om mij ertoe te brengen u voor een groote som uit te koopen..." Zelfs de heer Mauleverer aarzelde op het zien van het plotselinge ikkeren van de blauwe oogen, Nu ja", zeide de president.. Natuurlijk, op de eigen schouders. In elk geval is hij eerlijk g >n< eg, klaren wijn te scheLken. Wie zijne dwaling of misvatting inziet, is geen gewoon of alledaagsch mensch. Wie haar open en rond belijdt, is niet minder. Een andere vraig is echter, of de dwaling wel daar ligt, waar de schrijver haar ziet. Dat meen ik te mogen betwijfelen en van daar dit opstel. Ik val met de deur in huis en citeer aanstonds: Bij al mijn werken ging ik uit van de genoemde fictie, dat het voor elkeen altijd goed is zoo logisch en redelijk mogelijk 'te handelen. Deze fictie is ook de grondslag der hoer.schende, zoogenaamd christelijke moraal, en van die westelijke- strooining waarin de christelijke moraal in onzon tijd zich het _zuivert tracht te lutudh.i-e:i, de anarchistische strooining, door govoel-volle en ernstig eerlijke maar practisch en wij-;geeng niet voldoend geschoolde theoretici als Tolstoïaangesticht en naar hem ben<v:md. Van deze fictie werd ik onmiddelijk de dupe, evenals Je medewerkers d e ik voor n ij n arbeid noodig hal, zoodra ik mij in 't practische leven be .vuog." Nu had V. K. kunnen mcenen en er zijn, die 't ineenen, o. a. Tolstoïzi^f - het praktische leven deugt niet en wij zijn de vervolgden om der gerechtigheid w'il, de duisternis kan ons licht niet verdragen en bluscht het uit. I)e aiiarchir-ten of vrijesocialisten stellen zich op hetzelfde stand punt on verwachten alleen heil van revolutie, Maar V. E. is voor goe l bekeerd. liet practische instinct (dat elke piging tot onzelfzuchtiglieid, edelmoedigheid, zelf verloochening tot wat men Christelijke deugden noemt naïef" en ongezond" noemt) is juist, maar de moreele standaard is ondeugdelijk on logisch onhoudbaar. Geen practisch man houdt er zich aan of kau er zich aan houden". In korte woorden: Ia lift bedrijfsleven maakt een regime dat toch niet anders als koüsekwent menscheii.jk en Christelijk genoem l kan worden, de menschen lui, brutaal en oneerlijk. Zulk een regime strekt enkel tot schade van hom die 't toepast, van allo betrokken personen en van de gansehe maatschappij. Dit is voor mij empirisch bewezen. De gevolgtrekking dat het dus noodzakelijk is onchristelijk te handelen meet niemand afschrikken. Inderdaad, ge meten naar de heerscheiule standaard van christelijke normaal zijn bijna alle com mereieeie handelingen, e- enais alle militaire handelingen, onchristelijk. Maar de schuld ligt niet aan de onlogische handeling, maar aan de valsche moraal. Onze verontwaar diging moet zich niet koeren tegen het feit dat de menschen elkander meedoogenloos trachten uit te plunderen, en in den oorlog moorddadig te lijf yuan, want daarmede gehoorzamen zij dikwijls aan gezonde menscholijke: instincten, zoolang zij niet wijzer zijn, maar tegen de valsche en leugen achtige voorwending als zouden zij een zoogenaamde Christelijke moraal torbiodigen, dio voorschrijft vijanden lief te hebben, liever te geven dan te nemen, en zichzelf achter te stellen bij den evennaaste '. Hier moet ik tooh even verwijden naar den aanvang van het besproken artikek De schr. klaagt daar?en m. i. met recht over 't gebrekkige en onvolkomen van de taal als midlel tot studie en gedaohtenwisseling in psychologie <n nog meer in sociologie. Maar doet hij zelf hier niet nog era'er kwaad 'i Hij spreekt vooitd irerid over Christendom" en christelijke moraal" en bo loeit daarmede Tolstoïs christendom en Tolstoï" s moraal. Als man van studie moot V. E. toch weten, dat 't aantal aanhangers van Tulstoï, wiens invloed ik geenszins wil onderschatten, toch nog zeer gering is. Voorts mag gevraagd worden, of de opvattingen van den grooten Kus niet veeleer Boeddhis tisch dan christelijk zijn beïnvloed. Maar bovendien: waar stelt de christelijke nu niet in den beperkten zin van Tolsto aans'-liemoraal den algemcenen eisch ..zichzelf achter te s'ellon bij den evecnaaste" r1 Indien ón woord van Jezus en meer dan Jezus te eischon zou hier do herhaling der dwaasheid zijn, plus royaliste natuurlijk. Maar bekijk de quaestie nu eens uit een verstandig oogpunt. Met dergelijke menschen in de zaak zal ze u misschien eeu aardig zakduiije opbrengen. Miar met de directeuren en mijzelf er in, beet u binnen een paar jaar al dergelijke menschen vol komen ontgroeid. Of liever u zult in een positie zijn, die het u mogelijk maakt, hen voort te helpen, als u dat wenscht. Denk er eens over na. U zult royaal worden behan deld, n aandeel minier dan de helft, want met het 003 op de zaken moeten wij natuurlijk in de meerderheid zijn. Wij zullen voor het geil zorgen, en de zaai Junk aan den gang brengen. Met zoo'n beetje spaarduitjes wordt het kruipen, met een voldoende hoeveelheid geld wordt hot vliegen! Je moet er werkelijk eens over nadenken, Harrison. Neem er een dag of twee voor. En dan zal ik de directeuren niet uitnoodigen, de machine te £aan bezichtigen, vóóidat u hebt besloten ons aanbod aan te nemen, ala alles werkelijk is, zooa's wij hopen ! Devoy heeft zelf oen zekeren techiiischeii aanleg en weet dus wel, wat hij zegt. Hij heeft uw model grondig bekeken en was zeer voldaau. Ons bezoek zou dus eigei.lijk niets dan een formaliteit zijn", zeide de prts.dent, opstaande en ge wichtig door de kamer heen en weer loopen Ie. Xu, mijnheer Harrison, wanneer u, nadat u dea tijd hebt gehad, de /.aak uitvoerig van alle kanten te bekijken, gunstig denkt over mijn voorstel, kom Ivst mij dan over morgen vertellen. Is dat uiet het gev;-:l, --ja, dan geloof ik uier, dat u hier op het kantoor in eea pleizterige positie zo luit zijn. U zu.t het dau veel te druk hebben met uw uitvinding. 't Ig volstrekt niet mijn bedoeling, u onaangenaam te zijn", ging hij vooit, zich weer in zijn stoel la:eude neen-allen. ,,U ziet zelf wel in, dat ik, zoovel in uw belang als in het onze heb gesproken. Ik wii u alleen maar ertoe brengen, tegen uw eerste plannen in, milliouair te worden." Harrison stocd te wacht n met zijn mond open, vergeefs trachtende door eenige gesta melde woorden de welsprekendheid van den president te stuiten. Geen woord, <;een woord, ' zei de de heer Mauleverer, zijn dikke, blanke hand ophou dend. Geen woord. Do?, mets overhaasts. Xeem den ti,d tot overmorgen. Moer hebben wij, geloof ik, met te bepraten. Goeden middag, mijnheer Harrison." 'o Kan zijn on 'c kan ook niet zijn, dat que Ie roi trachten te worden hem met recht toegeschreven wordt, dan zeker dit, dat wij allen den natste zullen lief hebben als onszelven. Aan dit en hot andere, daaraan gelijk, hangt de gansehe wet en de profeten, d. i. in onze taal de gansche christelijke godsdienst en de ganscho christe lijke moraal. Men heeft dat maar al te vaak in christelijke (?) kringen uit het oog ver loren en verliest dat nog immer to vaak in christelijke" kringen uit hot oog; maar dat geefc V. E. geen vrijbrief den eersten eisch van ons monsehelijk leven, nl. dat wij ons handhaven''. (?Wie ze f niot staat kan anderen niet bijstaan", wat ik hem ton voile na/,e^r) in strijd te aohten met de christelijke moraal. Kant s böido voorschriften (?uwe handel wij je moet algemeen kunnen zijn", oen merisch nooit middel, maar immer doel ') acht ik met Jezus' groote gebod in harmonie. Xoo in het algemeen gelegd en gooischt: zichzelf achter to stellen bij den evennaaste ', acht ik onchristelijk om d^zo reden, dat men dan zichzelven tot een middel maakt en dat mag men niet zoolang men mensch is en omdat men daarbij 't punt van vergelijking (zelf-liefJe en niet zelf zucht) van zijn waarde berooft. Wie zichilven niet liefheeft (en Jieben ist an der Vorvollkommnung V'orgnügen linden vol gens Leibniz), kau een ander ook uiet lief hebben. De vulksmonl zegt 't zoo treffend: Hoe zou die een ander moiren lijden, hij mag niet eer s zich/.elf lijden'.' Ik ga hier niet in op de kwestie van het heroïsme, dat kracht en geene zwakheid is. M. a. w. waar do eisch gesteld mag worden, zichzelven ter wille van anderen te ver loochenen, eigen genot, geluk, goed, leven ter wille van een ander op te off ren. Ik ben er van overtuigd, dat doze eisch geei algomeeuo eisch kan zijn, in do eerste plaats omdat h ij niet algemeen en in de tweede plaats omdat hij geen eisch kan wezen. leder ziet aanstonds in, waar we blijven, als we de algemeene toepassing vragen van het verkoop al wat go hebt en geef het den armen". Do socialistische leilslieden hebben 't onmogelijke daarvan begrepen en den staat tot kooper verklaard. De meeste bezitters zijn voorloopig van zulk eenon denkbeeldigen kooper, hun wat te ideëel en te weinig reëel, nog niet gediend. Commu nisten meenden hem gevonden to hebben in hunne gemeenschap" om telkens weer tot de ervaring te k 'men, dat ook deze moer droom dan werkelijkheid moest blijken. Een eisch is 't evenmin. D. w. z. «oen mensch hoeft een recht, zelfverloochening van een ander rnensch te eiSchen. 't Hecht heeft te doen met rechten en plichten. En zelfverloochening is, dat men afstand doe van zijn erkend recht (op genot, geluk, goed, leven). Zelfverloochening kan worden aan bevolen door hooije voorbeelden. De zin voor 't heroïsche kan worden gewekt door reëelo voorbeelden en in de kunst uitge beelde. De sterkste drang tot zelfverloo chening zal uit don aard dor zaak steeds een religieuse zijn, 't zij dan doorgrond of ondoor^rond een i|ualilieatie, d:o ik gaarne van v. E. overneem in dit verband, al is ook zij onvoldoende. Uit den aard der zaak komt de drang tot zelfverlooche ning tot het individu. Xot by fiattering our appetites; EO by a w aken in g the Hcroio that sluuibers iu e v e r y heart, can aiiy Religion gairi followers." Aldus Carlyle; do twee gospatieerde woorden duiden aan, waarop ik don nadruk leg. 't Is eene kwestie van wekken moer dan van eische". En : het heroïsche sluimert in ieder hart. Bizondere omstandigheden en die wtren er in bizonder groote mate, toen 't Christen dom optiad in 't Uomeinsehe rijk doen 't oiitwaken. Nog immer. Die gewone man of vrouw is straks tot 't hoogste in staat, als 't heroïsche maar wordt opgewekt. En het heroïsche verraadt zijnen god iel ijken oorsprong mode hierdoor, dat zijn bestaan niet is aan to wijden van te voren. Men kan van gevoelen verschillen, of 't een atavisnie is dan wil eeno belofte voor de tooko:«st, rneii kau het een of het ander gelooven. Maar reeds nu aan mtnschon, van wie er twaalf in 't dozijn gaan, als eisch llariison den president op niüaire wijze salueerde, in ieder ge»al verliet hij het kantoor met de houding vau een greradier. Hij zoo'n vocrstel aannemen! Xeen, waar achtig niet! Hij op die wijze zijn vrienden verraden! Neen mijnheer! Hij zou hun zelfs geen woord zegden o1, er het aanbod. Murray eu Dempy en Green en Carter en de an lerou hadden hem ter zij Ie gestaan, hadden hun verwachtingen ge':ouwd op de zijne, en hij was niet van plan, hm nu in den steek te laten. Dat zou een gchurkestreek zijp. En niemand, die zijn naam hal gedragen, had ooit eeu schurkestreek uitgehaald! Hij zou dus afscheid moeten nemen van deze peiiole van zijn leven, deze periode van eenvoudige routine, en van de gerustheid, die het uitvloeisel is van een vast salaris. Hij 7.->u eindelijk zijn eigen baas zijn. En hel was waar: hij zou genoeg te doen hebben met het exoloiteeren van zijn uitvinding. Hij besloot naar huis te loopen Het was maar een paar mijlen naar do stille buiten wijk. Hij had geen zia, in den tram met kennissen te praten, daartoe was bij te veel geagiteer 1. Hij voelde behoefte aan frissche lucht en lichaamsbeweging. Met krachtigeu trel, het hoofd lier omboog, begon hij zijn wandeling. Er zat geuoeg in de machine voor hen allemaal, hij had bet herhaaldelijk zorgvuldig uitgerekend. Eu hun behoeften waren bescheiden, die beste kerels! llarasoii was nooit afgunstig van aar J ge weest. Hij had andere'mannen voor ,:e vensters van bun weelderige clubs zien zitten, en had nooit gewen-cht, een van hen te zijn; hij had nooit de volbloed-rijpaarden, of de tquipage:?, t1 f de kostbare honden aan andere mannen bïnijd. M.iar bij het begin van de laatste mijl van zijn- wandeling, begon Harrison een beetje moe te worden, en toon eeii jonge niHüeeu t .veespan rijdende, hem in v,.dien di;:f voorbij kwam, en het tot zijn bewust zijn doordrong, dat zijn vermoeide voeten pijnlijk begonnen te wolden, kwam bet bij hem op, dat het toch wel bij-'.on Ier prettig zou zijn, 's middags door zoo'a span van het te wo:den gehaaM. En toen een groote iutomobiei, liiLderlyk rood, a's (en komeet voor bij vloor, met het licht van de laag-taande zou schuierend in het blinkende koj-enverk en bel vt'rïge vereis, dec-d de snelheid en gemakkelijküeid van beweging, het gevoel van weoile on macht, een snaar in hem stellen, dat zij helden zullen zijn te allen tij Ie, is reeds daarom onmogelijk, omdat de vervulling van den eisch het heldhaftige zelf zou nivelleeren, gewoon maken en niet meer. I. . w. 't is hier eene zaak des gewetens en 't geweten Iaat zich geen wetten stellen van buiten af, enkel van binnen uit. Verder behoeven wij' hier op wat in zijn diepsten grond een mysterie is, niet ia tögaan. Kn wij zijn daar dank baar voor, omdat voor=.l hier onze taal to gebrekkig en onvolkomen zou blijken. De dichter van het tweede en (lorde deel van De kleine Johannes" hoeft dit zelf in misschien ondoorgroude aandrift" gevoeld, toon hij in Marous z;jrio Christus-voorstel ling uitbeeldde. Ook hier verraadt hij zijne zwakheid : als criticus is hij sterk, als grond vester zwak. Waar en ik deuk hier vooral aan het dorde deel, dat ik veel hoogor stel dan het tweede hij satirisch wordt, vind ik hem vooitreffelijk. En tooh is Marcus voor mij niet meer dau eene verbleekte schim van den Christus. 'En dat niet allooi), omdat achter hem steeds de hoo»( ra Christusgestalte der Evangeliën voor mijn verbeeldingsoog staat eu hij niet meer dan eeoe flauwe herhaling is; maar bovenal, omdat deze Marcus nooit meer is dan da man van het woord en de lijdelijke daad. Ik. kan mij er indenken, ook waar ik geen mirakel aanvaard dat zuovele do wonderverhaleu niet willen en niet kunnen missen. Niet«che 't sterkst heeft gerea geerd tegen een zoetelijk en lijdelijk christendom. Terecht is gezegd: onze tijd had eon mm ah Nietzsche noodig, bitter noodig, niet om te leiden, maar om to waar schuwen. De scharj keert zich af van een christendom, dat enkel berusting en ver goeding predikt en niet Jen weg weet te wijzen tot den vrede. Mijn oordeel over de Mar :us-figuur geeft natuurlijk nttt anders v^cet' dan een per soonlijken indruk. Maar kunnen wij 't hier verder brengen:' De M ircus-figuur staat hier riet alleen. Frensseu's KaïJaus lijdt aan hetzelfde euvel, dat hij te slap is, te weinig een wezen van staal en ijzer. Achter Jezus staat het Isiaël der fanzeon, is op gemerkt. Uit dat Israël is Jezus voort gekomen. Wie 't vergeet en de meeïten vergeten het doen hem -schade vooral bij do kinderen van een tijd, die vóór alles krachtige figuren vraagt, omdat hij ze noodig hïfft in don nood der tijden. Der langen KedekurzerSinn: Van Kcden's fout is en blijft, dat hij de geestelijke strooming waarin do christelijke moraal zich 't zuiverst trachtte haudatven, die van Tolstoïacht. Nu heeft Tolttoïde kern van Evangelie en Christendom gevon den in het woord der Bergrede: wedersta den (het) booze niet enz." Dat woord is hom alles, het centrale licht, van waaruit alles moet worden belicht. Hij legt betten grondslag aaii zijne levensbeschouwing en zijne moraal. Mou mag m.i. hierbij nooit vergeten, dat hij 't eerst doel na zijn 50ste leveiujiar, na oen leven vol Sturm und Drang. ' Ook niet, dat hij 't deed in liusland, m eene onigeviiïg van eindelooze verwarring op elk gebied, zelfs op d»t van het kaïakter 'men vergel'ijko het ojstel dat Dr. Vau Wij'i daaro\ or schreef in De 'J'iji/.^iii'ijel van Febr. en Maart 1ÜJ7). Evenmin ook, dat Tolttoïal de gruwelen van den oorlog bij ervaiing kende en als kunstenaar van den eersten rang eine gevoelige natuur moot bezitten. Door eeu bekwaam man, grondig kenner der oud-christelijke letterkunde, heb ik eens 't vermoeden hooren uitspreken, dat de oudste christenen ten opzichte van dit weioista elen booze met'' van den nood oene deugd zouden hebben gemaakt. In zoover zou mijn kijk op Tolstoï's ondoorgronde of onbewuste manier van doen dus niet zouden analogie zijn. Tolstuï's fout is oei e tweeledige. Ilarnack heeft gezegd, dat men das Evangelium zu einor othischen Botschaft machoii kann, ohne os zu ontwerton.1' i'oorster geeft m zijne Jugen ilehro" een aardig voorbeeld, hoe men 't wedersta dou booze niet" uiet trillen, waarvan, hij zich tot nu toe niet be wust was geweest, en de positie van degenen, die over dtr^e ijke zaken konden besc'iikken, rees voor hem op als een engel met een vlammend zwaard. Eu ja," ztile by, ik zou er ook een kunnen heooen, als ik wilde. Maar ik wil niet". Maar de gloeiende verontwaardiging, die hem bij het verlaten van. het kantoor had vervuld, was langzamerhand beginnen af te koelen, en de vraag, waarom hij eigeniijk niet wilde, begon bij hem op te komen. Was het was hij kon het mogelijk zijn, dat hij bezig was, een vergissing te begaan ? Zou het, per slot van rekenieg, misschien niet be;er zijn hij wilde uiet zeggen, dat het beter was maar, als het op behoorlijke, eiriijke wijze zoo h.ul kunnen wordeu inge richt, zou h t dan niet verstandiger geweest zijn, zi.n uitvinding in handen te geven van rijke mannen m plaats van mannen met tenauwernood genoeg spaarpeuniu^eu, oui de zaak, zelfs op kleine schaal, op dreef te bruiden? OLU n Jg niet eens te spreken ov< r adverteeren en reclame te maken ! Natuurlijk was het onmogelijk te ontkennen, dat dat practischer en verstandiger zou zijn geweest. Jammer ! 't Was haast al te erg, dat hij zijn wooid al bad gegeven ! Waarschijnlijk zuudtn. zij 't hem wel willen kwijttche'deii, als hij hun alles uitlegde. Maar zo zouden vreeselijk teleurgesteld zijn ! O neen, er kon geeu syruke van zijn. Hij was te haastig geweest dat was de qu:icï!ip. Wr^uom, in vredes naam, had hij toch niet gewacht en het eerst aai Mauleverer verteld ? Mauleverer jawel, hij noemde hem bij zijn achternaam, geheel t p voet van gelijkheid, zooals bij ook zou doen, als hij het voorstel van don president had aangenomen. Ja., waarachtig ! als hij hot had aangenomen ;.ou bij niet 'a avonds thuis komen in zoo'n bekrompen kleine woning hij zou de oprijlaan van eea .landgoed komen binnenrijden! E'ii kleine jon gen op rolscnaalsen bonsde omverwaoht tegen hem aan en deel hem bijna zijn evenwicht verliezen een van Murray's jongens. Murray verwende zijn kindeien vreeseiijk! Waarom ter wereld, zeide hij iu zichzelf, toen bij het evenwicht, dat kleine ljete iu gevaar had gebracht, weer terug had gekregen, zou hij zichzelf en zijn toekomst en de toekomst van zijn jongen opofferen aan die mannen, die niets anders waren dan zijn buren! (Slot volgt). l