DE AMSTERDAMMER WEEKBLAD VOOR NEDERLAND. No. 1668 over de logische beginselen de algemeene aandacht van het denkende yoUudeel in ons land het eerst cal weten te boeien, tot later van de kant van katholieken en ?ociaal-democraten machtiger, dieper ont roerende en -meer politiek scheppende pro bleemwerelden in het vnnr kannen worden gebracht. A. J. RKSINK. , Dr. F. PIJPER. Getchiedeni» dtr Boete en Biecht in de ckriitelijke kerk, deel II, Ilde stak. 's-Gravenhage, Martinne Nijhoff 1908. II. Is deze uiteenzetting belangrijk, niet minder lezenswaard ia de tweede afdeeling waarin wordt gehandeld over de geschiedenis der Boete en Biecht als bijdrage tot de geschie denis der zedeleer". Wel heeft aldns de 8. de christelijke kerk gnnstigen invloed uitgeoefend maar toch heeft de'zedeleer in de middeleeuwen gean hooge vluohv" genomen 14). Een be?denkelqke eigenschap was deze dat zij soms onder' den invloed stond van godsdienstige gevoelens van twijfelachtige waarde, dienten gevolge een al te groote beteekenis hechtte aan zuiver kerkelijke belangen en voorschrif ten, als ernstige overtredingen bestempelde wat, uit hooger gezichtspunt beschouwd, een veelj geringere moreele beteekenis bezit, en daarentegen licht achtte wat als betreurens waardige zedelyke afdwaling beechoowd be hoorde-te worden". Zooals te begrijpen is speelt dedmiveleen groote rol. De oorzaak van alle verkeerdheden zocht men in den invloed des Satans. Als een kind door de ouders in 'c bed wordt 'doodgedrakt, als een mensch twijfelt aan 't eacramen1-, zelfmoord pleegt, altijd is de duivel ?déschuldige 115) Laat me enkele grepen doen uit den schat van bijzonderheden, om te laten 'zien hoe veelzijdig dit werk is. Was het geoorloofd interest te nemen? In theorie niet in de practijk wel. Woeker was echter verboden; wanneer erfgenamen van woekeraars het door onrecht verkregen ?niet wilden teruggeven moest een kerkelijke begrafenis geweigerd worden" 16). Wat leert ons de geechiedenia der boete en biecht aangaande de' reinheid van zeden ? De boetegeschiedenis laat van het zedelijk leven slechts de donkere zijde zien". Op menig punt staren wq hier in diepe afgronden van misdaad en schande, wij worden hier gewaar welke booze neigingen sluimeren in de binnenste hoeken van het menechenhart". Maar aan den anderen kant dient recht matige balde gebracht te worden aan al wat tot bestrijding van het kwaad is gedaan" en dient opgemerkt tot troost van velen die zuchten over de jammerlijke verdorvenheid juist van onzen tijd geen misdaad zoo groot, geen ongerechtigheid zoo walgelijk, geen ver dorvenheid zoo verfijnd of de middeleeuwen leveren er voorbeelden van op" 17). Mannen, die een andere vrouw willen huwen, do oden hunne echt genoot e; ouders brengen hunne pasgeboorne kinderen om 't leven, drukken ze dood onder-een hoop kleeren of verdrinken ze. Vergiftiging kwam zoo dikwijls voor dat reeds ± 1200 en 1300 aan apothekers werd verholen vergift te verkoopen zonder kennisgevingaan de wereldlijke overheid 18). Brandstichting was aan de orde van den dag; reeds in 827 werd straf bepaald voor hem die een huig aanstak, beval 'taan te steken of toeliet dat 't aangestoken werd. Er waren getuigen die bewust op de evan geliën een valsche eed zwoeren. Dronkenschap kwam overal voor, zelfs gebruikte men soms dronken de eucharistie. Geslachtszonden komen zoo veelvuldig en in zulke verschillende vormen voor, dat bet onmogelijk mag genoemd worden er een eenigs-.ins volledig verslag van op te ma ken" U). Zoo werd eens door Bonifacina het reizen van Engelsche vrouwen naar Kom e verboden omdat slechts weinige ongedeerd terugkeerden. Er waren maar weinig steden in Lombardye, Frankrijk: en Gallie waarin zich niet een lichtekooi van Engelsche af komst bevond. Zoo gewoon was bet dat iemand voor gehuwd te zijn, ongeoorloofde omgang met een vrouw had, dat, toen op een synode werd besloten ontucht voor het huwelijk als grond voor echtscheiding aan te nemen twee bisschoppen zich hier tegen verklaarden. Immers, om van de vrouwen te zwijgen, zelden of nooit trad een man ongerept in 't huwelijk" 19). Ook toen waren er echonten, wier ambt hen verplichtte tot het straffen van echtbrekers en liehtekooien, maar' wier leven was echtbreuk en hoererij. Als iemand maar geld hoed, dan vond hij een beschermer in wie een wreker bad moeten wezen er is dus niets nieuws onder de zon ook in dézen l Souteneurs waren ook toen reeds bekend, ouders gaven hunne dochters, weduwen hare kinderen prijs; de toestanden In slaapver trekken, zoowel in gewone huisgezinnen als op kostscholen en kloosters waren van dien aard, dat de kinderen daar meer kwaad leerden dan zq in huizen van ontucht zonden opdoen! Bisschop H erve van Rheims ver klaarde dan ook reeds in 909 hoererij in echtbreuk, heiligschennis en moord hebben 't land overstroomd" 19). Gevallen van bloedschande komen voor en vormen, die iemand de haren ten berge doen rijzen l Maar genoeg! Ieder lezer zal 't nu wel duidelijk zyn geworden dat 't in den goeden ouden tjjd alles behalve goed" was! Ook onder de geestelijkheid was 't alles behalve zuiver. Zeer gewoon was het dat in Frankrijk twee geestelijken duelleerden. In DuitEchland was een bijzonder soort geeste lijken dat zich schuldig maakte aan echtbreuk, moord en verder aan de schandelijkste zon den! Ze jagen op erfenissen, nemen deel aan narrenfeesten, treden soms op als potsenmakers, dobbelen, zelfs in de voorhoven d er kerken, zijn dronkaards, en leven veelal in ontucht. De toestanden in pastoriën en kloos ters lieten niet veel, maar alles te wenschen over; t waren meestal meer zwynenstalien dan religieuze verblijven. Geklaagd wordt over de nalatigheid in 't vieren van den Zondag, eveneens over advokaten die te veel geld vorderen of tegen hun geweten slechte zaken op zich nemen, .stuk ken verdonkeremanen, siinksche excep-.ies opwerpen, valsche stukken in het geding brengen of eene zaak op onbehoorlijke wijze rekken. Alweer, niets nieuws! Slavenhandel en 't slaven honden bestonden en waren geoorloofi. De kerk hield zelf dikwijls slaven en werkte 't in vrijheid stellen tegen 20). Al zou ook zoo nu en dan in 't hart van een paus of bisschop medelijden gegloeid hebben voor de slaven, zij waren machteloos tegenover de massa, machteloos tegenover de onberekenbaar groote econo mische beteekenis van slavernij in het middeleeuwsche maatschappelijke leven". Het lot der slaven was niet gunstig. Soms stierven ze van honger, werden door de priesters ver minkt ; doodeu van een slaaf kwam op soms 7, soms 5 jaar boetedoening te staan. Ten opzichte der joden zijn de boete en biechtboeken ook leerzaam. Het kind van een jood mag niet door een christen vrouw gezoogd worden; evenmin mag een christen een jDodeche vrouw bijstaan 21). Aan de zeden der joden kende men inzake schuldvordering geen bewijekracht toet Men denke hoeveel edele" christenen zich hiervan hebben be diend om van een schuld vrij te komen! De joden moesten door afzonderlijke kleeding goed in 't oog loopen, en mochten op Chr. feestdagen in 't geheel niet in 't openbaar verschijnen. Het dooden van een jood werd beschouwd als een ander soort misdrijf dan 't dooden van een christen. Zeer merkwaardig is ook wat S. meedeelt over de overblijfselen van heidensch bijge loof in onze streken, en hoe deze door de kerk werden bestreden, deels verchristelijkt. Maar, bier en daar een greep doende is onze beoordeeling reeds lang gevonden; toch is hetgeen ik gaf nog steeds weinig, vergeleken by de enorme massa feiten matariaal in dit werk bijeengebracht. Prof. Pijper heeft zich hierin betoond een grondig kenner van de ontzaglijke menigte boete- en biechtboeken, kenner van zoo goed als alles wat in eenig verband stond tot zqn onderwerp. En hij heeft ons al die gegevens niet onsamenhangend geschonken, maar zoo bewerkt, dat zelfs voor den niet geheel deskundige lezer de lectuur een genot is; helder en duidelijk toch niet droog of al te zeer in détails afdalend. Kortom, dit nieuwe werk is een schatkamer van cultuur-historische en folkloristische bijzonderheden. Ieder die in 't vervolg zal willen schrijven over deze dingen, zal met groote dankbaarheid van dit werk gebruik kunnen en moeten maken. Wat indertijd geschreven werd bij de ver schijning van het eerste deel heeft zich be waarheid l Prof. Pijper heeft met dit werk der wetenschap een onmiskenbaar grooten dienst bewezen. Oud e-W e t e r i n g, A. KLAVER. 14) t. a. p. bladz. 344.15) t. a. p. bladz. 350?352. 16) t. a. p. bladz. 388. 17) t. a. p. bladz. 420?421. 18) t. a. p. bladz. 427. 19) t. a. p. bladz. 434 e,v. 20) t. a. p. bladz. 437. 21) t. a. p. bladz. 439. 22) t. a. p. bladz. 474 e.v. 23) t. a. p. bladz. 506 e.v. Berichten, FRANSCHB PERIODIEKEN. Volgens de zooeven verschenen jaargang 1909 van de Annuairt de la preste franfitise verschenen in 1908 in Frankrijk 9,877 dagbladen en tijdschriften tegen ongeveer 9000 in het jaar 1907. De groote toename wordt voornamelijk veroor zaakt door de vakbladen van verschillende takken van handel en nijverheid. Het nieuwste vakblad is het Journal de» gen» de Ultra, organe professionnel des crivains, auteurs dramatiqaes et journalistes francais, waarvan dezer dagen het eerste nummer is verschenen. DE DICHTER VAN STSDWKWEWB. Op VOOrSClt van de artsen-vereeniging te Frankfort a. M is een comitésamengeroepen ten einde voor stellen te beramen om den dichter van Strawelpeter, de geneesheer dr. Heinricii Hoffmanu, den 13en Juni, den lOOsten gedenkdag; van zijn geboorte, feestelijk te huldigen. Het voornemen bestaat om den dokter-dichter o. a. te eeren door de'onthulling van een gedenkbron. ONTDEKKERS DER NIEUWB WERELD. De vol gende maand zal verschijnen een geschiedenis van de Explorers in the New- World, before and afler Columbtu, door mrc. Mc. Marrongit Muihall. Het boek, waarvan de schrijfster de eerste vrouw was aan wie door paos Leo XIII vergund werd in de bibliotheek van het Vatikaan nasporingen te doen, be vat in hoofdzaak de geschiedenis van de Jeznïten-missiën in Paraguay, voornamelijk naar gegevens in de Vatikaan-bibliotheek voorhanden. **LUTINE. Op een van de zand platen, dicht voor de Noordzeeknst van Vlieland is in 1799 de Engelsche Lutine" gezonken met ongeveer 15 millioen aan geld en staven aan boord. In 1823 hebben wij onze rechten erop weer aan ingeland afgestaan en ongeveer 2 millioen is opgehaald bij de verschillende gedane pogingen, die tot in de laatste jaren nog zijn voortgezet, met dalend succes. Het wrak ligt diep onder het zand en er is nu een nieuw schip ontworpen, waarmee de 40.000 ton zand die alles bedekken, weggezogen moeten worden terwijl door een onder zeese hèbuis met observatie-kamer het wrak kan bereikt worden. Het geld dat er ligt is de moeite waard, maar het is de vraag of deze poging meer succes zal hebben dan de vorige. Vlielanders beweren steeds dat de Urker visschers met lange tangen het grootste deel al hebben opgevischt, en onder hnn schuit gebonden, hebban vervoerd. De vraag is maar: indien de Urkers ? 13.000.000 hebben, waarom sturen ze dan den Engelschen hun visch niet cadeau ? voor Boerenhuizen en Bnrgerhuizen en Industrieele Onder nemingen in alle afmetingen en prgzen. Te bevragen by C. B OEJT » E R M A K E B, Overtoom 4S9, Amsterdam. Telephoon 4O45. WIELRIJDERSKAARTEN. B8 J. Cr. B BOE 8 E te Utrecht is uitgegeven: Wiflrijtfert/ififiri voor Zui(l-Ho//fint/, met dat gedeelte van Noord-Holland, waarop Amsterdam en Haarlem voorkomen. Wielrtfdershnart v. d. Frov. Utrecht^ met dat gedeelte van Noord-Holland, waarop Amsterdam en 'e Gooi voorkomen. Wlelrtjderahaart voor Gelderland, met het westelijk gedeelte van Westphalen. Prijs van elke kaart in etui. Op linnen ?0.60. Op papier ?0.40. Gids voor 't Gooi en Baarn, met uitvoerige Wandelt aart en, Platte gronden van HilYerenm, Bnssnm en Baarn en talrijke illustratiën. Bewerkt door J. W. DRAAIJER Jr. DERDE BIJGEWERKTE DRUK. PRIJS ? O.5O. A R Nu E SI, schoonste gedeelte van Nederland. Restaurant ;r lusis Sacrm van het gebouw F. SIMON, Directeur-Pachter. Begrafenis-Onderneming ?r. Prinsengracht 837. Telephoon No. 906. ERVEN KRAMER Wijde Kapelsteeg 4 bij het Rokin Amsterdam. Fabriek van Kantoorboeken ?"? Telephoon No. 266. ?"? [Meneer Focus als Globe trotter door F. DE SINCLAIK. Geïllustreerd met 70 plaatjes van Chris Kras Kzn. Prüs ing. f 1.90; geb. f 2.25. Uitgave van VAN HOLKEMA & WARENDORF, Amsterdam. ? MONOGRAM STEMPELEN. ? CEBR.SIMONS KALYERSTRAAT 134. HEILIGENWEO 34. Ond-Hollandsche Tegels. Delftsche Vazen. O Rembrandtplein 35, AMSTERDAM. ZOON. ROTTERDAM. WIEGANT'S PIANOHANDEL <Opgericltt IgeS). Kalveratraat 66-08, Amsterdam. In onze muzieksalona zijn steeds te hooren en te bespelen een groote keuze | Piano's -Vleugels - Speelapparaten. Agentuur der "Wereldberoemde PERZINA-PIANO'S uit de fabriek van Gebr. PERZINA, 8 c h w erin. Hofleverancier! van H. M. de Koningin der Nederlanden. PIANO's in haar van af ?4 per maand. Ook op termijnbetaling. Zeer billijke prijzen. Afdoende garantie. Prijsopgave wordt op aanvraag gaarne verstrekt. VIJZELSTRAAT S?18, AHSTERDAM. Koopt teehnit bq Uwen broodbakker. KEUKENBESCHUIT per «tak l eta. T HAA6SCHE BESCHUIT per 20 stak* K) «i TAFELBESCHUIT per 20 «tak* 10 \ KA1SER BESCHUIT 15 M 10 _ CHOCOLADEBESCHUITJÉS per 20 «tak* 10 ets. Al ttat Kortea ajm dav*jeiyi<« rtncfc TcrtrqgbMjr ook bq extra bef ?l T»rdiene» dn» Tem A» Tootkevu hovot tc«fh»it, w«lk* oabepulden tijd in bt i, bij winkelien ia Toomki ttMt, Aanbevelend, Tel. H«7. PAUL C. KA1SER. J3OIST Ac CARAMELS BébéHoi al G. B A AU. Bootbouwerüde Amstel". Hotor-, Zeil- en Koeivaartulgen In hout en «taal. Scheepsmotoren. TELEPHOON 7191. OYBB HALFWEG 't KALFJE, AMSTEBDABL Vr»»ft prgiea firma G. W. VON SCHMIT & ZOON, HAARLEM, AMSTERDAM, Oroote Houtstraat 16. Kalverstraat 197. Kousen en Hygiënische Onderkleeding. Jaeger Lahmann Ramen Merk Z Crêpe de Sant LeYensverzekering- fjt f _* Maatschappij nrl TTl D C1T1 Unatschnppelljk Kapitaal: EEN ffll^LrlOElf GULDEN (Tolteekend). Sluit Levensverzekeringen en Lijfrenten op foy zonder gun stige verzekeringftYoorwaarden en tegen zeer billijk* premiën. PHILIPPONA KETELAAR, 40 lm Cowr, Katverslraat lö, Amsterdam. GRANDE SPECIALITÉPOUB Trousseaux & Layettes. Sar demande envoi franco de Devii et de modelet. Téléphon* No. AUTOMOBIELEN Panhard et Levassor met jnichèlin banden. m s t e i* d a m, Eerste Nat. Arb. Contr. en Ziekte Verz. My. HET ROOI» E KnUIS». Gevestigd te 's-Hagc, Rijnstraat 11. MaatMchappelijk Kapitaal ? l.OOO.OOO.?. Deze My. is de EENIGSTE die het algeheele risico der art. 1638e, x en y., hetzij afzonderlijk, of wel gecombineerd van den werkgever overneemt. NAAMLOOZE VENNOOTSCHAP Begrafenis-Vereeniging TB AMSTERDAM. Administrateur: N. SAX Jr., adres F. C. Hooftetr. M. Telephoon No. 041. De Raad van Bettuw: A W. VAN EEGHEN Jr?Foonftta* Is. DA. COSTA, Gedelegeerd». NATUURLIJK Pf, SALZ is datalleen echte Karlsbader Voor Namaak en vervalsching wordt gewaarschuwd. SPOOR's MOSTERD OB flacens net ingeslepei glazei stoppen, zender kark M lak.) MELKSIBOPEJN. LIMONADJESIJBOPKJI. W. A. Spoor Jr, Fabrikaat, Cnlmb*rg. De drie Magazijnen voor Horlogerie van Gebr. B RE E N, Amsterdam, Rozengraclit 53, Mienwenfl^ 112, Haarlemmerstraat 12 HOELOGES, PENDULES, KLOKKEN. GOUDENENZILVERENWERKEN. PENSION-SAAT, St, Michiels-Gestel. Boschrijke, gezonde streek, vele mooie fiets- en wandelwegen, aan de rivier de Dommel en per tram met Den Bosch verbonden. rensionepru's billijk. Henri J. Carels, DenHaag,PietHeinstrut 6^ LBYIBTi SMAKELIJK BROOD.