Historisch Archief 1877-1940
DE A M S T E II D A M M E R WEEKBLAD VOOR NEDERLAND.
No. Ub9
Ion bestaan de cantine weer in gebruik te
Bemen, temeer, omdat, toen de legerplaats
bij Harskamp als permanent schietkamp
TOOF de infanterie werd ingericht, dat ge
touw daar door het Rijk is gezet met de
bestemming om voor «de officieren ah
canWnetedienen. Soortgelijke gebouwen bestaan
immers insgelijks ten behoeve van de
Onderofficieren en van de soldaten.
Indien men nu nog bovendien weet, dat
Tan ie Ier officier, die voor de eerste maal
dat schietkamp bezoekt, een bedrag van
?»ier gul len als entree wordt geheven, dan
blijkt daaruit voldoende, dat die cantine
ket karakter draagt van een sociëteit,
welker comfort het gemeenschappelijk eigen
dom is van alle officieren, die voor den
dienst in de legerplaats moeten vertoeven.
De vraag rijst: waarop s'eunde die order,
en zien wij hier niet Teel eerder een nieuw
staaltje van singulier militair optreden ?
Teekenend is intusschen, dat tegen dat
'wegjagen op heftige wijze werd geprotes
teerd door... een offbier van gezondheid,
wien het nog nimmer was overkomen in
zijn voorbereidingstijd, toen hij nog niet
het voorrecht had de militaire jas te
dragfln, op zidkeen wij/.e te worden behandeld.
O bra e aesculaap, wen u alvast maar
aan dergelijke bejegeningen! Gaarne
geKioven wij met u, dat ge als gtulent nooit
de kans heSt geloopen naar bed te worden
gestuurd, doch toen hadt ge nog niet
M!»t het kleed zó5.reel van u we persoonlijke
vrijheid ingeboet.
Naar verluidt, heeft een kolonel, die >ok
onder de weggestuurden behoorde, ernstig
Tft'zet aangeteekend' tegen de ondervonden
behandeling. Of het geholpen heeft?
Intusschen i} bovenstaand staaltje
kenscKetsend voor het singuliere optreden van
sommige militaire chefs!
AU zoo iets kan gebeuren onder
offieieren, onder de meerderen", hoe moet het
dan wel toegaan ten opzichte van de
minderen''? ?
En dat in een tijd waarin gestreefd wordt
naar populariteit van het leger onder de
leus: Leger en Natie den!
Observator.
* *
#
Bijlage: Alinea uit het Afdeelingsverslag
Tan de 2e Kamer, Hoofdstuk VIII;
D.>or sonmige leden werd de geest in
het leger heersehende niet gunstig genoemd
mat verwijzing naar het gebeurde in de
tegeridaats van Harskamp, waar zelfs een
manifestatie tegen den
generaal-diiisieeommandant zou hebben plaats gehad."
De Pandbeleening.
i.
Lang nog, zoo niet eeuwig, zal de
beleeaing op onderpand blijven bestaan en
nx)dsakelijk blijken, ook in de best georgani
seerde samenleving, daar zij voorziet in den
drinijendsten nood, ontstaande uit onvoor
ziene omstandigheden, die de meest
zorg19 m en niet kunnen bezweren.
Bij alle volken kan men eene klasse vinden,
die van de dagelijksche verdienste moet
leren. Aangenomen, dat de gezondheid en
ie krachten niet in gebreke blijven, wordt
daarin van den eenen op den anderen dag
gele'f]. De geringe verdienste en de onmo
gelijkheid om te sparen, niet zelden de last
Tan een groot gezin, werkeloosheid, rampen,
enz. zullen ds leden dier klasse noodzaken, om
in moeielijke tijden hulp te zoeken in het
beleenen op onderpand. Want hun toestand
ontneemt hun alle krediet en daaruit volgt
de noodzakelijkheid otn crediet te schepeen
door het geven van onderpand.
Voor allen geldt in deze eigenlijk dezelfde
noodzaik. Een rekening-courant wordt aan
een handelsman in een bankinstelling
«lechts toegestaan na voldoende bevonden
zekerheid (krediet). De hypotheek is
niets anders dan beleening op onderpand.
De prolongatie op effecten is een andere
Torm daarvan, maar bij die verschillende
«peratiën mist men niet het direkt gebruik
Tan Ket onderpand, hetgeen bij de beleening
op goederen en zaken, hier bedoeld, wel
't geval is.
Er is, in 't laatste geval, opoffering met
daartegenover groote verantwoordelijkheid
Toor den pandbewaarder, aan den pand
gever de verplichting opleggende, om te
deelen in de noodzakelijke kosten van be
waring en administratie. .
Vandaar de schijn van woekerwinst, zelfs
lij de best georganiseerde instellingen, die
geen eigen inkomsten (fondsen) hebben en
die derhalve de kosten van bewaring en
administratie moeten ontvangen van de
jandge vers.
Het geldt de vraag: Op welke
minstDE ANARCHIST.
Naar het Pi-ansch, van JEAN CHANTAVOINB.
III. (Slot)
Van lieverlede begonnen ook zijn gedachten
weer terug te keeren. Langen tijd had inen
even teer voor het verstand als voor het
leven van Chamard gevreesd. Gedurende de
kritieke pe iode van zijn ziekte had e2n
langdurig delirium zijn ziel gezuiverd. Zooals
een ah-^ces een golf van etter uitstort, zoo had
lij al de gemeenheid van zyn liederlijk leven,
«l het vergif van zijn misdadige gevoelens
Tan haat en wrok uitgebraakt in een vloed
Tan vuile kreten, van gemeene woorden, die
den oppasser deden grinniken bij het zien
Tan de doodeUjke ontzetting der zuster. Ea
daarna had hij, dagen achtereen, in 't geheel
niets gezegd. Slechts af en toe een dof ge
kreun bewees, dat hem in zijn verdooving
nog een sprankje bewustzijn overbleef. Maar,
langzamerhand, schenen de nevelen, die zijn
hersenen hadden omhuld, minder dicht te
worden ; hij begreep wat er tegen hem werd
gezegd. En hij begon zelf ook weer een paar
woorden te zeggen. Het was, alsof hij weer
opnieuw leerde praten, het ging met al de
onhandigheden, de aarzelingen, de naïveveit
T«n een kind, alleen maar met veel snellere
vorderingen» De herstellende maakte korte,
kinderlijke zinnetjes, zoekende naar zijn
woorden, ze herhalende en herkennende, als
ze hem werden voorgezegd, vragende naar de
namen van allerlei dingen, die hij had
verkostbare wijze kan men in de voor de
betrokkenen bestaande behoefte voorzien ?
Er bestaan ten deze in de verschillende
landen drie van die wijzen", ze zijn:
1. Geheele vrijheid tussehen panlgever
en pandbewaarder.
2. Verpachting van het recht om te be
leenen aan particulieren, met limieteering
en reglementeering.
3. Monopolie van beleening op pand door
den Staat of de Gemeente in Banken van
leening.
1. Geheele vrijheid tussehen pandjeoe.r en
pandbewaarder.
Is geheele vrijheid tusschen pandgever
en pandbewaarder mogelijk:' Mag men aan
nemen, dat de concurrentie zul tengevolge
hebben: vermindering van kosten,voor den
pandgever ?
Wat in deze is opgemerkt vóór de schep
ping van de Bank van leening, en ook ge
durende tijdelijke of geheele opheffing ah
in vele gemeenten ten onzent en bijv. in
Frankrijk in Van IV en ook elders, toont
aan, dat de behoefte nog steeds dezelfde is
en in deze de transactiën in t geheel niet
vallen onder de algemeene regels en wetteu
van vraag en aanbod".
Het is immer ten koste van de arme
hulpzoekenden, dat ten deze aan den woeker
vrij spel wordt gelaten. Het is ten koste
van hen, dij, dikwerf door honger ge
Irongen, na meermalen weigering te hebben
ontvangen bij het vragen on voorschot,
overstelpt door schaamte, toestemden in
alle conditiën, die van hen worden gevergd.
De hetende Fransche staatsman Necker
heeft gezegd : De woeker wijkt geheel af
van de gewone overeenkomsten in de
maatschappij, waar de leeners en vo
>rschotgevers onderling den prijs van het
loon regelen, onderworpen ah ze zijn aan
het algemeen gevolg van vraig en aanhol
De woeker onstaat itn ner uit bizoiidere
toestanden, uit misbruik van den sterke
tegenover den zwakkere;, zijn micht vindt
haar oorsprong in gierigheii en hebzucht,
uitgeoefend op de zwakke klasse van de
maatschappij".
De wetten tegen den woeker in 't algemee.i
hebben echter nimmer zijn voortgang ge
stuit, want naarmate de controle scherper
wordt, verdubbelen de woekeraars hunne
voorbehiedrniddelenen tevens hunne eisenen
tegenover hunne si ichtoll'ers.
Wil men den wjeker in 't aljemeen
be' strijden, wat wij een anaïdeu-arbeid
isoemen,dan zal men behporen aan te vangen b.v.
met een aanval op die groote
geld-verdienerijen, waar het doel alleen is om de grens van
den geoorloofden winst zoo dicht mogelijk
te brengen bij dien van den ongeoorloofien.
Wie kan echter die grens in 't algemeen
bepalen ? Wie zal hier woeker on lerscheiden
van geoorloofde winst? De Usantiëti" zijn
voor eiken tak VAU handel verschillend, en
die usantiën verbreiden niet zelden een
woeker-pirfum. Maar waar is de maatstaf?
Terecht komt dan ook in de Nederlandsche
wetboeken het woord woeker'' niet voor.
Z'er te betreuren zou het zijn, als de ten
onzent opnieuw aangekondigde s-trijd tegen
den woeker in 't algemeen (ontstaan uit de
zeer loffelijke pogingen van den Xei.
Vrouwenbond tot vermeerdering van het
zedelijk bewust/.ijn" om beperkingen te
verkrijgen van den woeker in de
pindjeshuizen) ten gevolge zou hebb;n, dat de
eenige remedie voor die beperking, namelijk
een kracVtiger en verbaterde werking der
offijieele Banken van leerling, zou worden
van de baan geschoven.
Er zijn teekonen, die de se veronderstelling
wettigen.
Voorziening in het zóó urgent vraagstuk
der pandbeleening ten onzent door een
liijka-wet mag niet nitlrijveii, dit is alge
meen gevoel! eu erkend. Het vorig Mini
sterie heeft zich deze moeilijke taik krachtig
ten doel gesteld en zeker was daardoor ?
ware het aan het bewind gebleven reeds
eene regeling getroffen, maar het huidig
Ministerie toont nog geen lust om dit toch
zoo dringend vraagstuk, door welks oplos
sing millioenen in de zakken der armen
zouden kunnen blijven, tot een eind te
brengen.
Zou die armzalige politiek" ook al hier
van de oorzaak zijn?
Wij zien eerstens heil in het beteugelen
van den woeker uitgeoefend in de
patidjeshuizen, on achten dit beteugelen'' be
reikbaar door eene Rijksregeling der 15
uiken van leening; zooal.s de Buiken nu zijn
is slechts van een moeras" te spreken.
En hoe meer dat een moeras" is, des te
meer bloeien de zaakjes der woekeraar-i.
Hieroij zijn het tocünog niet zoo zeer de
ge'en. Hij begon van d igtof. dag meer plezier
te krijgen in het spreken, als iu een oud en
te geliJKertijd verra-send nieuw spel. Toen hij
zoover was, kwam het nonnetje uren ea uren
achtereen bij zijn bel zitten; /ij brei ie,
naaide en verstelde, en praatte ondrtrtusschen
honderd uit tegen Chamard. Zij vertelde
hem over het Ie/en iu hut klooster, over
As regelmatigheid van de gebeden eu de eere
diensten, over het huishouleiijk werk, het
verzorgen van den tuin, de ariaenbez .eken;
in dat kunstmatige bestaan, buiten ('e wereld
en al haar strijd staan Ie, was g<-(n
plaats voor zorg of slechtheid. Ui1 gestrekt
tussehen de witte lakens, verzorgd en ge
koegterd, vergeleek Crminard zijn leven met
dat van de brave nonnen. Hij gevoelde zich
geheel aan haar gelijk, «n geheel vervuld
vau die werkelooze gelukzaligheid, d e hei
ligheid wordt geaoemd. Zijn vrosger bestaan,
met a', zijn hardheid en slechtheid, herinnerde
hij zic'i tenauwernood meer; dat >vas van
hem afgezonderd, van hem gescheld »n, door
een diepen afgrond zouder brug, waarvan hij
de overzijde niet eens kon zi u Er was niets
meer overgebleven vaa d;m ouden Cnaaaard:
\u hij verzorgd en verpleegd werd, nu hij
zich omstraald gevoelde door toewijding, was
hij zelf vol zachtheid, vriendelijkheid, dank
baarheid, vol milde gevoelens, die zijn hart
verruimden, zooals iemand, die uit een
vuilnisput komt, voelt, hoe de frissche lacht
zijn longen verruimt en reinigt. Door zijn
ziekte had hij een volkomen gedaantever
wisseling onderdaan; zijn herstel was een
aardsche opstanding en de kinisheid van
een nieuw, smet'eloos leven.
Als de zuster hem eenuen tijd alleen
moest laten om naar de kap-ji of naar de
keuken te gaan, liet zij het ean of andere
boek bij hem achter om hem voor ver veling
gsvirderde onmatig hooge renten, die de
ongelukkigen plagen, als wel de praktijken
toegepast om de te pand gegeven voor
werpen te benaderen. Het groot aantal
pandhuizen, dat, als er vrijheid in deze
bestaat, dadelijk uit den grond schiet, toont
aan, dat het bedrijf misschien daarom in
hoofdzaak zóó gezocht is.
In het jaar IV, toen de Parijsche
Montde-Piétézijn poorten had moeten sluiten
en een ieder mocht beleenen, d. w. z. een
pandhuis houden, werden in korten tijd
tal van inrichtingen door pirticulieren
geopend, als: ('ui-se au.eitialre, Lombard
L<ift*on, Lombard Feijdau, Lombard Sériliij,
Lombard AugiMtin, enz. en al die hui
zen hadden m een kort tij dsbest <k een
zoo ontzettend aanta.1 andere gebaard,
dat in so nmige wijken de lantaarns, die
ze aankondigden, voldoende waren ter ver
lichting van de straten.
DJ zich aan het bjdrijf wijdende industrie
hal en heeft nog, wij hoeven het niet te
zegden, slechts n doel voor oogen,
ijeldverdienen. Wat men nog steeds ziet met
den handel in beleenbnefje->, toont aan, wat
m ;n ten deze moet verwachten bij volkomen
vrij 'eid.
Loon Say stelde zich daarom de vraag:
Is het geen misbruik en schandaal, dat
die Helen, dikwijls iu een hok, tal van
iioederen opslaan, niet eens beveiligd tegen
diefstal en bran l ? Wie geeft in dat geval
de goederen of hunne waarde terug ?
Niemand, want er is geld, noch eigendom;
geen waarborg hoegenaamd."
Ea wat is het gevoelen van het hygiënisch
staatstoo ;icht iu deze?
l'.t het bovenstaande besluiten wij, dat
de beleening op pand moet geschieden in
gemee lelijke publieke inrichtingen, waar
het doel niet is om er winst mede te
behalen en waar niet meer kosten worden
betaald, dan die noo lig zijn om het bedrijf
op de minst kostbare wijze te voeren.
OM die redenen zijn schier alle gouver
nementen er toe overgegaan toezicht te
houdiii op de pandbeleening, z)o\v^l op die
door particulieren geëxploiteerd als op de
Banken van leening.
In een rapport, opgemaakt in l'an l'JII,
door den Itaad van het departement vau do
Seine, wordt met betrekking op de plaats
gehai hebbende sluiting van de Parij-sche
Bank van leening (daar men had gemeend
het bedrijf aan de particuliere industrie te
kunnen overlaten) gezegd:
De pandbelcening is een
maatschappejke behoefte voor den arme, die in
geldnood zit, voor den handelaar, die eeue
plotselinge betaling moet doen, in n woord
voor allen, die, door welke omstandigheid
ook, door tijielijk eenige ineuoelen of
goedereu te missen, zich moeten redden zonder
ze voor goed te moeten verkoopen. Maar
het zij verre, dat men uit een
vrijhandelsoogpunt deze pandhuizen zou moeten laten
^voortwoekeren; het belang van den handel,
van den arme, van de pubiieïe moraliteit,
eischt, dat men zich hauste otn die
gevaarlijke huizen te sluiten."
Ik herhaal, men had toen genénd de
Bank van leeniug te Parijs to kunnen
missen en zij was gesloten geweest.
'i \ri'riiiichti-nj van Ii"t re.i'ht om i'1
beli'eiK'n ann iiarlirullei-i'i/, met li.m inf.'i'rimj
en rn'jiciiienlK'M'in/j.
Bij de Kngo'gi'h sprekende volken, in
Oroot-Brittanuic en A'iurika, bestaat dit
systeem. Eene corpora'ie pacht v;in het
Gouvernement of van Ie Gemeente het recht
om, onder limieteering van dj te hcfl'-m
kosten, en mot bepaalde voorschriften,
voorschot to verleenen op pand met den
aankleve daarvan.
De resultaten daarmede verkregen, worden
zelfs door de Ivigelscho pers ongunstig
beoordeeld en de han lelingen van ie
,.achters (Pawnbrokors) w irden herhaaldelijk aan
de kaak gesteld, terwijl daarbij do Banken
van leerling van the continent" in gunstig
licht komen. De drie vergulde ballen boven
de deur van oen pachter zijn h"t
ui;hangboi'd van den EnguUcheu
pandjeshuishouder, want op betere benaming kan hij geen
aanspraak maken. In sommige gedeelten
van het East-Knd zijn ze even talrijk ah de
kroegen, veelal daarrua-r, en er soms mede
verbonden door handdsrelutiën. Do chefs
noemen zich niettemin directeur" en de
pacht is meestal in handen van eeuige
farailiëi), die de zaken reuelen. Kr is een
enorme som noodtg om een inrichting te
m >i:en houden, uuur niettemin is het
métier' /-'er gezocht, w,int men eis"ht zeer
hooge renten van de voorschotten. Xerstens
bestaat verfoeilijke!' itv-rAvr-syoteiMn dan
het in Groot Brittannië', door den Staat bij
de wet van 10 Augustus 1872 toegepaste.
te vrijwaren. Het waren allemaal kleine
verhaaltjes, go-d^ekeurd door bisschopp n,
aartsbisschoppen en kardinalen, die op het
BC lutblad hun goedkeuring hadden laten
afdrukken, onderteekeud door hun voornaam,
gevolgd door een kruisje. De verhaaltjes
heatten: Het nare lei.vn, Van de narde tot
den Ifei/ul, Gatpard of de oiilifkende zomi,
Veryeei mij niet, enz. Zij bevatten noch op
zettelijke predikaties, noch een uitdrukkelijke
moraal. Maar op de eenvou ligste wijze ter
wereld, d jor de be-chikkmgen van et-n
gemoedelijke bjven atuurlijke macht, werd
de ondeugd altijd gestraft, of veroeterd, de
deu^d zonder uitzondering beloond door een
rein en bescheiden ge.uk. AU Cuamird «en
van deze vrome geschrif jes had ui'gnltizen,
was hij, vol vertrouwen en vol blijmoed.ge
karate, vasc besloten het goe Ie te doen,
hetgeen zoo gemakkelijk en zoo voordeel i i
was. Door zich patiënt te voelen, had hij
bijiia vergeten, dat hij t en veroordeelde \vaj,
docti toen dat hem weer te binnenscbojt,
trok hij zich weinig ervan aan. Hij had in
de boek-m van de zmt-r de ge-chiedenis
van verscheiden veroordeelden t;ele'.jn, die,
teruggebracht tot den godsdienst, zich een
eerlijk ea fatsoenlijk en dientenievol ie zeer
aangenaam bestaan hadden weten te ver
werven. De Voorzienighe d zou hen voort
durend in het oog houden; daar er geen
bagno en geen galeien meer bestonlen, zou
hij naar het een of andere verafgelegen oord
worden gestuurd, naar Cayenne of Nieuw
Caledonië, liefst naar Ndenw Caie ioniëwaar
het klimaat beter is. Daar zou hij lan den
grond bewerken.
O /erigens zou hij niet precies gelij 'tstaan met
de overige veroordeelden: anarchie, dat is
politiek en omgekeerd; hij zou dus met
consideratie worden behandeld, en onder niet
In Amerika, waar hetzelfde systeem be
stond, hebben eenige filantropen
concurrenti) aan de Pawnbrokers" gedaan,
doar het oprichten van Banken van leening,
waarin men tegen matige kosten voorschot
kan krijgen, niettemin met zekeie
winstbeooging.
Iu Groot Brittanniëw«rden 20 maal meer
panden beleerd dan in Frankrijk. Te Lon
den heeft men 650 pinJjeshuizen, beleenende
39 millioen panden tegen circa 15 millioen
pond Sterling (180 millioen gulden) In
Frankrijk bedraagt dit respectievelijk 5
millioen panden tegen 100 millioen francs
(48 millioen gulden).
De kleine panden, die de meeste last en
zorg medebrengen, zijn de meest betalende.
Beneden 10 shilling (t (>) voorschot worden
de niet geloste panden, na een jaar en 7
dagen, eigendom van den Pawnbroker.
Boven 10 sh. (?6) worden ze nadien ter
mijn verkocht eu heeft de pandgever op de
meerdere opbrengst, boven het voorschot
en de kosten, gedurende 3 jaren recht.
Voor de beleeningen boven 2 pond st.
(f 24) zijn de conditiën eeuigszins minder
drukkend.
In Engeland helpt, de pawnbroker den
vemlumeester (Gjuv.) bij den verkoop en
koopt in wat turn aanita.f, o:n du daarna
in zijne winkels te verkoopen. Men kan
de praktijken, uit een eu ander voort
komende, nagaan en deze geschieden niet
medeweten van het Gouvernement, ten
koste van den pandgever.
Te Ne w-York, zeiden wij, vereenigden
zich in 1892 eenige kapitalisten, om de
Pawnbrokers concurrentie aan te doen. Het
succes van de eerste bank van de Pro vident
Loan Society was ongelooflijk. Men hief
l pCt. rente per maand of gedeelte van een
maand, terwijl de Pawnbroker 2 i 3 put.
rekent, n*ar gelang van den staantijd. Te
Parijs heft men aan den Mont-de-Piété7 pC't.
per jaar. Sedert zijn te New-Vork, Brooklyn,
Philadelphia en Baffalo tal van die banken
gekomen.
Met eenige voldoening ziet men die in
richtingen bloeien in de imest bevolkte en
drukste gedeelten; in de stillere en armere
wijken schijnen ze echter de kosten van
het bedrijf niet te kunnen opbrengen. Zóó
moeten juist zij, die er de meeste oehojfte
aan hebben, bij den pawubroker terecht
komen.
De 3e categorie, en daarmee onze con
clusie, behandelen wij in een volgend opstel.
C. G. POI.VMET,
Oud-directeur van de J>uii/,' eau Leeniiuj
te Amsterdam.
etem fier EncyïM ;
u omioici
Over ie
dn Duitsland zijn geen modernisten",
zeide mij eens een Italiaans priester, want
wat bij ons modernisme;' h-et deki zich
vrijwel met wat in de geschiedenis der filo
sofie: Kantiaaisuue" genoemd woidt." Deze
bewering heeft veel waars en kan misschien
te pas komen nu de Eucyküek, d. e opgesteld
is in dat land o 'er de bergm '.oveel bewe
ging d^ed ontslaan. !)e moderne aeiveging
in Frankrijk en Ita'iëis wezeniik
versunillend vaii die in Duitsland gaande is1. Al
weet ik dan ook, dat get-sielik^ bewegingen
nooit volkomen te om ijneu y.ijn, en n .oit
precies wjrtuj ouiüreuid d,>or de politieke
graaien van een land.
liet 'iioiornisine ', zoals bet in een be
paald-; fran-e en italiaiuse, theologiese bewe
ging tot uiting kwam htefc de oorzaak van
zijn veioor leling gevonden in het fei<, dat
tiet z;c!i door bepaalde rtios Jliese synthesen
van modern d'-iii^eu" beïnvloeden liet : de
Encykiiek noemde ze agnosticinnie eu
immanjnisint! vooral. De, diiitse theologie oeweegt
>.ic!i bijna uitsluitend op
..einpiries-p-ychologiese en krities historiese'' oanen : iets anders
lag niet iu haar evolu'.ie. Hieiop m «et
bezouder worden gelet door een ieder, die iets
van de tegenwoordige stand der iatiiolieke
theologie beoordelen wil : «lat van de voor
uitstrevende katholieke theologen een deel
ich leiden laat door een bepaald lii-jsoting
.sisteein, terwijl anderen van de mo lerne ge
dacbte aKeen het we'.erjlike grijpen om er op
;e letten bij een theologie voor onse tijd,
zonder Je gebondenen te zijn -'an eea Per
soon, die, naar zij ti aard die gedachte gedacht
er. geschreven heeft (Vergel. Internationale
VV'ociieuschrifi: Pr. Vdo. Ehrhard. I.Jg.No.S, 9;.
Hoe. het iu Frankrijk en Italiëtot /.nik een
beiveging komen kon wordt lichter begrijpeiik,
als uien de historie ziet: vooral wanneer men
ziet in welse toestand ie katholieke theologie
zich te voren daar bevond. ,.Z j oefent op het
nationale geestes even van die landen,
waaral te streng toedicht staan. Tengevolge van
zijn voorbeeldig gedrag zou bij al spoedig
een zekere mate van onafhankeUjiheid ver
krijg n, en een stukje land om voor zie tl zelf
te bïbuuvven. Arbeid onder de a vrijen hè.nel
schenkt vrede en kalmte. Hij zou zich wijs
en verstandig gedragen. Om niet alleen te
slapen, hetgeen hem langzamerhand weer
bevuil te hiuderej, zon bij een van zijn
vrouwelijke lotg^uooten trouwen en de sta
nvader worden van vrije kolonisten. Waartoe
was het noodig, de bestaande maatschappij
te verwoesten, als ieder rnan de onge lul lige
kiem voor een toekomstige maatschappij in
zich draagt ?
Al die overpeinzingen lachten Chamard
nog vriendelijker toe dan de zon, wier door
het veiuter naar binnen vallende stralen de
zwarte scnaduw der ijz^-rei staven op den
lichten muur afteekendeu. Gedompeld in een
soort wellustige leiighe.d vergat iiij de ge
heele wereld om zich heen. Maar d: wereld
vergat hem niet. De heer Lïlong de K inceray
eu Dr. 'hargeboeuf waakten met liti'deover
zijn hei stel. Van lieverlede had de directeur
alle administratieve gestrengheid tegeno/er
hem laten varen. Hij s ^rak. op ininzamen toon
tot hem, informeerde naar zijn muiltijden,
naar zijn eetlust, naar zijn spijs/erte;ing, naar
zijnnachtrust. Hij noemde hem beste Chamard.
Al d'e kleine vrieadelijkheden trollen den
zieke zeer; er viel niet aan te twijfelen: de
vrede tusschsn hem en de maatscfjappij was
gesloten.
Bij het ver'.a'en der zieken:aal spraken de
directeur en de dokter steeds luider hun
vrf ug Ie uit, nu van dag tot dag de kans op
instorting van denzi^ke minder waarschijnlijk
begon te worden. Toch maakten hes mini
sterie, de pers en de pu ilieke opinie zich
ongerust over den langen duur van het
van de bevolking in overheersende meer ier
heid katholiek is, niet alleen geen leidende
invloed uit, maar zy heeft daar haar publieke
plaats in het geestesleven bijna totaal ver
loren en is tot een speciaal-, ik. had baast
gezegd: geheim-wetenschap van de klerus
te uggezonken. Zij is in alle vier die landen
bijna geheel en al in een tilloie menigte
seminaries gevlucht, en leidt in vele van
deze, ove.-igens zeer achtenswaardige insti
tuten, een recht kommervol bes'aan.' (Alb.
Ehrhard t. a p.)
Het is geen wonder, dat gfi°8teliken, wier
theologiese opleiding langen i ij l zo behoeftig
was geweest - tot voor belrekkelik korte
ujd waren er in Frankrijïnog seminaries,
waar de s'udie" der theologie bestond in
het van buiten leren van een niet eens
bizonder uitgebreide katechismus, en het bewijs
van voldoende tneol >gie-kennis ge'everd werd
door die boekjes met vragen en antwoorden
te kunnen opzeggen het is geen wonder,
dat die geesteliken de drang in zich voelden,
tot vermee'dering van \veten en verdieping
van leven v )oral, te grijpei. naar de moderne
filosofie. 1) Wat men hun had voorgezet had
ze begrijpelikerwijze onbe'redigd gela:en,en
zij vonden hè; zoeken naar waarheid een hoge
drang in zich. Zij wilden het franse volk ook
wat beters geven, dan het armzalige geestes
leven, dat m ^n hun gelaten had. In o
/ereenstemmmg nwt de geestesrich ing van de tijd
beleefde de theologie het begin van een nieuw
leven; zij. voor wie het moderne denken
vreemd was geweest, werden wel eens
overstorm i door een bepaald synthese", die er
de neerslag van was geweekt in een die dacht.
De Encykliek is een betekenende daad, en
haar betekenis ligt vo r zover die nu reeds
is te bepalen in dit fe;t : zij n>rr/it ren 4'im
tegen de aanstormende xtroomransuitjectivisiiH!,
kantianisine en refat'ciime op.
Sinds Plato en Aristotelcs hebben geleefd
is de strijd tussen beider geesten niet uit de
wereld geweken. In de eerste eeu Yen vau het
Christendom had, door de Neoplatonici, Plato
vooral invloed geoefend op de ontwikkeling
der theologie: de griekse kerkvaders met hun
oosters-spekulatieve zielen en hun p'atonies
gedachtenbewee^ hadden de ontwikkeling ge
dragen; ook Augustinus nog, die overigens
om westerse geboorte en oji zijn bizondere
psycholoziese ontwikkelingsgang, steeds meer
..juridies" werd. Later kwain l^ngs moorse
weg Aristottl^s weer te ug, en Thomas vooral
leidde hem de katholieke theologie binnen.
Zo duurde het een tijd, tot de
Renaissance'beweging het 8ubjjctivisme eeu element in
de historie kwam mak-n. De kerkeüke theo
logie echter bleei steunen op Taoma".
Het su1 j Activisme en individualisme, die
principieel en histories vrijwel samengaan
Ixacht het p-ote tmtisme voort en, later, de
füoso/ie der ddeali-tten, Hetideaal?evena'.s
de kunst zijn we.renlik ie's subjectiefs:
alleen objecti-f gekend blijven z=i morele en
esthiuese regelen. Het is dua geen wonder,
dat dj ideaüstiese filosofie hoofdzakelik
Biijectivisties was, en dat, Piato, de kunstenaar
en idealist, voornamer rol er in speelt dan
Arisioteles, de verstandige.
De kath dieke theologie, die op een objec
tieve openbaring zich baseert, heeft als zo
danig een objectieve waarheid te behouden.
Zvj heeft dit als menselike wetenschap, ook
iilosofies te doen en deed het naar
Aris'.otelesT hom a s.
Het subjectivisme, dat de waa-de der open
baring alken maar vinden kan in de relatie
tot de mens, haar waarheid en de innerlika
^auv'jeotieve) ervaring van de menseziel
(,,iiumanerjtis-ne" ooi wat het beweert,
?aiuo->tiiirme" om nat het lochenl) bete
kent dus een gevaar voor de g loofsleer, die
als een objectieve waarhtidtiahoad de kerk
te bewaren beweert.
De moderne fi osofie is ech'er niet voor
niets eu zonder waarheidsinhoud in dr- wereld
aekomen, en het geegteswerk van theologen,
dat daarop is gebouwd, kan van grote bete
kenis djn voor wie zich niettevre len stelt met
een kenni-< van waarheid, die aan de opper
vlakte blijfr.
1' eologen, die m°nen als in een rekensom
God en het goddelike te kunnen ontleden,
zijn weggevloeid in hun absttakte gedachter ,
terwijl hun hart donker bleef in onwetend
heid. Zoo zijn zij bij al hun begeren wijs
te zijn dwazen geworien, en de
eeuwigonverauderlike God die het Lï?enis, hebben
zij zich gemaakt naar de beperkte voorstel
lingen van mensen (R,»m. I 21, 23) Niemand
heeft God ooit gezien" wat .ij weten of
;nenen te weten van Gods we^.en en het
Mysterie is maar menaelike kennis, die het
1) Het niet bij alle modernen" treffende
verwijt van onbekendheid met de scholastieke
wijsbegeerte houdt dus te/ens een verwijt in
voor anderen, die hen niet voldoende daarvan
op de hoogte hebben gebracht.
geval. De geruchten over Chamard's ont
vluchting, min of meer versterkt door
de angst voor wraaknemingen van anarchis
tische zijde, begonnen weer op te duiken
en vonden geloof. Een tweede verzoek tot
interpellatie werd bij de ICatner ingediend.
Ten einde den datum van de terechtstelling
te kunnen vaststellen, vroeg het ministerie
aan Dr. Chargeboeuf, over hoeveel tijd de
herstellende de ziekenzaal zou mogen ver
laten. De dokter bracht een zeer objpctief
rapport uit, ,aan het einde waarvan hij de
conclusie trok, dat hij zich als medicus ver
plicht achtte, den zieke voor onbepaalden
tijd te verbieden de ziekeuzaal te verlaten,
hetgeen noodlottige gevolgen voor den
patiënt zon Kunnen hebben' .
Uitgaande van dit rapport legde de minis
ter dus in sierlijke bewoordingen aan de
Kamer uit, dat de ziekte den zieke
voorloopig onttrok aan den arm der gerechtig
heid: men had hier om zoo te zeggen te
doen met een ge?al van pathologische immu
niteit. Hij laschte iu zijn redevoeringen een.
paar fraaie zinsneden in, waarin hij de
moderne ziekeninrichtingen vergeleek met
de kapellen, die in vroegere tijden aan een
ieder een onschendbare wijkplaats boden. De
geheele Kimer juichte deze vergelijking toe,
de rechterzijde omdat zij haar begroette
als een hulde van de regeering aan den gods
dienst, de linkerzijde daarentegen omdat zij
haar beschouwde als eeu
tegen-over-elkaarstellen van een wereldlijke instelling en een
door clericalisme revleKte gewoonte. Toen
de spreker naar zijn plaats terugkeerde werd
hij gelukgewen?cat door een groot aantal
zijner collega's, en werd met algemeene stem
men tot het publiceeren van zijne rede
besloten.
* *
*