DE AMSTERDAMMER WEEKBLAD VOOR NEDERLAND. No. 1633 Onze Marine. L Onze Marine, de Koninklijke Marine" beschikt op het oogenblik over -veertien groote, moderne oorlogschepen, terwijl een vijftiende, dat het grootste zal worden, op de Rijke werf te Amsterdam in aanbouw is. De begrippen groot" en modern" zijn natuurlek zeer betrekkelijk en men kan met evenveel recht zeggen, dat er meer als dat er minder van zulke schepen zijn. Ja, zelfs zou men, het oog houdende b.v. op de Engelsche vloot, kunnen beweren, dat we geen enkel groot schip hebben. Behalve deze zijn wij in het bezit van 37 torpedobootèn {deels nog in aanbouw) waarbij nog 9 van de Indische Militaire Marine kunnen worden gevoegd, een onderzee-torpedoboot, die den veelbelovenden naam draagt van Onderzeeboot I", vier monitors, elf kanonneerbooten, het pantserschip Stier, het pantserdekschip Koningin Wilhelmina der Nederlandet), benevens een groot aantal andere schepen voor allerlei diensten, zooals politievaartuigen, belast met het toezicht op de visscherij, instructieschepen en dergelijke. De torpedobooten vormen een zeer be langrijk wapen, zooals bij den RussischJapanschen oorlog gebleken is en men is tegenwoordig van oordeel, dat ze vooral voor ons land van grooten dienst kunnen zyn, o. a. voor de kustverdediging. Torpedo booten zijn kleine, ongepantserde scheepjes, wier hoofddoel is het lanceeren" van torpedo's en die daartoe twee of drie inrich tingen hebben. Hoe dat lanceeren geschiedt, zullen we aan boord van de Friesland zien. Tevens bestaat de bewapening uit l, 2 of 3 kanonnen van 5 cM. bij de grootere of hoogzee- torpedobooten en van 3.7 cM. bij de kleinere. Voor de torpedobooten is de voornaamste eisch groote snelheid en manoeuvreer vaardigheid en bij groote zoo veel mogelijk zeevaardigheid. Het klein model torpedoboot heeft wel het voordeel beter ongemerkt een schip te kunnen naderen, maar het is te klein om bij ruw weer dienst te doen. Vooral in den laatsten tijd (sedert 1900) zijn er veel groot-model torpedobooten ge bouwd, n.l. zes van het type- Ophier en 12 G-booten (Gl, G2 enz.). Zij hebben alle een waterverplaatsing van ruim 140 ton. Een ton is l M3., dus het getal dat de waterverplaatsing aanduidt, geeft ook het gewicht in tonnen aan, waarbij de ton, nugewichtsmaat, het gewicht van l M3, water is of 1000 K.G. De kustverdedigingsvaartuigen: monitors en kanonneerbooten zijn moeielijk modern te noemen, de laatstgebouwde monitor dateert van het jaar 1891 en de jongste kanonneerboot van 1879 wat, door de vele uitvindingen en veranderde inzichten om trent pantsers, bewapen ing enz., sedertdien tijd, maakt dat hun gevechtswaarde sterk verminderd is. Echter kunnen zoo niet alle, dan toch eenige dezer schepen in tijd van oorlog nog goede diensten bewijzen. Kanonneerbooten zijn kleine, ongepant serde, ijzeren schepen van 200 tot 300 ton. Zij hebben n groot kanon van 28, 21 of 12 cM. (deze getallen hebben betrekking op de middellijn van de ziel van het stuk) dat vast is opgesteld, zoodat voor het rich ten het gansche schip moet draaien. Be halve deze hoofdbewapening zijn nog enkele stukjes van 3,7 cM. aanwezig. Monitors zijn veel grootere, langzame, gepantserde' vaartuigen van 1500 tot 2500 ton waterverplaatsing. De nieuwste, de Reinier Claeszen héft compound-pantsers d.i. ijzer met staal bedekt, welk pantser een grooter weerstandsvermogen heeft dan ijzer, door welk metaal de drie overige monitors: Draak, Matador en Heiligerlee beschermd zijn. Monitors hebben vr\j geringen diep gang; het zijn als het ware drijven de forten. Het geschut van kanonneerbooten en monitors bestaat uit achterlaadkanonnen, een verouderde soort, de schepen zelf zijn van ijzer, terwijl de nieuwere schepen van staal gebouwd zijn en de pantsers der monitors zijn van ijzer of compound, terwijl tegenwoordig gehard nikkeistaai gebruikt wordt, een soort staal, dat een zeker per centage nikkel bevat en door een Kruppproces gehard is. Dit zijn de voornaamste redenen, waarom kanonneerbooten en moni tors niet tot de moderne oorlogsschepen kunnen worden gerekend. Ditzelfde geldt in meerdere of mindere mate voor het pantsersehip Stier dat reeds in 1867 op stapel is gezet en de Koningin Wilhelmina der Nederlanden, die de voor loopster was van onze moderne vloot en door grootte (4600 ton) en bewapening ver boven al haar voorgangsters stond. De laatste is een pantserdekschip, maar heeft te weinig snelheid om evenals onze andere pantserdeksche.pen als kruiser dienst te doen. Onze veertien groote, moderne oorlogs schepen nu kan men splitsen in twee groepen: 1. De pantserschepen. 2. De pantserdekschepen. Pantserschepen of slagschepen zijn be stemd om een zeeslag te leveren. Zij moeten 'dus voornamelijk hsbben een zware bewaDoctrina et Amicitia" te Amsterflai. Tot de huizingen aan het begin der Kalverstraat, die herinnering bewaren aan het verleden, aan de geschiedenis der oude stad, behoort in de allereerste plaats: Hotel en Restaurant Polen en daarna het er tegen over liggende Doctrina et Amicitia. Polen bewaart herinnering aan Amster dam in zyn opkomst, aan het Katholieke, aan het rijke, het Middeleeuwsche Amster dam ; Doctrina et Amicitia aan Amsterdam verdeeld door burgertwisten, aan den strijd tusschen Patriotten en Prinsgezinden, aan een tijd van stilstand in alles, van ver nedering en val, zoodat in 1780 een dichter, zich troostend, dat in de vermaarde tooneelapeelster Wattier?Ziesenis, de kunst nog gebleven was, zoet-bitter uitriep: Is de onbedwingbre Brit nu meester van de zee, Is onze schatkist leeg,... nog hebben wij Wattier. De achteruitgang, de verslapping en het gebrek aan veerkracht, werden door velen besefd en gaven aanleiding tot overweging ter verbetering. Op het voorbeeld van Haarlem's nog be staande Maatschappij" rezen in Amster dam Maatschappijen ter behandeling van maatschappelijke en wetenschappelijke on derzoekingen, maar meer nog Genootschap pen, Colleges en Leesmuseums, als padde stoelen uit den grond, wier vergaderplaatsen, De Gelderland", pantserschip. pening en bescher ming. En door deze twee hoofdvereischten kunnen zij niet tegelijk over een groote snelheid beschikken. Want |die snelheid eischte groote machines en kolenrui men en slanken bouw. Waar nu pantsers ; en kanonnen in letterlijken en figuurlijken zin zoo gewichtig zijn, | moet men zich dus weljtevreden stellen met wat minder snelheid. Men weet, dat in de dagen van De Ruyter en daarvoor (de Armada!) onze lichte, vlugge sche pen een groot voordeel hadden, op de grootere en loggere vijandelijke en men daardoor ge neigd zijn te denken, dat dit ook nu nog zoo is. Maar er is een groot verschil. Tegenwoordig kunnen de kanonnen op het schip gedraaid wor den, vroeger waren zij bijna geheel vast opge steld; om een vijande lijk schip te beschieten, keerde men er de breede zijde naar toe. Het valt op, dat hierdoor de eigenschappen van kleine schepen: manoeuvreer vaardigheid en minder kans zelf geraakt te worden, toen veel grooter voordeel opleverden dan thans. Op een modern slagschip zijn dus in de eerste plaats noodig: zware bescherming en geschut van groot kaliber. De bescherming bestaat uit een pantser dek, een pantsergordel en pantsers voor geschut, commandotoren en torpedorichttoren. Een pantseriek is een gewelfd dek, dat voor en achter, aan stuurboord en bak boord naar beneden gebogen is. Gedeelte lijk, dus aan de kanten, is het onder de waterlijn, gedeeltelijk er boven gelegen. Hierdoor wordt alleen wat zich onder dit dek bevindt, beschermd. De vitale deelen van het schip, zooals machines en munitiebergplaatsen zijn daarom onder het pant serdek gelegen. Het gordelpantser is verticaal en sluit zich van onderen bij het pantserJek aan. Het omgeeft het schip als een gordel en ?.*: t--.-' v< - - -i De Tromp", pantserdekschip. heeft een hoogte van pl.m. 2 M., waarvan zich meer dan de helft onder de waterlijn bevindt. De bewapening van een slagschip bestaat uit zwaar, middelbaar en licht geschut. Bij onze drie schepen type-Kortenaer is het zwaarste geschut van 21 cM., bij de andere van 24 cM. Het nieuwe slagschip, dat onlangs den roemrijken naam heeft ontvangen van De zeven Provinciën" zal er twee van 28 cM. voeren, nadat minister Wentholt het plan van zijn voorganger Cohen Stuart, die er vier van 24 cM. wilde hebben, ge wijzigd had. Ons land bezit acht slagschepen, die soms onderling zeer veel verschillen. In ver gelijking met de slagschepen der groote zeemogendheden zijn de onze natuurlijk maar kleine jongens: de waterverplaatsing die bij ons van 3500 tot 6528 ton loopt (dit laatste cijfer is van de zeven Provin ciën, de andere gaan tot 5300 ton) bedraagt b. v. voor het beroemde Engelsche schip de Dreadnought bijna 18000 ton, een cijfer dat echter reeds door later gebouwde schepen met eenige duizenden tonnen is overtroffen. Deze bescheidenheid is voor een deel te danken aan onze mindere financieele draagkracht maar bovendien wordt de grootte, onzer schepen, waarmede natuurlijk de diepgang evenredig is, beperkt door de geringe diepte van onze zee gaten. Dit bezwaar laat zich nog meer gevoelen, waar het schepen be treft, die bestemd zijn voor de Indische defen sie, omdat het hoofd station voor de Marine, Sperabaja, een zeer on diepe reede heeft. De Kortenaer, Evertsen en Piet Hein, de drie ouwetjes, werden bij de begrooting voor 1893 toegestaan, in dat jaar op stapel gezet en het volgende jaar te water gelaten. Zij zijn geheel gelijk en het eerstgenoemde schip, op de Rijkswerf te Amster dam gebouwd, gaf zijn naam aan dit type. De Evertsen werd te Vlissingen gebouwd, bij de Koninklijke Maat schappij de Schelde" en de Piet Hein bij het tablissement Feijenoord" te Rotter dam. De water verplaatsing is 3520 ton, de grootste lengte bedraagt 86,2 M. de breedte 14,3 M. en de diepgang 52,3 d.M. De bewapening bestaat uit drie kanonnen van 21 c.M. voorts nog middelbaar geschut van 15 c.M. en licht van 7,5 en 3,7 c.M. Zij kosten ongeveer 2,8 millioen gulden. In het algemeen kan men zeggen, dat de prijs voor een schip iets minder is dan l millioen per duizend ton. Na de Kortenaers werden zes pantserdekkruisers gebouwd, waartoe ook de Fries land behoort, maar spoedig keerde men weer tot de pantserdekschepen terug en ons land kwam in het bezit van Koningin Regentes, De Ruyter en Hertog Hendrik, drie schepen, die weer gelijk zijn. Hun waterverplaatsing is 4950 ton, de lengte bijna 100 M., breedte 15 M. De bewapening is aanmerkelijk zwaarder dan die van de Kortenaers; zij voeren twee kanonnen van 24 cM. als hoofdbewapening. De Marten Harpertsz. Tromp, die nu volgde is een De Keinier Claeaens", monitor. Collegehuizen" genoemd, vooral in de Nes en Kalverstraat werden aangetroffen. De Colleges en Genootschappen hebben in de geschiedenis der stad een groote rol gespeeld. Inde Colleges kwamen de Amster dammers aanvankelijk om gezellig verkeer, om te praten over koetjes en kalfjes. De ernst der tijden veranderde al ras het discours, dat nu ging over allerlei vraagstukken, over burgerwapening, over de kaperijen der Engelschen en het moeilijk op te lossen probleem zooals J. de Hartog uit de Spectatoriale geschriften heeft opgediept of wij zelf ons dien overlast ook ha Iden aan gedaan, omdat de kooplieden goederen naar Frankrijk voerden, die bij 't tractaat van marine voor contrabande waren verklaard. De achteruitgang der fabrieken, de vooren nadeelen van de onzijdigheid, de kansen van herstel voor de Oost-Indische Com pagnie, de schadelijke invloed der vreemde nijverheid en de noodzakelijkheid van be perkende rechten, deNoord-Amerikanen, enz. maakten nu de voornaamste onderwerpen uit, waarover van 1750 tot 1780 werd ge sproken. Toen naderde de omwenteling en. werden de Burger- en Oranje-Sociëteiten de vereenigingspunten der verbitterde par tijen. De deftigste lieden doopten hunne vereeniging met den naam Sociëteit". De eerste van dien naam was in 1777 de Haagsche gelijk van de Maatschappijen de Ilaarlemsche, zij was de oudste en had geld. Uit hare rijke fondsen gaf zij meer dan eens krachtige ondersteuning aan de armen of aan een zaak van algemeen belang. De naam Sociëteit" was in navolging van Engeland en Frankrijk, ook vrij alge meen voor al die Maatschappijen, welke naar het voorbeeld der Haarlemsche, welke lang de eenige was gebleven, overal in het land waren verrezen, zoodat het scheen alsof het Maatschappijen had geregend. In de Sociëteiten was het biljard er de gewone uitspanning. Zij, die lezen wilden, vonden er ter hunner beschikking de cou ranten, de vaderlandsehe letteroefeningen, het Londen's Magazijn, enz. De gewone couranten, welke men er las, lieten veel te wenscheh over. In 1777 werd reeds luide geklaagd, dat zij zoo weinig beantwoordden aan !t geen zulk een nieuwspapier moest zijn om nuttig te wezen. De krant, die het algemeen vertrouwen had, was de Oprechte Haarlemmer". Behalve lezen, keuvelen en biljarten werd in de Sociëteiten vaak even grot gespeeld als in de Colleges, zoodat menigeen er zich geruïneerd heeft. Het GeBOotschap of de Sociëteit: Doctrina et Amicitia werd zooals Mr. Jacob van Lennep bij de feestviering van het 75 jarig bestaan, gevierd 28 November 1864, op merkte uit de staatsstormen van 1787, en bekend als de Vaderlandsche Sociëteit, welke gevestigd was in het huis naast het tegenwoordig Roomsch-Katholieke armenkantoor op de Keizersgracht, en later in een huis op het Rokin tegenover de thans gesloopte N. Z. Kapel. De onderdrukte Oranje-partij had door den inval der Pruisen weder de bovenhand verkregen, ook de macht tot het ontbinden en verbieden van alle Genootschappen, die, onder ver schillende benamingen, de beginselen dier partij hadden voorgestaan. Bij de wederkomst van Prins Willem V te 's Gravenhage, vaardigden Hun Ed. Grootmogenden het bevel uit, dat alle bijeen komsten in Sociëteiten en Genootschappen verboden moesten worden en de huizen gesloten. Den 6den November 1787 werd te Am sterdam dit bevel volvoerd. Het volle Geregt" begeleid door ruiters te paard" ging naar de Sociëteitshuizen in Nes en Kalverstraat, en liet er de deuren dier huizen welke alreeds eenigen tijd gesloten waren, door een smid opensteken, nam eenige boe ken en papieren, welke het er vond, in beslag, en deed vervolgens de buitendeuren sluiten en verzekeren met het Stadsslot". Leden en bestuursleden der Sociëteiten en Genootschappen waren woedend en dienden bij den Hoofdofficier Bicker en bij den burgemeester Dedel hun beklag in, verze kerende, dat zij zich nooit gemengd of geeenigszins gewijzigd type-Regentes van 5300 ton terwijl de Heemskerck nog minder bij dit type behoort. Dit laatste schip heeft kleine kolenruimen, waardoor het voor Indi minder geschikt is en dan ook voor de verdediging van Nederland bestemd is. Op het oogenblik is, gelijk men weet, de Jacob van Heemskerck in West-Indië. De Zeven Provinciën zal een wateryerplaatsing hebben van 6525 ton. Het krijgt twee kanonnen van 28 cM. en zou zelfs stukken van 30.5 cM. hebben gekregen, als verandering van de plannen, met het oog op het grootere gewicht den tegenwqordigen minister van Marine nog mogelijk was geweest. De Regentes heeft 4.5 millioen gekost, de De Ruijter 4.3, de Hertog Hendrik 4.4, de Tromp 4.3 en de Ze ren Provinciën kost ons land 5.8 millioen gulden. De snelheid van onze pautserschepen bedraagt ongeveer zestien mijl per uur. Op zichzelf zegt dit getal niet veel. Immers. de hier aangegeven snelheid ia die. op den proeftocht gehaald, waarbij de omstandig heden gedurende vier uur zeer gunstig zijn en... het schip nieuw is. Deze snelheid wordt dus slechts eens bereikt en komt verder meestal niet voor. Maar voor ver gelijking heeft dit getal zijn waarde, het kan ter beoordeeling dienen van de gewone snelheid ten opzichte van die van andere schepen. De grootste vol te houden dienstvaart bedraagt voor de Kortenaers 14, voor de andere 14.5 mijl, de snelheid bij voordeelig kolenverbruik voor alle 9 mijl. Voor de Heemskerck geven de tabellen nog geen cijfers. Geheel verschillend van de pantserschepen in bouw, bewapening, bescherming en snel heid, zijn onze pantserdekschepen de kruisers. Want ook hun bestemming is een geheel andere. Het woord kruiser" geeft reeds dadelijk een denkbeeld van hun werk in tijd van oorlog. Geen geregelden slag zullen zij moeten leveren, maar door voortdurend aanvallen en weer wijken, zoogenaamd harceleeren" en het den vijand lastig maken, voortdurend zijn aandacht bezighouden en zich niet te dicht onder het bereik van het zware geschut der vijandelijke slagschepen begeven, contrabande-vervoerende 41 koop vaardijschepen aanhouden, eigen handelsschepen beschermen, de .'gemeenschap on derhouden tusschen verschillende deelen der vloot, bevelen overbrengen, kortom, steeds heen en weer kruisen," ziedaar de plicht van den kruiser. En men ziet nu terstond in, dat voor deze schepen de hoofdeisen snelheid is en eerst in de tweede plaats moet gedacht worden aan bescherming en bewapening. Immers, meestal zullen zijn tegenstanders minderwaardig zijn: koopvaardijschepen, torpedobooten, torpedojagers, hoogstens ge lijk; met geen welbewapend slagschip zal de kruiser zich in den strijd wikkelen. Maar, om zoo'n gevaarlijken vijand te ont komen, om elke koopvaarder te kunnen inhalen, daarvoor is noodig een zeer groote snelheid, die zware pantsers en kanonnen uitsluit. De bewapening bestaat uit middelbaar en licht geschut, het zware ontbreekt. De bescherming is alleen een pantserdek, geen pantsergordel. Wel heeft men in andere landen gepantserde kruisers, die dus een gordelpantser bezitten, maar dit is maar een tusschenvorm. De groote zeemogend heden bouwen reeds dergelijke kruisers met een water verplaatsing die 15000 ton nadert! Het woord pantserdekschip wil dus zeggen, dat het schip alleen een pantserdek heeft. Velen zijn van meening, dat de pantser dekschepen voor ons land minder geschikt zijn en het bouwen er van een fout is ge weest. Ook de minister sprak er een minder gunstig oordeel over uit. Voor een mogelijk gewapend optreden tegen Venezuela zullen zij echter bizonder geschikt zijn. Onze zes kruisers werden gebouwd naar een Engelschen type kleine kruiser: Apollo, dat een water verplaatsing van 3600 ton, een lengte van 91 M., een breedte van 13 M. en een snelheid van 20 mijl had, terwijl de kosten 2 millioen guldan bedroegen. De eerste drie, de Holland, de Zeeland en de Friesland werden in 1895 op stapel gezet, onderscheidenlijk te Amsterdam op de Rijkswerf, bij de maatschappij De Schelde te Vlissingen en de fabriek Feyenoord" te Rotterdam en, in dezelfde volgende twee jaar later de Utrecht, de Noord-Brabant en de Gelderland. Behalve dat het type-Utrecht 133 ton waterverplaatsing meer heeft en nieuwere kanonnen dan het type-Holland zijn deze zes schepen gelijk. De Holland (3900 ton) is lang 93,3 M., breed 14,81 M. en heeft een diepgang van 54 dM. Het schip heeft ongeveer drie millioen gekost. Wat Tre dus nu bij ons bezoek aan de Friesland zullen opmerken, geldt ook voor de Holland en Zeeland en, behoudens boven genoemde uitzonderingen, oveneens voor de drie Utrechts. (Slot volgt.) B. B. F. moeid hadden in Stads- of Lands-bestuur. Het baatte niet, evenmin als hun beklag aan de Heeren in den Haag. Het bevel tot ontbinding en sluiting van het huis trof ook De Vaderlandsche Soci teit", wegens haar Patriottische gezind heid. De Vaderlandsche Sociëteit had tot ver gaderplaats het logement: Het Hof van Hol land", staande en gelegen met het er aan belende Het Hof van Berlijn" tusschen de Kalverstraat en Jonge Roelensteeg. Op bevel derregeering moesten nu Het Hof van Holland" en Het Hof van Berlijn" niet alleen gesloten, maar ook onmiddellijk ver kocht worden. Hoewel de huizen: Het Hof van Holland" en Het Hof van Berlijn" ten verkoop aan geslagen waren, werden zij ondershands verkocht aan vier personen namens eene nieuwe Sociëteit: Doctrina et Amicitia. De vier koopers: Volkert Christoffers, C. Lely Jansz., Pieter Bel en Jacob van Halmael waren niet alleen leden van de ontbonden Vaderlandsche Sociëteit ge weest, maar al gemeen bekend als makelaars van ber >ep en allerminst als geleerden, al vervulde een hunner misschien tot grootere misleiding ook in 1788 een spreekbeurt. De stadsregeering vertrouwde terecht dat spel niet. Zij begreep, dat alles een list was en de oude Sociëteit onder nieuwen naam weder zou verrijzen. Zij aarzelde