DE AMSTERDAMMER WEEKBLAD VOOR NEDERLAND. No. 1639 Scheermachines en Gareamagazijn. Tapijtweverij in het Gooi. Sinds tqden her is het Gooi een der middelpunten van de tapijtindustrie ge weest, en ook thans nog; bestaan er te Hilversum een zeven-en-twintigtal fabrie ken, die allen mm of meer een zelfde soort werk maken, de bekende rood, zwart, geel gestreepte karpetten. Yele dezer fabrieken dagteekenen reeds van lange jaren terug, en de Gooische vrouwtjes aan het spinnewiel, de mannen aan het handgetouw we vinden ze nog wel hier en daar, want in menige fabriek heeft de Jacquard-machine den handenarbeid nog niet vervangen. De Gooiere zijn conser vatief bij uitnemendheid. Maar toch zijn er fabrieken die langzamerhand, naarmate het tij verliep, de bakens verzet heb ben, die voor de enkele weefgetouwen machines in de plaats stelden, hunne lokaliteiten uitbreidden en vergrootten, hun productie vermogen vermeerderden en daardoor ook hunne omzet-, en tevens elders afzetmarkten voor hun fabrikaat zochten. Zoo is het o.a. de Hilversumsche tapijtfabriek" gegaan. In Augustus 1808 door den heer P. Ham op zeer bescheiden schaal opgericht. begon men met het uit de hand weven Oude Fabriek. iiiiiimiMMiiiiiiiiiiiiii Uit den goeden ouden tüd. ' In een der ^bladen 1) die zich bijzonder interesseerden voor de zaak der ontslagen ambtenaren, kon men de vorige week het onderstaande motto lezen: VRIJHEID VAN 'T WOOKI) IN AMSTKKHAM VÓÓK 150 JAAR. Waren er, naar 't zeggen van iemand der Ouden, zeldzaam zulke gelukkige tijden, waarin 't vrij stondt te gevoelen wat men wilde, en te zeggen wat men Kwang-Hsu keizer van China. gevoelde van 't gene 's Lands of der byzondere Steden geschiedenissen aan ging; nog zeldzamer, voorwaar! zijn, hier ter stede, geweest zulke tijden, waarin de Overheid zei re den inge zetenen gelegenheid gaf', om van de Stad, en derzelfer ouden en hedendaagschen toestand, te gevoelen, niet wat zij wilden, maar wat waar is\ en om 't gene zij daarvan gevoelen, onbeschroomdelijk, voort te,'zeggen. Doch die zonderling gelukkige tijden beleeven de ingezetenen dezer Stad, tegenwoordig. Uit de voorrede van: Amsterdam, beschreven, door .Tan Wagenaar. Alzoo : bij monde van Jan Wagenaar den Regententijd aan onze twintigste eeuw ten voorbeeld gesteld. En denzelfden dag, waarop de krant in kwestie verscheen, werd door een der Raadsleden (den heer Wibaut) verklaard, dat een optreden als van Burg. en Weth. tegen de ontslagen ambtenaren thuis behoorde in den bloei van den Re gententijd". Hier dus dien zelfden tijd op geroepen om afschrik te wekken! Wie nu den besten kijk had pp den tijd van anderhalve eeuw geleden, is voor den kenner onzer historie vrel duidelijk. Maar het oproepen juist van Wagenaar's schim maakt het donker van het verleden zoo tastbaar, dat ieder 't waarnemen kan. En daarom een oo^enblik de aandacht voor Jan Wagenaar en z'n tijd. Dat de historie}chri)ver onzer stad over de Regeering van dien tijd tevreden was, kan niemand verwonderen. Wat een geluk viel hem ten deel: vrijen toegang te hebben tot de archieven der stad; ja meer: er midden in geplaatst te worden met titel en bezoldiging, terwijl de toegang voor an deren gesloten bleef 2); ja nog meer zelfs: van Hilversumsche katoen en later met het maken van karpetten eu loopers in koehaar en wol. Het Hilversumsche katoen raakte echter langzamerhand door het Twentsche machi nale fabrikaat op den achtergrond, doch daarentegen nam tapijtindustrie meer en meer in omvang toe. En al werden des tijds nog op de oude manier de garens door eigen werklieden gesponnen, gewasschen en geverfd, toch was de omzet van het product van dien aard dat de oude fabriek plaats moest maken voor een nieuwere en grootere, die in 1869 ge bouwd werd. Nadat in 1886 een derde generatie in de oude fabriek het beheer voerde, bleek het aan dezen, den heer W. Ham, dat, wilde hij in concurrentie kunnen treden met andere fabrieken, hij niet alleen meerdere weefgetouwen moest aan schaffen, maar het productievermogen vergrooten, m. a. w. de handgetouwen door Jacquard-machines vervangen. Een nieuw soort fabrikaat werd nu ingevoerd, het koehaar schots, en daar reeds in het buitenland zoogenaamd Hilversumsch fabrikaat werd vervaardigd trachtte de heer Ham door het aanstellen van agenten, door hut aanknoopen van relaties vooral in Turkije en Griekenland aldaar direct de Hilversumsche tapijten te importeeren. De poging ge^kte en thans gaan jaarlijks enorme voorraden echte gestreepte Hilversumsche karpetten naar het land van de halve maan. Opnieuw werd de fabriek in 1!)00, toen de heer Ham besloot er een naamlooze vennootschap van te maken, vergroot en verbouwd, de gasmotor vervangen door een stoommachine, die niet alleen de beweegkracht der machines levert, maar ook de verwarning voor de verfkuipen, de droogzolder, enz. Wie dan ooktbana de fabriek bezoekt, de groote weefzaal, de ververij, de zolder waardescheermachines staan en het garen magazijn ziet, hij kan er zich haast geen denkbeeld van vormen dat vroeger dit geheele bedrijf handenwerk geweest is. Een enkel handgetouw staat er nog, ook een oude gediende zit nog garen te winden, maar in deze moderne omgeving zijn zij haast anachronismen geworden. De man die zijn spoel tusschen de draden schiet, hij kan niet in vergelijking komen met de machine die de teekening, in gaatjes uitgeslagen, als een blal van een speeldoos laat afwinden en correspondeeren met de verschillende spoelen, die slechts van nieuw garen voorzien moeten worden wanneer ze leeg zijn. Al ijvert men dan ook, vooral tegen \voordig, nog zoo voor het Ververy. handweven, in het grootbedrijf lijkt mij dit totaal ondoenlijk en het zeldzame vernuft, waarmede de zoo gecompliceerde weefmachine is samengesteld waarborgt niet alleen vermeerdering van arbeid, maar ook degelijkheid van werk. Ik ge loof dat, nu wij leven in een tijd waarin groote productie noodzakelijk is, men het werk geheel zal moeten b izeeren op de machine, die het maakt, en- in spijt van hen die alleen in het oude hand werk heil zoeken, meen ik dat ook onze kunstnijveraars zich voor een groot deel naar de machinale uitvoering van hun werk moeten richten. In den laatsten tijd vervaardigt de Hilversumsche tapijtfabriek ook meer m iderne tapijten; een schoon arbeidsveld ligt hier open, want wie de beweging der versieringskunst uit de voorafgaan de jaren kent, die zal weten dat aan goede smaak volle tapijten evenals aan goede behang selpatronen waarlijk behoefte bestaat. Moge de Hilversumsche fabriek ook in deze eens den toon aangeven en onze goede sierkunstenaars in den arm nemen, zooals de Deventer tapijtfabriek destijds deed . met Colenbrander, met Kuyt, met Bouhuis en meer anderen. R. W. P. PK VKIES Jr, de zeldzame vergunning te verwerven om de Stads-registers mee naar huis te mogen nemen, ten einde daar in de stille avonduren er rustig en gemakkelijk in te werken" 3). Burgemeesteren van Amsterdam stelden alle vertrouwen in hun dienaar Jan Wage naar. En dat vertrouwen was aan geen verkeerde besteed. De man, die in zijn blaadje De Patriot" met ijver het stelsel der verpachting van belastingen verdedigde, toen buiten de Regentenkringen (die ervan profiteerden) niemand daarvan meer weten wilde, de man, die hoog opzag tegen de kleine koningen van zijn tijd en hen in allen ootmoed diende indien iemand, dan was hij het volle vertrouwen waard. M*ar voorzichtigheid is de moeder der porceleinkast de Heeren lieten hem niet aan den arbeid tijgen, alvorens hem in Burgemeesterskamer te hebben geroepen.... En heeft Jan Wagenaar bij eede belooft, secreet te zullen houden alles hetgeene hem in deeze zal voorkomen, dat secreet behoord gehouden te worden." 4). Door zijn geheele werk heen is dan ook merkbaar, dat hij geschreven heeft onder invloed van Bur gemeesterskamer. Mogelijk is 't ook aan dien invloed te wijten, dat hij over sommige gebeurtenissen wat vluchtig heengeloopen is. Ten andere verraden zijn inzichten, op vattingen en oordeelvellingen dikwijls de drukking, zoo al niet van gezegden invloed, dan toch van een dampkring, waarin on weer broeide" 5). /oo was dus de toestand. Voor Wagenaar alleen werd de deur van 't archief op een kier gezet en Burgemeesteren hielden hem aan t lijntje vast. leiereen toegang te geven tot der stede geheimen, het kwam niet op in de hoofden der Regenten. En dan .... vrije uiting toe te laten van mee ningen, die tegen hun gezag indruischten 'i Revolutie heette iedere poging om de beA%n het Spinnewiel. HlllimillllllHlllllmlIIIIIMHIJIIIMIIIIII teekenis van den Prins in de Republiek te verhoogen, rebellie iedere bemoeiing van den geregeerde met wat de regent als zijn domein beschouwde. .Jegens God, zijn ge weten, jegens zijn eigen stand alleen achtte deze zich verantwoordelijk voor zijn daden een hoog en trotsch gevoel, dat zich ook in zijn optreden naar buiten open baarde" C). Wie tegen de Regenten wilde opponeeren, moest dat doen in 't geheim, in pamfletten en blauwboekjes; liep hij in den kijker, dan ging hij allicht ter poort uit. En wie schreef in hun geest, moest wel weten wat hij schreef. De waarheid maar hier en daar met uitlatingen soms ook wel een beetje verdraaid. Een enkel voorbeeld hiervan: In 1748 wordt gedurende eenige dagen de stad overeind gezet door een verschrik kelijke plundering, de ergste die hier ooit is voorgevallen, het zoogenaamde pachtersoproer". De Amsterdarasche ourant" vermeldt dat oproer met geen woord, deelt enkel mee dat ten slotte de verpachting is af geschaft. In de Meimaand van 1787 waren de Patriotten meester van 't stedelijk gezag, bewerkten Patriottische vrijheidszoonen" van Jordaan en Fransche Pad een totale plundering in wel 35 woningen van wolgestelde Prinsgezinden, waarop deze uit weerwraak in een achttal woningen van Patriotten alles kort en klein sloegen. De Amsteriamsche Courant" ook deze Regee ring naar de oogen ziende zooals ze 't een paar maanden geleden de Prinsgezinde ge daan had, draait de zaak zoo, dat alle schuld van 't gebeurde komt op 't hoofd der Prinsgezinde Kattenburgers. In deze courant vond men steeds de officieele" waarheid. Wie zoekt naar tijden van vrije gedachtenuiting, kan gerust den Regententijd overoverslaan. A m s t,, 210ct. 1908. L. NOOTBR. 1) De Volksschool. 2) Cursiveering van mij. 3) J. ter GOQJV. Geschiedenis van Amsterdam, Deel I blz. VI. 4) Groot-Memoriaal n°. 12 f°. 45. 5) J. ter Gouw. Geschiedenis van Amsterdam, Deel I blz. VIII. 6) Blok. Geschiedenis van het Nederland sen» Volk, Deel VI blz. 171. mmiHiimiiiiiiimiMMitiMiiHiiMHiiiMHtiMMtmiitiiiiimiiiiimMiiiitHi Bnlow op löNOT. Bülow, onder den indruk der debatten, i