1M65& DE AMSTERDAMMER A°. 1909. WEEKBLAD VOOE NEDERLAND OzxcLer redactie vsun. IMJ:. BC. IF. L. Dit nnmmer bevat een bijvoegsel. Uitgevers: VAN HOLKEMA & WARENDORF, Keizersgracht 333, Amsterdam. Het auteursrecht voor den inhoud van dit Blad wordt verzekerd overeenkomstig de wet van 28 Juni 1881 (Staatsblad Xo. 124). Abonnement per 3 maanden . ..-...? 1.50, fr. p. post ? 1.65 Voor Indiëper jaar, bq vooruitbetaling, ..... mail ' 10. Afzonderlijke Nummers aan de Kiosken verkrijgbaar 0.12' Zondag 21 Februari Advertentiën van 1?5 regels / 1.25, elke regel meer, . Advertentiën op de fmantieele- en kunstpagina per regel Reclames per regel ?0.25 . 0.30 .0.40 INHOUD: ', VAN VEKRE EK VAN NABIJ: Beginsel verzaking. De winst ge rende advertenties. Hnlpbanken met winstuitkeering, door C. G. Polvliet. SOCIALE AANGELEGENHE DEN u Niet goed praten I door H. 8. FEUILLETON: Peter Jorkin's nalatenschap, naar het Engelgch, door J. K. KUNST EN 1ETTEKEN: Mnziek in de Hoofdstad, door Ank Averkamp. Een Haagsche Mystificatie, door W. G. van Nouhnys. Gedichten, fceoord. door Dirk Coeter. Iets over Jean Valjean. Uit Victor Hugo's Misérables", door N. Berichten. VOOR DAMES; Nieuwe betrekkingen voor vrouwen (slot) door J. H. B. Allerlei, door Caprice. TOT DE NATUUR, door E. Heimans. Bali en Lombok, met afb., door J. H. B. Catnlle Mendes f, met portr., door Van den Eeckhont. Schopenhaner, I, door mr. J. A. Levy. Van schilders en van idealen, door Cornelis Veth. Plaat van H. G. Ibels. Verzameling-Njjland, door H. FIN. EN OECONOM. KRONIEK, door V. d. M. en V. d. S. D'r Uit, frag menten nit het te Deventer op 't socialistencongres verkochte spotblaadje D'r Uit", met afb. Brieven van Oom Jodocns., XXXVI BAM-KUBKIEK. SCHAAKSPEL. AD VERTENTIËN. MpllKIIHIIIIIIIIMIIINIIIIIIlnilllHIIIMIHlIMIIMIIIMMIIIIMIMIIMIIIIMIIIIirH Beginselverzaking. Een der leiders van de S. D. A. P. heeft onlangs den Tribunisten de vrijheid ook van zakelijke critiek op de socialisti sche echtheid" van Troelstra, Schaper, enz. op dezen grond hun royement eischend ontzegd, dat een firma nu eenmaal geen reiziger in zijn betrekking zou kunnen handhaven, die stelselmatig l>jj de klanten vertellen kwam: de waar, flie mijn patroons u leveren, is van slechte kwaliteit. De heer Troelstra, aan 't slot van zijn rede gekomen, en zijn diplomatie ver getend om ineens naar 't hart van de meerderheid te spreken, riep uit: Blijft baas in eigen huis! De Haagsche correspondent van de Zutphensche" in een brief, die naar Het Volk" getuigt het Deventer con gres wat dieper tracht te bezien dan de overige pers," vergelijkt de S. D. A. P. bij een gesloten gezelschap" en dus ook b.v. bij een sociëteit. Daar is hier toch gelooven wij een klein misverstand. Het is natuurlijk zeer juist gezien van een firma, dat zij een ondergeschikte ontslaat, indien deze, na zich te hebben verbonden mede te werken tot het doel van de firma, nl. winst te maken, stelfielmatig de bereiking van dat doel tegenwerkt. Het is zeer juist gezien, dat men een medehuurder uit het huis zet, indien hij door zyn gedrag aan het doel van dat samenhuren, b.v. het hebben van een rustig en onbesproken verblijf, stelsel matig iets in den weg legt. Het is ten slotte zeer juist gezien van ieder gesloten gezelschap", dat het leden royeert, die de verwezenlijking van haar verlangens dwarsboomen", zoo als de Zutphensche" zegt. Maar nu hebben in de eerste plaats de drie geroyeerde Tribune-redacteuren allerminst de verlangens", het doel van de Sociaal-Democratische Arbeiders partij, n.l. de vestiging van het socia lisme, noch zelfs, enger genomen, de uitvoering van het strijdprogram, stelselmatig of ook maar onstelselmatig tegengewerkt. Gesteld een Partij is een firma", een huis", een gesloten kring", dan nog is het royement, d.w.z. de plot selinge uitstooting, van de drie leden uit dezen hoofde, onvoldoende gemotiveerd. Maar, nietwaar, welk een parallel!! Daar vergelijkt men een vereeniging, idie streeft naar een groot zedelijk doel, die de belangen zoekt te behartigen van een gansche onderdrukte klasse, belangen dus van humanitairen en ook geeste lijken aard, gelegen buiten haarzelve, met een firma en een vriendenkring! Iets, dat een band van gemeenschappe lijk leed en gemeenschappelijke liefde, van toewijding voor dezelfde groote zaak en van n verwachting, om duizenden harten moet binden dat zou een firma zijn ter verkrijging van zekere wetten of een vriendenkring tot het bezetten van zetels ? ledere partij ware verloren, of het verloren gaan waard, die zulk eene vergelijking wilde aanvaarden. Neen, die parallel met huis" en firma" is gevonden pour les besoins de la cause! Bewust of onbewust wij gelooven het laatste voelden zij, die ze gebruik ten, dat onder dat hoedje mér te vangen viel dan voor de gelegenheid paste en juist zooveel als voor de gelegenheid noodig was! Het ontslag uit een firma, de uitzet ting uit een huis of gesloten kring" iaimmers daarom gemakkelijker, daarom minder ernstig, omdat lo. geen belangen, buiten die der betrokkenen, kunnen worden geschaad en 2o. naast de eene firma een andere gelijksoortige te vinden is, en naast de eene kring eene andere. Maar een serieuse Partij, gelijk een Kerkgenootschap, gelijk een Staat, is op de basis van zekere beginselen geworden, door gezamenlijke krachten opgebouwd, naar haar aard nig bestaande. Het uitwerpen daaruit wordt daarom onont koombaar een kwestie van beginsel. 1) Dat de heer Troelstra met de schrandere vondst is gekomen van het Marxistisch weekblad (zeer aardig door het Vader land" genoemd de philippine" met Het Volk"), dat de heeren van de Tribune" een wantrouwen toonden jegens de meer derheid, werkelijk niet gering en eer beleedigend, dat de heer Schaper over 't kookpunt der boosheid gekomen was, en aan den anderen kant talrijke congressisten de Tribune" voor de eerste maal zagen (openbaar ministerie, dat de stukken niet kent, zei de heer van der Goes), kan de persoonlijke opinies wat wankelen doen naar links of naar rechts, dit feit staat als een paal boven water: dat de meest democratische partij in ons land waarvan men gaarne zelfs een te veel democratie zou verdragen, omdat zij de stuwkracht moet zijn van tragere politieke stroomen de volle vrijheid van zakelijke critiek niet aan vaardt. Het is wel pijnlijk het te constateeren. Daar worden eenige directe, naastbijzijnde belangen geschonden, en adieu de beginselen! De directe belangen?Er was slechts zoo een direct belang voor de S.D.A.P. om de Tribunisten tot zwijgen te bren gen: een paar leiders werden ongedurig en de propaganda werd, voor 't oogenblik, bemoeilijkt. Er bestond echter een verder, en ongeschonden belang: de be vordering van het socialisme 2). Er was slechts sprake van zoo een direct belang, toen Burgemeester en Wethouders van Amsterdam overgingen tot het berucht ontslag: een geest, tot minder discipline geneigd, kwam in 't corps ambtenaren. Er bestond echter een verder, en onge schonden belang : de normale en gezonde evolutie van het organisme, dat een ge meente beheert en beadministreert. Er was alweer enkel zoo een direct belang in 't spel, toen de patroon te Krommenie zijn knecfet te kennen gaf, dat hij hem niet als femeenteraadulid wenschte te ontmoeten: e verhouding in de fabriek kon er wel licht onder lijden. Er bestond echter een verder, een grooter belang, door den patroon geschonden: de trouw van een liberaal aan zijn beginsel en de veld winnende democratie. En zoo past 't een als een bus op 't ander. "Wie het een heeft veroordeeld moet het andere laken ... "Waar zal de socialistische Partij nu nog de autoriteit vandaan halen tot het brandmerken van reactie bij anderen ? Machtsmisbruik en beginselverzaking zal bij die anderen, zoo goed als thans bij hen, verdedigd worden uit directe be langen" ... immers ALTIJD het excuus! En wat zegt ze dan ? Er is maar n mogelijkheid van her stel, en dat is, dat men zich beroept op de tachtig tegenstemmers en openlijk erkent een fout te hebben begaan. Maar wie verwacht dat!! Toen de Tribune" niet mocht worden verkocht op een socialistische vergadering te Rotterdam, nam het partijblad het 1) De corresp. der Zutpheneche beroept er zich op, dat men herhaaldelijk de leden van een Partij royeert om geringe feiten, b.v. wanbetaling van contributie. Dit is, wat de strekking van de opmerking betreft, niet juist. Iemand, die zou kannen bewijzen b.v. door armoe onmogelijk contributie te kunnen betalen, zou men in 't algemeen zeer terecht uit een sociëteit zetten, maar zeer ten on rechte en ieder zon er zelfa schande van spreken uit een Party. Wanbetaling uit moedwil wordt iets anders, nl.: het bewijs zelf geen waarde te hechten aan't lidmaat schap. 2) Niet het meerderheids-socialisme, noch het Tribune-socialisme, maar het socialisme volgens het uitdrukkelijk program, hetwelk door gén van beide partijen, tot het oogenblik van royement toe, was geschonden. kalmpjes op voor die beginselverzaking... Wij hebben toen gezegd: zoo iets schept een kwade atmosfeer voor verstandige besluiten. Inderdaad, men heeft gemar cheerd van fout naar fout. Het is de groote taak, die rust op de schouders van de socialisten, de taak het stuwend element te zijn in onze sociale en politieke evolutie die dergelijke zelfontkrachting ook door tal rijke buitenstaanders betreuren doet. De winstgevende advertenties. Te laat om er in ons vorig nummer nog melding van te maken kwam ons onder oogen een Bericht" van het dag blad De Telegraaf. Hier is het in zijn geheel. Naar aanleiding van vele, in den laateten tijd ons bereikt hebbende klachten over het optreden der bucketshops, hebben wij besloten advertentiën van die inrichtingen voortaan niet meer in De Telegraaf" op te nemen. Wij konden tot dien maatregel niet eerder overgaan, omdat het voor een dagblad groote moeilijkheden heeft, te beoordeelen welke personen en instellingen onder deze rubriek gerekend moeten worden, l) Nu het ons meer en meer blijkt, welke groote nadeelen de operaties dier instellingen zoowel aan den reëelen handel als aan 't publiek toebrengen, hebben wij ons in verbinding gesteld met autoriteiten te onzer Beurze, die, ons voor nemen van harte toejuichende, zich bereid verklaard hebben, ons in dubieuse gevallen van raad te dienen. Wij meenen, dat deze maatregel, die ons natuurlijk groote flnantieele offers kost, toch moet genomen worden, zoowel in 't belang van. den reëelen handel als in dat van het publiek. Dientengevolge zullen wij de thans nog loopeade contracten eenvoudig annulleeren en voortaan de opname van advertentiën, buc ketshops betreffende, weigeren te plaatsen." Naar wij vernamen, en ook het Finantieel Weekblad mededeelt, heeft ons arti kel over de oplichters-advertenties der bucket-shops den laatsten stoot gegeven tot het besluit van De Telegraaf. Het verheugt ons, dat dus tenminste n der door ons genoemde persorganen aan het publiek schandaal van het bewust de hand leenen aan oplichterij voor zich een eind maakt. Wij zijn dankbaar, maar, dit blad ter zijde gesteld, zijn wij allerminst voldaan. Ziehier wat wij vernamen, en wat wij vooralsnog niet gelooven kunnen. Toen het van De Telegraaf bekend was ge worden, welk initiatief zij genomen had, zouden de directies der groote Nederlandsche dagbladen eene conferentie hebben gehouden tot het gezamenlijk vaststellen van hun houding in zake de oplichters advertenties. Die vergadering zou hebben geleid tot het besluit de advertenties te blijven opnemen. Zooals wij zeiden: wij kunaen het vooralsnog niet gelooven. Ook op advertentie-gebied is alle deugd uitteraard relatief, en wij zien zeer goed de moeilijkheden, die zich voordoen. Maar het bevorderen van openbare oplich terij is daarmede, niet verdedigd Ware, wat ieder fatsoenlijk man wenscht, deze oplichterij vervolgbaar, en zag dan een openbaar ministerie de kans schoon de directies der door ons geïncrimineerde dagbladen voor de justitie te dagen wegens medeplichtigheid, ook al verloor hij, onder juristerij bedolven, voor de Rechtbank zijn zaak, hij zou zijn zaak winnen voor de Rechtbank der publieke opinie. Moreel bestaat die medeplichtigheid, dat is zoo helder als glas. Wij zullen onze lezers op de hoogte blijven houden van den stand van zaken. 2) 1) Zeker, het is soms moeilijk. Maar in verscheidene gevallen van bucketshops was het allerminst moeilijk. 2) De bladen, waarvan wij niet vernamen dat zy voor de oplichtingsadvertenties hun kolommen sluiten, zijn: Alg. Handelsblad, N. Rolt. Ort., Nieuws v. d. Dag, De Leeuwarder Courant, de Provinciale Groninger Courant, de Provinciale Overijeseliche en Zwoltche Courant, de Provinciale Drentiche en Asser Courant, de Arnhemiche Courant, het Utrechtsch Provinciaal en Stedelijk Dagblad, de Provinciale NoordBrabantsche en 's-Hertogenbossche Courant, de Middelburffsche Courant, de Avondpost, de Haagsche Courant, het Kotlerd. Niemugblad. Hulpbanken met winstuitkeering'. In de dag- en weekbladen wordt eenig licht geworpen op een nieuwe wijze van hulpbetoon aan in geldnood zijnden, uit gaande van de Nationale Vereeniging tot bestrijding van den woeker". In een art. va De Telegraaf'van 14 Maart j.l. getiteld: Volksbanken" ontwikkelden wij, voor zooveel als toen aan ons van de bedoeling van die vereeniging bekend was, onze denkbeelden en bezwaren tegen de strekking, daar wij meenden en nog meenen, nu er eenig meer licht dienaangaande ontstaat, dat de volksklasse meer gediend zou zijn met eene goede regeling van de Banken van leening. Nog immer toch bevinden zich de Nederlandsche Banken van leening in het moeras. Het tegenwoordig ministerie heeft hetdoor het vorige verlaten plan van den minister dr. A. Kuyper, om eene regeling der Banken van leening aan de Staten-Oeneraal aan te bieden, wederom opgevat en het toont daarmede de urgentie van voorziening van deze Staatszorg in te zien. Onze liberale ministeriën wilden deze eeuwenlang als noodzakelijk erkende Staats zorg aan het initiatief van 't publiek over laten, rekenende op de filantropie en het spook van den woeker, de parasiet van gebeele vrijheid in deze, bestrijden door andere tot nog toe zeer chimerique middelen van algemeene strekking. Meent men werkelijk dat de~ strijd tegen den woeker in de pandjeshuizen den woeker in 't algemeen zal trefi'en en dat eene goede regeling der Banken van leening met reglementeering van het vrije pandbedrijf niet meer zoude ingrijpen in deze kolossale onderneming? Zooals de zaken nu staan, zonder staats regeling van het pandbedrijf, is de strekking der hulpbanken met winstuitkeeringnadeelig aan de Banken van leening en zelfs meer dan aan de pandjeshuizen. Het: Qui trop embrasse mal treint", is hier van toepassing. Wat wil men toch ? Gelooft men inderdaad dat hulpbanken voorschot gevende zonder pand 't op den duur zullen kunnen bol wer ken? Vermeent men met ernst, dat in zulke banken hulpzoekend en verkrijgend eerlijk publiek immer het ontvangen voorschot zal kunnen teruggeven? Zijn de 3 a 4 pCt. te verkoopen panden bij de Banken van lee ning daarmede niet in tegenspraak? Geeft men voorschot aan een ieder die dat verlangt of wel is men aan beoordee ling of onderzoek onderworpen? In dat feval is de hulp zeer onvolledig, want juist e armsten, waaraan de meeste risico is verbonden, hebben die hulp het dringendst van noode. Maar bovendien elke beoordeeling mishaagt ten deze. In 1894 is steller door het gemeentebe stuur van Amsterdam naar Parijs, Brussel, Antwerpen en Gent gezonden tot het onder zoek in hoeverre het gewenscht is om aan deBank vau leening kosteloos voorschot op zekere categorie van panden te verstrek ken en heeft dat onderzoek geleid tot de overtuiging, dat de pandgevers liever enkele centen rente betalen, dan zich te onder werpen aan eenig onderzoek ter verkrijging van dit kosteloos voorschot. Te Parijs, waar men bij den Mont-dePiétësedert de groote revolutie nu en dan bij zware koude of andere moeilijke tijden, kosteloos voorschot gaf op kleeding en beddegoed, heeft men daarmede sedert 1884 voorgoed gebroken. Te Brussel, Antwerpen en Gent, waar men tot zekeren grens kosteloos kan be leenen mits men zich aan eenig onderzoek onderwerpt, wordt daarvan weinig gebruik gemaakt. Men houde met dezen factor rekening, maar ook met den omvang der kosten van administratie, vooral op de kleine voor schotten, welke zoo weinig rente opleveren. Te Amsterdam" is aan de Bank van lee ning het minimum te verkrijgen voorschot f 0.40 en werden in 1905 verstrekt: 158073 voorsch. t/m ?0.90 211062 van ?!.?1.25 en 348553 1.50 2.50 tezamen617688 ?0.40 tot ?2.50 Deze kan men de kleine voorschotten noemen, zij komen het meest voor n.l. ruim 60 pCt. van het geheel aantal, terwijl het totaal bedrag dezer voorschotten in geld, slechts 26 put. van het totaal voorschot uitmaakt. Mijne onderzoekingen, in overleg met het bestuur der gemeente, gaven de overtui ging, dat de voorschotten in de pandjes huizen te Amsterdam minstens even veel bedragen, te zamen derhalve l l/i millioen te behandelen voorschotten van het mini mum bedrag tot ? 2.50 en ongeveer zooveel teruggaven (lossingen) en rentenbetalingen indien het bedrijf geheel was in handen van bedoelde hulpbanken. Daar vervalt, 't pand, maar daarmede ook eiken waarborg voor teruggave van voorschot en rentebetaling. De ontwerpers zullen zeker ook wel eens geld ter leen hebben gegeven aan vrienden of kennissen en wat heeft hun de ondervinding daarbij geleerd ? En hier geldt het kleine luiden", die tot ?2.50 behoeven en die men toch niet met eenig succes door de sterke hand zal kunnen vervolgen bij niet-teruggave. Wij geven nog eenige opgaven hieronder, welke de voorstanders van de z.g. hulp banken met winstuitkeering kunnen doen zien, over welke kapitalen ze zullen moeten kunnen disponeeren en ook of het wel mogelijk zal zijn om deze, zonder pand tegen behoorlijke rentevergoeding van de hulp zoekenden, te verkrijgen en by voortduring er over te beschikken. Bank van Leening te Amsterdam. Saldo's op uit. December. Aanwezige panden. Sommen. 1902 ? 231,136 ? 1,090,504 ? 1903 216,910 1,073,785 1904 221,288 1,099,08» 1905 . 218,853 1.097,093 1906 234,941 1,253,0601907 246,823 3,401,152 Gemiddeld per jaar ? 1,169,105. Beleeningen. 1902 ?1,034,428 ?3,865,013 1903 969,891 3,699,782 1904 1,040,707 3,944,956 1905 1,022,526 3,905,154 1906 1,078,021 4,391,512 1907 1,068,370 4,651,348 Gemiddeld per jaar ?4,076,294. Rente en Administratieloon. 1902 ?141,029 ?25,526 1903 134,411 32,848 1904 141,115 34,652 1905 138,323 34,306 1906 144,415 36,499 1907 158,618 37,044 Gemiddelde rente en administratieloon te zamen per jaar ? 176,464. Die ? 176,464 zijn noodig met de nog overige baten, te zamen ruim 2 ton om het bedrijf te kunnen voeren, onder eene renteheffing voor het kapitaal uit de gemeentekas' verstrekt van 3X a 4 %. In de dag- en weekbladen komt voor, dat te Hilversum, in navolging van de eerste Haagsehe, een Hülpbank met winstuitkeering is opgericht tot het uitleeuen van gelden in kleine bedragen tegen behoorlijke rente vergoeding met gemakkelijke wijze van aflossing, terwijl de geldnemer meedeelt in de winst. Men meent hierdoor vele kleine burgers uit de handen te kunnen houden van pandjeshuizen en woekeraars. Alles prachtig, maar onmogelijk. Wie zou, om bij Amsterdam te blijven, op den duur de kosten en de risico, om niet te spreken van de enorme bezwaren, willen dragen van zoo'n onderneming? Wat moet men b.v. doen als het gegeven voorschot niet terugkeert? Rechtens vervolgen ter zake van voorschotten van zulke minieme bedragen? En dan die winstuitkeering (sic!) en de administratie, personeel en kosten aan een en ander verbonden! 't Duizelt ons als wij er aan denken. Eiken Zaterdagavond worden aan n Amsterdamsche bank van leening tot 2000 panden gelost en 's Maandags keeren die panden weer terug, het zijn de z.g. weekpanden. Evenzoo heeft dit plaats in de pandjeshuizen. Zou nu het publiek dat deze panden brengt, derhalve voorschot vraagt, het voorschot zonder pandgeving, geregeld terugbrengen? Beken er niet op. Slechts de noodzaak om des Zondags in 't bezit te zijn van het pand, meest kleeiing, doet lossen, nl. voorschot teruggeven en rente betalen. Het uit het brein van theoretici voort gekomen filantropisch denkbeeld, om zonder pand (waarborg) voorschot te verstrekken aan het publiek, dat de Bank van Leening bezoekt, is zoo naïf mogelijk, echter tevens zoo absurd als maar denkbaar is. De overal elders «edert een 10-tal eeuwen bestaande Banken van Leening moesten hen toch tot eenig nadenken brengen, ze bloeien overal, behalve ten onzent, en voorzien in een ware behoefte. Een practisch beheer is echter noodwendig, men zie de cijfers niervoren vermeld. Het ergste van zulke proefnemingen of 2 X 2 =: 5 is, bestaat daarin, dat door oningewijden er nog aandacht aan wordt geschonken en het de oplossing van het reeds zoo lang dringend vraagstuk der regeling van de Banken van Leening kan verschuiven tot men met schade en schande voor de opzetters zal moeten erkennen dat ook hier is 2 X 2 = 4. Maar dergelijke onzin wordt tegenwoordig niet zelden genoten van een door omstan digheden over het paard gebeurden theorie geleerde en in 't licht, waarin hij door 't toeval kwam, hecht de goo gemeente en die breidt zich steeds meer en meer uit, aan zijne profetischen vloed van woorden, aan toonende dat, was voorheen 2 X 2 = 4. nu is 2 X 2 = 5! In de praktijk moet men zulke lui echter zien débuteeren! Het publiek is er echter niet zelden de dupe van. Wy zouden dit met bewijzen, door cijfers, kunnen staven. Men zij ook hier op zijne hoede. Het is onze vaste overtuiging, dat de deelnemers in het bijeenbrengen van het kapitaal voor de z.g. hulpbanken met winstuitkeering bedrogen zullen uitkomen. En dat wij in dezej onze overtuiging, niet alleen staan en zakelijk onder pand nood wendig achten bleek ons, uit de berichten der dagbladen van de vorige week, waarbij Mr. M. W. F. Treub wordt genoemd als een der Directeuren van een Algemeene Bank voor Zakelijk onderpand te^s-G^avenhage, met een kapitaal van ?2,000,000, waarvoor de inschrijving, met 4/* pCt. obligatiën, den 17en jl. is opengesteld. Hoewel art. l der Statuten, omtrent de werking dier Bank, zegt, dat o. a. het doel is: het ter leen verstrekken van gelden onder zakelijk onderpand van onroerende of roerende zaken, enz." en de verdere toelichting, dat het maximum voorschot niet meer zal bedragen dan 2/:! van de Verkoopwaarde bij de beleening, zoo ook