4 DE AMSTERDAMMER WEEKBLAD VOOR NEDERLAND; No. 1677 Pestalozzi als sociaalpaefcgoog en sociaal politicus, Dezer dagen kwam mij in kanden het verslag 'der inangurale rede, waarmede de bekende paedagoog Eobert Seidel, nieuw benoemd priraatdocent in algemeene paedagogie" (waaronder ook gerekend worden BOóiaal-paedagogie en geschiedenis der paedagogie op den grondslag der kultuurontwikkeling) aan de universiteit te Zürich, zijn ambt aanvaardde. Hij vertelde allerlei feiten uit Pestalozzi's leven, die tot nu toe aan bijna niemand be kend waren, -en die ook bij ons zeker voor de meesten nieuw zullen zijn. Ik ontleen aan het verslag de volgende bijzonderheden: De heer Seidel begon zijn rede met het beeld van den valschen Pestalozzi te schet sen, van den Pestalozzi, die voor de groote massa van het publiek verder niets is dan een groot man, en voor de meeste ontwik kelden verder niets dan de schrijver van den opvoedingsroman: Lienhard und Gertrud." In monarchistische landen wordt hij aan de onderwijzers voorgehouden als een apostel der moederlijke en huiselijke op voeding. Dan eens stelt men hem voor als een verdwaald1 mensen, zonder godsdienst, dan weer als een vroom en geloovig Christen, een man naar het hart der kerk. Ook de voorstelling van Festalozzi als hervormer der vqlksschpol en als een uitnemend onder wijzer, is niet volledig. De onbekende, de ware Pestalozzi is veel meer geweest! De echte Pestalozzi was de sociaalpoliticus en de sociaalpaedagoog der 18de eeuw, en der burgerlijke maatschappij. Hy vermoedde meer dan hij het inzag, dat de sociale en politieke toestanden het schoolwezen bepa len, en daarom streed hij met vurigen ijver voor allerlei sociale en politieke hervormin gen. Zijn einddoel was: de sociale en moreele verheffing van het volk. Hij was geboren in een tijd van geestelijke reactie, die met al het bestaande brak, en als een kind van dien tijd leefde en werkte hij. Hy werd door de voorstanders van deze omvorming van staat en maatschappij aangesteld als opvoeder, en daarbij krachtig ondersteund, omdat ze in hem te recht den paedagogischen padvinder en baanbreker zagen. Pestalozzi was een kind van zijn tijd. De mensch hangt geheel af van den tijd waarin hij ter wereld komt," schrijft Frederik II aan Toltaire, en aan d'Alembert: De tijd doet alles: Goden en mensehen schept ze." Hoe zag het er nu uit in Pestalozzi's wereld, te Zürich, in het midden der acht tiende eeuw? In geheel Zwitserland was, inplaats van de vroegere democratie, een aristokratie aan het roer gekomen, die door haar censuur en allerlei andere onderdrukkingsmiddelen het geheele openbare leven deed verstarren. De boeren, zoowel als het industriëele proletariaat op het platte land, verkeerden in groote ellende en onwetendheid. Groote troepen bedelaars trokken door het land; bede l aars j achten waren aan de orde van den dag. De toestand was van dien aard, dat Antistes Finsier, predikant aan den Grossmünster", ver klaarde: Alles te zaaien genomen, kan een verbetering alleen voortkomen uit de volledige omvorming van alle verhoudingen, uit een revolutie." In tegenstelling echter met den ellendigen toestand van het landyolk en met deze geheele doodsche verstijving, heerschte er te Zürich een bewegelijk, ja zelfs scheppings krachtig geestelijk leven. Hoe was dit te verklaren? De heer Ssidel is van oordeel dat dit mogelijk werd gemaakt door het brok demokratie dat de stedelijke burgerij nog behouden had, en verder doordat men beschikte over welstand en vrijen tijd, die grondslagen van het geestelijk leven. Een levendige handel en veel geestelijk verkeer droegen verder het hunne er toe bij. Het is de groote verdienste van twee mannen van beteekenis uit dien tijd, Bodmer en Breitinger, dat ze door woord en daad een geheel geslacht van jonge opstandelingen tegen de oude toestanden in staat en maat schappij hebben opgevoed: mannen als Sülzer, Lavater, Füssl, Hilzel, Pestalozzi, Geszner en anderen. In de Helvetische Gesellschaft zur Gerwe", door Bodmer opgericht ter verdere vorming van jonge revolutionairen, werden allerlei plannen gesmeed, en veel droomen van een heerlijke toekomst gedroomd. En veel van dit alles nam weldra praktische vormen aan. In 1745 verscheen te Maagdeburg een boek over opvoedingsleer van de hand van Joh. Georg Sülzer te Winterthur, die later een beroemd lid van de Berlynsche Akademie is geworden. Hierin wordt al een lans ge broken voor aanschouwingsonderwijs, gym nastiek, handenarbeid en moraal-onderricht. Nooit heeft de beschaafde wereld zich zoo ernstig en zoo veel met onderwijs en opvoeding bemoeid als in de 18de eeuw, die men wel de eeuw der paedagogie" zou kunnen noemen. En Zwitserland lichtte allen voor. Reeds in 1718 verscheen er een groot werk over opvoeding van Jean Pierre de Crousaz te Lausanne, in 1745 het hier boven genoemde boek van Sülzer, in 1755 gaf Isaak Iselin te Basel zijn Philosophische en patriottische droomen van een menschenvriend" in het licht, waarin ook hij een hervorming van het opvoedingssysteem eischte, en in 1758 verscheen een groot, opzienbarend werk van den Luzerner Regierungsrat" Urs Balthasar: Patriot tische droomen van een Eedgenoot over een middel, om het verouderde Eedgenoot schap weer te yerjongen." En dit middel ziet Balthasar in de nationale opvoeding, die in Duischland eerst in 1806 door Fichte in zijn redevoeringen voor het Duitsche volk gepredikt werd. Dertien jaren voor dat Basedow, in 1761» zijn Philantropin" te Dessaustichtte, richtte reeds Martin Planta te Zizers bij Chur een instituut pp, waar jongelingen, zooals Planta zelf het uitdrukte, tot zamenzweerders voor het voorbereiden van een betere toekomst" zouden worden opgevoed. Hij werd krachtig gesteund door de beroemde Helvetische Gese.llschaft", in 1761 te Schinznacht op gericht. Midden in dezen tijd nu werd Pestalozzi geboren, en, in overeenstemming met zijn aanleg, ontwikkelde ook hij zich tot een strijder voor de maatschappelijke en staat kundige omwenteling van de 18e eeuw. Op zijn 20ste jaar had hij al verhandelingen in het licht gegeven over wenschen voor volksopvoeding"; over de sociale omin alle afmetingen Toor Huizenbouw en Industrie Ie Koop. Huizen met Tuinen en vrije Bovenhnizen te huur. T« bevragen bty . B O E Sf » E R M A K E R, Kantoor: Overtoom 459, Amst. Tel. 4O45. firma G. W. VOH SCHUIT ft ZOON, HAABL.KJB, AMSTBBDAX, <ta»ote HUratatTM* l«. Kalveratraa* ie». Kousen en Hygiënische Onderkleeding. jMC«r JÜunnnn Rameh Merk Z Crêpe d* Santé?*. Begrafenis-Onderneming ar. rx Prinsengracht 837. Telephoon No. 906. ARDJA-SARI-THEE, |l 'é'; 'e qualiteit on vermengde J AV A-THEE. ; Van den Planter direct tot den verbruiker, daarom "slechts 8O cent per P O KT D, 16 cent per ONS. f Verkrijgbaar o. a. by : EIGEN HIILP>% Amsterdam, Rotterdam, den Boscb, TleJ, den Helder, Leeuwarden. F. H. K.» ORKE. Utrecht en Zeist. M. H. KREKELBERG, Maastricht, Roermond, Sltfard en Helmond. Gebr. KUSTERS, 554,5 telefoon 554,5. ^"1 Electrische Linieerinrichting, Tj BOGKBLNDEBIJ INleTiwe Aohtergracht | A M S T E It P ichting, fT' IJ. l* l en 1 171 AMj | Hilversum. Voor uitvoerige inlichtingen omtrent te koop en te b n u r zijnde Villa's, Heeren- en Winkel* huizen, alsmede Bouwterrei nen, vrage men den Makelaar A. J. EEEDERS, Stationsstraat 20, aldaar. Maandags 12?IX CaféPolen", Kalverstraat, Amsterdam. WILLEM BIJLMER, Pétlicure, SINGEL 159. Spreekuur lederen Werkdag Tftn 2 tot 3 nar. DE GLOBE f f Gevestigd te 's Gravenhage, PLAATS 11». // Maatschappelijk kapitaal: E*« Millioen Galden. Directeuren: J. N. VAN DEN BERG en Mr. J. B. ZUURDEEG. Levensverzekering zonder en met geneeskundig onderzoek, lijfrenten, ?tudiebeurxen., »B|jelnkkeiiverzekeringen. M. P. POLLEN & ZOON. ROTTERDAM. Middenstandstentoonstellmg, BEZOEKT stand 3O3 »E BONT *i LEIJTEN A M S T R R l» A UI. HET AMSTERDAMSCH ADMINISTRATIE- EN COMSSIEKANTOOR, Damrak 86, Amsterdam, Telefoon 9247, belast zich met bet vormen van Vennootschappen, het bezorgen nu Hypotheken, het sluiten van Verzekeringen op elk gebied m het Admlnlstreeren van Particuliere Vermogens. Keunen's Turnartikelen en Schoolmeubelen HOLLANDSCH fabrikaat Amsterdam. Dir.: J. H. Keunen - W. G. Hasper. De mooist-denkbare reproducties naar oude en nieuwe Meesters. (162 n u m m e r s). Belangrijk verminderde prijzen! Catalogus met 75 illustraties: 25 cents. Catalogus met 10 illustraties: gratis. Uitgaaf: Mij. voor Goede en Goedkoope Kunst reproducties. Exploitatie t Mg. voor Goede en Goedkoope Lectuur, Overtoom 230, Amsterdam. PHIL1PPONA KETELAAR, KALVERSTRA.AT 166, ABUTBKDAM. SPECIALE INRICHTING voor het vwvMrdifW TM vofl^Bgt Uitzetten en Luiermanden^ Op MnvrMg worden prjjaopg. en modellen fr. to«g«iond«n. Télépb. Ne. 5939 Koord- enZuid-Nederlandsche Levensverz. Bank. Gevestigd Ie 's-Hage, Rljnstraat 11. Maatschappelijk Kapitaal ? l.OOO.OOO.?. Vraag inlichtingen omtrent ons F AM I L I E T A RI E F"; de NIEUWSTE combinatie van Leve'ns- en Pensioen-verzekering tegen billijke premie. NAAMLOOZE VENNOOTSCHAP Begrafenis-Vereeniging TE AMSTERDAM. Administrateur: N. SAX Jr., adres P. C. Hooftstr. 38. Telephoon No. 941. De Rand van Bestuur: A W. VAN EEGHEN Jr., VoorvitUr. Is. PA COSTA, Gcdelegetrde. NATUURLIJK Pf, SPRUDELSALZ SALZ is datalleen chte Karlsbader Voor Namaak en vervalsching wordt gewaarschuwd. ABN H E n, schoonste gedeelte van Nederland. Restaurant:;;;: Mnsis Saam F. SI n O K, Directeur-Pachter. TaiidreinigiDgsniiddeleii. L. POOL & ZONEN, Amsterdam, JLid der Jury-buiten mededinging - Middenstandstentoonstellinff 19O9. Regimentsdokter: Heb je ook een of ander gebrek, Meier? Kekruut: Met uw's permissie dokter, ik kan niks ruiken. Dokter: Stommelt! da's bij een militair geen gebrek.da's een voordeeltje. De Model-Boerderij Het Huister Aa" te Doorwerth, steil verkrijgbaar: Znivere, Volle Melk io flesschen niet gepasteuriseerd, doch uitsluitend op eigen Boerderij, op de meest hygiënische grondslagen, gewonnen van op de Boerderjj aanwezig tuberkelvrij vee. Zuivere niet gepasteuriseerde Room-Karnemelk. Prima zuivere Roomboter uitsluitend in blokjes van i/2 Kilo. Gemachtigd tot het voeren van het Rijksbolermerk.^e^r/aftds^ _ wapen met bijschriften. l VULPENHOUDER, geschikt voor elke hand is Wereldberoemd als DE BESTE. Verkrijgbaar bij alle soliede handelaren in schrijf behoeften. SWAJC'PEN ALBUM op aanrrage gratis. Wacht u voor namaak! Hoofd-Agenten GËBRs. POLAK, l /1 ? n o l ERVEN KRAMER ,Wijde Kapelsteeg 4 bij het Rokin Amsterdam.,. Fabriek van Kantoorboeken -B ??V Telephoon No. 266. ?'? (pas verschenen), DE STILLE Ingeuaaid ? 3.5O. Keurig gebonden ? «,9O. Uitgaven van YAN HOLKEMA & WARENDORF, Amsterdam. WANDen VLOERTEGELS. O JlUlllll VA) U il Rembrandtplein 35, A M S TiE RiD A M. HESSE'S FOTOHANDEL, Myn Hand- en Starklapcamera's zijn de beste, billykste. Direct fotogra feeren, schriftelijk snel onderricht. Leerboek 25 cents. Geïllustreerde prijscourant gratis. Henri J. Carels, DenHaag,PietHeinstraat 66, LEVEBT: SMAKELIJK BROOD.