DE AMSTERDAM ME U WEEKBLAD VOOR NEDERLAND. No. l C 54 Tascbje, opgewerkt met kraaltjes en zijde. Kralenwerk. Geen versieringsmateriaal is over de gansche wereld zóó gezocht als kralen. In grpote hoeveelheden, vermoedelijk alleen uit Europa afkomstig, worden zij ia rijkdom van vorm en kleur naar ver schillende werelddeelen geëxporteerd en aldaar verwerkt, «f, geliefd als zij zijn, gebruikt als ruilhandel ook wel als pas munt tot loonsuitkeering van den inboor ling, ja zelfs in 't Oosten op buitenbezittingen, van den Europeeschen ambtenaar. Wanneer men de gebruiksvoorwerpen nagaat in Oast en West, in Noord en Zuid; de kleeding en hoofdtooi van vrouwen en mannen, de attributen benoodigd bij wereldlijk bedrijf of geestelijk ambt, de zaken van meer huishoudelijken aard, dan ziet men dat naast gouddraad en loovertjes de kraalijes een groote rol spelen in de versieringskunst, en aange bracht tusschen het meest verscheiden materiaal van bewerking, een bijzondere fraaie schittering en teekening in 't ornament weten te weeg te brengen. Van kralenwerk, hoe eenvoudig van opvatting ook, gaat altijd een treffende, eigenaardige bekoring uit. Het primitieve volk met zijn onbewust schoonheids begrip, zijn voorliefde voor frissche, sprekende kleuren vindt in dit zoo weinig kostbare, bont-schitterende materiaal dan pok bevrediging om in de hem eigen volkskunst aan zijn drang tot versieren van lichaam, kleeding of andere bezittin gen te voldoen. Fraaie kralen-werkstukjes zijn dien aangaande uit het .Oosten tot ons ge komen. Waar onze meisjes zich tevreden stellen de kraaltjes, meest zonder eenig gevoel voor kleur bont dooreen aan te rijgen, tot kettingen en armbanden, die geen vrouw zou wenschen te dragen, daar rijgt de Indiaan voor zijn hals sieraad tusschen vuurroode kralen, licht bruine zaadjes van boomen en planten, of wel donkere, veelkleurig-glauzende torrenschilden en verkrijgt daardoor een kleurmengeling, die ons oog a'angenaam aandoet. Als wij het kralenwerk van onzen tegenwoordigen tijd vergelijken bij dat onzer groot- en overgrootmoeders, dan, wij erkennen het, valt er heel wat voor uitgang te bespeuren. Al mogen ook de kraaltjes in geacheveerde afwerking en gelijkheid van vorm vél bij de vroegere verloren hebben, de ons heden ten dage ten dienste staande kleurgamma met tle groote keuze van onmerkbaar opvolgende tonen is ook vél waard. Het weleer met voorliefde gewerkte, naturalistische bloemornament uit de eerste helft der vorige eeuw is bovendien verdwenen en heeft plaats gemaakt voor een versiering met beter begrip van ornamentiek en vlakverdeeling, hetgeen ontegenzeggelijk aan deze naaldwerktechniek ten goede komt. Doch hoezeer wij een vooruitgang van het kralenwerk in de goede richting toe juichen, de Etnografische en Koloniale Musea leveren ons de bewijzen, ??dat Jïr, Mr, P. R. m. t Jhr. Mr. P. R. Ferm, in leven oud vice-president van den Hoogen Raad der Nederlanden. Het Familistère te Gnise (Noorfl-FraDïrük,) Daar het Familistère te Guise, gesticht door Godin, den vermaarden kaehelfabrikant, zeker niet overbekend is, lijkt 't mij loonend, een en ander omtrent deze onderneming op coöperatief gebied mede te deelen. Eerst wil ik vertellen, hoe het Familistère er uit ziet. Een complex van gebouwen, waarin niet alleen het bedrijf wordt uitge oefend, maar ook een groot deel der arbeiders hunne appartementen hebben. Dan vindt men er, behalve scholen en winkels, een ontspannings- en gymnastiekzaal, een theater enz , alles uitsluitend ten dienste van de daar werkende arbeiders; en alles is zoo practisch en hygiënisch ingericht, dat het voorbeeldig mag genoemd worden. Het geheel is omgeven door een goed aangelegd plantsoen, waarde kinderen spelen en de arbeiders na gedanen arbeid kunnen uitrukten. Voeg daarbij de behoorlike omgeving van Guise en men begrijpt welk een bijonder sympathieken indruk men van deze instelling krögt. En nu iets over den arbeider aldaar. Komt hij jn de fabriek, wordt hij dadelik participant (deelhebber) en deelt in l pCt. van de winst, later wordt hij sociétaire met 1% pCi., terwijl hy na vijf en twintie jaar associéis met 2 pCt. Het begintoon bedraagt voor een volwassen, flink arbeider ± 3000 frs. per jaar bij 'n werkdag van 10 uur. Afgezien nog van de gemakken en verdere voordeelen. Ik doel hier, om maar iets te noemen, bv. op voedsel en andere dingen, zoo goedkoop in het familistère te krijgen, omdat de coöperatie er eene afdeeling, levens middelen, op nahoudt, 'u slagerij, enz. enz. Dat -cbeelt enorm voor den kooper; niet alleen, dat hij zich daardoor alles zeer goed koop kan aanEchaüen, maar ook wijl hij op 't eind van 't jaar nog eens in die gemaakte winst meedeelt. De scholen, waarvan ik straks sprak, zijn natuurlik óók uitsluitend voor de kinderen van de arbeiders uit 't Familistère. Dit zijn voordeelen, eiken werker toegewezen. De associéen de sociétaire hebben boven dien nog het recht in het F.stère te wonen, wat velen echter niet eens verlangen voor meerdere persoonlike vrijheid. Er huizen daar toch nog pi.m. 200d menschen. Een vierhonderd arbeiders wonen in het stadje Guise afzon derlijk. Enkele hebben daar dikwerf een eigendom, d. w. z. een eigen huis en tuintje. Ka vijftien jaar, als men er bijv. op 4f> jarigen leeftijd gekomen is, heeft men al recht op pensioen. O ader kan men tot het F.stère niet meer toetreden. Dit pensioen bedraagt dan l franc per dag. Dit geldt ook, wanneer ziekte het pensioen nemen, na 15 jaren arbeid, noodzakelik maakt. Eén franc per dag is weinig, te weinig maar er is gezorgd voor deze schraal bedeel den. Om hen te kunnen steunen werd 'n Onderlinge Verzekering" opgericht, die zoo veel bijpast dat de betrokkenen voldoende hebbeh om van te leven. Deze maatregel bleek noodzakelik. Uit die kas wordt, behalve aan die ouden of gebrekkigen, ook nog bijstand verschaft aan de gezinnen, die, bijv. door een te groot aantal kinderen, door hen als behoeftig worden beschouwd. Ze krijgen ondersteuning niet bij wijze van aalmoes" wordt uitdrukkelik gezegd, maar omdat in Familistère ieder recht heeft op een menschwaardig bestaan: weduwen, weezen, gebrek kigen en grijsaards". Óók verstaat men hier onder behoeftig die gezinnen, waarvan de kostwinner, doordat z'n werkkracht van minder btduiding is, onder de 100 frs. per maand verdient. Die minder inkomen hebben, deelen echter tóch in de winst als hadden ze 100 frs., want dit geschiedt in verhouding tot hun loon. De onderlinge verzekering be taalt ook apotheek, dokter, vroedvrouw, en de verzorging van baby's en kinderen tot den leeftijd van naar school gaan (in het daarvoor bestemde pouponnat") wanneer de ouders dat wenschen. Hier een lijstje, dat eenigszins een kijk geeft op de wijze van ondersteuning: Man en vrouw .... 2.50 frs. per dag Weduwnaar of vrouw ge zinshoofd 1.50 Weduwe zonder familie . 1.00 ,, Invalide bij fam. inwonend 1.00 Vrouw _ 0.75 Jongel. boven 16 jaar. . 1.00 ,. Jongel. van 14?16 . . 0.50 Kinderen beneden 12 jaar 0.25 Bovenal zorgt men voor weduwen en wee zen. Zoo worden de kinderen van gestorven ouders, die 15 jaar op de fabriek gewerkt hebben, uitbesteed en ontvangen een uitste kende opvoeding. Kinderen van hen, die wrj nog veel kunnen leeren van de fraaie zaken, die uit de Mol ukken en de Antillen alsook van de Dajaks en Kaffers tot ons komen. Wat die wilde volksstammen boven ons vóór hebben, is hun aange boren, goed begrip van sierkunst, die nauw verband houdt met het te versieren voorwerp, er zoo onafscheidelijk en logisch mede samenhangt, dat het een zonder het ander ondenkbaar is. Het met kralen stijf omregen koord, waaraan de boom vrucht-snuifdoos van den Zoeloe-kaffer bevestigd is, kón door geen practischer vervangen worden; onbeweeglijk, lood recht hangt daardoor de snuifdoos aan den gordel. De zware arm- en beenringen, vervaardigd door zes of meer risten kralen van volmaakt gelijke grootte als koord te draaien om een bundel planten vezels, ze zijn vrij wat logischer van constructie dan het smalle Margrieten-armbandje, bij ons up to date". Zoo zouden wij nog op tal van voor,beelden kunnen wijzen. Na dit alles 'overwogen te hebben, vragen wij ons af: Had het nieuw uit gekomen boekje Het Kralenrijgen" van Margaretha Verwey door den uitgever D. Berreklouw in een zoo smaakvol gewaad gestoken ons niet meer kunnen geven, dan het in werkelijkheid doet P Het leert de meest voorkomende wijzen om met kralen te versieren, kralen rijgen, kralen weven ; het geeft duidelijke ascbje van kraaltjes genaaid op linnen. korter dan 15 jaar tot het Familistère be hoorden, komen slechts een jaar ten laste van de associatie. Is er op school een kind, dat blijk geeft van rmitengewone gaven of verstand, dan wordt het in de gelegenheid gesteld die gaven te ontwikkelen en zelfs, indien noodzakelijk, naar 't buitenland gestuurd om de noodige bekwaamheid te verkrijgen. Zoo zijn er reeds enkelen op die manier bijv. ingenieur ge worden. Deze opleiding verplicht hen echter niet naar het F'etère later terug te keeren, al doen sommigen dat natuurlijk. Dit laatste geldt trouwens voor alle kinderen, ouderloos of niet. Wat nu verder het pensioen aangaat, be draagt het volledige 2.50 frs. per dag en wordt uitgekeerd na 30 jaren; betrekkelik vroeg kan men dit dus reeds bereiken, daar men al op 14 jarigen leeftijd tot de fabriek kan toetreden. Zestig jaar zijnde moet de arbeid worden neergelegd om voor jongere krachten plaats te maken. Wij spraken een jongen van 10 jaar, die al jaarlijks 1500 frs. verdiende. Er mag in het F'stère niet minder verdiend worden dan 60 frs. per maand voor een man en 35 francs voor eene vrouw. Dit ge ringe loon komt echter haast niet voor en zooals we hierboven zagen worden ze dan tot de behoefugen gerekend, ontvangen dus uit dien hoofde ondersteuning. De gepensionneerden hebben 't er dus zeer goed, gelet op hun vroeger rijkelik inkomen bovendien. De meesten leggen er dan ook gemakkelik htd wat terzijde. En dat kan best, als nr n hoort van de meeste sommen die verdiend worden, 't aandeel in de winst en de goedkoopte van het leven daar. Is 't zoover, dat 'n jonge man onder dienst meet, dan krijgt hy bij zijn terugkomst (hij blijft al dien tijd deelhebber) toch zijn aandeel in de winsten, die er in z'n afwezigheid gehaakt zijn. Nu eenige bijzonderheden aangaande den stichter. J. B. A. Godin werd den SGsten Januari 1817 geboren te Ee<juéheries (departement Aisne) in Frankrijk. Zoon van een zeer eenvoudig werkman, moest hij reeds op elfjarigen leeftijd bij zijn vader in de leer, Daar bleef hij tot z.'n zeventiende jaar. Doordat hij daarna als handwerksman 'n reis door geheel Frankrijk ondernam, leerde hij al de verschrikkingen van den arbeid kennen. Zóó zelfs, dat hij, nog jong, deze woorden ceertchreef: Indien ooit de dag mocht aanbreken, dat ik mij boven de levens omstandigheden van den arbeider zal weten te verheffen, zal ik zoeken naar de middelen, die zijn bestaan drageliker en genotvoller zullen maken en aan den arbeid het ver nederende ontneajen." Reeds drie jaar later kon hij zich eenigszins omhoog werken. Te Esquéheries teruggekeerd, installeerde hij zich daar en fabriceerde op zeer bascheiden voet verwarmingstoestellen, met behulp van twee helpers. Door een kleine ontdekking, nl. om gietijzer te ge bruiken in plaats van plaatijzer, slaagde hij buiten verwachting en kon al vroeg een fabriek beginnen en die later uitbreiden. Tascbje in kralenrjjgwerk. aanwijzingen om op diverse grondstof met kralen aardige werkstukjes te ver vaardigen en al achten wij dit niet gering en onderschatten wij geenszins de waarde van goede technische verklaringen, toch mist het boekje en dit betreuren wij, den historischen achtergrond, die het, ook door reproducties van fraaie kralen voorwerpen van hier en uit den vreemde zooveel belangrijker had kunnen maken. Zooals het thans vóór ons ligt, heeft het iets onvoüedigs, dat ons niet bevredigt. Een voorwerpje, eenvoudig van orna mentiek, doch fraai van kleur kan onge twijfeld bekoren, wij behoeven daarvoor slechts de etalags gade te slaan in het bekende magazijn van Mej. Verwey in de Spiegelstraat, waar in weinig tijdroovend, gemakkelijk werk, doorloopend zulke fraaie gegevens te zien zijn. Doch een boekje als dit vraagt o. i. meer; het eischt voldoende studiemateriaal wil het van blijvende waarde zijn en dit verkrijgt men door naast het gegevene te stellen : de fraaie producten van kralenwerk van verre of nabij tot ons gekomen, die, technisch vrijwel gelijk, getuigen van een zooveel hoogere kunstuiting, o. i. hier te lande met studie en inspanning evenzeer te bereiken. Meesterstukjes van uitvoering in kralenrijgwerkzijnbijv. detabaksdoozenensirihdoosjes uit de H nukken, met hun wanden met stijf overspannen, kleurrijk kralengarnituur, waarin een geometrisch orna ment, Javaansche letterteekens, dier- en bloemmotieven kunstig verwerkt zijn. Meesterstukjes van aardige techniek, ons nog onbekend, in kralen weef werk zijn ook de kwejoe pandjes, schortjes la 1846 had hij ongeveer 30 arbeiders in zijn dienst. Te dien tijd was 't, dat hij zich voor goed te Guise vestigde en langzamer hand het Familistère schiep. Geheel zijn verder leven wijdde hij voortaan aan het welzijn der arbeiders, studeerde hard en werkte daarbij enorm voor cie fabriek. Ook in Schaerbeek bij Brussel heeft hij een tweede fabriek op dezelfde leest geschoeid. Hij begon al spoedig met de gebruibelike werkuren van veertien op tien te brengen en voerde den eigenaardiger! maatregel in, niet allen op dezelfden dag te betalen om het gezamenlijk café-bezoek tegen te gaan. Streng werd en wordt erop gelet, dat per sonen uit eenzelfde afdeeliag op verschillende dagen worden uitbetaald. Door op deae en andere wijze den drank te bestrijden, hoopte hij de arbeiders op hooger peil te brengen. Door bibliotneek en conferenties in de theaterzaal trachtte hij de arbeiders tot zelf ontwikkeling te krijgen, vooral op wetech-chappelik en sociologisch gebied. Vooral propageerde hij, dat de associatie van arbeid, kapitaal en talent het eenigst middel is om het maatschappelik evenwicht te herstellen. En de man, die eens amper lezen en schrijven kon, schreef, bezield voor dit ideaal de vol gende werken, te midden der vele beslommericgen der fabriek : ..Sulutions sociales", La Kiubesse au service du IVuple", Les souialistes et les droits du travail", ..La Politique du Travail et la politi<[ue des privi leges", enz. enz, il ij de^d echter meer dan tbeoretiseeren hij wilde ook de ernet toonen van z'n streven door de praktijk. Zoo maakte bij zich zelf tot administrateurgerant van de fabriek, die hij aan de gemeenschappelike arbeiders afstond, dus werd di recteur. Hij ontwierp een reglement, waar aan hij zich als administrateur-gerant te onderwerpen had, evenals alle administra teurs, die na hem zouden komen, en waarin vijf gevallen voorkwamen, waarin de raad van arbeiders hen van hun post konden ontbeilen. In 1888 stierf hij na behalve Maire te Guise, afgevaardigde te zijn geworden, oiiicier de l' Académie en Chevalier de la Légion d'honneur. Zijn jongensdroom heeft hij in zijn leven kunnen verwezenliken. Bij testamentaire beschikking was het Fnmilistère 'n legaat van 3.100.U,1!) frs. ver maakt, waardoor dit in het bezit kwam van alle roerende en onroerende goederen. Echter, dit geschenk mocht niemand toebehooren voor altijd. Men kon er werk vinden en de dividenten deelen, alles als gemeenschappelik eigendom beschouwen, er later zelfs rustig van zijn pensioen genieten, maar om wér voor hen plaats te maken, die intusschen er recht op hadden, krachtens hun aandeel als arbeider. Van geslacht op geslacht. Tevens was door Godin vastgesteld, dat 'n aanzienlike som aan zijn erfgenamen jaarliks moest worden uitbetaald, na aftrek der winsten, die procentsgewijze onder de werklieden-aandeelhüuders zouden worden verdeeld. De som, als erfenis bedoeld, kon men in '|(J jaar afbetalen, tenminste dit was de termijn, door Gcdin vastgesteld. Daarna voor jonge Indiaansche meisjes in WestIndië. Fraaie kunst-werkstukjes zijn evenzeer de lampranden in kralenrijgwerk ontworpen en uitgevoerd door mevrouw -T. H. Derkinderen?Besier, destijds gepubliceerd in Onze Kunst." Door dergelijke gegevens in plaat te brengen naast de meer eenvoudige, ware o. i. het boekje zooveel leerzamer geweest. Wie daarenboven ontwerpen voor kralenrijgwerk maakt, weet met hoeveel technische bezwaren men dan te wors telen heeft van wege de bouw der kraaltjes, wil het ontwerp, in uitvoering tot zijn volle recht komen. Een enkele toelichting had ook in deze zijn nut gehad. De reproductie van enkele prentjes mogen echter doen zien, hoezeer wij de uitgave welkom heeten, zij mogen er toe bijdragen de belangstelling in het boekje aan te wakkeren. Wie bij het vervaardigen der voorwerpen de duide lijke beschrijving en fraaie kleuropgaven volgt, zal niet teleurgesteld worden. Men beschouwe het als een leiddraad om te leeren zien, te leeren begrijpen en waar tentoonstellingen ons brengen: ons Nederlandsen kunstnaaldwerk, de volks kunst uit Europa, of uit Oost en West daar verzuime men niet het kralenwerk aan dachtig te beschouwen. De aardige taschjes, kettingen, beursjes uit het boekje vervaardigd, zullen er zeker het hunne toe hebben bijgebracht, deze kunsttech niek beter te begrijpen, te waardeeren en gewijzigd naar onze begrippen tot voorbeeld te nemen. ELI*. M. Hooi i K. El-President Rooseyelt. TlTEODOOR ROOSEVELT, die verleden Donderdag is afgetreden als Presi lent van de Vereenigde Staten van >, oord-Amerika. zou alles den arbeiders behooren. De fabriek ging evenwel zóó goed vooruit, dat 't mogelik bleek vél sneller deze eigenaardige hypotheek af te lossen. Zoo geschiedde. En na enkele jarea nog, zal het florissante Familistére uitsluitend eigendom zijn van een misschien eindeloos elkaar opvolgende geslachten-reeks. Parijs, Jan. ]','0;>. JOHAX SCHMIHT. ERRATUM. Bij het opmaken der kunstpagina van ons vorig nummer, heeft in het arlikel over de Encyclopaedie der Diamantnijverheid, een zeer zinstorende verplaatsing van zetsel plaats gevonden. Men gelieve den laatsten zin 2de kolom en de' beide eerste zinnen 3de kolom aldus te lezen: En ziet ge: daarom zit dat encyclopaedie-jasje nou 'n beetje te wijd. Nu, na u goed, zij 't met een wat vlug coupeursgebaar, de plooien te hebben lal en zien," enz. terwijl de zin in de 4de kolom, begin nend: Het is 'n genot en hoe leerzaam bovendien", aldus behoort vervolgd te worden: in dit betrekkelijk kleine compendium, zóó, dat zij een levend iets voor je wordt, de geheele industrie en bare wordingsgeschiedenis, den boom en de wortels vóór je gesteld zien." EQ eindelijk moet onder de p'aat klooverswinkel", in plaats van het woord kern", ker/" gelezen worden.